پرش به محتوا

سوئد: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

باغلانتیلاری دَییشدیر
ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
گئچمیشی اینتراکتیو حالتده گؤستر
اسکی دَییشدیرمه
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۸ میانی نوسخه لر دَییک اولونموش ۸ ایشلدچیطرفیندن گوستریلمیر)
خط ۱: خط ۱:
{{Coord|63|N|16|E|type:country_region:SE|display=title}}
سوئد دیلی — رسمي آدي سوئد شاهليغی (سوئد: Konungariket Sverige (konunqariket svəriye)). شومالي [[اوروپا|اوروپا]]دا ایسکانديناوی ياريماداسيندا يئرلشن بیر دؤولتدیر. <ref>Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook: Europa</ref> اؤلکه غربدن نوروژ شاهليغی و شومال–شرقدن ایسه فنلاند ايله قورو سرحدلره ماليکدير. شرقده بوتنيک کؤرفزی و بالتيک دنيزی، جنوب-غربده سکاگرراک، بالت و اؤرسوند بوغازلارينا چيخير. جنوب-غربده اؤرسوند کؤرپوسو واسيطه‌سيله دانمارک ايله قورو نقليات يوللارينا ماليکدير.
{{Infobox country
| conventional_long_name = سوئد شاهلیغی
| native_name = Konungariket Sverige
| common_name = سوئد
| image_flag = Flag of Sweden.svg
| image_coat = Great coat of arms of Sweden.svg
| symbol_type = [[Coat of arms of Sweden|Greater coat of arms]]
| image_map = EU-Sweden.svg
| map_caption = {{map caption |location_color=dark green |region=Europe |region_color=dark grey |subregion=the [[اوروپا بیرلیگی]] |subregion_color=green |legend=EU-Sweden.svg}}
| national_motto = {{Small|[[Royal mottos of Swedish monarchs|(royal)]]}}&nbsp;"{{Lang|sv|För Sverige – i tiden}}"<br/>{{Small|"For Sweden – With the Times"<ref>{{Cite web |title = Mottoes of The Kings and Queens of Sweden |url = http://www.kungahuset.se/royalcourt/monarchytheroyalcourt/themonarchyinsweden/mottoesofthemonarchs.4.396160511584257f2180004713.html |publisher = [[Royal Court of Sweden]] |website = www.kungahuset.se |accessdate = 22 December 2015 |archivedate = 2015-12-23 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20151223021154/http://www.kungahuset.se/royalcourt/monarchytheroyalcourt/themonarchyinsweden/mottoesofthemonarchs.4.396160511584257f2180004713.html }}</ref>}}
| national_anthem = ''{{Lang|sv|[[Du gamla, Du fria]]}}''{{ref label|bbb|b}}<br/>{{Small|''Thou ancient, thou free''}}<br/><center>[[File:United States Navy Band - Sweden.ogg]]</center>
| royal_anthem = ''{{Lang|sv|[[Kungssången]]}}''<br/>{{Small|''Song of the King''}}
| official_languages = [[سوئد دیلی]]
| ethnic_groups = no official statistics
| religion = [[Church of Sweden]]
| demonym = {{Hlist|[[Swedish people|Swedish]] |[[سوئدلی‌‌لر]]}}
| capital = [[استکهلم]]
| coordinates = {{Coord|59|21|N|18|4|E|type:city}}
| largest_city = capital
| government_type = {{Nowrap|[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary democracy|parliamentary]]<br/>[[مشروطیت]]}}
| leader_title1 = [[Monarchy of Sweden|King]]
| leader_name1 = [[اوْن‌دؤردونجو کارل قوستاف (سوئد)|اوْن‌دؤردونجو کارل قوستاف]]
| leader_title2 = [[Speaker of the Riksdag|Speaker]]<!-- The Speaker is the official who formally appoints and discharges the Prime Minister -->
| leader_name2 = [[Andreas Norlen]]
| leader_title3 = [[Prime Minister of Sweden|Prime Minister]]
| leader_name3 = [[Ulf Kristersson]]
| leader_title4 = [[Marshal of the Realm]]
| leader_name4 = [[Fredrik Wersäll]]
| legislature = [[Riksdag]]
| sovereignty_type = [[History of Sweden|History]]
| established_event1 = A unified Swedish kingdom established
| established_date1 = By the early 12th century
| established_event2 = Part of [[کالمار بیرلیگی]]
| established_date2 = 1397–1523
| established_event3 = Part of [[سوئد-نوروژ]]
| established_date3 = 4 November 1814 – August 1905<ref name=NEsvno>{{cite web|last1=Norborg|first1=Lars-Arne|title=svensk–norska unionen|url=http://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/l%C3%A5ng/svensk-norska-unionen|website=ne.se|publisher=[[Nationalencyklopedin]]|accessdate=6 August 2015|language=Swedish}}</ref>
| established_event4 = [[1995 enlargement of the European Union|Joined]] the [[اوروپا بیرلیگی]]
| established_date4 = 1 January 1995
| area_rank = 55th
| area_km2 = 450,295
| area_sq_mi = 175,896
| percent_water = 8.7
| population_census = 10,032,357<ref name=population>[http://www.scb.se/en/finding-statistics/statistics-by-subject-area/population/population-composition/population-statistics/ Key figures for Sweden]. [[Statistics Sweden]]. Retrieved 13 June 2017.</ref>
| population_census_year = 30 April 2017
| population_census_rank = 90th
| population_density_km2 = 22.0
| population_density_sq_mi = 57.7
| population_density_rank = 196th
| GDP_PPP = {{Nowrap|$498.130 billion<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=74&pr.y=6&sy=2016&ey=2021&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=144&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Sweden |publisher=[[اولوسلارآراسی پول صندوقو]] }}</ref><!--end nowrap:-->}}
| GDP_PPP_rank = 34th
| GDP_PPP_year = 2016
| GDP_PPP_per_capita = $49,678<ref name="imf2"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = 17th
| GDP_nominal = {{Nowrap|$517.440 billion<ref name="imf2"/>}}
| GDP_nominal_rank = 21st
| GDP_nominal_year = 2016
| GDP_nominal_per_capita = $51,603<ref name="imf2"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 11th
| Gini_year = 2015
| Gini_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| Gini = 25.4 <!--number only-->
| Gini_ref = <ref name=eurogini>{{cite web|title=Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC)|url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12|publisher=Eurostat Data Explorer|accessdate=14 October 2015}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI_year = 2015<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI = 0.913 <!--number only-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf |title=2016 Human Development Report |year=2016 |accessdate=23 March 2017 |publisher=United Nations Development Programme}}</ref>
| HDI_rank = 14th
| currency = [[Swedish krona]]
| currency_code = SEK
| time_zone = [[Central European Time|CET]]
| utc_offset = +1
| time_zone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]]
| utc_offset_DST = +2
| date_format = yyyy-mm-dd
| drives_on = right{{ref label|eee|e}}
| calling_code = [[Telephone numbers in Sweden|+46]]
| cctld = [[.se]]{{ref label|fff|f}}
| footnote_a = {{note|aaa}} "{{Lang|sv|För Sverige – I tiden}}" has been adopted by [[Carl XVI Gustaf of Sweden|Carl XVI Gustaf]] as his personal motto.
| footnote_b = {{note|bbb}} ''{{Lang|sv|[[Du gamla, Du fria]]}}'' has never been officially adopted as national anthem, but is so by convention.
| footnote_c = {{note|ccc}} Since 1 July 2009. Five other languages are [[Minority languages of Sweden|officially recognised as minority languages]]:<ref>{{cite web |url=http://www.sprakradet.se/servlet/GetDoc?meta_id=2119#item100400 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140206102022/http://www.sprakradet.se/servlet/GetDoc?meta_id=2119 |archivedate=6 February 2014 |title=Är svenskan också officiellt språk i Sverige? |trans-title=Is Swedish also an official language in Sweden? |publisher=[[Swedish Language Council]] |date=1 February 2008 |accessdate=22 June 2008 |language=Swedish}}</ref> [[فنلاند دیلی]], [[Meänkieli]], [[رومان دیلی]], [[Sami languages|Sami]], and [[Yiddish language|Yiddish]]. The [[Swedish Sign Language]] also has a special status.
| footnote_d = {{note|ddd}} {{as of|2012|12|31|alt=On 31 December 2012}}, approximately 27% of the population had a full or partial foreign background.<ref name="SCB1">{{cite web|url=http://www.scb.se/Pages/TableAndChart____26041.aspx |title=Summary of Population Statistics 1960–2012 |publisher=[[Statistics Sweden]] |accessdate=9 June 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130317045943/http://www.scb.se/Pages/TableAndChart____26041.aspx |archivedate=17 March 2013}}</ref><ref name="NoteEthn">Note that [[Swedish-speaking Finns]] or other Swedish-speakers born outside Sweden might identify as ''Swedish'' despite being born abroad. Moreover, people born in Sweden may not be ethnic Swedes. As the [[Government of Sweden|Swedish government]] does not base any statistics on [[ethnicity]], there are no exact numbers on the [[Ethnicity|ethnic]] background of migrants and their descendants in Sweden. This is not, however, to be confused with migrants' [[ملیت]], which are recorded.</ref>
| footnote_e = {{note|eee}} Since [[Dagen H|3 September 1967]].
| footnote_f = {{note|fff}} The [[.eu]] domain is also used, as it is shared with other [[اوروپا بیرلیگی]] member states.
}}
'''سوئد''' رسمی آدی '''سوئد شاهلیغی''' (سوئد: Konungariket Sverige). شومالی [[اوروپا]]دا ایسکاندیناوی یاریماداسیندا یئرلشن بیر دؤولتدیر.<ref>Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook: Europa</ref> اؤلکه غربدن نوروژ شاهلیغی و شومال–شرقدن ایسه فنلاند ایله قورو سرحدلره مالیکدیر. شرقده بوتنیک کؤرفزی و بالتیک دنیزی، جنوب-غربده سکاگرراک، بالت و اؤرسوند بوغازلارینا چیخیر. جنوب-غربده اؤرسوند کؤرپوسو واسیطه‌سیله دانمارک ایله قورو نقلیات یوللارینا مالیکدیر.


۱۹۹۵-جی ایلده‌ن [[Avropa Birliyi|آوروپا بیرلیگی]]نین عضوودور. ۴۵۰.۲۹۵ km² اراضی‌سی اوْلان سوئد [[Avropa Birliyi|آوروپا بیرلیگی]] اؤلکه‌لری آراسیندا اراضی‌سینه گؤره اۆچونجو ان بؤیوک دؤولت‌دیر. اهالی‌سی ۹.۴ میلیون نفردیر. اهالی سیخ‌لیغی آشاغی‌دیر، لاکین اؤلکه‌نین جنوب حیصّه سینده سیخ‌لیق داها بؤیوک‌دور. اهالینین ۸۵%-i شهرلرده یاشاییر و اؤلکه‌ده [[اۇربانیزاسییا]] آرتیر. ان بؤیوک شهری [[ایستوکهولم]]دور (شهر اهالی‌سی ۱.۳ میلیون، متروپولییا اهالی‌سی ۲ میلیون نفر). سوئد اینضیباطی اوْلاراق ۲۱ اراضی واحیدین‌دن عبارت‌دیر: بلئکینگئ، دالارنا، گاولئبورگ، گوتلاند، هاللاند، ژامتلاند، ژؤنکوپینگ، کالمار، کرونوبئرگ، نورربوتتئن، اؤربرو، اؤستئرگوتلاند، سکان، سودئرمانلاند، ایستوکهولم، اۇپپ‌سالا، وارملاند، واستئربوتتئن، واستئرنوررلاند<ref>[http://qadin.net/index.php?newsid=20542] سوئده سیاحت</ref>.


سوئدین اۇزون مدت‌لی موستقیل‌لیک عنعنه‌لری وار، اؤلکه اؤز موستقیللیینی هله اوْرتا عصرلرده الده ائتمیش‌دیر. ۱۷-جی عصرده سوئد اؤز توْرپاقلارینی گئنیشله‌ن‌دیره‌رک ایمپراتورلوغو حالینا گتیرمیش‌دیر. لاکین سوْنرادان ۱۸-جی و ۱۹-جو عصرلرده سوئد اؤز اراضیلرینین چوْخ حیصّه سینی ایتیرمیش، اؤلکه‌نین شرق توْرپاقلارینین دئمک اوْلار هامی‌سی [[روسیه]] طرفین‌دن ایشغال اوْلونموش‌دور. سوئدین داخیل اوْلدوغو سوْنونجو مۆحاریبه [[1814|۱۸۱۴]]-جو ایلده باش وئریب، همین تاریخ‌دن بری سوئد بۆتون مۆحاریبه‌لرده نئیترال مؤقع توتماق‌دادیر.
۱۹۹۵-جی ایلده‌ن [[Avropa Birliyi|آوروپا بیرلیگی]]نین عضوودور. ۴۵۰.۲۹۵ km² اراضی‌سی اوْلان سوئد [[Avropa Birliyi|آوروپا بیرلیگی]] اؤلکه‌لری آراسیندا اراضی‌سینه گؤره اۆچونجو ان بؤیوک دؤولت‌دیر. اهالی‌سی ۹.۴ میلیون نفردیر. اهالی سیخ‌لیغی آشاغی‌دیر، لاکین اؤلکه‌نین جنوب حیصّه ‌سین‌ده سیخ‌لیق داها بؤیوک‌دور. اهالینین ۸۵%-i شهرلرده یاشاییر و اؤلکه‌ده [[اۇربانیزاسییا]] آرتیر. ان بؤیوک شهری [[ایستوکهولم]]دور (شهر اهالی‌سی ۱.۳ میلیون، مئتروپولییا اهالی‌سی ۲ میلیون نفر). سوئد اینضیباطی اوْلاراق ۲۱ اراضی واحیدین‌دن عبارت‌دیر: بلئکینگئ، دالارنا، گاولئبورگ، گوتلاند، هاللاند، ژامتلاند، ژؤنکوپینگ، کالمار، کرونوبئرگ، نورربوتتئن، اؤربرو، اؤستئرگوتلاند، سکان، سودئرمانلاند، ایستوکهولم، اۇپپ‌سالا، وارملاند، واستئربوتتئن، واستئرنوررلاند<ref>[http://qadin.net/index.php?newsid=20542] سوئده سیاحت</ref>.

سوئدین اۇزون مدت‌لی موستقیل‌لیک عنعنه‌لری وار، اؤلکه اؤز موستقیللیینی هله اوْرتا عصرلرده الده ائتمیش‌دیر. ۱۷-جی عصرده سوئد اؤز تورپاقلارینی گئنیشله‌ن‌دیره‌رک ایمپراتورلوغو حالینا گتیرمیش‌دیر. لاکین سوْنرادان ۱۸-جی و ۱۹-جو عصرلرده سوئد اؤز اراضیلرینین چوْخ حیصّه ‌سینی ایتیرمیش، اؤلکه‌نین شرق تورپاقلارینین دئمک اوْلار هامی‌سی [[روسیه]] طرفین‌دن ایشغال اوْلونموش‌دور. سوئدین داخیل اوْلدوغو سونونجو محاربه [[1814|۱۸۱۴]]-جو ایلده باش وئریب، همین تاریخ‌دن بری سوئد بۆتون محاربه‌لرده نئیترال مؤقع توتماق‌دادیر.


== تاریخی ==
== تاریخی ==


اوْرتا عصرلرده ایندیکی سوئد اراضی‌سین‌ده [[ویکینقلر]]ین گۆج‌لو دؤولتی مؤوجود ایدی. [[ویکینقلر]] ۸-جی عصردن باشلایاراق اۆچ عصر مدتین‌ده سوئد‌ده حاکم قوه اوْلموشلار. اوْنلارین حاکمیّتی ۱۱-جی عصرده [[مسیحیّت]]ین یاییلماسی ایله باشا چاتمیش‌دیر. مۆعاصیر سوئد دؤولتی [[1397|۱۳۹۷]]-جی ایلده یارادیلمیش [[Kalmar Birliyi|کالمار بیرلیگی]]نین ۱۶-جی عصرده داغیلماسین‌دان سوْنرا یارانمیش‌دیر. سوئدین موستقیل کرال‌لیق کیمی فورمالاشماسین‌دا کرال قوستاو ووسانین اهمیت‌لی رولو اوْلموش‌دور. قوستاو واسا [[1523|۱۵۲۳]]-جو ایلده حاکمیّته گلدیک‌دن سوْنرا [[Roma-Katolik Kilsəsi|روم کاتولیک کلیسا‌سی]] ایله علاقه‌نی کسمیش و کلیسا‌ده [[reformasiya|رئفورماسییا]]یا باشلامیش‌دیر. [[1527|۱۵۲۷]]-جی ایلده کلیسا‌یه مخصوص تورپاقلار اوْندان آلیندی. [[1538|۱۵۳۸]] و [[1558|۱۵۵۸]]-جی ایللرده وئرگی سیستمینده دییشیک‌لیکلر ائدیل‌دی. اؤلکه‌نین خاریجی [[ticarət|تیجارت]]اینی الده ساخلایان مونوپولیست قوه‌لر اؤلکه‌دن قووول‌دو. کرال قوستاوین دؤورونده سوئد دونیادا ایلک مۆعاصیر اوْردو قوروجولوغونا باشلایان اؤلکه اوْلدو. سوئد واسا سولاله‌سینه مالیک حؤکمدارلار طرفین‌دن [[1523|۱۵۲۳]]-[[1654|۱۶۵۴]]-جو ایللرده ایداره اوْلونوردو. کرال قوستاو مۆعاصیر سوئدین قوروجوسو حساب اوْلونور.
اوْرتا عصرلرده ایندیکی سوئد اراضی‌سینده [[ویکینقلر]]ین گۆج‌لو دؤولتی مؤوجود ایدی. [[ویکینقلر]] ۸-جی عصردن باشلایاراق اۆچ عصر مدتین‌ده سوئدده حاکم قوه اوْلموشلار. اوْنلارین حاکمیّتی ۱۱-جی عصرده [[مسیحیّت]]ین یاییلماسی ایله باشا چاتمیش‌دیر. مۆعاصیر سوئد دؤولتی [[1397|۱۳۹۷]]-جی ایلده یارادیلمیش [[Kalmar Birliyi|کالمار بیرلیگی]]نین ۱۶-جی عصرده داغیلماسین‌دان سوْنرا یارانمیش‌دیر. سوئدین موستقیل کرال‌لیق کیمی فورمالاشماسین‌دا کرال قوستاو ووسانین اهمیت‌لی رولو اوْلموش‌دور. قوستاو واسا [[1523|۱۵۲۳]]-جو ایلده حاکمیّته گلدیک‌دن سوْنرا [[Roma-Katolik Kilsəsi|روم کاتولیک کلیساسی]] ایله علاقه‌نی کسمیش و کلیساده [[reformasiya|رئفورماسییا]]یا باشلامیش‌دیر. [[1527|۱۵۲۷]]-جی ایلده کلیسایه مخصوص توْرپاقلار اوْندان آلیندی. [[1538|۱۵۳۸]] و [[1558|۱۵۵۸]]-جی ایللرده وئرگی سیستمینده دییشیک‌لیکلر ائدیل‌دی. اؤلکه‌نین خاریجی [[ticarət|تیجارت]]اینی الده ساخلایان مونوپولیست قوه‌لر اؤلکه‌دن قووول‌دو. کرال قوستاوین دؤورونده سوئد دونیادا ایلک مۆعاصیر اوْردو قوروجولوغونا باشلایان اؤلکه اوْلدو. سوئد واسا سولاله‌سینه مالیک حؤکمدارلار طرفین‌دن [[1523|۱۵۲۳]]-[[1654|۱۶۵۴]]-جو ایللرده ایداره اوْلونوردو. کرال قوستاو مۆعاصیر سوئدین قوروجوسو حساب اوْلونور.
[[file:Swedish Empire in Early Modern Europe (1560-1815).png|thumb|right|300px|سوئد ایمپئریاسی۱۵۶۰-۱۸۱۵-جی ایللر آراسیندا .]]
[[file:Swedish Empire in Early Modern Europe (1560-1815).png|thumb|right|300px|سوئد ایمپئریاسی۱۵۶۰-۱۸۱۵-جی ایللر آراسیندا .]]
۱۷-جی عصرده سوئد آوروپادا سوپئردؤولت اوْلاراق یوکسلمه‌یه باشلادی. بۇندان اوّل سوئد [[şimal|شیمال]]دا یئرلشن، سئی‌رک اهالییه مالیک کاسیب بیر اؤلکه ایدی. سوئد ایمپیراتورلوغو کرال [[Qustav II Adolf|قوستاو ۲-جی آدولف]]ون دؤورونده یوکسلمه‌یه باشلادی، اوْ [[Rusiya|روسیه]] و [[Reç Pospolita|رئچ پوسپولیتا]] ایله ۳۰ ایللیک [[müharibə|محاربه]] نتیجه‌سینده بؤیوک اراضیلر ایشغال ائتدی. بیرده بۇ محاربه نتیجه‌سینده سوئد [[Müqəddəs Roma imperiyası|مقدس روم ایمپیراتورلوغو]]نا داخیل اوْلان دؤولتلرین یاری‌سینی ایشغال ائتدی. کرال قوستاو ۲-جی آدولف [[Müqəddəs Roma imperiyası|مقدس روم ایمپیراتورلوغو]]نی تماماً ایشغال ائد‌رک اوْنون یئنی ایمپراتورو اوْلماق ایستییردی. لاکین اوْ بونا نایل اوْلا بیلمه‌دی، [[1632|۱۶۳۲]]-جی ایلده ایمپراتور [[Lützen döyüşü|لوتزئن دؤیوشو]]نده اؤلدورول‌دو. بۇ [[müharibə|محاربه]] نتیجه‌سینده [[Almaniya|آلمان]]یا بؤیوک زیان دی‌دی، سوئد قوشونلاری آلمانین اۆچده بیرینی تماماً خارابا قوْیدو. محاربه‌دن سونراکی دؤورده سوئد ایمپیراتورلوغو [[Danimarka|دانمارک]]نی، [[Finlandiya|فنلاند]]نی، بالتیکیانی اؤلکه‌لری، شیمالی [[Almaniya|آلمان]]نین بعضی اراضیلرینی اله کئچیردی. [[1720|۱۷۲۰]]-جی ایلده سوئدین اهالی‌سی (ایشغال اوْلونموش اراضیلری سایمادان) ۱.۴ میلیون نفر ایدی، اهالینین بؤیوک اکثریتینین مشغولیتی ایسه ‌اکینچی‌لیک اوْلاراق قالمیش‌دی.
۱۷-جی عصرده سوئد آوروپادا سوپئردؤولت اوْلاراق یوکسلمه‌یه باشلادی. بۇندان اوّل سوئد [[şimal|شیمال]]دا یئرلشن، سئی‌رک اهالییه مالیک کاسیب بیر اؤلکه ایدی. سوئد ایمپیراتورلوغو کرال [[Qustav II Adolf|قوستاو ۲-جی آدولف]]ون دؤورونده یوکسلمه‌یه باشلادی، اوْ [[Rusiya|روسیه]] و [[Reç Pospolita|رئچ پوسپولیتا]] ایله ۳۰ ایللیک [[müharibə|مۆحاریبه]] نتیجه‌سینده بؤیوک اراضیلر ایشغال ائتدی. بیرده بۇ مۆحاریبه نتیجه‌سینده سوئد [[Müqəddəs Roma imperiyası|مقدس روم ایمپیراتورلوغو]]نا داخیل اوْلان دؤولتلرین یاری‌سینی ایشغال ائتدی. کرال قوستاو ۲-جی آدولف [[Müqəddəs Roma imperiyası|مقدس روم ایمپیراتورلوغو]]نی تماماً ایشغال ائدرک اوْنون یئنی ایمپراتورو اوْلماق ایستییردی. لاکین اوْ بونا نایل اوْلا بیلمه‌دی، [[1632|۱۶۳۲]]-جی ایلده ایمپراتور [[Lützen döyüşü|لوتزئن دؤیوشو]]نده اؤلدورول‌دو. بۇ [[müharibə|مۆحاریبه]] نتیجه‌سینده [[Almaniya|آلمان]]یا بؤیوک زیان دی‌دی، سوئد قوْشونلاری آلمانین اۆچده بیرینی تماماً خارابا قوْیدو. مۆحاریبه‌دن سوْنراکی دؤورده سوئد ایمپیراتورلوغو [[Danimarka|دانمارک]]نی، [[Finlandiya|فنلاند]]نی، بالتیکیانی اؤلکه‌لری، قوزئی [[Almaniya|آلمان]]نین بعضی اراضیلرینی اله کئچیردی. [[1720|۱۷۲۰]]-جی ایلده سوئدین اهالی‌سی (ایشغال اوْلونموش اراضیلری سایمادان) ۱.۴ میلیون نفر ایدی، اهالینین بؤیوک اکثریتینین مشغولیتی ایسه اکینچی‌لیک اوْلاراق قالمیش‌دی.


[[1700|۱۷۰۰]]-جو ایلده [[بؤیوک شیمال محاربه]]سی باشلادی. محاربه روسیه، لهیستان و دانمارکنین بیرلشمیش قوه‌لرینین سوئده هوجومو ایله باشلادی. همین ایلده [[ناروا دؤیوشو]] باش وئردی. مۆعاصیر ائستونییا اراضی‌سین‌ده باش وئرمیش بۇ دؤیوش‌ده ۳۵.۰۰۰ روس عسگری ایله ۱۰.۰۰۰ نفرلیک سوئد قوشونو اۆز-اۆزه گلدی. ایمپراتور [[XII Karl|۱۲-جی کارل]]ین شخصاً اداره ائتدیی سوئد قوشونو دؤیوش عرضین‌ده روسلاری محاصره‌یه آلاراق اوْنلاری دارماداغین ائتدی. بۇ دؤیوش‌ده ۱۰.۰۰۰ روس عسگری اؤلدورول‌دو، ۲۰.۰۰۰ عسگر ایسه سوئد‌لیلره اسیر دۆشدو، بیرده بؤیوک میقداردا سیلاح و سورسات سوئد‌لیلرین علینه کئچدی. سوئد‌لیلرین ایتکی‌سی تخمیناً مین نفر ایدی. تخمیناً دؤرد ایل سوْنرا روس ایمپراتورو چوْخ بؤیوک اوْردو ییغاراق ناروایا یئنی‌دن هوجوم ائدیب، بؤیوک ایتکیلر حسابینا اوْنو گئری آلا بیل‌دی. لاکین محاربه‌نین هللئدیجی دؤیوشو اوْلان [[پولتاوا دؤیوشو]]نده روسلار غالیب گلدیلر. بۇندان سوْنرا ایمپراتور ۱۲-جی کارل [[1716|۱۷۱۶]]-جی ایلده نوروژه هوجوم ائتدی، لاکین دؤیوشلرین بیرین‌ده اؤلدورول‌دو. [[1721|۱۷۲۱]]-جی ایلده محاربه‌نین باشا چاتماسی ایله [[نیشتادت موقاویله‌سی]] ایمضالان‌دی. بۇ محاربه نتیجه‌سینده سوئد ایمپراتورلوغو کیمی اؤز یئرینی ایتیردی، موقاویله‌نین شرطلرینه گؤره روسیهیا بؤیوک اراضیلر وئریل‌دی، بیرده محاربه دؤورونده تخمیناً ۲۰۰.۰۰۰ نفر سوئد‌لی اؤلدورول‌دو.
[[1700|۱۷۰۰]]-جو ایلده [[بؤیوک شیمال مۆحاریبه]]سی باشلادی. مۆحاریبه روسیه، لهیستان و دانمارکنین بیرلشمیش قوه‌لرینین سوئده هوجومو ایله باشلادی. همین ایلده [[ناروا دؤیوشو]] باش وئردی. مۆعاصیر ائستونییا اراضی‌سینده باش وئرمیش بۇ دؤیوش‌ده ۳۵.۰۰۰ روس عسگری ایله ۱۰.۰۰۰ نفرلیک سوئد قوْشونو اۆز-اۆزه گلدی. ایمپراتور [[XII Karl|۱۲-جی کارل]]ین شخصاً اداره ائتدیی سوئد قوْشونو دؤیوش عرضین‌ده روسلاری محاصره‌یه آلاراق اوْنلاری دارماداغین ائتدی. بۇ دؤیوش‌ده ۱۰.۰۰۰ روس عسگری اؤلدورول‌دو، ۲۰.۰۰۰ عسگر ایسه سوئدلیلره اسیر دۆشدو، بیرده بؤیوک میقداردا سیلاح و سورسات سوئدلیلرین علینه کئچدی. سوئدلیلرین ایتکی‌سی تخمیناً مین نفر ایدی. تخمیناً دؤرد ایل سوْنرا روس ایمپراتورو چوْخ بؤیوک اوْردو ییغاراق ناروایا یئنی‌دن هوجوم ائدیب، بؤیوک ایتکیلر حسابینا اوْنو گئری آلا بیل‌دی. لاکین مۆحاریبه‌نین هللئدیجی دؤیوشو اوْلان [[پولتاوا دؤیوشو]]نده روسلار غالیب گلدیلر. بۇندان سوْنرا ایمپراتور ۱۲-جی کارل [[1716|۱۷۱۶]]-جی ایلده نوروژه هوجوم ائتدی، لاکین دؤیوشلرین بیرین‌ده اؤلدورول‌دو. [[1721|۱۷۲۱]]-جی ایلده مۆحاریبه‌نین باشا چاتماسی ایله [[نیشتادت موقاویله‌سی]] ایمضالان‌دی. بۇ مۆحاریبه نتیجه‌سینده سوئد ایمپراتورلوغو کیمی اؤز یئرینی ایتیردی، موقاویله‌نین شرطلرینه گؤره روسیهیا بؤیوک اراضیلر وئریل‌دی، بیرده مۆحاریبه دؤورونده تخمیناً ۲۰۰.۰۰۰ نفر سوئدلی اؤلدورول‌دو.


[[1809|۱۸۰۹]]-جو ایلده روسیه یئنی‌دن هوجوم ائد‌رک سوئده داخیل اوْلان فنلاندنی ایشغال ائتدی. سوئده مدنی و ایقتیصادی جهت‌دن چوْخ یاخین اوْلان فنلاند ۱ عصردن آرتیق بیر مدت ارازین‌ده روسیه نین زول‌مو آلتیندا قالدی. [[1814|۱۸۱۴]]-جو ایلده سوئد نوروژه محاربه اعلان ائتدی، محاربه نتیجه‌سینده هر ایکی اؤلکه‌نین داخیل اوْلدوغو و [[1905|۱۹۰۵]]-جی ایله کیمی مؤوجود اوْلان بیرلیک یاران‌دی. بۇ سوئدین داخیل اوْلدوغو سونونجو محاربه ایدی.
[[1809|۱۸۰۹]]-جو ایلده روسیه یئنی‌دن هوجوم ائدرک سوئده داخیل اوْلان فنلاندنی ایشغال ائتدی. سوئده مدنی و ایقتیصادی جهت‌دن چوْخ یاخین اوْلان فنلاند ۱ عصردن آرتیق بیر مدت ارازین‌ده روسیه نین زول‌مو آلتیندا قالدی. [[1814|۱۸۱۴]]-جو ایلده سوئد نوروژه مۆحاریبه اعلان ائتدی، مۆحاریبه نتیجه‌سینده هر ایکی اؤلکه‌نین داخیل اوْلدوغو و [[1905|۱۹۰۵]]-جی ایله کیمی مؤوجود اوْلان بیرلیک یاران‌دی. بۇ سوئدین داخیل اوْلدوغو سوْنونجو مۆحاریبه ایدی.


۱۹-جو عصرین سوْنلارین‌دان باشلایاراق سوئد‌لیلر آمریکایا کؤچمه‌یه باشلادیلار. ۱۸۵۰-جی ایلده‌ن ۱۹۱۰-جو ایله قدر تکجه [[آمریکا بیرلشمیش ایالتلری]]-آ ۱ میلیون سوئد‌لی موهاجیرت ائدیب. <ref>[http://www.americanwest.com/swedemigr/pages/emigra.htm آوروپالیلارین گؤچسی]</ref>[[1870|۱۸۷۰]]-جی ایلده‌ن اعتباراً سوئد‌ده سرعت‌لی ایقتیصادی اینکیشاف باشلادی. ۲۰-جی عصرده باش وئره‌ن هر ایکی دونیا محاربه‌لرین‌ده سوئد نئیترال مؤقع‌ده اوْلدو، لاکین بعضیلری ۲-جی دونیا محاربه‌سین‌ده سوئدین آلماننی دستکلدیینی ادعا ائدیر. سوئد آمریکا بیرلشمیش ایالتلری ایله سیخ علاقه‌لره مالیک اوْلسا دا، [[سویوق محاربه]] دؤورونده ده نئیترال قالدیغینی اعلان ائتدی. [[1995|۱۹۹۵]]-جی ایلده سوئد [[آوروپا بیرلیگی]]نه داخیل اوْلدو.
۱۹-جو عصرین سوْنلارین‌دان باشلایاراق سوئدلیلر آمریکایا کؤچمه‌یه باشلادیلار. ۱۸۵۰-جی ایلده‌ن ۱۹۱۰-جو ایله قدر تکجه [[آمریکا بیرلشمیش ایالتلری]]-آ ۱ میلیون سوئدلی موهاجیرت ائدیب.<ref>[http://www.americanwest.com/swedemigr/pages/emigra.htm آوروپالیلارین گؤچسی]</ref>[[1870|۱۸۷۰]]-جی ایلده‌ن اعتباراً سوئدده سۆرعت‌لی ایقتیصادی اینکیشاف باشلادی. ۲۰-جی عصرده باش وئره‌ن هر ایکی دونیا مۆحاریبه‌لرین‌ده سوئد نئیترال مؤقع‌ده اوْلدو، لاکین بعضیلری ۲-جی دونیا مۆحاریبه‌سینده سوئدین آلماننی دستکلدیینی ادعا ائدیر. سوئد آمریکا بیرلشمیش ایالتلری ایله سیخ علاقه‌لره مالیک اوْلسا دا، [[سویوق مۆحاریبه]] دؤورونده ده نئیترال قالدیغینی اعلان ائتدی. [[1995|۱۹۹۵]]-جی ایلده سوئد [[آوروپا بیرلیگی]]نه داخیل اوْلدو.


== شهرلری ==
== شهرلری ==
{{əsas|İsveç şəhərlərinin siyahısı}}


سوئدین اساس شهرلری [[Stokholm|ایستوکهولم]]، [[Göteborq|گؤتئبورق]] و [[Malmö|مالمؤ]]دور.
سوئدین اساس شهرلری [[استکهلم]]، [[Göteborq|گؤتئبورق]] و [[Malmö|مالمؤ]]دور.


== جوغرافییاسی و ایقلی‌می ==
== جوْغرافییاسی و ایقلی‌می ==


سوئد شیمالی آوروپادا، بالتیک دنیزی ایله بوتنیک کؤرفزی آراسیندا یئرلشیر. چوْخ اۇزون (تخمیناً ۸۰۰۰ km) ساحل زولاغینا مالیک‌دیر. غرب‌ده سوئدی نوروژ‌دن آییران سکاندیناو داغلاری یئرلشیر. ۴۴۹،۹۶۴ کم۲ اراضییه مالیک اوْلان سوئد، دونیا سیرالاماسینا گؤره ۵۵-جی، آوروپادا ایسه ۴-جو یئری توتور. <ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html?countryName=Sweden&countryCode=sw&regionCode=eu&rank=55#sw اراضی‌سینه گؤره اؤلکه‌لرین سیاهی‌سی]</ref> اراضی‌سینین ۶۵%-i مئشه‌لردن عبارت‌دیر. اراضی‌سینین ۹%-i چای و گؤللردن عبارت‌دیر.
سوئد قوزئی آوروپادا، بالتیک دنیزی ایله بوتنیک کؤرفزی آراسیندا یئرلشیر. چوْخ اۇزون (تخمیناً ۸۰۰۰ km) ساحل زولاغینا مالیک‌دیر. غرب‌ده سوئدی نوروژدن آییران سکاندیناو داغلاری یئرلشیر. ۴۴۹،۹۶۴ کم۲ اراضییه مالیک اوْلان سوئد، دونیا سیرالاماسینا گؤره ۵۵-جی، آوروپادا ایسه ۴-جو یئری تۇتور.<ref>{{Cite web |title=اراضی‌سینه گؤره اؤلکه‌لرین سیاهی‌سی |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html?countryName=Sweden&countryCode=sw&regionCode=eu&rank=55#sw |accessdate=2016-11-03 |archivedate=2010-06-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100602150716/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html?countryName=Sweden&countryCode=sw&regionCode=eu&rank=55#sw }}</ref> اراضی‌سینین ۶۵%-i مئشه‌لردن عبارت‌دیر. اراضی‌سینین ۹%-i چای و گؤللردن عبارت‌دیر.


سوئد [[Skandinaviya yarımadası|ایسکاندیناویا یاریماداسی]]نین ۵/۸ حیصّه ‌سینی توتور. شیمال-غربی داغ‌لیق‌دیر. کژؤلئن داغلاری و ایسکاندیناویا آلپلارینین شرق یاماجلاری بۇ حیصّه ‌ده‌دیر. کژؤلئن داغین‌دا سوئدین ان یۆکسک تپه‌سی اوْلان کئبنئکا (۲۱۲۳ م) یئرلشیر. شیمال بؤلگه‌سین‌ده چوْخ‌لو چایلار واردیر. بۇ چایلار جنوب‌دا بوتهنیا کؤرفزین‌ده تؤکولور. اساس چایلاری کلارک، اۇنئ، آنگئرمان، دال، ایندالس، پیتئ، لولئ، کالیژ، تورن و سکئللئتتئ‌دیر. کژؤلئن داغلارینین یۆکسک یاماجلارین‌دا یوزلرله کیچیک بوزلاق دوزه‌ن‌لیکلری واردیر. بؤیوک گؤللر حیصّه ‌سینی بیر چوْخ گؤل میدانا گتیرمیش‌دیر. بۇ گؤللردن ان بؤیویو ۵۵۴۵ km²-لیک وانئرن گؤلودور. دیگر اهمیت‌لی گؤللری ایسه واتتئرن، ژالمار و مالاردیر. قوم‌لو ساحل اوْلان جزانیا استثنا اوْلماقلا، سوئد ساحللری داشلیق و کیچیک آدالارلا دولودور. بالتیک دنیزین‌ده اوْلان سجانیا، گوتلاند و اوْلاند آدالاری دوز تورپاقلاردان میدانا گلمیش‌دیر.
سوئد [[Skandinaviya yarımadası|ایسکاندیناویا یاریماداسی]]نین ۵/۸ حیصّه سینی تۇتور. شیمال-غربی داغ‌لیق‌دیر. کژؤلئن داغلاری و ایسکاندیناویا آلپلارینین شرق یاماجلاری بۇ حیصّه ده‌دیر. کژؤلئن داغین‌دا سوئدین ان یۆکسک تپه‌سی اوْلان کئبنئکا (۲۱۲۳ م) یئرلشیر. شیمال بؤلگه‌سینده چوْخ‌لو چایلار واردیر. بۇ چایلار جنوب‌دا بوتهنیا کؤرفزین‌ده تؤکولور. اساس چایلاری کلارک، اۇنئ، آنگئرمان، دال، ایندالس، پیتئ، لولئ، کالیژ، تورن و سکئللئتتئ‌دیر. کژؤلئن داغلارینین یۆکسک یاماجلارین‌دا یوزلرله کیچیک بوزلاق دوزه‌ن‌لیکلری واردیر. بؤیوک گؤللر حیصّه سینی بیر چوْخ گؤل میدانا گتیرمیش‌دیر. بۇ گؤللردن ان بؤیویو ۵۵۴۵ km²-لیک وانئرن گؤلودور. دیگر اهمیت‌لی گؤللری ایسه واتتئرن، ژالمار و مالاردیر. قوم‌لو ساحل اوْلان جزانیا استثنا اوْلماقلا، سوئد ساحللری داشلیق و کیچیک آدالارلا دولودور. بالتیک دنیزین‌ده اوْلان سجانیا، گوتلاند و اوْلاند آدالاری دوز توْرپاقلاردان میدانا گلمیش‌دیر.


سوئد شیمال‌دا - سیبیرله عینی ائن دایره‌سین‌ده یئرلشمه‌سینه باخمایاراق مولاییم ایقلیمه صاحب‌دیر. قیش‌دا هاوانین تِمپراتورو بعضاً -۵۰ درجه‌یه قدر دوشور. سوئدین ایقلی‌می ۳ تیپه آیریلا بیلر. سوئدین جنوب اراضیلرین‌ده اوقیانوس ایقلی‌می، مرکزی حیصّه ‌لرین‌ده قورو کونتینئنتال ایقلیم و شیمال‌دا اوْلان سوبارکتیک ایقلیم مؤوجوددور.
سوئد شیمال‌دا - سیبیرله عئینی ائن دایره‌سینده یئرلشمه‌سینه باخمایاراق مولاییم ایقلیمه صاحب‌دیر. قیش‌دا هاوانین تِمپراتورو بعضاً -۵۰ درجه‌یه قدر دوشور. سوئدین ایقلی‌می ۳ تیپه آیریلا بیلر. سوئدین جنوب اراضیلرین‌ده اوقیانوس ایقلی‌می، مرکزی حیصّه لرین‌ده قورو کونتینئنتال ایقلیم و شیمال‌دا اوْلان سوبارکتیک ایقلیم مؤوجوددور.
[[file:Kebnekaise Panorama.jpg|thumb|900px|centre|ایسکاندیناویا داغلاری]]
[[file:Kebnekaise Panorama.jpg|thumb|900px|centre|ایسکاندیناویا داغلاری]]


== طبیعی احتیاطلاری ==
== طبیعی احتیاطلاری ==
سوئد معده‌ن قایناقلاری باخیمین‌دان زنگین بیر اؤلکه‌دیر. خصوصیله دمیر فیلیزی باش‌لیجا یئر توتور. میس و سینک باخیمین‌دان زنگین اوْلان سوئد‌ده قیزیل، گوموش، وولفرام، نیکئل و کؤمور یاتاقلاری وار.
سوئد معده‌ن قایناقلاری باخیمین‌دان زنگین بیر اؤلکه‌دیر. خصوصیله دمیر فیلیزی باش‌لیجا یئر تۇتور. میس و سینک باخیمین‌دان زنگین اوْلان سوئدده قیزیل، گوموش، وولفرام، نیکئل و کؤمور یاتاقلاری وار.


== اقتصادیاتی ==
== اقتصادیاتی ==
[[file:Sw real gdp growth.svg|thumb|right|300px|۱۹۹۶-۲۰۰۶ آراسی سوئدین اۆدم آرتیم تئمپی.]]
[[file:Sw real gdp growth.svg|thumb|right|300px|۱۹۹۶-۲۰۰۶ آراسی سوئدین اۆدم آرتیم تئمپی.]]
سوئد ایخراج یؤنوم‌لو، کاپیتالیزم ایله سوسیالیزمین قاریشماسین‌دان عبارت، یاخشی تشکیل اوْلونموش خاریجی و داخیلی کوممونیکاسییالاری اوْلان اقتصادیاتا مالیک‌دیر. اقتصادیاتینین اساسینی تشکیل ائد‌ن رئسورسلار مئشه‌لر، هیدروئلئکتریک مرکزلاری و دمیر فیلیزی‌دیر. اساس محصوللاری ماشینلار، طیبی لوازیماتلار، آغاج محصوللاری و تئلئکوممونیک‌سییالاردیر. هر ایکی دونیا محاربه‌سین‌ده نئیترال مؤقع‌ده دورماسی اوْنون اقتصادیاتینی داغیلماق‌دان خلاص ائتمیش و اینکیشافینین داوام‌لی اوْلماسینی تامین ائتمیش‌دیر. سوئد دونیادا ان یۆکسک حیات شرایطینه مالیک اؤلکه‌لردن بیری‌دیر، بونونلا برابر اؤلکه‌ده چوْخ یۆکسک وئرگیلر مؤوجوددور. وئرگیلرین یوکسکلیینه گؤره سوئد دونیادا دانمارکدان سوْنرا ایکینجی یئری توتور. ۲۰۰۹-جو ایل معلوماتلارینا گؤره [[Ümumi Daxili Məhsul|عمومی داخیلی محصول]]و ۳۳۳ میلیارد دوللار اوْلموش‌دور، بونون ۷۶%-i خیدمت ساحه‌لرینین، ۲۳%-i صنایعنین، ۱ فایزی ایسه کند چیفتلیک (مزرعه) محصوللارینین پایینا دوشور. اؤلکه‌ده ایش قابیلیت‌لی اینسانلارین سایی ۴.۹ میلیون نفردیر، اوْنلارین اۆچده بیری عالی مکتب تحصیلی آلمیش شخصلردیر. سوئدین پول واحیدی سوئد کرونودور، ۲۰۰۳-جو ایلده یورونون اساس پول واحیدی کیمی قبول اوْلونماسینا دایر کئچیریله‌ن رئفئرئندوما گلنلرین اکثریتی بونون علیهینه سس وئردیلر. سوئدین اساس خاریجی تیجارت پارتنیورلاری آلمان، بؤیوک بریتانیا، دانمارک، آمریکا بیرلشمیش ایالتلری و نوروژ‌دیر. ایشسیزلیک سوئد‌ده همیشه آشاغی اوْلموش‌دور، بۇ گؤستریجی اۇزون مدت ۴-۵% آراسیندا دییشیردی. لاکین سوْن ایللر دونیادا باش وئره‌ن ایقتیصادی تنززوله گؤره ۲۰۰۹-جو ایلده ایشسیزلیک اؤلکه‌ده ۹%-ا قدر قالخیب، ۱۵-۲۵ یاش آراسیندا اوْلان گنجلرده ایسه بۇ گؤستریجی حتی ۳۰%-دیر.
سوئد ایخراج یؤنوم‌لو، کاپیتالیزم ایله سوسیالیزمین قاریشماسین‌دان عبارت، یاخشی تشکیل اوْلونموش خاریجی و داخیلی کوممونیکاسییالاری اوْلان اقتصادیاتا مالیک‌دیر. اقتصادیاتینین اساسینی تشکیل ائدن رئسورسلار مئشه‌لر، هیدروئلئکتریک مرکزلاری و دمیر فیلیزی‌دیر. اساس محصوللاری ماشینلار، طیبی لوازیماتلار، آغاج محصوللاری و تئلئکوممونیک‌سییالاردیر. هر ایکی دونیا مۆحاریبه‌سینده نئیترال مؤقع‌ده دورماسی اوْنون اقتصادیاتینی داغیلماق‌دان خلاص ائتمیش و اینکیشافینین داوام‌لی اوْلماسینی تامین ائتمیش‌دیر. سوئد دونیادا ان یۆکسک حیات شرایطینه مالیک اؤلکه‌لردن بیری‌دیر، بونونلا برابر اؤلکه‌ده چوْخ یۆکسک وئرگیلر مؤوجوددور. وئرگیلرین یوکسکلیینه گؤره سوئد دونیادا دانمارکدان سوْنرا ایکینجی یئری تۇتور. ۲۰۰۹-جو ایل معلوماتلارینا گؤره [[Ümumi Daxili Məhsul|عومومی داخیلی محصول]]و ۳۳۳ میلیارد دوللار اوْلموش‌دور، بونون ۷۶%-i خیدمت ساحه‌لرینین، ۲۳%-i صنایعنین، ۱ فایزی ایسه کند چیفتلیک (مزرعه) محصوللارینین پایینا دوشور. اؤلکه‌ده ایش قابیلیت‌لی اینسانلارین سایی ۴.۹ میلیون نفردیر، اوْنلارین اۆچده بیری عالی مکتب تحصیلی آلمیش شخصلردیر. سوئدین پول واحیدی سوئد کرونودور، ۲۰۰۳-جو ایلده یورونون اساس پول واحیدی کیمی قبول اوْلونماسینا دایر کئچیریله‌ن رئفئرئندوما گلنلرین اکثریتی بونون علیهینه سس وئردیلر. سوئدین اساس خاریجی تیجارت پارتنیورلاری آلمان، بؤیوک بریتانیا، دانمارک، آمریکا بیرلشمیش ایالتلری و نوروژدیر. ایشسیزلیک سوئدده همیشه آشاغی اوْلموش‌دور، بۇ گؤستریجی اۇزون مدت ۴-۵% آراسیندا دییشیردی. لاکین سوْن ایللر دونیادا باش وئره‌ن ایقتیصادی تنززوله گؤره ۲۰۰۹-جو ایلده ایشسیزلیک اؤلکه‌ده ۹%-ا قدر قالخیب، ۱۵-۲۵ یاش آراسیندا اوْلان گنجلرده ایسه بۇ گؤستریجی حتی ۳۰%-دیر.


=== انرژی ===
=== انرژی ===


سوئدین انرژی اۆرتیم (تولید)ی اؤزل شیرکتلرین الینده‌دیر. اۆرتیم (تولید) اوْلونان الکتریکین ۴۴%-i سو الکتریک مرکزلارینین، ۴۷%-i ایسه آتوم الکتریک مرکزلارینین پایینا دوشور. بونونلا یاناشی [[bioyanacaq|بیویاناجاق]]، [[torf|تورف]] کیمی یاناجاق‌دان آلینان انرژی ۹%، کولک انرژی‌سین‌دن آلینان الکتریک انرژی‌سینین پایی ایسه ۱% اوْلوب. بیویاناجاق‌دان آنجاق ایستیخانالاردا یاشاییش ساحه‌لرینی قیزدیرماق اۆچون ایستیفاده اوْلونور. بۇندان باشقا سوئد [[2025|۲۰۲۵]]-جی ایله کیمی نفت و نفت محصوللارین‌دان ایستیفادنی تماماً دایان‌دیرماق قرارینی وئریب. [http://www.trollhattansaab.net/archives/2008/11/sweden-ban-gasoline-driven-vehicles-by-2025.html]
سوئدین انرژی اۆرتیم (تولید)ی اؤزل شیرکتلرین الینده‌دیر. اۆرتیم (تولید) اوْلونان الکتریکین ۴۴%-i سو الکتریک مرکزلارینین، ۴۷%-i ایسه آتوم الکتریک مرکزلارینین پایینا دوشور. بونونلا یاناشی [[bioyanacaq|بیویاناجاق]]، [[torf|تورف]] کیمی یاناجاق‌دان آلینان انرژی ۹%، کولک انرژی‌سین‌دن آلینان الکتریک انرژی‌سینین پایی ایسه ۱% اوْلوب. بیویاناجاق‌دان آنجاق ایستیخانالاردا یاشاییش ساحه‌لرینی قیزدیرماق اۆچون ایستیفاده اوْلونور. بۇندان باشقا سوئد [[2025|۲۰۲۵]]-جی ایله کیمی نفت و نفت محصوللارین‌دان ایستیفادنی تماماً دایان‌دیرماق قرارینی وئریب. [http://www.trollhattansaab.net/archives/2008/11/sweden-ban-gasoline-driven-vehicles-by-2025.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117135505/http://www.trollhattansaab.net/archives/2008/11/sweden-ban-gasoline-driven-vehicles-by-2025.html |date=2012-01-17 }}


== تحصیل ==
== تحصیل ==


۱-۵ یاش آراسینداکی اۇشاقلار اۆچون پول‌سوز باغچالار مؤوجوددور. ۶-۱۶ یاش آراسینداکی اۇشاق و گنجلر ایسه مجبوری اوْرتا تحصیلله تامین اوْلونورلار. ۹ ایللیک تحصیلی باشا وۇران گنجلرین ۹۰ فایزی داها سوْنرا ۳ ایل داوام ائد‌ن یوخاری صینیفلرده تحصیلی داوام ائتدیریرلر. یوخاری صینیفلر سوئد‌ده ''گیمناسیوم'' آدلاندیریلیر. بورانی بیتیره‌ن طلبه‌لره ایسه هم ایش الده ائتمک ایمکانی قازانیر، هم ده عالی تحصیل آلماق اۆچون مراجعت حۆقوقو الده ائدیرلر. سوئد‌ده چوْخ‌لو سایدا بیلیم یوردو و کالجلر فعالیّت‌ده‌دیر، اوْنلاردان ان بؤیوک و ان قدیم اوْلانلاری [[Uppsala Universiteti|اۇپپ‌سالا بیلیم یوردو]]، [[Göteborq Universiteti|گؤتئبورق بیلیم یوردو]]، [[Stokholm Universiteti|ایستوکهولم بیلیم یوردو]]، [[Lund Universiteti|لوند بیلیم یوردو]] و [[Kral Texnologilogiya Universiteti|کرال تئخنولوگیلوگییا بیلیم یوردو]]دیر. سوئد‌ده عالی تحصیل آلان بۆتون طلبه‌لر تحصیل حاقین‌دان آزاددیرلار، لاکین سوئد مجلیسین‌ده یئنی قبول اوْلونموش قایدایا اساساً بۇندان سوْنرا پول‌سوز تحصیل [[Avropa Birliyi|آوروپا بیرلیگی]]ندن و [[İsveçrə|سوئیس]]دن اوْلان طلبه‌لره شامیل اوْلوناجاق. <ref>[http://www.studyinsweden.se/Home/News-archive/2010/Tuition-fees-from-2011/ Sweden اینترودوجئس تویتیون فئئس و اوْففئرس سجهولارسهیپس فور ایستودئنتس فروم اوْوتسیدئ ائو/ائئا]</ref>
۱-۵ یاش آراسینداکی اۇشاقلار اۆچون پول‌سوز باغچالار مؤوجوددور. ۶-۱۶ یاش آراسینداکی اۇشاق و گنجلر ایسه مجبوری اوْرتا تحصیلله تامین اوْلونورلار. ۹ ایللیک تحصیلی باشا وۇران گنجلرین ۹۰ فایزی داها سوْنرا ۳ ایل داوام ائدن یوخاری صینیفلرده تحصیلی داوام ائتدیریرلر. یوخاری صینیفلر سوئدده ''گیمناسیوم'' آدلاندیریلیر. بورانی بیتیره‌ن طلبه‌لره ایسه هم ایش الده ائتمک ایمکانی قازانیر، هم ده عالی تحصیل آلماق اۆچون مراجعت حۆقوقو الده ائدیرلر. سوئدده چوْخ‌لو سایدا بیلیم یوردو و کالجلر فعالیّت‌ده‌دیر، اوْنلاردان ان بؤیوک و ان قدیم اوْلانلاری [[Uppsala Universiteti|اۇپپ‌سالا بیلیم یوردو]]، [[Göteborq Universiteti|گؤتئبورق بیلیم یوردو]]، [[Stokholm Universiteti|ایستوکهولم بیلیم یوردو]]، [[Lund Universiteti|لوند بیلیم یوردو]] و [[Kral Texnologilogiya Universiteti|کرال تئخنولوگیلوگییا بیلیم یوردو]]دیر. سوئدده عالی تحصیل آلان بۆتون طلبه‌لر تحصیل حاقین‌دان آزاددیرلار، لاکین سوئد مجلیسینده یئنی قبول اوْلونموش قایدایا اساساً بۇندان سوْنرا پول‌سوز تحصیل [[Avropa Birliyi|آوروپا بیرلیگی]]ندن و [[İsveçrə|سوئیس]]دن اوْلان طلبه‌لره شامیل اوْلوناجاق.<ref>{{Cite web |title=Sweden اینترودوجئس تویتیون فئئس و اوْففئرس سجهولارسهیپس فور ایستودئنتس فروم اوْوتسیدئ ائو/ائئا |url=http://www.studyinsweden.se/Home/News-archive/2010/Tuition-fees-from-2011/ |accessdate=2016-11-03 |archivedate=2010-06-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100628053602/http://www.studyinsweden.se/Home/News-archive/2010/Tuition-fees-from-2011/ }}</ref>


== دئموقرافییا ==
== دئموقرافییا ==
[[file:Sweden-demography.png|thumb|300px|اهالینین آرتیم دینامیکاسی(۱۹۶۱ – ۲۰۰۳)]]
[[file:Sweden-demography.png|thumb|300px|اهالینین آرتیم دینامیکاسی(۱۹۶۱ – ۲۰۰۳)]]
۲۰۱۰-جو ایل اۆچون سوئدین اهالی‌سی ۹.۴۰۱.۹۲۵ نفر اوْلموش‌دور. <ref>[http://www.scb.se/Pages/Product____25799.aspx سوئد اهالی‌سینین آمارسی]</ref> سوئد‌ده اهالینین سایی ۱۲ آگوست ۲۰۰۴-جو ایلده ۹ میلیونا چاتمیش‌دیر. اهالینین سیخ‌لیغی هر km² اۆچون ۲۰.۶ نفردیر و بۇ گؤستریجی اؤلکه‌نین جنوبون‌دا شیمالینا نیسبتاً داها یۆکسک‌دیر. اؤلکه‌نین ان بؤیوک شهری باشکند ایستوکهولم، ۲-جی و ۳-جو بؤیوک شهرلری ایسه مۆافیق اوْلاراق [[Göteborq|گؤتئبورق]] و [[Malmo|مالمو]]دور. ۲۰۰۷-جی ایل آمارسینا گؤره اؤلکه اهالی‌سینین ۱۳.۴%-i (۱.۲۳ میلیون) سوئد‌دن کناردا دوغولوب. ایکینجی دونیا محاربه‌سین‌دن اؤنجه سوئد گؤچ اؤلکه‌سی اوْلسا دا، محاربه‌دن سوْنرا ایممیقراسییا اؤلکه‌سینه چئوریلیب. ۲۰۰۸-جی ایلده ایممیقراسییا سوئد‌ده پیک نقطه‌سینه چاتیب، همین ایل اؤلکه‌یه ۱۰۱.۱۷۱ نفر کؤچ ائدیب. سوئد‌ده‌کی گلمه اهالینین چوْخوسو [[فنلاند]]، [[عیراق]]، [[لهیستان]]، [[ایران]]، [[بوسنی و هرزقووین]]، [[دانمارک]]، [[Nنوروژ]]، [[شیلی]]، [[تایلند]]، [[سومالی]] و [[لیوان]]داندیر. سوئد‌ده ایممیقرانتلار اهالی آرتیمین‌دا چوْخ واجیب رول اوْیناییر، بئله کی، اؤلکه‌ده‌کی ایللیک اهالی آرتیمینین ۲۵%-i طبیعی آرتیمین حسابینادیرسا، ۷۵%-i ایممیقرانتلارین اؤلکه‌یه آخین ائتمه‌سینین نتیجه‌سی‌دیر. سوئد‌دن کناردا چوْخ‌لو سایدا سوئد‌لی یاشاییر. اوْنلارین بؤیوک حیصّه ‌سی ۱۸۲۰-۱۹۳۰-جو ایللرده آمریکایا کؤچ ائد‌نلردیر. حال-حاضیردا آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-دا ۴.۴ میلیون <ref>[http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-_lang=en&-_caller=geoselect&-format= آمریکا بیرلشمیش ایالتلری اهالی‌سینین آمارسی]</ref>، [[Kanada|کانادا]]دا ایسه ۳۳۰.۰۰۰ سوئد‌لی یاشاییر. <ref>[http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 کانادا اهالی‌سینین ائتنیک ترکیبی]</ref>
۲۰۱۰-جو ایل اۆچون سوئدین اهالی‌سی ۹.۴۰۱.۹۲۵ نفر اوْلموش‌دور.<ref>[http://www.scb.se/Pages/Product____25799.aspx سوئد اهالی‌سینین آمارسی]</ref> سوئدده اهالینین سایی ۱۲ آگوست ۲۰۰۴-جو ایلده ۹ میلیونا چاتمیش‌دیر. اهالینین سیخ‌لیغی هر km² اۆچون ۲۰.۶ نفردیر و بۇ گؤستریجی اؤلکه‌نین جنوبون‌دا قوزئینا نیسبتاً داها یۆکسک‌دیر. اؤلکه‌نین ان بؤیوک شهری باشکند ایستوکهولم، ۲-جی و ۳-جو بؤیوک شهرلری ایسه مۆافیق اوْلاراق [[Göteborq|گؤتئبورق]] و [[Malmo|مالمو]]دور. ۲۰۰۷-جی ایل آمارسینا گؤره اؤلکه اهالی‌سینین ۱۳.۴%-i (۱.۲۳ میلیون) سوئددن کناردا دوغولوب. ایکینجی دونیا مۆحاریبه‌سین‌دن اؤنجه سوئد گؤچ اؤلکه‌سی اوْلسا دا، مۆحاریبه‌دن سوْنرا ایممیقراسییا اؤلکه‌سینه چئوریلیب. ۲۰۰۸-جی ایلده ایممیقراسییا سوئدده پیک نقطه‌سینه چاتیب، همین ایل اؤلکه‌یه ۱۰۱.۱۷۱ نفر کؤچ ائدیب. سوئدده‌کی گلمه اهالینین چوْخوسو [[فنلاند]]، [[عیراق]]، [[لهیستان]]، [[ایران]]، [[بوسنی و هرزقووین]]، [[دانمارک]]، [[Nنوروژ]]، [[شیلی]]، [[تایلند]]، [[سومالی]] و [[لیوان]]داندیر. سوئدده ایممیقرانتلار اهالی آرتیمین‌دا چوْخ واجیب رول اوْیناییر، بئله کی، اؤلکه‌ده‌کی ایللیک اهالی آرتیمینین ۲۵%-i طبیعی آرتیمین حسابینادیرسا، ۷۵%-i ایممیقرانتلارین اؤلکه‌یه آخین ائتمه‌سینین نتیجه‌سی‌دیر. سوئددن کناردا چوْخ‌لو سایدا سوئدلی یاشاییر. اوْنلارین بؤیوک حیصّه سی ۱۸۲۰-۱۹۳۰-جو ایللرده آمریکایا کؤچ ائدنلردیر. حال-حاضیردا آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-دا ۴.۴ میلیون <ref>[http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-_lang=en&-_caller=geoselect&-format= آمریکا بیرلشمیش ایالتلری اهالی‌سینین آمارسی]{{Dead link|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>، [[Kanada|کانادا]]دا ایسه ۳۳۰.۰۰۰ سوئدلی یاشاییر.<ref>{{Cite web |title=کانادا اهالی‌سینین ائتنیک ترکیبی |url=http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 |accessdate=2016-11-03 |archivedate=2016-08-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160818195955/http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 }}</ref>


سوئد‌ده رسمی دیل [[سوئد دیلی]]دیر، بۇ دیل دانمارک و نوروژ دیلینه چوْخ یاخین‌دیر. رسمی دیل سوئد دیلی اوْلسا دا، [[Fransız dili|فرانسه]]، [[آلمان]] و فین دیلی ده ایشلدیلیر. فینلر سوئد‌ده رسمی اوْلاراق تانینمیش میلّی آزلیق‌دیر، بیرده [[فین دیلی]] ائتنیک آزلیقلارین دیلی کیمی رسمی اوْلاراق تانینیب. بۇندان باشقا سوئد‌لیلرین بؤیوک اکثریتی [[اینگیلیس دیلی]]نی باشا دوشور و همین دیل‌ده دانیشا بیلیر. و قلوباللاشمانین تأثیری ایله داها چوْخ اینگیلیسجه دانیشیلیر.
سوئدده رسمی دیل [[سوئد دیلی]]دیر، بۇ دیل دانمارک و نوروژ دیلینه چوْخ یاخین‌دیر. رسمی دیل سوئد دیلی اوْلسا دا، [[Fransız dili|فرانسه]]، [[آلمان]] و فین دیلی ده ایشلدیلیر. فینلر سوئدده رسمی اوْلاراق تانینمیش میلّی آزلیق‌دیر، بیرده [[فین دیلی]] ائتنیک آزلیقلارین دیلی کیمی رسمی اوْلاراق تانینیب. بۇندان باشقا سوئدلیلرین بؤیوک اکثریتی [[اینگیلیس دیلی]]نی باشا دۆشور و همین دیل‌ده دانیشا بیلیر. و قلوباللاشمانین تأثیری ایله داها چوْخ اینگیلیسجه دانیشیلیر.


=== دین ===
=== دین ===
[[file:Stockholms moské (gabbe).jpg|thumb|250px|ایستوکهولم مسجیدی]]
[[file:Stockholms moské (gabbe).jpg|thumb|250px|ایستوکهولم مسجیدی]]
۱۱-جی عصره قدر سوئد‌لیلر بوتپرست ساییلیردیلار. سوئد بوتپرستلرینین مرکزی [[اۇپپ‌سالا]] شهرین‌ده یئرلشن مبد ایدی. ۱۱-جی عصرده اؤلکه خریستیانلغی قبول ائتدی، بۆتون دیگر دینلر ایسه قاداغان اوْلون‌دو. بۇ قاداغا ۱۹-جو عصرین سوْنونا قدر قوه‌ده قالدی. ۱۶-جی عصرده ایسه اؤلکه‌ده رئفورماسییا دالغاسی باشلان‌دی. [[Roma-Katolik Kilsəsi|روم-کاتولیک کلیسا‌سی]] لغو اوْلون‌دو، دؤولت و دین بیر-بیرین‌دن آیریلدیلار. لاکین اؤلکه‌ده دین آزادلیغی یالنیز [[1951|۱۹۵۱]]-جی ایلده یاران‌دی. همین تاریخه قدر ایسه سوئد‌ده هر هان‌سی اینسانین مسیحیّت‌دان چیخماسی قطعی اوْلاراق قاداغان ایدی. [[2000|۲۰۰۰]]-جی ایلده ایسه رسمی اوْلاراق دؤولت دین‌دن آیریلدی. ۲۰۰۹-جو ایل آمارسینا گؤره سوئد اهالی‌سینین ۷۱.۳%-i خریستیانلغین [[لوتران]] مذهبینه مخصوص ایدیلر، بۇ رقه‌م سوْن ۲۰ ایلده هر ایل داوام‌لی اوْلاراق ۱% آزالماق‌دادیر. <ref>[http://www.thelocal.se/26878/20100527/ سوئد‌لیلر کریستیان‌لیغی سرعتله ترک ائدیر]</ref>
۱۱-جی عصره قدر سوئدلیلر بوتپرست ساییلیردیلار. سوئد بوتپرستلرینین مرکزی [[اۇپپ‌سالا]] شهرین‌ده یئرلشن مبد ایدی. ۱۱-جی عصرده اؤلکه خریستیانلغی قبول ائتدی، بۆتون دیگر دینلر ایسه قاداغان اوْلون‌دو. بۇ قاداغا ۱۹-جو عصرین سوْنونا قدر قوه‌ده قالدی. ۱۶-جی عصرده ایسه اؤلکه‌ده رئفورماسییا دالغاسی باشلان‌دی. [[Roma-Katolik Kilsəsi|روم-کاتولیک کلیساسی]] لغو اوْلون‌دو، دؤولت و دین بیر-بیرین‌دن آیریلدیلار. لاکین اؤلکه‌ده دین آزادلیغی یالنیز [[1951|۱۹۵۱]]-جی ایلده یاران‌دی. همین تاریخه قدر ایسه سوئدده هر هان‌سی اینسانین مسیحیّت‌دان چیخماسی قطعی اوْلاراق قاداغان ایدی. [[۲۰۰۰ (میلادی)]]-جی ایلده ایسه رسمی اوْلاراق دؤولت دین‌دن آیریلدی. ۲۰۰۹-جو ایل آمارسینا گؤره سوئد اهالی‌سینین ۷۱.۳%-i خریستیانلغین [[لوتران]] مذهبینه مخصوص ایدیلر، بۇ رقه‌م سوْن ۲۰ ایلده هر ایل داوام‌لی اوْلاراق ۱% آزالماق‌دادیر.<ref>{{Cite web |title=سوئدلیلر کریستیان‌لیغی سۆرعتله ترک ائدیر |url=http://www.thelocal.se/26878/20100527/ |accessdate=2016-11-03 |archivedate=2010-08-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100802045112/http://www.thelocal.se/26878/20100527/ }}</ref>


سوئد‌ده ان سرعتله یاییلان دین ایسه [[ایسلام]] دینی‌دیر. سوْن ایللر چوْخ‌لو سایدا موسلمان ایممیقرانتین اؤلکه‌یه آخین ائتمه‌سی و اوْنلار آراسیندا طبیعی آرتیمین یئرلی سوئد‌لیلره نظره‌ن داها یۆکسک اوْلماسی بونون اساس سببلری‌دیر. [[2009|۲۰۰۹]]-جو ایلده سوئد‌ده موسلمان اهالینین سایی ۵۰۰.۰۰۰ نفر چاتمیش‌دیر کی، بۇ دا عمومی اهالینین ۵%-نه برابردیر. <ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2009/127339.htm آمریکا بیرلشمیش ایالتلری دؤولت دئپارتامئنتینین دین آزادلیغی هئساباتی]</ref> موسلمان اهالینین ان سیخ توپلاندیغی شهرلر [[Stokholm|ایستوکهولم]] و [[مالمؤ]]دور. تک مالمؤ شهرینین اهالی‌سینین ۲۵%-نی موسلمانلار تشکیل ائدیر. سوْن ایللر سوئد‌ده موسلمانلارین سایینین آرتماسی ایله علاقه دار اوْلاراق موسلمانلارا و ایسلاما قارشی ایرق‌چی هوجوملارین سایی کسکین شکیل‌ده آرتمیش‌دیر.
سوئدده ان سۆرعتله یاییلان دین ایسه [[ایسلام]] دینی‌دیر. سوْن ایللر چوْخ‌لو سایدا موسلمان ایممیقرانتین اؤلکه‌یه آخین ائتمه‌سی و اوْنلار آراسیندا طبیعی آرتیمین یئرلی سوئدلیلره نظره‌ن داها یۆکسک اوْلماسی بونون اساس سببلری‌دیر. [[۲۰۰۹ (میلادی)]]-جو ایلده سوئدده موسلمان اهالینین سایی ۵۰۰.۰۰۰ نفر چاتمیش‌دیر کی، بۇ دا عومومی اهالینین ۵%-نه برابردیر.<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2009/127339.htm آمریکا بیرلشمیش ایالتلری دؤولت دئپارتامئنتینین دین آزادلیغی هئساباتی]</ref> موسلمان اهالینین ان سیخ توپلاندیغی شهرلر [[Stokholm|ایستوکهولم]] و [[مالمؤ]]دور. تک مالمؤ شهرینین اهالی‌سینین ۲۵%-نی موسلمانلار تشکیل ائدیر. سوْن ایللر سوئدده موسلمانلارین سایینین آرتماسی ایله علاقه دار اوْلاراق موسلمانلارا و ایسلاما قارشی ایرق‌چی هوجوملارین سایی کسکین شکیل‌ده آرتمیش‌دیر.


سوئد‌ده بیرده ۳۰۰ ایله یاخین بیر مدت‌ده [[yəhudi|یهودی]] دیاسپوراسی مؤوجود اوْلموش‌دور. حال-حاضیردا اوْنلارین بیر چوْخو [[İsrail|ایسراییل]]ه کؤچ‌سه ده، سوئد‌ده قالانلارین سایی تخمیناً ۲۰.۰۰۰ نفردیر. بۇندان باشقا آزسای‌لی [[Buddizm|بوددیست]]، [[Hinduizm|هیندویست]] و [[سیخ]] دیاسپورالاری مؤوجوددور.
سوئدده بیرده ۳۰۰ ایله یاخین بیر مۆدت‌ده [[yəhudi|یهودی]] دیاسپوراسی مؤوجود اوْلموش‌دور. حال-حاضیردا اوْنلارین بیر چوْخو [[ایسرائیل]]ه کؤچ‌سه ده، سوئدده قالانلارین سایی تخمیناً ۲۰.۰۰۰ نفردیر. بۇندان باشقا آزسای‌لی [[Buddizm|بوددیست]]، [[Hinduizm|هیندویست]] و [[سیخ]] دیاسپورالاری مؤوجوددور.


== حربی قوه‌لری ==
== حربی قوه‌لری ==


[[file:Swedish CV9040.JPG|thumb|right|200px|[[Strf 90|ایسترف ۹۰]]، سوئد‌ده اۆرتیم (تولید) اوْلونان و ایستیفاده ائدیلن پیادا دؤیوش ماشینی]]
[[file:Swedish CV9040.JPG|thumb|right|200px|[[Strf 90|ایسترف ۹۰]]، سوئدده اۆرتیم (تولید) اوْلونان و ایستیفاده ائدیلن پیادا دؤیوش ماشینی]]
سوئد سیلاح‌لی قوه‌لری (''فؤرسوارسماکتئن'') سوئد مدافعه نازیرلینه تابع اوْلان و حربی عملیّاتلارین کئچیریلمه‌سینه جاوابدئه اوْلان دؤولت قورومودور. اساس عهده ‌لیکلری اؤلکه داخیلین‌ده و خاریجین‌ده حربی قوه‌لرین حاضیرلانماسی و یئرلشدیریلمه‌سی‌دیر. سیلاح‌لی قوه‌لر اۆچ یئره آیریلیرلار. اوْردو، حربی هاوا قوه‌لری و حربی دنیز دونانماسی. سویوق محاربه دؤورونده سوئدین دایمی حرب‌چیلرینین سایی ۴۵.۰۰۰ نفر اوْلسا دا، حال-حاضیردا بۇ رقه‌م ۱۵.۰۰۰ نفره ائنیب. سویوق محاربه ایللرین‌ده یۆکسک دؤیوش هازیرلیغین‌دا اوْلان سوئد اوْردوسو، محاربه باشلایاجاغی تق‌دیرده ۱ میلیون نفرلیک اوْردو ییغماغا حاضیر وضعیت‌ده ایدی. حال-حاضیردا ایسه بۇ رقه‌م ۶۰.۰۰۰ نفره ائندیریلیب. بیرده ۱ جۇلای [[2010|۲۰۱۰]]-جو ایلده‌ن قوه‌یه مینه‌ن قانونا گؤره سوئد اوْردوسو تماماً کؤنول‌لو عسگرلردن عبارت اوْلاجاق. بیرده سویوق محاربه‌نین بیتمه‌سی ایله اوْردوداکی خیدمت ائد‌ن کیشی عسگرلرین فایز نیسبتی آزالیب، قادین عسگرلرین سایی ایسه آرتیب.
سوئد سیلاح‌لی قوه‌لری (''فؤرسوارسماکتئن'') سوئد مۆدافیعه نازیرلینه تابع اوْلان و حربی عملیّاتلارین کئچیریلمه‌سینه جاوابدئه اوْلان دؤولت قورومودور. اساس عهده لیکلری اؤلکه داخیلین‌ده و خاریجین‌ده حربی قوه‌لرین حاضیرلانماسی و یئرلشدیریلمه‌سی‌دیر. سیلاح‌لی قوه‌لر اۆچ یئره آیریلیرلار. اوْردو، حربی هاوا قوه‌لری و حربی دنیز دونانماسی. سویوق مۆحاریبه دؤورونده سوئدین دایمی حرب‌چیلرینین سایی ۴۵.۰۰۰ نفر اوْلسا دا، حال-حاضیردا بۇ رقه‌م ۱۵.۰۰۰ نفره ائنیب. سویوق مۆحاریبه ایللرین‌ده یۆکسک دؤیوش هازیرلیغین‌دا اوْلان سوئد اوْردوسو، مۆحاریبه باشلایاجاغی تق‌دیرده ۱ میلیون نفرلیک اوْردو ییغماغا حاضیر وضعیت‌ده ایدی. حال-حاضیردا ایسه بۇ رقه‌م ۶۰.۰۰۰ نفره ائندیریلیب. بیرده ۱ جۇلای [[۲۰۱۰ (میلادی)]]-جو ایلده‌ن قوه‌یه مینه‌ن قانونا گؤره سوئد اوْردوسو تماماً کؤنول‌لو عسگرلردن عبارت اوْلاجاق. بیرده سویوق مۆحاریبه‌نین بیتمه‌سی ایله اوْردوداکی خیدمت ائدن کیشی عسگرلرین فایز نیسبتی آزالیب، قادین عسگرلرین سایی ایسه آرتیب.


== بیزنسی ==
== بیزنسی ==
بئینلخالق عالم‌ده سوئدین تانینان شیرکتلری آراسیندا بونلاری سادالاماق مۆمکون‌دور: "[[وولوو]]"، "[[ساب]]"، "آتلاس جوپجو"، "ایکا"، "آبسولوت"، "سجانیا".
بئینلخالق عالم‌ده سوئدین تانینان شیرکتلری آراسیندا بۇنلاری سادالاماق مۆمکون‌دور: "[[وولوو]]"، "[[ساب]]"، "آتلاس جوپجو"، "ایکا"، "آبسولوت"، "سجانیا".


== مدنیتی ==
== مدنیتی ==
سوئد موسیقی ساحه‌سین‌ده ده اینکیشاف ائتمیش‌دیر. [[ABBA|آببا]]، "[[Roxette|روخئتتئ]]"، "[[The Cardigans|تهئ جاردیگانس]]"، "[[Opeth|اوْپئته]]" قروپلاری بئینلخالق آرنادا تانینمیشلار.
سوئد موسیقی ساحه‌سینده ده اینکیشاف ائتمیش‌دیر. [[ABBA|آببا]]، "[[Roxette|روخئتتئ]]"، "[[The Cardigans|تهئ جاردیگانس]]"، "[[Opeth|اوْپئته]]" قروپلاری بئینلخالق آرنادا تانینمیشلار.


== بایراملاری ==
== بایراملاری ==
خط ۸۱: خط ۱۶۵:
file:Uppsala Cathedral.JPG|[[Uppsala|اۇپپ‌سالا]] شهرین‌ده کافئدرال
file:Uppsala Cathedral.JPG|[[Uppsala|اۇپپ‌سالا]] شهرین‌ده کافئدرال
file:Stockholm old town 2002.jpg|ایستوکهولم‌دان گؤرونوش
file:Stockholm old town 2002.jpg|ایستوکهولم‌دان گؤرونوش
file:Stortorget Gamla Stan Buildings.JPG|ایستوکهولمون تاریخی حیصّه ‌سی
file:Stortorget Gamla Stan Buildings.JPG|ایستوکهولمون تاریخی حیصّه سی
file:Lapporten 2.jpg|[[Laplandiya|لاپلان‌دییا]]
file:Lapporten 2.jpg|[[Laplandiya|لاپلان‌دییا]]
file:Uppsala Cathedral.jpg
file:Uppsala Cathedral.jpg
خط ۹۶: خط ۱۸۰:


== خاریجی کئچیدلر ==
== خاریجی کئچیدلر ==
* [http://www.scb.se/Pages/TableAndChart____262455.aspx سوئد آمار کومیته‌سی : ۳۱ دسامبر ۲۰۰۸ – جی ایل تاریخین‌ده سوئدین اینضیباطی اراضی واحیدلری اوزره اهالی‌سی]
{{Commonscat|Sverige}}
* [http://www.scb.se/Pages/TableAndChart____262455.aspx سوئد آمار کومیته‌سی : ۳۱ دسامبر
۲۰۰۸ – جی ایل تاریخین‌ده سوئدین اینضیباطی اراضی واحیدلری اوزره اهالی‌سی]


== ایستینادلار ==
== قایناقلار ==
{{قایناق}}
<references/>
{{آمبار-بؤلمه|Sverige}}
{{اوروپا اؤلکه لری}}
{{سوئد پادیشاه‌لاری |state=collapsed}}
{{مین مقاله}}


== بیرده باخ ==


== قایناقلار ==
<references/>
{{Template:اوروپا اؤلکه لری}}
[[بؤلمه:اوروپا اؤلکه‌لری]]
[[بؤلمه:اوروپا اؤلکه‌لری]]
[[بؤلمه:اؤلکه‌لر]]
[[بؤلمه:اؤلکه‌لر]]
[[بؤلمه:اوروپا بیرلیگی اؤلکه‌لری]]
[[بؤلمه:بیرلشمیش میلت‌لر اؤیه‌سی اؤلکه‌لر]]
[[بؤلمه:سوئد]]
[[بؤلمه:جرمن دیللری دانیشان اؤلکه‌لر]]
[[بؤلمه:شومالی اوروپا اؤلکه‌لری]]
[[بؤلمه:Members of the Nordic Council]]
[[بؤلمه:اوروپا شوراسینین عوضو اولان دؤولتلر]]
[[بؤلمه:اوروپا بیرلییینین عوضو دؤولتلری]]
[[بؤلمه:آرالیق دنیز بیرلییینین عوضو دؤولتلری]]
[[بؤلمه:ایسکاندیناوی اؤلکه‌لر]]
[[بؤلمه:اوروپادا اؤلکه‌لر]]
[[بؤلمه:States and territories established in the 12th century]]

‏۲۲ اوْکتوبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۴۲ تاریخینه کیمی سون نۆسخه

موختصات: 63°N 16°E / 63°N 16°E / 63; 16

سوئد شاهلیغی
Konungariket Sverige
سوئد بایراغی
بایراق
شوعار: (royal) "För Sverige – i tiden"
"For Sweden – With the Times"[۱]
میلی مارش: Du gamla, Du fria[b]
Thou ancient, thou free
Royal anthem: Kungssången
Song of the King
 سوئد یئری نقشه اوستونده (dark green) – in اوروپا (green & dark grey) – in the اوروپا بیرلیگی (green)  –  [Legend]
 سوئد یئری نقشه اوستونده (dark green)

– in اوروپا (green & dark grey)
– in the اوروپا بیرلیگی (green)  –  [Legend]

پایتخت
و بؤیوک شهری
استکهلم
59°21′N 18°4′E / 59.350°N 18.067°E / 59.350; 18.067
رسمی دیللرسوئد دیلی
اتنیک قروپلار
no official statistics
دین
Church of Sweden
دمونیم(لر)
دؤولتUnitary parliamentary
مشروطیت
• King
اوْن‌دؤردونجو کارل قوستاف
• Speaker
Andreas Norlen
Ulf Kristersson
Fredrik Wersäll
قانون اوقانیRiksdag
History
• A unified Swedish kingdom established
By the early 12th century
1397–1523
• Part of سوئد-نوروژ
4 November 1814 – August 1905[۲]
1 January 1995
اراضی
• جمعی
لوآ خطاسیماژول:Convert-ین 1851-جی/جو خطینده: attempt to index local 'en_value' (a nil value). (55th)
• سو (%)
8.7
جمعیت
• 30 April 2017 census
10,032,357[۳] (90th)
• سیخیلیق
لوآ خطاسیماژول:Convert-ین 1851-جی/جو خطینده: attempt to index local 'en_value' (a nil value). (196th)
جی‌دی‌پی (PPP)2016 تخمینی
• جمعی
$498.130 billion[۴] (34th)
• آدام‌باشی
$49,678[۴] (17th)
جی‌دی‌پی (نامینل)2016 تخمینی
• جمعی
$517.440 billion[۴] (21st)
• آدام‌باشی
$51,603[۴] (11th)
جینی (2015)Negative increase 25.4[۵]
آشاغی
اچ‌دی‌آی (2015)Increase 0.913[۶]
چوخ‌یوخاری · 14th
پول واحیدیSwedish krona (SEK)
چاغ بؤلگه‌سیUTC+1 (CET)
• یای (دی‌اس‌تی)
UTC+2 (CEST)
تاریخ فورمتیyyyy-mm-dd
سوروجولوک طرفیright[e]
تیلفون کودو+46
اینترنت ال‌تی‌دی.se[f]
  1. ^  "För Sverige – I tiden" has been adopted by Carl XVI Gustaf as his personal motto.
  2. ^  Du gamla, Du fria has never been officially adopted as national anthem, but is so by convention.
  3. ^  Since 1 July 2009. Five other languages are officially recognised as minority languages:[۷] فنلاند دیلی, Meänkieli, رومان دیلی, Sami, and Yiddish. The Swedish Sign Language also has a special status.
  4. ^  On 31 December 2012, approximately 27% of the population had a full or partial foreign background.[۸][۹]
  5. ^  Since 3 September 1967.
  6. ^  The .eu domain is also used, as it is shared with other اوروپا بیرلیگی member states.

سوئد رسمی آدی سوئد شاهلیغی (سوئد: Konungariket Sverige). شومالی اوروپادا ایسکاندیناوی یاریماداسیندا یئرلشن بیر دؤولتدیر.[۱۰] اؤلکه غربدن نوروژ شاهلیغی و شومال–شرقدن ایسه فنلاند ایله قورو سرحدلره مالیکدیر. شرقده بوتنیک کؤرفزی و بالتیک دنیزی، جنوب-غربده سکاگرراک، بالت و اؤرسوند بوغازلارینا چیخیر. جنوب-غربده اؤرسوند کؤرپوسو واسیطه‌سیله دانمارک ایله قورو نقلیات یوللارینا مالیکدیر.

۱۹۹۵-جی ایلده‌ن آوروپا بیرلیگینین عضوودور. ۴۵۰.۲۹۵ km² اراضی‌سی اوْلان سوئد آوروپا بیرلیگی اؤلکه‌لری آراسیندا اراضی‌سینه گؤره اۆچونجو ان بؤیوک دؤولت‌دیر. اهالی‌سی ۹.۴ میلیون نفردیر. اهالی سیخ‌لیغی آشاغی‌دیر، لاکین اؤلکه‌نین جنوب حیصّه سینده سیخ‌لیق داها بؤیوک‌دور. اهالینین ۸۵%-i شهرلرده یاشاییر و اؤلکه‌ده اۇربانیزاسییا آرتیر. ان بؤیوک شهری ایستوکهولمدور (شهر اهالی‌سی ۱.۳ میلیون، متروپولییا اهالی‌سی ۲ میلیون نفر). سوئد اینضیباطی اوْلاراق ۲۱ اراضی واحیدین‌دن عبارت‌دیر: بلئکینگئ، دالارنا، گاولئبورگ، گوتلاند، هاللاند، ژامتلاند، ژؤنکوپینگ، کالمار، کرونوبئرگ، نورربوتتئن، اؤربرو، اؤستئرگوتلاند، سکان، سودئرمانلاند، ایستوکهولم، اۇپپ‌سالا، وارملاند، واستئربوتتئن، واستئرنوررلاند[۱۱].

سوئدین اۇزون مدت‌لی موستقیل‌لیک عنعنه‌لری وار، اؤلکه اؤز موستقیللیینی هله اوْرتا عصرلرده الده ائتمیش‌دیر. ۱۷-جی عصرده سوئد اؤز توْرپاقلارینی گئنیشله‌ن‌دیره‌رک ایمپراتورلوغو حالینا گتیرمیش‌دیر. لاکین سوْنرادان ۱۸-جی و ۱۹-جو عصرلرده سوئد اؤز اراضیلرینین چوْخ حیصّه سینی ایتیرمیش، اؤلکه‌نین شرق توْرپاقلارینین دئمک اوْلار هامی‌سی روسیه طرفین‌دن ایشغال اوْلونموش‌دور. سوئدین داخیل اوْلدوغو سوْنونجو مۆحاریبه ۱۸۱۴-جو ایلده باش وئریب، همین تاریخ‌دن بری سوئد بۆتون مۆحاریبه‌لرده نئیترال مؤقع توتماق‌دادیر.

تاریخی

[دَییشدیر]

اوْرتا عصرلرده ایندیکی سوئد اراضی‌سینده ویکینقلرین گۆج‌لو دؤولتی مؤوجود ایدی. ویکینقلر ۸-جی عصردن باشلایاراق اۆچ عصر مدتین‌ده سوئدده حاکم قوه اوْلموشلار. اوْنلارین حاکمیّتی ۱۱-جی عصرده مسیحیّتین یاییلماسی ایله باشا چاتمیش‌دیر. مۆعاصیر سوئد دؤولتی ۱۳۹۷-جی ایلده یارادیلمیش کالمار بیرلیگینین ۱۶-جی عصرده داغیلماسین‌دان سوْنرا یارانمیش‌دیر. سوئدین موستقیل کرال‌لیق کیمی فورمالاشماسین‌دا کرال قوستاو ووسانین اهمیت‌لی رولو اوْلموش‌دور. قوستاو واسا ۱۵۲۳-جو ایلده حاکمیّته گلدیک‌دن سوْنرا روم کاتولیک کلیساسی ایله علاقه‌نی کسمیش و کلیساده رئفورماسییایا باشلامیش‌دیر. ۱۵۲۷-جی ایلده کلیسایه مخصوص توْرپاقلار اوْندان آلیندی. ۱۵۳۸ و ۱۵۵۸-جی ایللرده وئرگی سیستمینده دییشیک‌لیکلر ائدیل‌دی. اؤلکه‌نین خاریجی تیجارتاینی الده ساخلایان مونوپولیست قوه‌لر اؤلکه‌دن قووول‌دو. کرال قوستاوین دؤورونده سوئد دونیادا ایلک مۆعاصیر اوْردو قوروجولوغونا باشلایان اؤلکه اوْلدو. سوئد واسا سولاله‌سینه مالیک حؤکمدارلار طرفین‌دن ۱۵۲۳-۱۶۵۴-جو ایللرده ایداره اوْلونوردو. کرال قوستاو مۆعاصیر سوئدین قوروجوسو حساب اوْلونور.

سوئد ایمپئریاسی۱۵۶۰-۱۸۱۵-جی ایللر آراسیندا .

۱۷-جی عصرده سوئد آوروپادا سوپئردؤولت اوْلاراق یوکسلمه‌یه باشلادی. بۇندان اوّل سوئد شیمالدا یئرلشن، سئی‌رک اهالییه مالیک کاسیب بیر اؤلکه ایدی. سوئد ایمپیراتورلوغو کرال قوستاو ۲-جی آدولفون دؤورونده یوکسلمه‌یه باشلادی، اوْ روسیه و رئچ پوسپولیتا ایله ۳۰ ایللیک مۆحاریبه نتیجه‌سینده بؤیوک اراضیلر ایشغال ائتدی. بیرده بۇ مۆحاریبه نتیجه‌سینده سوئد مقدس روم ایمپیراتورلوغونا داخیل اوْلان دؤولتلرین یاری‌سینی ایشغال ائتدی. کرال قوستاو ۲-جی آدولف مقدس روم ایمپیراتورلوغونی تماماً ایشغال ائدرک اوْنون یئنی ایمپراتورو اوْلماق ایستییردی. لاکین اوْ بونا نایل اوْلا بیلمه‌دی، ۱۶۳۲-جی ایلده ایمپراتور لوتزئن دؤیوشونده اؤلدورول‌دو. بۇ مۆحاریبه نتیجه‌سینده آلمانیا بؤیوک زیان دی‌دی، سوئد قوْشونلاری آلمانین اۆچده بیرینی تماماً خارابا قوْیدو. مۆحاریبه‌دن سوْنراکی دؤورده سوئد ایمپیراتورلوغو دانمارکنی، فنلاندنی، بالتیکیانی اؤلکه‌لری، قوزئی آلماننین بعضی اراضیلرینی اله کئچیردی. ۱۷۲۰-جی ایلده سوئدین اهالی‌سی (ایشغال اوْلونموش اراضیلری سایمادان) ۱.۴ میلیون نفر ایدی، اهالینین بؤیوک اکثریتینین مشغولیتی ایسه اکینچی‌لیک اوْلاراق قالمیش‌دی.

۱۷۰۰-جو ایلده بؤیوک شیمال مۆحاریبهسی باشلادی. مۆحاریبه روسیه، لهیستان و دانمارکنین بیرلشمیش قوه‌لرینین سوئده هوجومو ایله باشلادی. همین ایلده ناروا دؤیوشو باش وئردی. مۆعاصیر ائستونییا اراضی‌سینده باش وئرمیش بۇ دؤیوش‌ده ۳۵.۰۰۰ روس عسگری ایله ۱۰.۰۰۰ نفرلیک سوئد قوْشونو اۆز-اۆزه گلدی. ایمپراتور ۱۲-جی کارلین شخصاً اداره ائتدیی سوئد قوْشونو دؤیوش عرضین‌ده روسلاری محاصره‌یه آلاراق اوْنلاری دارماداغین ائتدی. بۇ دؤیوش‌ده ۱۰.۰۰۰ روس عسگری اؤلدورول‌دو، ۲۰.۰۰۰ عسگر ایسه سوئدلیلره اسیر دۆشدو، بیرده بؤیوک میقداردا سیلاح و سورسات سوئدلیلرین علینه کئچدی. سوئدلیلرین ایتکی‌سی تخمیناً مین نفر ایدی. تخمیناً دؤرد ایل سوْنرا روس ایمپراتورو چوْخ بؤیوک اوْردو ییغاراق ناروایا یئنی‌دن هوجوم ائدیب، بؤیوک ایتکیلر حسابینا اوْنو گئری آلا بیل‌دی. لاکین مۆحاریبه‌نین هللئدیجی دؤیوشو اوْلان پولتاوا دؤیوشونده روسلار غالیب گلدیلر. بۇندان سوْنرا ایمپراتور ۱۲-جی کارل ۱۷۱۶-جی ایلده نوروژه هوجوم ائتدی، لاکین دؤیوشلرین بیرین‌ده اؤلدورول‌دو. ۱۷۲۱-جی ایلده مۆحاریبه‌نین باشا چاتماسی ایله نیشتادت موقاویله‌سی ایمضالان‌دی. بۇ مۆحاریبه نتیجه‌سینده سوئد ایمپراتورلوغو کیمی اؤز یئرینی ایتیردی، موقاویله‌نین شرطلرینه گؤره روسیهیا بؤیوک اراضیلر وئریل‌دی، بیرده مۆحاریبه دؤورونده تخمیناً ۲۰۰.۰۰۰ نفر سوئدلی اؤلدورول‌دو.

۱۸۰۹-جو ایلده روسیه یئنی‌دن هوجوم ائدرک سوئده داخیل اوْلان فنلاندنی ایشغال ائتدی. سوئده مدنی و ایقتیصادی جهت‌دن چوْخ یاخین اوْلان فنلاند ۱ عصردن آرتیق بیر مدت ارازین‌ده روسیه نین زول‌مو آلتیندا قالدی. ۱۸۱۴-جو ایلده سوئد نوروژه مۆحاریبه اعلان ائتدی، مۆحاریبه نتیجه‌سینده هر ایکی اؤلکه‌نین داخیل اوْلدوغو و ۱۹۰۵-جی ایله کیمی مؤوجود اوْلان بیرلیک یاران‌دی. بۇ سوئدین داخیل اوْلدوغو سوْنونجو مۆحاریبه ایدی.

۱۹-جو عصرین سوْنلارین‌دان باشلایاراق سوئدلیلر آمریکایا کؤچمه‌یه باشلادیلار. ۱۸۵۰-جی ایلده‌ن ۱۹۱۰-جو ایله قدر تکجه آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-آ ۱ میلیون سوئدلی موهاجیرت ائدیب.[۱۲]۱۸۷۰-جی ایلده‌ن اعتباراً سوئدده سۆرعت‌لی ایقتیصادی اینکیشاف باشلادی. ۲۰-جی عصرده باش وئره‌ن هر ایکی دونیا مۆحاریبه‌لرین‌ده سوئد نئیترال مؤقع‌ده اوْلدو، لاکین بعضیلری ۲-جی دونیا مۆحاریبه‌سینده سوئدین آلماننی دستکلدیینی ادعا ائدیر. سوئد آمریکا بیرلشمیش ایالتلری ایله سیخ علاقه‌لره مالیک اوْلسا دا، سویوق مۆحاریبه دؤورونده ده نئیترال قالدیغینی اعلان ائتدی. ۱۹۹۵-جی ایلده سوئد آوروپا بیرلیگینه داخیل اوْلدو.

شهرلری

[دَییشدیر]

سوئدین اساس شهرلری استکهلم، گؤتئبورق و مالمؤدور.

جوْغرافییاسی و ایقلی‌می

[دَییشدیر]

سوئد قوزئی آوروپادا، بالتیک دنیزی ایله بوتنیک کؤرفزی آراسیندا یئرلشیر. چوْخ اۇزون (تخمیناً ۸۰۰۰ km) ساحل زولاغینا مالیک‌دیر. غرب‌ده سوئدی نوروژدن آییران سکاندیناو داغلاری یئرلشیر. ۴۴۹،۹۶۴ کم۲ اراضییه مالیک اوْلان سوئد، دونیا سیرالاماسینا گؤره ۵۵-جی، آوروپادا ایسه ۴-جو یئری تۇتور.[۱۳] اراضی‌سینین ۶۵%-i مئشه‌لردن عبارت‌دیر. اراضی‌سینین ۹%-i چای و گؤللردن عبارت‌دیر.

سوئد ایسکاندیناویا یاریماداسینین ۵/۸ حیصّه سینی تۇتور. شیمال-غربی داغ‌لیق‌دیر. کژؤلئن داغلاری و ایسکاندیناویا آلپلارینین شرق یاماجلاری بۇ حیصّه ده‌دیر. کژؤلئن داغین‌دا سوئدین ان یۆکسک تپه‌سی اوْلان کئبنئکا (۲۱۲۳ م) یئرلشیر. شیمال بؤلگه‌سینده چوْخ‌لو چایلار واردیر. بۇ چایلار جنوب‌دا بوتهنیا کؤرفزین‌ده تؤکولور. اساس چایلاری کلارک، اۇنئ، آنگئرمان، دال، ایندالس، پیتئ، لولئ، کالیژ، تورن و سکئللئتتئ‌دیر. کژؤلئن داغلارینین یۆکسک یاماجلارین‌دا یوزلرله کیچیک بوزلاق دوزه‌ن‌لیکلری واردیر. بؤیوک گؤللر حیصّه سینی بیر چوْخ گؤل میدانا گتیرمیش‌دیر. بۇ گؤللردن ان بؤیویو ۵۵۴۵ km²-لیک وانئرن گؤلودور. دیگر اهمیت‌لی گؤللری ایسه واتتئرن، ژالمار و مالاردیر. قوم‌لو ساحل اوْلان جزانیا استثنا اوْلماقلا، سوئد ساحللری داشلیق و کیچیک آدالارلا دولودور. بالتیک دنیزین‌ده اوْلان سجانیا، گوتلاند و اوْلاند آدالاری دوز توْرپاقلاردان میدانا گلمیش‌دیر.

سوئد شیمال‌دا - سیبیرله عئینی ائن دایره‌سینده یئرلشمه‌سینه باخمایاراق مولاییم ایقلیمه صاحب‌دیر. قیش‌دا هاوانین تِمپراتورو بعضاً -۵۰ درجه‌یه قدر دوشور. سوئدین ایقلی‌می ۳ تیپه آیریلا بیلر. سوئدین جنوب اراضیلرین‌ده اوقیانوس ایقلی‌می، مرکزی حیصّه لرین‌ده قورو کونتینئنتال ایقلیم و شیمال‌دا اوْلان سوبارکتیک ایقلیم مؤوجوددور.

ایسکاندیناویا داغلاری

طبیعی احتیاطلاری

[دَییشدیر]

سوئد معده‌ن قایناقلاری باخیمین‌دان زنگین بیر اؤلکه‌دیر. خصوصیله دمیر فیلیزی باش‌لیجا یئر تۇتور. میس و سینک باخیمین‌دان زنگین اوْلان سوئدده قیزیل، گوموش، وولفرام، نیکئل و کؤمور یاتاقلاری وار.

اقتصادیاتی

[دَییشدیر]
۱۹۹۶-۲۰۰۶ آراسی سوئدین اۆدم آرتیم تئمپی.

سوئد ایخراج یؤنوم‌لو، کاپیتالیزم ایله سوسیالیزمین قاریشماسین‌دان عبارت، یاخشی تشکیل اوْلونموش خاریجی و داخیلی کوممونیکاسییالاری اوْلان اقتصادیاتا مالیک‌دیر. اقتصادیاتینین اساسینی تشکیل ائدن رئسورسلار مئشه‌لر، هیدروئلئکتریک مرکزلاری و دمیر فیلیزی‌دیر. اساس محصوللاری ماشینلار، طیبی لوازیماتلار، آغاج محصوللاری و تئلئکوممونیک‌سییالاردیر. هر ایکی دونیا مۆحاریبه‌سینده نئیترال مؤقع‌ده دورماسی اوْنون اقتصادیاتینی داغیلماق‌دان خلاص ائتمیش و اینکیشافینین داوام‌لی اوْلماسینی تامین ائتمیش‌دیر. سوئد دونیادا ان یۆکسک حیات شرایطینه مالیک اؤلکه‌لردن بیری‌دیر، بونونلا برابر اؤلکه‌ده چوْخ یۆکسک وئرگیلر مؤوجوددور. وئرگیلرین یوکسکلیینه گؤره سوئد دونیادا دانمارکدان سوْنرا ایکینجی یئری تۇتور. ۲۰۰۹-جو ایل معلوماتلارینا گؤره عومومی داخیلی محصولو ۳۳۳ میلیارد دوللار اوْلموش‌دور، بونون ۷۶%-i خیدمت ساحه‌لرینین، ۲۳%-i صنایعنین، ۱ فایزی ایسه کند چیفتلیک (مزرعه) محصوللارینین پایینا دوشور. اؤلکه‌ده ایش قابیلیت‌لی اینسانلارین سایی ۴.۹ میلیون نفردیر، اوْنلارین اۆچده بیری عالی مکتب تحصیلی آلمیش شخصلردیر. سوئدین پول واحیدی سوئد کرونودور، ۲۰۰۳-جو ایلده یورونون اساس پول واحیدی کیمی قبول اوْلونماسینا دایر کئچیریله‌ن رئفئرئندوما گلنلرین اکثریتی بونون علیهینه سس وئردیلر. سوئدین اساس خاریجی تیجارت پارتنیورلاری آلمان، بؤیوک بریتانیا، دانمارک، آمریکا بیرلشمیش ایالتلری و نوروژدیر. ایشسیزلیک سوئدده همیشه آشاغی اوْلموش‌دور، بۇ گؤستریجی اۇزون مدت ۴-۵% آراسیندا دییشیردی. لاکین سوْن ایللر دونیادا باش وئره‌ن ایقتیصادی تنززوله گؤره ۲۰۰۹-جو ایلده ایشسیزلیک اؤلکه‌ده ۹%-ا قدر قالخیب، ۱۵-۲۵ یاش آراسیندا اوْلان گنجلرده ایسه بۇ گؤستریجی حتی ۳۰%-دیر.

انرژی

[دَییشدیر]

سوئدین انرژی اۆرتیم (تولید)ی اؤزل شیرکتلرین الینده‌دیر. اۆرتیم (تولید) اوْلونان الکتریکین ۴۴%-i سو الکتریک مرکزلارینین، ۴۷%-i ایسه آتوم الکتریک مرکزلارینین پایینا دوشور. بونونلا یاناشی بیویاناجاق، تورف کیمی یاناجاق‌دان آلینان انرژی ۹%، کولک انرژی‌سین‌دن آلینان الکتریک انرژی‌سینین پایی ایسه ۱% اوْلوب. بیویاناجاق‌دان آنجاق ایستیخانالاردا یاشاییش ساحه‌لرینی قیزدیرماق اۆچون ایستیفاده اوْلونور. بۇندان باشقا سوئد ۲۰۲۵-جی ایله کیمی نفت و نفت محصوللارین‌دان ایستیفادنی تماماً دایان‌دیرماق قرارینی وئریب. [۲] Archived 2012-01-17 at the Wayback Machine.

تحصیل

[دَییشدیر]

۱-۵ یاش آراسینداکی اۇشاقلار اۆچون پول‌سوز باغچالار مؤوجوددور. ۶-۱۶ یاش آراسینداکی اۇشاق و گنجلر ایسه مجبوری اوْرتا تحصیلله تامین اوْلونورلار. ۹ ایللیک تحصیلی باشا وۇران گنجلرین ۹۰ فایزی داها سوْنرا ۳ ایل داوام ائدن یوخاری صینیفلرده تحصیلی داوام ائتدیریرلر. یوخاری صینیفلر سوئدده گیمناسیوم آدلاندیریلیر. بورانی بیتیره‌ن طلبه‌لره ایسه هم ایش الده ائتمک ایمکانی قازانیر، هم ده عالی تحصیل آلماق اۆچون مراجعت حۆقوقو الده ائدیرلر. سوئدده چوْخ‌لو سایدا بیلیم یوردو و کالجلر فعالیّت‌ده‌دیر، اوْنلاردان ان بؤیوک و ان قدیم اوْلانلاری اۇپپ‌سالا بیلیم یوردو، گؤتئبورق بیلیم یوردو، ایستوکهولم بیلیم یوردو، لوند بیلیم یوردو و کرال تئخنولوگیلوگییا بیلیم یوردودیر. سوئدده عالی تحصیل آلان بۆتون طلبه‌لر تحصیل حاقین‌دان آزاددیرلار، لاکین سوئد مجلیسینده یئنی قبول اوْلونموش قایدایا اساساً بۇندان سوْنرا پول‌سوز تحصیل آوروپا بیرلیگیندن و سوئیسدن اوْلان طلبه‌لره شامیل اوْلوناجاق.[۱۴]

دئموقرافییا

[دَییشدیر]
اهالینین آرتیم دینامیکاسی(۱۹۶۱ – ۲۰۰۳)

۲۰۱۰-جو ایل اۆچون سوئدین اهالی‌سی ۹.۴۰۱.۹۲۵ نفر اوْلموش‌دور.[۱۵] سوئدده اهالینین سایی ۱۲ آگوست ۲۰۰۴-جو ایلده ۹ میلیونا چاتمیش‌دیر. اهالینین سیخ‌لیغی هر km² اۆچون ۲۰.۶ نفردیر و بۇ گؤستریجی اؤلکه‌نین جنوبون‌دا قوزئینا نیسبتاً داها یۆکسک‌دیر. اؤلکه‌نین ان بؤیوک شهری باشکند ایستوکهولم، ۲-جی و ۳-جو بؤیوک شهرلری ایسه مۆافیق اوْلاراق گؤتئبورق و مالمودور. ۲۰۰۷-جی ایل آمارسینا گؤره اؤلکه اهالی‌سینین ۱۳.۴%-i (۱.۲۳ میلیون) سوئددن کناردا دوغولوب. ایکینجی دونیا مۆحاریبه‌سین‌دن اؤنجه سوئد گؤچ اؤلکه‌سی اوْلسا دا، مۆحاریبه‌دن سوْنرا ایممیقراسییا اؤلکه‌سینه چئوریلیب. ۲۰۰۸-جی ایلده ایممیقراسییا سوئدده پیک نقطه‌سینه چاتیب، همین ایل اؤلکه‌یه ۱۰۱.۱۷۱ نفر کؤچ ائدیب. سوئدده‌کی گلمه اهالینین چوْخوسو فنلاند، عیراق، لهیستان، ایران، بوسنی و هرزقووین، دانمارک، Nنوروژ، شیلی، تایلند، سومالی و لیوانداندیر. سوئدده ایممیقرانتلار اهالی آرتیمین‌دا چوْخ واجیب رول اوْیناییر، بئله کی، اؤلکه‌ده‌کی ایللیک اهالی آرتیمینین ۲۵%-i طبیعی آرتیمین حسابینادیرسا، ۷۵%-i ایممیقرانتلارین اؤلکه‌یه آخین ائتمه‌سینین نتیجه‌سی‌دیر. سوئددن کناردا چوْخ‌لو سایدا سوئدلی یاشاییر. اوْنلارین بؤیوک حیصّه سی ۱۸۲۰-۱۹۳۰-جو ایللرده آمریکایا کؤچ ائدنلردیر. حال-حاضیردا آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-دا ۴.۴ میلیون [۱۶]، کانادادا ایسه ۳۳۰.۰۰۰ سوئدلی یاشاییر.[۱۷]

سوئدده رسمی دیل سوئد دیلیدیر، بۇ دیل دانمارک و نوروژ دیلینه چوْخ یاخین‌دیر. رسمی دیل سوئد دیلی اوْلسا دا، فرانسه، آلمان و فین دیلی ده ایشلدیلیر. فینلر سوئدده رسمی اوْلاراق تانینمیش میلّی آزلیق‌دیر، بیرده فین دیلی ائتنیک آزلیقلارین دیلی کیمی رسمی اوْلاراق تانینیب. بۇندان باشقا سوئدلیلرین بؤیوک اکثریتی اینگیلیس دیلینی باشا دۆشور و همین دیل‌ده دانیشا بیلیر. و قلوباللاشمانین تأثیری ایله داها چوْخ اینگیلیسجه دانیشیلیر.

دین

[دَییشدیر]
ایستوکهولم مسجیدی

۱۱-جی عصره قدر سوئدلیلر بوتپرست ساییلیردیلار. سوئد بوتپرستلرینین مرکزی اۇپپ‌سالا شهرین‌ده یئرلشن مبد ایدی. ۱۱-جی عصرده اؤلکه خریستیانلغی قبول ائتدی، بۆتون دیگر دینلر ایسه قاداغان اوْلون‌دو. بۇ قاداغا ۱۹-جو عصرین سوْنونا قدر قوه‌ده قالدی. ۱۶-جی عصرده ایسه اؤلکه‌ده رئفورماسییا دالغاسی باشلان‌دی. روم-کاتولیک کلیساسی لغو اوْلون‌دو، دؤولت و دین بیر-بیرین‌دن آیریلدیلار. لاکین اؤلکه‌ده دین آزادلیغی یالنیز ۱۹۵۱-جی ایلده یاران‌دی. همین تاریخه قدر ایسه سوئدده هر هان‌سی اینسانین مسیحیّت‌دان چیخماسی قطعی اوْلاراق قاداغان ایدی. ۲۰۰۰ (میلادی)-جی ایلده ایسه رسمی اوْلاراق دؤولت دین‌دن آیریلدی. ۲۰۰۹-جو ایل آمارسینا گؤره سوئد اهالی‌سینین ۷۱.۳%-i خریستیانلغین لوتران مذهبینه مخصوص ایدیلر، بۇ رقه‌م سوْن ۲۰ ایلده هر ایل داوام‌لی اوْلاراق ۱% آزالماق‌دادیر.[۱۸]

سوئدده ان سۆرعتله یاییلان دین ایسه ایسلام دینی‌دیر. سوْن ایللر چوْخ‌لو سایدا موسلمان ایممیقرانتین اؤلکه‌یه آخین ائتمه‌سی و اوْنلار آراسیندا طبیعی آرتیمین یئرلی سوئدلیلره نظره‌ن داها یۆکسک اوْلماسی بونون اساس سببلری‌دیر. ۲۰۰۹ (میلادی)-جو ایلده سوئدده موسلمان اهالینین سایی ۵۰۰.۰۰۰ نفر چاتمیش‌دیر کی، بۇ دا عومومی اهالینین ۵%-نه برابردیر.[۱۹] موسلمان اهالینین ان سیخ توپلاندیغی شهرلر ایستوکهولم و مالمؤدور. تک مالمؤ شهرینین اهالی‌سینین ۲۵%-نی موسلمانلار تشکیل ائدیر. سوْن ایللر سوئدده موسلمانلارین سایینین آرتماسی ایله علاقه دار اوْلاراق موسلمانلارا و ایسلاما قارشی ایرق‌چی هوجوملارین سایی کسکین شکیل‌ده آرتمیش‌دیر.

سوئدده بیرده ۳۰۰ ایله یاخین بیر مۆدت‌ده یهودی دیاسپوراسی مؤوجود اوْلموش‌دور. حال-حاضیردا اوْنلارین بیر چوْخو ایسرائیله کؤچ‌سه ده، سوئدده قالانلارین سایی تخمیناً ۲۰.۰۰۰ نفردیر. بۇندان باشقا آزسای‌لی بوددیست، هیندویست و سیخ دیاسپورالاری مؤوجوددور.

حربی قوه‌لری

[دَییشدیر]
ایسترف ۹۰، سوئدده اۆرتیم (تولید) اوْلونان و ایستیفاده ائدیلن پیادا دؤیوش ماشینی

سوئد سیلاح‌لی قوه‌لری (فؤرسوارسماکتئن) سوئد مۆدافیعه نازیرلینه تابع اوْلان و حربی عملیّاتلارین کئچیریلمه‌سینه جاوابدئه اوْلان دؤولت قورومودور. اساس عهده لیکلری اؤلکه داخیلین‌ده و خاریجین‌ده حربی قوه‌لرین حاضیرلانماسی و یئرلشدیریلمه‌سی‌دیر. سیلاح‌لی قوه‌لر اۆچ یئره آیریلیرلار. اوْردو، حربی هاوا قوه‌لری و حربی دنیز دونانماسی. سویوق مۆحاریبه دؤورونده سوئدین دایمی حرب‌چیلرینین سایی ۴۵.۰۰۰ نفر اوْلسا دا، حال-حاضیردا بۇ رقه‌م ۱۵.۰۰۰ نفره ائنیب. سویوق مۆحاریبه ایللرین‌ده یۆکسک دؤیوش هازیرلیغین‌دا اوْلان سوئد اوْردوسو، مۆحاریبه باشلایاجاغی تق‌دیرده ۱ میلیون نفرلیک اوْردو ییغماغا حاضیر وضعیت‌ده ایدی. حال-حاضیردا ایسه بۇ رقه‌م ۶۰.۰۰۰ نفره ائندیریلیب. بیرده ۱ جۇلای ۲۰۱۰ (میلادی)-جو ایلده‌ن قوه‌یه مینه‌ن قانونا گؤره سوئد اوْردوسو تماماً کؤنول‌لو عسگرلردن عبارت اوْلاجاق. بیرده سویوق مۆحاریبه‌نین بیتمه‌سی ایله اوْردوداکی خیدمت ائدن کیشی عسگرلرین فایز نیسبتی آزالیب، قادین عسگرلرین سایی ایسه آرتیب.

بیزنسی

[دَییشدیر]

بئینلخالق عالم‌ده سوئدین تانینان شیرکتلری آراسیندا بۇنلاری سادالاماق مۆمکون‌دور: "وولوو"، "ساب"، "آتلاس جوپجو"، "ایکا"، "آبسولوت"، "سجانیا".

مدنیتی

[دَییشدیر]

سوئد موسیقی ساحه‌سینده ده اینکیشاف ائتمیش‌دیر. آببا، "روخئتتئ"، "تهئ جاردیگانس"، "اوْپئته" قروپلاری بئینلخالق آرنادا تانینمیشلار.

بایراملاری

[دَییشدیر]

۱۹۱۶-جی ایلده‌ن ۱۹۸۳-جو ایلده قدر ۶ ژۇئن سوئد بایراغی گونو "سوئنسکا فلاگگانس داگ" آدی آلتیندا میلّی بایرام کیمی قئید اوْلونوردو. همین گون ۱۹۸۳-جی ایلده‌ن سوئدین میلّی بایرامی اوْلاراق رسمی قئید اوْلونماق‌دادیر.

شکیللر

[دَییشدیر]

خاریجی کئچیدلر

[دَییشدیر]

قایناقلار

[دَییشدیر]
  1. ^ Mottoes of The Kings and Queens of Sweden. Royal Court of Sweden. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2015-12-23. یوْخلانیلیب22 December 2015.
  2. ^ svensk–norska unionen (Swedish). Nationalencyklopedin. یوْخلانیلیب6 August 2015.
  3. ^ Key figures for Sweden. Statistics Sweden. Retrieved 13 June 2017.
  4. ^ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ Sweden. اولوسلارآراسی پول صندوقو.
  5. ^ Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC). Eurostat Data Explorer. یوْخلانیلیب14 October 2015.
  6. ^ 2016 Human Development Report. United Nations Development Programme (2016). یوْخلانیلیب23 March 2017.
  7. ^ Är svenskan också officiellt språk i Sverige? (Swedish). Swedish Language Council (1 February 2008). آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 6 February 2014. یوْخلانیلیب22 June 2008.
  8. ^ Summary of Population Statistics 1960–2012. Statistics Sweden. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 17 March 2013. یوْخلانیلیب9 June 2013.
  9. ^ Note that Swedish-speaking Finns or other Swedish-speakers born outside Sweden might identify as Swedish despite being born abroad. Moreover, people born in Sweden may not be ethnic Swedes. As the Swedish government does not base any statistics on ethnicity, there are no exact numbers on the ethnic background of migrants and their descendants in Sweden. This is not, however, to be confused with migrants' ملیت, which are recorded.
  10. ^ Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook: Europa
  11. ^ [۱] سوئده سیاحت
  12. ^ آوروپالیلارین گؤچسی
  13. ^ اراضی‌سینه گؤره اؤلکه‌لرین سیاهی‌سی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-06-02. یوْخلانیلیب2016-11-03.
  14. ^ Sweden اینترودوجئس تویتیون فئئس و اوْففئرس سجهولارسهیپس فور ایستودئنتس فروم اوْوتسیدئ ائو/ائئا. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-06-28. یوْخلانیلیب2016-11-03.
  15. ^ سوئد اهالی‌سینین آمارسی
  16. ^ آمریکا بیرلشمیش ایالتلری اهالی‌سینین آمارسی[دائمی اولو باغلانتیلی]
  17. ^ کانادا اهالی‌سینین ائتنیک ترکیبی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-08-18. یوْخلانیلیب2016-11-03.
  18. ^ سوئدلیلر کریستیان‌لیغی سۆرعتله ترک ائدیر. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-08-02. یوْخلانیلیب2016-11-03.
  19. ^ آمریکا بیرلشمیش ایالتلری دؤولت دئپارتامئنتینین دین آزادلیغی هئساباتی
ویکی‌آمباردا Sverige ایله مربوط فایل وار.
«https://azb.wikipedia.org/w/index.php?title=سوئد&oldid=1529206»-دن آلینمیش‌دیر