Эстәлеккә күсергә

Сәддам Хөсәйен: өлгөләр араһындағы айырма

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеү
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә clean up using AWB
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 981 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
 
(1 ҡатнашыусының 4 аралыҡтағы өлгөһө күрһәтелмәгән)
5 юл: 5 юл:
| описание изображения = Саддам Хусейн 1979 йылда
| описание изображения = Саддам Хусейн 1979 йылда
| ширина = 270
| ширина = 270
| должность = Ирак Президенты
| должность = Ираҡ Президенты
| флаг = Flag of Iraq, 1991-2004.svg
| флаг = Flag of Iraq, 1991-2004.svg
| флаг2 = Coat of arms (emblem) of Iraq 1991-2004.svg
| флаг2 = Coat of arms (emblem) of Iraq 1991-2004.svg
| периодначало = [[16 июль]] [[1979 йыл]]
| периодначало = [[16 июль]] [[1979 йыл]]
| периодконец = [[9 апрель]] [[2003 йыл]]
| периодконец = [[9 апрель]] [[2003 йыл]]
| предшественник = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]]
| предшественник = [[Әхмәт Хәсән әл-Бәкер]]
| преемник = [[Бремер, Пол|Пол Бремер]]<br /> <small>(председатель коалиционного совета)</small><br />
| преемник = [[Бремер Пол]]<br /> <small>(коалицион совет рәйесе)</small><br />
[[Талабани, Джаляль|Джаляль Талабани]]<br /> <small>(в должности; с 2005 по 2014)</small>
[[Талабани Жәләл]]<br /> <small>(2005-2014 йылдарҙа вазифала)</small>
| должность_2 = {{resize|[[Совет революционного командования Ирака|Председатель Совета революционного командования Ирака]]}}
| должность_2 = {{resize|[[Ираҡтың революцион командование советы рәйесе]]}}
| флаг_2 = Flag of Iraq, 1991-2004.svg
| флаг_2 = Flag of Iraq, 1991-2004.svg
| флаг2_2 = Coat of arms (emblem) of Iraq 1991-2004.svg
| флаг2_2 = Coat of arms (emblem) of Iraq 1991-2004.svg
| периодначало_2 = [[16 июля]] [[1979 год]]а
| периодначало_2 = [[16 июль]] [[1979 йыл]]
| периодконец_2 = [[9 апреля]] [[2003 год]]а
| периодконец_2 = [[9 апрель]] [[2003 йыл]]
| предшественник_2 = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]]
| предшественник_2 = [[Әхмәт Хәсән әл-Бәкер]]
| преемник_2 = должность упразднена
| преемник_2 = вазифа бөтөрөлгән
| должность_3 = [[Премьер-министр Ирака]]
| должность_3 = [[Ираҡтың Премьер-министры]]
| флаг_3 = Flag of Iraq, 1991-2004.svg
| флаг_3 = Flag of Iraq, 1991-2004.svg
| периодначало_3 = [[16 июля]] [[1979 год]]а
| периодначало_3 = [[16 июль]] [[1979 йыл]]
| периодконец_3 = [[23 марта]] [[1991 год]]а
| периодконец_3 = [[23 март]] [[1991 йыл]]
| предшественник_3 = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]]
| предшественник_3 = [[Әхмәт Хәсән әл-Бәкер]]
| преемник_3 = [[Саадун Хаммади]]
| преемник_3 = [[Саадун Хаммади]]
| периодначало_4 = [[30 мая]] [[1994 год]]а
| периодначало_4 = [[30 май]] [[1994 йыл]]
| периодконец_4 = [[17 апреля]] [[2003 год]]а
| периодконец_4 = [[17 апрель]] [[2003 йыл]]
| предшественник_4 = [[Ахмед Хусейн Худейр ас-Самарраи|Ахмед Хусейн ас-Самарраи]]
| предшественник_4 = [[Әхмәт Хөсәйен Хүдәйр әс-Самарраи]]
| преемник_4 = [[Ибрагим аль-Джафари]]
| преемник_4 = [[Ибраһим әл-Жәфәри]]
| должность_5 ={{resize|Генеральный секретарь национального руководства партии Баас<br />(проиракская ветвь)}}
| должность_5 ={{resize|Баас партияһының милли етәкселеге генераль секретары<br />(проиракская ветвь)}}
| флаг_5 = Flag of the Ba'ath Party.svg
| флаг_5 = Flag of the Ba'ath Party.svg
| периодначало_5 = [[январь]] [[1992 год]]а
| периодначало_5 = [[ғинуар]] [[1992 йыл]]
| периодконец_5 = [[30 декабря]] [[2006 год]]а
| периодконец_5 = [[30 декабрь]] [[2006 йыл]]
| предшественник_5 = [[Мишель Афляк]]
| предшественник_5 = [[Мишель Әфләҡ]]
| преемник_5 = должность упразднена
| преемник_5 = вазифа бөтөрөлгән
| должность_6 = {{resize|Секретарь Регионального руководства иракского регионального отделения партии Баас}}
| должность_6 = {{resize|Секретарь Регионального руководства иракского регионального отделения партии Баас}}
| флаг_6 = Flag of the Ba'ath Party.svg
| флаг_6 = Flag of the Ba'ath Party.svg
| периодначало_6 = [[16 июля]] [[1979 год]]а
| периодначало_6 = [[16 июль]] [[1979 йыл]]
| периодконец_6 = [[30 декабря]] [[2006 год]]а
| периодконец_6 = [[30 декабрь]] [[2006 йыл]]
| предшественник_6 = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]]
| предшественник_6 = [[Әхмәт Хәсән әл-Бәкер]]
| преемник_6 = [[Иззат Ибрагим ад-Дури]]
| преемник_6 = [[Иззәт Ибраһим әд-Дүри]]
| должность_7 = {{resize|Секретарь Регионального руководства иракского регионального отделения партии Баас}}
| должность_7 = {{resize|Баас партияһы төбәк бүлегенең Регион етәкселеге секретары}}
| флаг_7 = Flag of the Ba'ath Party.svg
| флаг_7 = Flag of the Ba'ath Party.svg
| периодначало_7 = [[февраль]] [[1964 год]]а
| периодначало_7 = [[февраль]] [[1964 йыл]]
| периодконец_7 = [[октябрь]] [[1966 год]]а
| периодконец_7 = [[октябрь]] [[1966 йыл]]
| предшественник_7 = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]]
| предшественник_7 = [[Әхмәт Хәсән әл-Бәкер]]
| преемник_7 = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]]
| преемник_7 = [[Әхмәт Хәсән әл-Бәкер]]
| дата рождения = 28.4.1937
| дата рождения = 28.4.1937
| место рождения = [[Әл-Аужа]] ауылы, [[Сәләхетдин]] провинцияһы, Ираҡ Короллеге
| место рождения = с. [[Аль-Ауджа]], [[Салах-эд-Дин (провинция)|Салах-эд-Дин]], {{МестоРождения|Королевство Ирак|Ираҡта}}
| дата смерти = 30.12.2006
| дата смерти = 30.12.2006
| место смерти = район Каджимайн, {{Место смерти|Бағдад}}, [[Ираҡ]]
| место смерти = район Каджимайн районы, [[Бағдад]], [[Ираҡ]]
| партия = [[Баас]] <small>(1957—2006)</small>
| партия = [[Баас]] <small>(1957—2006)</small>
| вероисповедание = [[Ислам]] [[суннизм|суннитского толка]]
| вероисповедание = [[Ислам]] [[сөнни йүнәлеше]]
| похоронен = [[Аль-Ауджа]]
| похоронен = [[Әл-Аужа]]
| образование = 1) Каир университеты<br />2) «Мунтасирия» университеты
| образование = 1) Ҡаһирә университеты<br />2) «Мунтасирия» университеты
| профессия = Юрист
| профессия = Юрист
|звание = [[File:IrqMrank1.svg|25px]] [[маршал]]
|звание = [[File:IrqMrank1.svg|25px]] [[маршал]]
61 юл: 61 юл:
|принадлежность = {{флагификация|Ирак|1991}}
|принадлежность = {{флагификация|Ирак|1991}}
|род войск =
|род войск =
|командовал = [[верховный главнокомандующий]] [[вооружённые силы Ирака|вооружёнными силами Ирака]]
|командовал = Ираҡ ҡораллы көстәре [[юғары баш командующий]]ы
|сражения = Иран-ираҡ һуғышы<br />[[Вторжение в Кувейт]]<br />[[Война в Персидском заливе]]<br />[[Иракская война]]
|сражения = Иран-ираҡ һуғышы<br />Кувейтҡа баҫып инеү<br />Фарсы ҡултығындағы һуғыш<br />[[Ираҡ һуғышы]]
| отец = Хусейн ат-Тикрити
| отец = Хөсәйен әт-Тикрити
| мать = Сабха Тульфах
| мать = Сәбхә Түлфәх
| супруг =
| супруг =
| супруга = 1) [[Саджида Тульфах]]<br />2) [[Самира Шахбандар]]<br />3) [[Нидаль аль-Хамдани]]<br />4) [[Иман Хувейш]]
| супруга = 1) [[Сажидә Түлфәх]]<br />2) [[Самира Шаһбандар]]<br />3) [[Нидәл әл-Хәмдәни]]<br />4) [[Иман Һөүәйш]]
| дети = '''сыновья:''' [[Удей Хусейн|Удей]], [[Кусей Хусейн|Кусей]] и Али<br />'''дочери:''' [[Рагад Саддам Хусейн|Рагад]], Рана и Хала
| дети = '''улдары:''' Үдәй Хөсәйен, Күсәй Хөсәйен һәм Али<br />'''ҡыҙҙары:''' Рәғәд Сәддам Хөсәйен, Рана һәм Һалә
| автограф = Saddam Hussein Signature.svg
| автограф = Saddam Hussein Signature.svg
| награды =
| награды =
{{{!}}
{{{!}}
{{!}}{{Орден «Стара планина»}}{{!!}}{{Цепь ордена Гражданских заслуг}}{{!!}}{{Кавалер Большого креста ордена Изабеллы Католички}}
{{!}}{{«Стара планина» ордены}}{{!!}}{{Гражданлыҡ ҡаҙаныштары орденының сылбыры}}{{!!}}{{Изабелла Католичка орденының Ҙур тәреһе кавалеры}}
{{!}}-
{{!}}-
{{!}}{{Орден Хосе Марти}}
{{!}}{{Хосе Марти ордены}}
{{!}}}
{{!}}}
}}
}}


'''Сәдда́м Хөсәйенн Абд аль-Маджи́д ат-Тикри́ти''' ({{lang-ar|صدام حسين عبد المجيد التكريتي}}; [[28 апрель]] [[1937 йыл]]<ref>. Был Саддам Хөсәйендең тыуған йылының рәсми датаһы, тикшеренеүселәр фекере буйынса ул ысынбарлыҡҡа тап килмәй, уның тыуған датаһы аныҡ билдәле түгел</ref> — [[30 декабрь]] [[2006 йыл]]) — [[Ираҡ]]тың дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, [[1979]]—[[2003]] йылдарҙа Ираҡ президенты, [[1979]]—[[1991]] һәм [[1994]]—[[2003]] йылдарҙа Ираҡтың премьер-министры, Баас Ираҡ партия бүлегенең генераль секретары, Ираҡ революцион командование советы рәйесе. Маршал (1979).
'''Сәдда́м Хөсәйен Әбд әл-Мәжи́т әт-Тикри́ти''' ({{lang-ar|صدام حسين عبد المجيد التكريتي}}; [[28 апрель]] [[1937 йыл]]<ref>. Был Сәддам Хөсәйендең тыуған йылының рәсми датаһы, тикшеренеүселәр фекере буйынса ул ысынбарлыҡҡа тап килмәй, уның тыуған датаһы аныҡ билдәле түгел</ref> — [[30 декабрь]] [[2006 йыл]]) — [[Ираҡ]]тың дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, [[1979]]—[[2003]] йылдарҙа Ираҡ президенты, [[1979]]—[[1991]] һәм [[1994]]—[[2003]] йылдарҙа Ираҡтың премьер-министры, Ираҡтың Баас партияһы бүлексәһенең генераль секретары, Ираҡ революцион командование советы рәйесе. Маршал (1979).


Сәддам бер нисә йыл рәттән Ираҡтың лидеры булһа ла, формаль рәүештә 1979 йылда ғына президент итеп һайлана. Бөтә сәйәси ҡаршы яҡтарҙы ла юҡҡа сығарып бөткәс һәм диктаторлыҡ вәкәләтен алғандан һуң бер йыл үткәс, [[Иран]] менән 8 йылға һуҙылған бөлдөргөс һуғыш башлай. Был ҡыйралыш 1980 йылдан 1988 йылға тиклем дауам итә.
Сәддам бер нисә йыл рәттән Ираҡтың лидеры булһа ла, формаль рәүештә 1979 йылда ғына президент итеп һайлана. Бөтә сәйәси ҡаршы яҡтарҙы ла юҡҡа сығарып бөткәс һәм диктаторлыҡ вәкәләтен алғандан һуң бер йыл үткәс, [[Иран]] менән 8 йылға һуҙылған бөлдөргөс һуғыш башлай. Был ҡыйралыш 1980 йылдан 1988 йылға тиклем дауам итә.


Һуғыш ваҡытында Сәддам Хөсәйен Ираҡ курдтарына ҡаршы «Анфаль» операцияһын ойоштороуға ҡарар сығара. Уның барышында Ираҡ ғәскәрҙәре химик ҡорал ҡуллана. Бер үк ваҡытта һуғышҡа ҡаршы активистарға, башлыса Шиит ойошмаһына ҡарата репрессия ла үткәрелә. Һуғышта бик күп кеше һәләк була, ҙур юғалтыуҙар килтерә. Ике илдең иҡтисад тармағы, халыҡтың йәшәү кимәле түбәнгә тәгәрәй. Бынан тыш, Ираҡ сит ил кредиторҙарына түләнмәгән бурысы йыйылыуы арҡаһында ҡаты иҡтисади көрсөктә тороп ҡала. Һуғыштан һуң ике йыл үткәс, [[1990 йыл]]да Сәддам Хөсәйен инициативаһы менән Ираҡтың [[Кувейт]]ҡа баҫып инеүе ойошторола. Был Кувейтты азат итеү өсөн халыҡ-ара операцияның башланыуына сәбәпсе була. Фарсы ҡултығындағы һуғыш тип аталған операция барышында ираҡ ғәскәрҙәре башта Кувейттан ҡыуып сығарыла һәм һуңынан Ираҡ территорияһында тулыһынса тар-мар ителә. Ил ҙур иҡтисади юғалтыуҙар кисерә, бик күп халҡын юғалта. Ираҡтың һуғышта еңелеүе арҡаһында 1991 йылда шиит һәм ҡурдтарҙың ҡораллы восстаниеһы башлана {{не переведено 3|Восстание в Ираке (1991)|вооружённое восстание|en|1991 uprisings in Iraq}}. Восстание хөкүмәт тарафынан баҫтырыла, унда 100 000 кеше һәләк була<ref>[http://www.theguardian.com/world/2007/aug/22/iraq.ianblack 'Chemical Ali' on trial for brutal crushing of Shia uprising]</ref>. Ираҡ бер нисә ңурд төбәгенә, башлыса һауа киңлеге өлөшөнә контроль юғалта. Шулай ҙа төп зыян Ираҡҡа ҡарата иҡтисади санкцияларҙан килә. 90-сы йылдарҙа бары тик энергетика ресурстары һатыуҙан ғына булдырылған ил иҡтисады тулыһынса тиерлек юҡҡа сыға. Ошонан һуң Ираҡ иҡтисадын аяғына баҫтыра алмайҙар.
Һуғыш ваҡытында Сәддам Хөсәйен Ираҡ курдтарына ҡаршы «Анфаль» операцияһын ойоштороу ҡарары сығара. Уның барышында Ираҡ ғәскәрҙәре химик ҡорал ҡуллана. Бер үк ваҡытта һуғышҡа ҡаршы торусыларға, башлыса Шиғый ойошмаһына ҡарата репрессиялар үткәрелә. Һуғышта бик күп кеше һәләк була, ҙур юғалтыуҙар килтерелә. Ике илдең иҡтисад тармағы, халыҡтың йәшәү кимәле түбәнгә тәгәрәй. Бынан тыш, сит ил кредиторҙарына түләнмәгән бурысы йыйылыуы арҡаһында, Ираҡ ҡаты иҡтисади көрсөктә тороп ҡала. Һуғыштан һуң ике йыл үткәс, [[1990 йыл]]да Сәддам Хөсәйен инициативаһы менән Ираҡтың [[Кувейт]]ҡа баҫып инеүе ойошторола. Был Кувейтты азат итеү өсөн халыҡ-ара операцияның башланыуына сәбәпсе була. Фарсы ҡултығындағы һуғыш тип аталған операция барышында ираҡ ғәскәрҙәре башта Кувейттан ҡыуып сығарыла һәм һуңынан Ираҡ территорияһында тулыһынса тар-мар ителә. Ил ҙур иҡтисади юғалтыуҙар кисерә, бик күп халҡын юғалта. Ираҡтың һуғышта еңелеүе арҡаһында 1991 йылда шиғыйҙарҙың һәм курдтарҙың ҡораллы ихтилалы (uprisings in Iraq) башлана. Хөкүмәт ихтилалды баҫтырғанда, 100 000 кеше һәләк була<ref>[http://www.theguardian.com/world/2007/aug/22/iraq.ianblack 'Chemical Ali' on trial for brutal crushing of Shia uprising]</ref>. Ираҡ бер нисә курд төбәгенә, башлыса һауа киңлеге өлөшөнә контроль юғалта. Шулай ҙа төп зыян Ираҡҡа ҡарата иҡтисади санкцияларҙан килә. 90-сы йылдарҙа бары тик энергетика ресурстары һатыуҙан ғына булдырылған ил иҡтисады тулыһынса тиерлек юҡҡа сыға. Ошонан һуң Ираҡ иҡтисады аяҡҡа баҫа алмай.


[[2003 йыл]]дың апрелендә Ираҡтағы халыҡ-ара коалиция көстәре [[АҠШ]] башлығы аҫтында Ираҡҡа баҫып инеп, Саддам режимын бәреп төшөрә. Интервенция өсөн Ираҡ президентының Халыҡ-ара терроризмды яҡлауы һәм күпләп юҡ итеү ҡоралы сығарыуы нигеҙ булып тора<ref>[https://www.cia.gov/library/reports/general-reports-1/iraq_wmd_2004/chap4.html ISG on Iraqi Nuclear Program 2004]</ref>. Саддам үҙе Америка ғәскәрҙәре тарафынан ҡулға алына һәм [[2006 йыл]]дың 30 декабрендә Ираҡ Юғары суды хөкүме менән язалана.
[[2003 йыл]]дың апрелендә [[АҠШ]] етәкселеге аҫтында Ираҡтағы халыҡ-ара коалиция көстәре Ираҡҡа баҫып инә һәм Сәддам режимын бәреп төшөрә. Ираҡ президентының Халыҡ-ара терроризмды яҡлауы һәм күпләп юҡ итеү ҡоралы сығарыуы интервенция нигеҙе булып тора<ref>[https://www.cia.gov/library/reports/general-reports-1/iraq_wmd_2004/chap4.html ISG on Iraqi Nuclear Program 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070912082532/https://www.cia.gov/library/reports/general-reports-1/iraq_wmd_2004/chap4.html |date=2007-09-12 }}</ref>. Сәддам үҙе Америка ғәскәрҙәре тарафынан ҡулға алына һәм [[2006 йыл]]дың 30 декабрендә Ираҡ Юғары суды хөкүме менән язалана.


Саддам — ғәрәп исеме, ҡаршы тороусы тигән мәғәнәне аңлата. ''Хөсәйен''— уның атаһының исеме, ''Абд аль-Маджид'' — олатаһынң исеме, ә ''ат-Тикрити''— нисба, Саддам тыуып үҫкән Тикрит ҡалаһының исеменән алынған<ref>Blair Shewchuk. [http://web.archive.org/web/20030405221951/http://www.cbc.ca/news/indepth/words/saddam_hussein.html Saddam or Mr. Hussein?] CBC News, февраль 2003</ref>.
Сәддам — ғәрәп исеме, ҡаршы тороусы тигән мәғәнәне аңлата. ''Хөсәйен''— уның атаһының исеме, ''Әбд әл-Мәжит'' — олатаһының исеме, ә ''әт-Тикрити''— нисбәһе, Сәддам тыуып үҫкән Тикрит ҡалаһы атамаһынан алынған<ref>Blair Shewchuk. [https://web.archive.org/web/20030405221951/http://www.cbc.ca/news/indepth/words/saddam_hussein.html Saddam or Mr. Hussein?] CBC News, февраль 2003</ref>.


== Шәхси тормошо ==
== Шәхси тормошо ==


=== Бала сағы, үҫмер һәм йәшлек осоро ===
=== Бала сағы, үҫмер һәм йәшлек осоро ===
'''Саддам Хөсәйен''' Ираҡтағы Тикрит ҡалаһынан 13 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан Әл-Әүджә ауылында, ерһеҙ крәҫтиән ғаиләһендә тыуып үҫә. Әсәһе Сәбхә Тулфан әл-Муссалат улына Саддам исемен ҡуша [[Файл:Saddam in childhood.jpg|thumb|150px|left|Саддам Хусейн в возрасте трёх лет ([[1940]])]]
'''Сәддам Хөсәйен''' Ираҡтағы Тикрит ҡалаһынан 13 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан Әл-Әүжә ауылында, ерһеҙ крәҫтиән ғаиләһендә тыуып үҫә. Әсәһе Сәбхә Тулфән әл-Муссалат улына Сәддам исемен ҡуша [[Файл:Saddam in childhood.jpg|thumb|150px|left|Сәддам Хөсәйен өс йәшендә ([[1940]])]]


Атаһы — Хөсәйен Абд Әл-Мәжит Саддам тыуыуға 6 ай ҡалғас юғала, икенсе фараз буйынса үлә йәки ғаиләһен ташлап китә. Саддам никахтан тыш тыуған, атаһының исеме уйлап сығарылған тигән фараздар ҙа бар. Шулай булһа ла, [[1982 йыл]]да Саддам үҙенең үлгән әсәһенә оло мавзолей төҙөтә<ref name="deutsche-welle-1">[[Deutsche Welle]], февраль 2003</ref>.
Атаһы — Хөсәйен Әбд әл-Мәжит Сәддам тыуыуға 6 ай ҡалғас юғала, икенсе фараз буйынса үлә йәки ғаиләһен ташлап китә. Сәддам никахтан тыш тыуған, атаһының исеме уйлап сығарылған тигән фараздар ҙа бар. Шулай булһа ла, [[1982 йыл]]да Сәддам үҙенең мәрхүмә әсәһенә оло кәшәнә төҙөтә<ref name="deutsche-welle-1">[[Deutsche Welle]], февраль 2003</ref>.
Ираҡтың буласаҡ хакимының оло ағаһы 12 йәштә яман шеш ауырыуынан вафат була. Саддамдың тәрән депрессияға бирелгән әсәһе үҙенең әле тыумаған балаһынан ҡотолорға теләй, хатта үҙ ғүмерен ҡыйырға маташа. Ҡайғыға ул шул тиклем ныҡ бирелә, Саддам тыуғас, уға ҡарарға ла теләмәй. Әсәһе яғынан бабайы Хәйраллах Тульфах Саддамдың ғүмерен һаҡлап алып ҡала һәм баланы үҙенә йәшәргә ала. Саддам бер нисә йыл уларҙың ғаиләһендә йәшәй. Бабайы британдарға ҡаршы восстаниела әүҙем ҡатнашҡаны өсөн төрмәгә ултыртылғас, Саддам өйөнә ҡайтырға мәжбүр була. Ул әсәһенән күп тапҡырҙар бабайының ҡайҙа булыуы тураһында һорай һәм Хәйраллах бабайың төрмәлә, тигән бер төрлө яуап ишетә. Был ваҡытта Саддамдың атаһы яғынан бабайы Ибраһим Әл-Хәсән йола буйынса әсәһен ҡатынлыҡҡа ала. Был никахтан уның әсәләш өс ҡустыһы — Сабауи Ибраһим, Барзан Ибраһим аль-Тикрити һәм Ватбан Ибраһим аль-Тикрити һәм ике әсәләш һеңлеһе-
Ираҡтың буласаҡ хакимының оло ағаһы 12 йәштә яман шештән вафат була. Сәддамдың тәрән депрессияға бирелгән әсәһе үҙенең әле тыумаған балаһынан ҡотолорға теләй, хатта үҙ ғүмерен ҡыйырға маташа. Ҡайғыға ул шул тиклем ныҡ бирелә, Сәддам тыуғас, уға ҡарарға ла теләмәй. Әсәһе яғынан бабайы Хәйраллах Түлфәх Сәддамдың ғүмерен һаҡлап алып ҡала һәм баланы үҙенә йәшәргә ала. Сәддам бер нисә йыл уларҙың ғаиләһендә йәшәй. Бабайы британдарға ҡаршы ихтилалда әүҙем ҡатнашҡаны өсөн төрмәгә ултыртылғас, Сәддам өйөнә ҡайтырға мәжбүр була. Ул әсәһенән күп тапҡырҙар бабайының ҡайҙа булыуы тураһында һорай һәм уның төрмәлә булыуы тураһындағы бер төрлө яуап ишетә. Был ваҡытта Сәддамдың атаһы яғынан бабайы Ибраһим әл-Хәсән йола буйынса киленен ҡатынлыҡҡа ала. Был никахтан уның әсәләш өс ҡустыһы — Сабауи Ибраһим, Барзан Ибраһим әл-Тикрити һәм Ватбан Ибраһим әл-Тикрити һәм ике әсәләш һеңлеһе-Нәүәл<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/iraq/2003/12/16/daughter/|title=Дочь Хусейна: При аресте отца использовали транквилизаторы|publisher=[[Лента.ру]]|datepublished=16 декабря 2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYDoSiF|archivedate=2011-08-11}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111111085226/http://lenta.ru/iraq/2003/12/16/daughter/ |date=2011-11-11 }}</ref> һәм Самира<ref>{{cite web|url=http://www.dni.ru/news/world/2003/11/21/29901.html|title=Арестован шурин Хусейна|publisher=[[Дни.ру]]|datepublished=21 ноября 2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYELsIT|archivedate=2011-08-11}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131230234329/http://www.dni.ru/news/world/2003/11/21/29901.html |date=2013-12-30 }}</ref> тыуа. Ғаилә фәҡирлектән йонсой. Сәддам хәйерселк һәм аслыҡ хөкөм һөргән мөхиттә үҫә. Үгәй атаһы, элеке хәрби кеше, ҙур булмаған крәҫтиән фермер хужалығы тота һәм Сәддамды мал көтөргә ҡуша. Ибраһим һәр саҡ уны туҡмай, мыҫҡыл итә. Ул уны ыҫмала һыланған таяҡ менән дә туҡмай.
Наваль<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/iraq/2003/12/16/daughter/|title=Дочь Хусейна: При аресте отца использовали транквилизаторы|publisher=[[Лента.ру]]|datepublished=16 декабря 2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYDoSiF|archivedate=2011-08-11}}</ref> һәм Самира<ref>{{cite web|url=http://www.dni.ru/news/world/2003/11/21/29901.html|title=Арестован шурин Хусейна|publisher=[[Дни.ру]]|datepublished=21 ноября 2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYELsIT|archivedate=2011-08-11}}</ref> тыуа. Ғаилә фәҡирлектән йонсой. Саддам хәйерселк һәм аслыҡ хөкөм һөргән мөхиттә үҫә. Үгәй атаһы, элеке хәрби кеше, ҙур булмаған крәҫтиән фермер хужалығы тота һәм Саддамды мал көтөргә ҡуша. Ибраһим һәр саҡ уны туҡмай, мыҫҡыл итә. Ул уны ыҫмала һыланған таяҡ менән дә туҡмай.
<ref>{{книга
<ref>{{книга
|часть = Буря в пустыне
|часть = Буря в пустыне
103 юл: 102 юл:
|страницы = 391
|страницы = 391
|isbn = 5-94623-011-5, УДК 087.5:94(100-87)"19"(031), ББК 63.3(2)52я2+63.3(2)6я2
|isbn = 5-94623-011-5, УДК 087.5:94(100-87)"19"(031), ББК 63.3(2)52я2+63.3(2)6я2
}}</ref>. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, үгәй атай Саддамды һатыу өсөн тауыҡ һәм һарыҡтар урларға мәжбүр итә. Мәңгелек нужа Саддам Хөсәйенде бәхетле бала саҡтан мәхрүм итә. Һәр саҡта ла кәмһетелеү, көндәлек тормоштоң рәхимһеҙлеге Саддамдың характерына ла йоғонто яһамай ҡалмай. Әммә, уның аралашыусан булыуы, кешеләр менән тиҙ уртаҡ тел таба белеүе арҡаһында, ололар һәм тиҫтерҙәре араһында дуҫтары, иптәштәре, таныштары күп була. Бер ваҡыт уның үгәй атаһына йыраҡ туғандары ҡунаҡҡа килә. Улар менән бергә Саддамдың тиҫтере лә була. Малай шунда уҡ үҙенең икенсе класта белем алыуы, уҡый, һанай белеүе, хатта ҡомда үҙенең исемен яҙа белеүе менән маҡтана башлай. Хәтере ҡалған Саддам: «Мине уҡырға бир, атай», — тип әл-Хәсәнгә ташлана. Үгәй атай тағы ла улын туҡмай<ref>Журенков К. [http://www.ogoniok.ru/archive/2003/4792/13-20-21/ Детство Саддама] [[Огонёк (журнал)|Огонёк]] № 13, 3 апреля 2003</ref>. 1947 йылда уҡырға хыялланған Саддам мәктәпкә төшөү уйы менән Тикритҡа ҡаса. Бында ул төрмәнән иреккә сыҡҡан бабайы Хәйреаллах Тульфах тәрбиәһенә эләгә. Саддамдың шәхес булып формалашыуына бабайының тәрбиәһе ҙур әһәмиәткә эйә була.
}}</ref>. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, үгәй атай Сәддамды һатыу өсөн тауыҡ һәм һарыҡтар урларға мәжбүр итә. Мәңгелек нужа Сәддам Хөсәйенде бәхетле бала саҡтан мәхрүм итә. Кәмһетелеү, көндәлек тормоштоң рәхимһеҙлеге Сәддамдың характерына ла йоғонто яһамай ҡалмай. Әммә, уның аралашыусан булыуы, кешеләр менән тиҙ уртаҡ тел таба белеүе арҡаһында, ололар һәм тиҫтерҙәре араһында дуҫтары, иптәштәре, таныштары күп була. Бер ваҡыт уның үгәй атаһына алыҫ туғандары ҡунаҡҡа килә. Улар менән бергә Сәддамдың тиҫтере лә була. Малай шунда уҡ үҙенең икенсе класта белем алыуы, уҡый, һанай белеүе, хатта ҡомда үҙенең исемен яҙа белеүе менән маҡтана башлай. Хәтере ҡалған Сәддам әл-Хәсәнгә: «Мине уҡырға бир, атай», — тип ныҡыша. Үгәй атай тағы ла улын туҡмай<ref>Журенков К. [http://www.ogoniok.ru/archive/2003/4792/13-20-21/ Детство Саддама] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080412151535/http://www.ogoniok.ru/archive/2003/4792/13-20-21/ |date=2008-04-12 }} [[Огонёк (журнал)|Огонёк]] № 13, 3 апреля 2003</ref>. 1947 йылда Сәддам мәктәпкә кҡырға төшөү уйы менән Тикритҡа ҡаса. Бында ул төрмәнән иреккә сыҡҡан бабайы Хәйраллах Түлфәх тәрбиәһенә эләгә. Сәддамдың шәхес булып формалашыуына был бабаһының тәрбиәһе ҙур әһәмиәткә эйә була.


Тикритта Саддам мәктәпте тамамлап, башланғыс белем ала<ref>[http://www.rian.ru/spravka/20061229/58078725.html Биография Саддама Хусейна] [[РИА «Новости»]], 29 декабря 2006</ref>. Үҙенең 10 йәшенә тиклем исемен дә яҙа белмәгән малайға уҡыу ҙур ҡыйынлыҡ менән бирелә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса Саддам үҙенең класташтарын төрлөсә көлдөрөргә ярата. Бер тапҡыр ул үҙе яратып бөтмәгән ҡарт уҡытыусының портфеленә ағыулы йылан һала. Бының өсөн уны мәктәптән ҡыуалар. 15 йәше тулғас, ул ғүмерендә тәүге ауыр кисереш ала, уның яратҡан аты үлә. Был ҡайғы шул тиклем көслө була, хатта уның ҡулын фалиж һуға. Уны ярты ай самаһы, ҡулы яңынан хәрәкәтләнеп китә алғансы, төрлө халыҡ ысулдары менән дауалайҙар. Был ваҡытта Хәйреаллах Тикриттан Багдадҡа күсә. Ике йылдан һуң Сададм да уның эргәһенә күсеп бара. Бабайының йоғонтоһо аҫтында Саддам [[1953 йыл]]да Багдадтағы элитар хәрби академияға инергә тырышып ҡарай, тик тәүге имтихандан да үтә алмай. Уҡыуын дауам итеү өсөн ул икенсе йылына аль-Карх мәктәбенә уҡырға инә. Был мәктәп милләтселек һәм панарабизм таянысы булараҡ танылыу алған була<ref name="newsru-10">[http://iraq.newsru.com/article/10.html Саддам Хусейн: вождь с портрета] [[NEWSru]], 2003</ref>.
Тикритта Сәддам башланғыс белем ала<ref>[http://www.rian.ru/spravka/20061229/58078725.html Биография Саддама Хусейна] [[РИА «Новости»]], 29 декабря 2006</ref>. Үҙенең 10 йәшенә тиклем исемен дә яҙа белмәгән малайға уҡыу ҙур ҡыйынлыҡ менән бирелә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса Сәддам үҙенең класташтарын төрлөсә көлдөрөргә ярата. Бер тапҡыр ул үҙе яратып бөтмәгән ҡарт уҡытыусының портфеленә ағыулы йылан һала. Бының өсөн ул мәктәптән ҡыуыла. 15 йәше тулғанда, үҫмер тәүге ҙур ҡайғы кисерә — уның яратҡан аты үлә. Был ҡайғы шул тиклем көслө була, хатта уның ҡулын фалиж һуға. Уны ярты ай самаһы, ҡулы яңынан хәрәкәтләнеп китә алғансы, төрлө халыҡ ысулдары менән дауалайҙар. Был ваҡытта Хәйраллах Тикриттан Бағдадҡа күсә. Ике йылдан һуң Сәддам да уның эргәһенә күсеп бара. Бабайының йоғонтоһо аҫтында Сәддам [[1953 йыл]]да Бағдадтағы элитар хәрби академияға инергә тырышып ҡарай, тик тәүге имтихандан да үтә алмай. Уҡыуын дауам итеү өсөн ул икенсе йылда әл-Карх мәктәбенә уҡырға инә. Был мәктәп милләтселек һәм панғәрәпселек таянысы булараҡ танылыу алған була<ref name="newsru-10">[http://iraq.newsru.com/article/10.html Саддам Хусейн: вождь с портрета] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061117092444/http://iraq.newsru.com/article/10.html |date=2006-11-17 }} [[NEWSru]], 2003</ref>.


=== Ғаиләһе ===
=== Ғаиләһе ===
Саддамдың тәүге ҡатыны уның ике туған апайы Сажидә (Хәреаллах Тульфахтың оло ҡыҙы) була. Был никахтан биш бала тыуа. Улдары:
Сәддамдың тәүге ҡатыны уның ике туған апаһы Сажидә (Хәйраллах Түлфәхтең оло ҡыҙы) була. Был никахтан биш бала тыуа. Улдары:
Удей Хөсәйен һәм Кусей Хөсәйен һәм шулай уҡ ҡыҙҙары — Рәғәд, Рану һәм Халу. Ата-әсәләре уларҙы бала-саҡтан уҡ, Саддамға биш, Сәжидәгә ете йәш тулғас, йәрәшеп ҡуйған була<ref>{{cite web|url=http://marriage.about.com/od/infamous/p/saddamhussein.htm|title=Marriages of Saddam Hussein|author=Sheri & Bob Stritof.|publisher=About.com|accessdate=???|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYFVSYJ|archivedate=2011-08-11}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.konkurent-krsk.ru/index.php?id=33|title=Саддам ХУСЕЙН: в ожидании виселицы|author=Екатерина ЛАТИНОВА.|publisher=газета КОНКУРЕНТ|date=???|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYFf7Z3|archivedate=2011-08-11}}</ref>.
Үдәй Хөсәйен һәм Кусей Хөсәйен һәм шулай уҡ ҡыҙҙары — Рәғәд, Рану һәм Һалү. Ата-әсәләре уларҙы бала-саҡтан уҡ, Сәддамға биш, Сажидәгә ете йәш тулғас, йәрәшеп ҡуйған була<ref>{{cite web|url=http://marriage.about.com/od/infamous/p/saddamhussein.htm|title=Marriages of Saddam Hussein|author=Sheri & Bob Stritof.|publisher=About.com|accessdate=???|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYFVSYJ|archivedate=2011-08-11}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.konkurent-krsk.ru/index.php?id=33|title=Саддам ХУСЕЙН: в ожидании виселицы|author=Екатерина ЛАТИНОВА.|publisher=газета КОНКУРЕНТ|date=???|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYFf7Z3|archivedate=2011-08-11}}</ref>.
Кейәүгә сыҡҡанға тиклем Сажидә мәктәптә башланғыс кластар уҡытыусыһы булып эшләй. Улар Каирҙа өйләнешә. Был ваҡытта Саддам шунда уҡып йөрөгән була. Һарайҙарының береһендә Саддам үҙ ҡулдары менән элиталы аҡ раузалыр ҡыуағын ултырта һәм Сажидәнең исемн биреп, уны бик ныҡ ҡәҙерләй.
Кейәүгә сыҡҡанға тиклем, Сажидә мәктәптә башланғыс кластар уҡытыусыһы булып эшләй. Улар Каирҙа өйләнешә. Был ваҡытта Сәддам шунда уҡып йөрөгән була. Һарайҙарының береһендә Сәддам үҙ ҡулдары менән элиталы аҡ раузалыр ҡыуағын ултырта һәм Сажидәнең исемн биреп, уны бик ныҡ ҡәҙерләй.


Саддамдың икенсе никахы тураһында хатта Ираҡтан ситтә лә һөйләйҙәр. 1988 йылда ул «Ирак Эйруэйс» авиакомпанияһы президентының ҡатыны менән таныша. Күпмелер ваҡыттан һуң Саддам унан ҡатынын айырыуҙы һорай. Был никахҡа Сададмдың ике туған ҡустыһы һәм ҡәйнеше Аднан Хәйраллах ҡаршы сыға. Был ваҡытта ул оборона министры булған була. Тиҙән ул авиакатастрофала һәләк була. Ираҡ президентының өсөнсө ҡатыны 1990 йылда Нидаль аль-Хамдани була.
Сәддамдың икенсе никахы тураһында хатта Ираҡтан ситтә лә һөйләйҙәр. 1988 йылда ул «Ирак Эйруэйс» авиакомпанияһы президентының ҡатыны менән таныша. Күпмелер ваҡыттан һуң Сәддам унан ҡатынын айырыуҙы һорай. Был никахҡа Сәддамдың ике туған ҡустыһы һәм ҡәйнеше Аднан Хәйраллах ҡаршы сыға. Был ваҡытта ул оборона министры булған була. Тиҙән ул авиакатастрофала һәләк була. 1990 йылда Ираҡ президенты өсөнсө ҡатыны Нидәл әл-Хәмдәнигә өйләнә.


[[2002 йыл]]дың көҙө ираҡ лидеры дүртенсе тапҡырға илдең оборона сәнәғәте министрының ҡыҙы, 27 йәшлек Иман Хувейшҡа өйләнә. Әммә туй тантанаһы дуҫтар менән ябай ғына итеп үткәрелә. АҠШ-тың Ираҡҡа хәрби операция башлау хәүефе арҡаһында Хөсәйен үҙенең был ҡатыны менән бергә йәшәй ҙә алмай тиергә була<ref>{{cite web|url=http://www.kp.ru/daily/22655/21254/|title=У Саддама Хусейна — четвёртая жена|publisher=Комсомольская правда|date=16 октября 2002|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYH956K|archivedate=2011-08-11}}</ref>.
[[2002 йыл]]дың көҙө ираҡ лидеры дүртенсе тапҡырға илдең оборона сәнәғәте министрының ҡыҙы, 27 йәшлек Иман Хүвәйшкә өйләнә. Әммә туй тантанаһы дуҫтар менән ябай ғына итеп үткәрелә. АҠШ-тың Ираҡҡа хәрби операция башлау хәүефе арҡаһында, Хөсәйен үҙенең был ҡатыны менән бергә йәшәй ҙә алмай тиергә була<ref>{{cite web|url=http://www.kp.ru/daily/22655/21254/|title=У Саддама Хусейна — четвёртая жена|publisher=Комсомольская правда|date=16 октября 2002|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYH956K|archivedate=2011-08-11}}</ref>.


== Иҫкәрмәләр ==
== Иҫкәрмәләр ==

18:40, 2 июль 2024, ағымдағы өлгө

Сәддам Хөсәйен
ғәр. صدام حسين عبد المجيد التكريتي‎
Сәддам Хөсәйен
Флаг
Флаг
 Ираҡ Президенты
Флаг
Флаг
16 июль 1979 йыл — 9 апрель 2003 йыл
Алдан килеүсе: Әхмәт Хәсән әл-Бәкер
Дауамсы: Бремер Пол
(коалицион совет рәйесе)

Талабани Жәләл
(2005-2014 йылдарҙа вазифала)

Флаг
Флаг
 Ираҡтың революцион командование советы рәйесе
Флаг
Флаг
16 июль 1979 йыл — 9 апрель 2003 йыл
Алдан килеүсе: Әхмәт Хәсән әл-Бәкер
Дауамсы: вазифа бөтөрөлгән
Флаг
Флаг
 Ираҡтың Премьер-министры
16 июль 1979 йыл — 23 март 1991 йыл
Алдан килеүсе: Әхмәт Хәсән әл-Бәкер
Дауамсы: Саадун Хаммади
30 май 1994 йыл — 17 апрель 2003 йыл
Алдан килеүсе: Әхмәт Хөсәйен Хүдәйр әс-Самарраи
Дауамсы: Ибраһим әл-Жәфәри
Флаг
Флаг
 Баас партияһының милли етәкселеге генераль секретары
(проиракская ветвь)
ғинуар 1992 йыл — 30 декабрь 2006 йыл
Алдан килеүсе: Мишель Әфләҡ
Дауамсы: вазифа бөтөрөлгән
Флаг
Флаг
 Секретарь Регионального руководства иракского регионального отделения партии Баас
16 июль 1979 йыл — 30 декабрь 2006 йыл
Алдан килеүсе: Әхмәт Хәсән әл-Бәкер
Дауамсы: Иззәт Ибраһим әд-Дүри
Флаг
Флаг
 Баас партияһы төбәк бүлегенең Регион етәкселеге секретары
февраль 1964 йыл — октябрь 1966 йыл
Алдан килеүсе: Әхмәт Хәсән әл-Бәкер
Дауамсы: Әхмәт Хәсән әл-Бәкер
 
Дине: Ислам сөнни йүнәлеше
Тыуған: 28 апрель 1937({{padleft:1937|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})
Әл-Аужа ауылы, Сәләхетдин провинцияһы, Ираҡ Короллеге
Үлгән: 30 декабрь 2006({{padleft:2006|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:30|2|0}}) (69 йәш)
район Каджимайн районы, Бағдад, Ираҡ
Ерләнгән: Әл-Аужа
Атаһы: Хөсәйен әт-Тикрити
Әсәһе: Сәбхә Түлфәх
Ҡатыны: 1) Сажидә Түлфәх
2) Самира Шаһбандар
3) Нидәл әл-Хәмдәни
4) Иман Һөүәйш
Балалары: улдары: Үдәй Хөсәйен, Күсәй Хөсәйен һәм Али
ҡыҙҙары: Рәғәд Сәддам Хөсәйен, Рана һәм Һалә
Партия: Баас (1957—2006)
Белеме: 1) Ҡаһирә университеты
2) «Мунтасирия» университеты
Профессияһы: Юрист
 
Хәрби хеҙмәт
Принадлежность: Ираҡ Ираҡ
Ғәскәр төрө: Вооружённые силы Ирака[d] һәм Республиканская гвардия[d]
Звание: маршал
Командир булған: Ираҡ ҡораллы көстәре юғары баш командующийы
Бәрелештәр: Иран-ираҡ һуғышы
Кувейтҡа баҫып инеү
Фарсы ҡултығындағы һуғыш
Ираҡ һуғышы
 
Автограф:
 
Наградалары:
Ҡалып:«Стара планина» ордены Ҡалып:Гражданлыҡ ҡаҙаныштары орденының сылбыры Ҡалып:Изабелла Католичка орденының Ҙур тәреһе кавалеры
Ҡалып:Хосе Марти ордены

Сәдда́м Хөсәйен Әбд әл-Мәжи́т әт-Тикри́ти (ғәр. صدام حسين عبد المجيد التكريتي‎; 28 апрель 1937 йыл[1] — 30 декабрь 2006 йыл) — Ираҡтың дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, 1979—2003 йылдарҙа Ираҡ президенты, 1979—1991 һәм 1994—2003 йылдарҙа Ираҡтың премьер-министры, Ираҡтың Баас партияһы бүлексәһенең генераль секретары, Ираҡ революцион командование советы рәйесе. Маршал (1979).

Сәддам бер нисә йыл рәттән Ираҡтың лидеры булһа ла, формаль рәүештә 1979 йылда ғына президент итеп һайлана. Бөтә сәйәси ҡаршы яҡтарҙы ла юҡҡа сығарып бөткәс һәм диктаторлыҡ вәкәләтен алғандан һуң бер йыл үткәс, Иран менән 8 йылға һуҙылған бөлдөргөс һуғыш башлай. Был ҡыйралыш 1980 йылдан 1988 йылға тиклем дауам итә.

Һуғыш ваҡытында Сәддам Хөсәйен Ираҡ курдтарына ҡаршы «Анфаль» операцияһын ойоштороу ҡарары сығара. Уның барышында Ираҡ ғәскәрҙәре химик ҡорал ҡуллана. Бер үк ваҡытта һуғышҡа ҡаршы торусыларға, башлыса Шиғый ойошмаһына ҡарата репрессиялар үткәрелә. Һуғышта бик күп кеше һәләк була, ҙур юғалтыуҙар килтерелә. Ике илдең иҡтисад тармағы, халыҡтың йәшәү кимәле түбәнгә тәгәрәй. Бынан тыш, сит ил кредиторҙарына түләнмәгән бурысы йыйылыуы арҡаһында, Ираҡ ҡаты иҡтисади көрсөктә тороп ҡала. Һуғыштан һуң ике йыл үткәс, 1990 йылда Сәддам Хөсәйен инициативаһы менән Ираҡтың Кувейтҡа баҫып инеүе ойошторола. Был Кувейтты азат итеү өсөн халыҡ-ара операцияның башланыуына сәбәпсе була. Фарсы ҡултығындағы һуғыш тип аталған операция барышында ираҡ ғәскәрҙәре башта Кувейттан ҡыуып сығарыла һәм һуңынан Ираҡ территорияһында тулыһынса тар-мар ителә. Ил ҙур иҡтисади юғалтыуҙар кисерә, бик күп халҡын юғалта. Ираҡтың һуғышта еңелеүе арҡаһында 1991 йылда шиғыйҙарҙың һәм курдтарҙың ҡораллы ихтилалы (uprisings in Iraq) башлана. Хөкүмәт ихтилалды баҫтырғанда, 100 000 кеше һәләк була[2]. Ираҡ бер нисә курд төбәгенә, башлыса һауа киңлеге өлөшөнә контроль юғалта. Шулай ҙа төп зыян Ираҡҡа ҡарата иҡтисади санкцияларҙан килә. 90-сы йылдарҙа бары тик энергетика ресурстары һатыуҙан ғына булдырылған ил иҡтисады тулыһынса тиерлек юҡҡа сыға. Ошонан һуң Ираҡ иҡтисады аяҡҡа баҫа алмай.

2003 йылдың апрелендә АҠШ етәкселеге аҫтында Ираҡтағы халыҡ-ара коалиция көстәре Ираҡҡа баҫып инә һәм Сәддам режимын бәреп төшөрә. Ираҡ президентының Халыҡ-ара терроризмды яҡлауы һәм күпләп юҡ итеү ҡоралы сығарыуы интервенция нигеҙе булып тора[3]. Сәддам үҙе Америка ғәскәрҙәре тарафынан ҡулға алына һәм 2006 йылдың 30 декабрендә Ираҡ Юғары суды хөкүме менән язалана.

Сәддам — ғәрәп исеме, ҡаршы тороусы тигән мәғәнәне аңлата. Хөсәйен— уның атаһының исеме, Әбд әл-Мәжит — олатаһының исеме, ә әт-Тикрити— нисбәһе, Сәддам тыуып үҫкән Тикрит ҡалаһы атамаһынан алынған[4].

Шәхси тормошо

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бала сағы, үҫмер һәм йәшлек осоро

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сәддам Хөсәйен Ираҡтағы Тикрит ҡалаһынан 13 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан Әл-Әүжә ауылында, ерһеҙ крәҫтиән ғаиләһендә тыуып үҫә. Әсәһе Сәбхә Тулфән әл-Муссалат улына Сәддам исемен ҡуша

Сәддам Хөсәйен өс йәшендә (1940)

Атаһы — Хөсәйен Әбд әл-Мәжит Сәддам тыуыуға 6 ай ҡалғас юғала, икенсе фараз буйынса үлә йәки ғаиләһен ташлап китә. Сәддам никахтан тыш тыуған, атаһының исеме уйлап сығарылған тигән фараздар ҙа бар. Шулай булһа ла, 1982 йылда Сәддам үҙенең мәрхүмә әсәһенә оло кәшәнә төҙөтә[5]. Ираҡтың буласаҡ хакимының оло ағаһы 12 йәштә яман шештән вафат була. Сәддамдың тәрән депрессияға бирелгән әсәһе үҙенең әле тыумаған балаһынан ҡотолорға теләй, хатта үҙ ғүмерен ҡыйырға маташа. Ҡайғыға ул шул тиклем ныҡ бирелә, Сәддам тыуғас, уға ҡарарға ла теләмәй. Әсәһе яғынан бабайы Хәйраллах Түлфәх Сәддамдың ғүмерен һаҡлап алып ҡала һәм баланы үҙенә йәшәргә ала. Сәддам бер нисә йыл уларҙың ғаиләһендә йәшәй. Бабайы британдарға ҡаршы ихтилалда әүҙем ҡатнашҡаны өсөн төрмәгә ултыртылғас, Сәддам өйөнә ҡайтырға мәжбүр була. Ул әсәһенән күп тапҡырҙар бабайының ҡайҙа булыуы тураһында һорай һәм уның төрмәлә булыуы тураһындағы бер төрлө яуап ишетә. Был ваҡытта Сәддамдың атаһы яғынан бабайы Ибраһим әл-Хәсән йола буйынса киленен ҡатынлыҡҡа ала. Был никахтан уның әсәләш өс ҡустыһы — Сабауи Ибраһим, Барзан Ибраһим әл-Тикрити һәм Ватбан Ибраһим әл-Тикрити һәм ике әсәләш һеңлеһе-Нәүәл[6] һәм Самира[7] тыуа. Ғаилә фәҡирлектән йонсой. Сәддам хәйерселк һәм аслыҡ хөкөм һөргән мөхиттә үҫә. Үгәй атаһы, элеке хәрби кеше, ҙур булмаған крәҫтиән фермер хужалығы тота һәм Сәддамды мал көтөргә ҡуша. Ибраһим һәр саҡ уны туҡмай, мыҫҡыл итә. Ул уны ыҫмала һыланған таяҡ менән дә туҡмай. [8]. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, үгәй атай Сәддамды һатыу өсөн тауыҡ һәм һарыҡтар урларға мәжбүр итә. Мәңгелек нужа Сәддам Хөсәйенде бәхетле бала саҡтан мәхрүм итә. Кәмһетелеү, көндәлек тормоштоң рәхимһеҙлеге Сәддамдың характерына ла йоғонто яһамай ҡалмай. Әммә, уның аралашыусан булыуы, кешеләр менән тиҙ уртаҡ тел таба белеүе арҡаһында, ололар һәм тиҫтерҙәре араһында дуҫтары, иптәштәре, таныштары күп була. Бер ваҡыт уның үгәй атаһына алыҫ туғандары ҡунаҡҡа килә. Улар менән бергә Сәддамдың тиҫтере лә була. Малай шунда уҡ үҙенең икенсе класта белем алыуы, уҡый, һанай белеүе, хатта ҡомда үҙенең исемен яҙа белеүе менән маҡтана башлай. Хәтере ҡалған Сәддам әл-Хәсәнгә: «Мине уҡырға бир, атай», — тип ныҡыша. Үгәй атай тағы ла улын туҡмай[9]. 1947 йылда Сәддам мәктәпкә кҡырға төшөү уйы менән Тикритҡа ҡаса. Бында ул төрмәнән иреккә сыҡҡан бабайы Хәйраллах Түлфәх тәрбиәһенә эләгә. Сәддамдың шәхес булып формалашыуына был бабаһының тәрбиәһе ҙур әһәмиәткә эйә була.

Тикритта Сәддам башланғыс белем ала[10]. Үҙенең 10 йәшенә тиклем исемен дә яҙа белмәгән малайға уҡыу ҙур ҡыйынлыҡ менән бирелә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса Сәддам үҙенең класташтарын төрлөсә көлдөрөргә ярата. Бер тапҡыр ул үҙе яратып бөтмәгән ҡарт уҡытыусының портфеленә ағыулы йылан һала. Бының өсөн ул мәктәптән ҡыуыла. 15 йәше тулғанда, үҫмер тәүге ҙур ҡайғы кисерә — уның яратҡан аты үлә. Был ҡайғы шул тиклем көслө була, хатта уның ҡулын фалиж һуға. Уны ярты ай самаһы, ҡулы яңынан хәрәкәтләнеп китә алғансы, төрлө халыҡ ысулдары менән дауалайҙар. Был ваҡытта Хәйраллах Тикриттан Бағдадҡа күсә. Ике йылдан һуң Сәддам да уның эргәһенә күсеп бара. Бабайының йоғонтоһо аҫтында Сәддам 1953 йылда Бағдадтағы элитар хәрби академияға инергә тырышып ҡарай, тик тәүге имтихандан да үтә алмай. Уҡыуын дауам итеү өсөн ул икенсе йылда әл-Карх мәктәбенә уҡырға инә. Был мәктәп милләтселек һәм панғәрәпселек таянысы булараҡ танылыу алған була[11].

Ғаиләһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сәддамдың тәүге ҡатыны уның ике туған апаһы Сажидә (Хәйраллах Түлфәхтең оло ҡыҙы) була. Был никахтан биш бала тыуа. Улдары: Үдәй Хөсәйен һәм Кусей Хөсәйен һәм шулай уҡ ҡыҙҙары — Рәғәд, Рану һәм Һалү. Ата-әсәләре уларҙы бала-саҡтан уҡ, Сәддамға биш, Сажидәгә ете йәш тулғас, йәрәшеп ҡуйған була[12][13]. Кейәүгә сыҡҡанға тиклем, Сажидә мәктәптә башланғыс кластар уҡытыусыһы булып эшләй. Улар Каирҙа өйләнешә. Был ваҡытта Сәддам шунда уҡып йөрөгән була. Һарайҙарының береһендә Сәддам үҙ ҡулдары менән элиталы аҡ раузалыр ҡыуағын ултырта һәм Сажидәнең исемн биреп, уны бик ныҡ ҡәҙерләй.

Сәддамдың икенсе никахы тураһында хатта Ираҡтан ситтә лә һөйләйҙәр. 1988 йылда ул «Ирак Эйруэйс» авиакомпанияһы президентының ҡатыны менән таныша. Күпмелер ваҡыттан һуң Сәддам унан ҡатынын айырыуҙы һорай. Был никахҡа Сәддамдың ике туған ҡустыһы һәм ҡәйнеше Аднан Хәйраллах ҡаршы сыға. Был ваҡытта ул оборона министры булған була. Тиҙән ул авиакатастрофала һәләк була. 1990 йылда Ираҡ президенты өсөнсө ҡатыны Нидәл әл-Хәмдәнигә өйләнә.

2002 йылдың көҙө ираҡ лидеры дүртенсе тапҡырға илдең оборона сәнәғәте министрының ҡыҙы, 27 йәшлек Иман Хүвәйшкә өйләнә. Әммә туй тантанаһы дуҫтар менән ябай ғына итеп үткәрелә. АҠШ-тың Ираҡҡа хәрби операция башлау хәүефе арҡаһында, Хөсәйен үҙенең был ҡатыны менән бергә йәшәй ҙә алмай тиергә була[14].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ . Был Сәддам Хөсәйендең тыуған йылының рәсми датаһы, тикшеренеүселәр фекере буйынса ул ысынбарлыҡҡа тап килмәй, уның тыуған датаһы аныҡ билдәле түгел
  2. ↑ 'Chemical Ali' on trial for brutal crushing of Shia uprising
  3. ↑ ISG on Iraqi Nuclear Program 2004 2007 йыл 12 сентябрь архивланған.
  4. ↑ Blair Shewchuk. Saddam or Mr. Hussein? CBC News, февраль 2003
  5. ↑ Deutsche Welle, февраль 2003
  6. ↑ Дочь Хусейна: При аресте отца использовали транквилизаторы. Лента.ру (16 декабрь 2003). Архивировано 11 август 2011 года. 2011 йыл 11 ноябрь архивланған.
  7. ↑ Арестован шурин Хусейна. Дни.ру (21 ноябрь 2003). Архивировано 11 август 2011 года. 2013 йыл 30 декабрь архивланған.
  8. ↑ Буря в пустыне // Энциклопедия для детей. Дополнительный том. История XX века. Зарубежные страны. — М.: Аванта+, 2002. — С. 391. — ISBN 5-94623-011-5, УДК 087.5:94(100-87)"19"(031), ББК 63.3(2)52я2+63.3(2)6я2.
  9. ↑ Журенков К. Детство Саддама 2008 йыл 12 апрель архивланған. Огонёк № 13, 3 апреля 2003
  10. ↑ Биография Саддама Хусейна РИА «Новости», 29 декабря 2006
  11. ↑ Саддам Хусейн: вождь с портрета 2006 йыл 17 ноябрь архивланған. NEWSru, 2003
  12. ↑ Sheri & Bob Stritof. Marriages of Saddam Hussein (ингл.). About.com. Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.
  13. ↑ Екатерина ЛАТИНОВА. Саддам ХУСЕЙН: в ожидании виселицы. газета КОНКУРЕНТ (???). Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.
  14. ↑ У Саддама Хусейна — четвёртая жена. Комсомольская правда (16 октябрь 2002). Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Сәддам_Хөсәйен&oldid=1275698» битенән алынған