Сәддам Хөсәйен: өлгөләр араһындағы айырма

	Саддам Хусейн
	ғәр. صدام حسين عبد المجيد التكريتي‎
16 июля 1979 года — 9 апреля 2003 года
Алдан килеүсе:	Ахмед Хасан аль-Бакр
Дауамсы:	Пол Бремер; (председатель коалиционного совета); Джаляль Талабани; (в должности; с 2005 по 2014)
16 июля 1979 года — 9 апреля 2003 года
Алдан килеүсе:	Ахмед Хасан аль-Бакр
Дауамсы:	должность упразднена
Флаг	Премьер-министр Ирака
16 июля 1979 года — 23 марта 1991 года
Алдан килеүсе:	Ахмед Хасан аль-Бакр
Дауамсы:	Саадун Хаммади
30 мая 1994 года — 17 апреля 2003 года
Алдан килеүсе:	Ахмед Хусейн ас-Самарраи
Дауамсы:	Ибрагим аль-Джафари
Флаг	Генеральный секретарь национального руководства партии Баас; (проиракская ветвь)
январь 1992 года — 30 декабря 2006 года
Алдан килеүсе:	Мишель Афляк
Дауамсы:	должность упразднена
Флаг	Секретарь Регионального руководства иракского регионального отделения партии Баас
16 июля 1979 года — 30 декабря 2006 года
Алдан килеүсе:	Ахмед Хасан аль-Бакр
Дауамсы:	Иззат Ибрагим ад-Дури
Флаг	Секретарь Регионального руководства иракского регионального отделения партии Баас
февраль 1964 года — октябрь 1966 года
Алдан килеүсе:	Ахмед Хасан аль-Бакр
Дауамсы:	Ахмед Хасан аль-Бакр
Дине:	Ислам суннитского толка
Тыуған:	28 апрель 1937; с. Аль-Ауджа, Салах-эд-Дин, Королевство Ирак
Үлгән:	30 декабрь 2006 (69 йәш); район Каджимайн, Багдад, Ирак
Ерләнгән:	Аль-Ауджа
Атаһы:	Хусейн ат-Тикрити
Әсәһе:	Сабха Тульфах
Ҡатыны:	1) Саджида Тульфах; 2) Самира Шахбандар; 3) Нидаль аль-Хамдани; 4) Иман Хувейш
Балалары:	сыновья: Удей, Кусей и Али; дочери: Рагад, Рана и Хала
Партия:	Баас (1957—2006)
Белеме:	1) Каирский университет; 2) Университет «Мунтасирия»
Профессияһы:	Юрист
	Хәрби хеҙмәт
Принадлежность:	Ираҡ
Ғәскәр төрө:	Вооружённые силы Ирака[d] һәм Республиканская гвардия[d]
Звание:	маршал
Командир булған:	верховный главнокомандующий вооружёнными силами Ирака
Бәрелештәр:	Ирано-иракская война; Вторжение в Кувейт; Война в Персидском заливе; Иракская война
Автограф:
	Хосе Марти Милли ордены
Саддам Хусейн Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

17:43, 4 ноябрь 2016 өлгөһө

Википедияла башҡа мәҡәлә бар: исеме — Саддам һәм нисбәтүн Тикрити.

Садда́м Хѳсәйенн Абд аль-Маджи́д ат-Тикри́ти (ғәр. صدام حسين عبد المجيد التكريتي‎; 28 апрель 1937(19370428)^[1], Аль-Ауджа]], Салах-эд-Дин (ауыл), Королевство Ирак— 30 декабрь 2006, Каджимайн районы , Багдад, Ирак)— Ираҡ дәүләт һәм сәйәси эшмәкәр, 1979—2003йылдарҙа Ираҡтың президенты, 1979—1991 һәм 1994—2003 йылдарҙа Ираҡтың премьер-министры, Баас Ираҡ партия бүлегенең генераль секретары, Ираҡ революцион командование советы рәйесе, 1979 йылда маршал була. Саддам бер нисә йыл рәттән Ираҡтың лидеры булһа ла, формаль рәүештә 1979 йылда ғына президент итеп һайлана. Бѳтә сәйәси ҡаршы яҡтарҙы ла юҡа сығарып бѳткәс һәм диктаторлыҡ вәкәләтен алғандан һуң бер йыл үткәс, Иран менән 8 йылға һуҙылған бѳлдѳргѳс һуғыш башлай. Был ҡыйралыш 1980 йылдан 1988 йылға тиклем дауам итә. Һуғыш ваҡытында Саддам Хѳсәйен Ираҡ Курдтарына ҡаршы «Анфаль» операцияһын ойоштороуға ҡарар сығара. Уның барышында Ираҡ ғәскәрҙәре химик ҡорал ҡуллана. Бер үк ваҡытта һуғышҡа ҡаршы активистарға, башлыса Шиит ойошмаһына ҡарата репрессия ла үткәрелә. Һуғышта бик күп кеше һәләк була, ҙур юғалтыуҙар килтерә. Ике илдең иҡтисад тармағы, халыҡтың йәшәү кимәле түбәнгә тәгәрәй. Бынан тыш, Ираҡ сит ил кредиторҙарына түләнмәгән бурысы йыйылыуы арҡаһында ҡаты иҡтисади кѳрсѳктә тороп ҡала. Һуғыштан һуң ике йыл үткәс, 1990 йылда Саддам Хѳсәйен инициативаһы менән Ираҡтың Кувейтҡа баҫып инеүе ойошторола. Был Кувейтты азат итеү ѳсѳн халыҡ-ара операцияның башланыуына сәбәпсе була. Фарсы ҡултығындағы һуғыш тип аталған операция барышында ираҡ ғәскәрҙәре башта Кувейттан ҡыуып сығарыла һәм һуңынан Ираҡ территорияһында тулыһынса тар-мар ителә. Ил ҙур иҡтисади юғалтыуҙар кисерә, бик күп халҡын юғалта. Ираҡтың һуғышта еңелеүе арҡаһында 1991 йылда шиит һәм ҡурдтарҙың ҡораллы восстаниеһы башлана вооружённое восстание (инг.)баш.. Восстание хѳкүмәт тарафынан баҫтырыла, унда 100 000 кеше һәләк була ^[2]. Ираҡ бер нисә ңурд тѳбәгенә, башлыса һауа киңлеге ѳлѳшѳнә контроль юғалта. Шулай ҙа тѳп зыян Ираҡҡа ҡарата иҡтисади санкцияларҙан килә. 90-сы йылдарҙа бары тик энергетика ресурстары һатыуҙан ғына булдырылған ил иҡтисады тулыһынса тиерлек юҡҡа сыға. Ошонан һуң Ираҡ иҡтисадын аяғына баҫтыра алмайҙар. [2003 йыл]]дың апрелендә Ираҡтағы халыҡ-ара коалиция кѳстәре АҠШ башлығы аҫтында Ираҡҡа баҫып инеп, Саддам режимын бәреп тѳшѳрә. Интервенция ѳсѳн Ираҡ президентының Халыҡ-ара терроризмды яҡлауы һәм күпләп юҡ итеү ҡоралы сығарыуы нигеҙ булып тора ^[3]. Саддам үҙе Америка ғәскәрҙәре тарафынан ҡулға алына һәм 2006 йылдың 30 декабрендә Ираҡ Юғары суды хѳкүме менән язалана. Саддам – ғәрәп исеме, ҡаршы тороусы тигән мәғәнәне аңлата. Хѳсәйен—уның атаһының исеме, Абд аль-Маджид – олатаһынң исеме, ә ат-Тикрити— нисба, Саддам тыуып үҫкән Тикрит ҡалаһының исеменән алынған ^[4].

Шәхси тормошо

Бала сағы, үҫмер һәм йәшлек осоро

Саддам Хѳсәйен Ираҡтағы Тикрит ҡалаһынан 13 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан Әл-Әүджә ауылында, ерһеҙ крәҫтиән ғаиләһендә тыуып үҫә. Әсәһе Сәбхә Тулфан әл-Муссалат улына Саддам исемен ҡуша

Атаһы - Хѳсәйен Абд Әл-Мәжит Саддам тыуыуға 6 ай ҡалғас юғала, икенсе фараз буйынса үлә йәки ғаиләһен ташлап китә. Саддам никахтан тыш тыуған, атаһының исеме уйлап сығарылған тигән фараздар ҙа бар. Шулай булһа ла, 1982 йылда Саддам үҙенең үлгән әсәһенә оло мавзолей тѳҙѳтә^[5]. Ираҡтың буласаҡ хакимының оло ағаһы 12 йәштә яман шеш ауырыуынан вафат була. Саддамдың тәрән депрессияға бирелгән әсәһе үҙенең әле тыумаған балаһынан ҡотолорға теләй, хатта үҙ ғүмерен ҡыйырға маташа. Ҡайғыға ул шул тиклем ныҡ бирелә, Саддам тыуғас, уға ҡарарға ла теләмәй. Әсәһе яғынан бабайы Хәйраллах Тульфах Саддамдың ғүмерен һаҡлап алып ҡала һәм баланы үҙенә йәшәргә ала. Саддам бер нисә йыл уларҙың ғаиләһендә йәшәй. Бабайы британдарға ҡаршы восстаниела әүҙем ҡатнашҡаны ѳсѳн тѳрмәгә ултыртылғас, Саддам ѳйѳнә ҡайтырға мәжбүр була. Ул әсәһенән күп тапҡырҙар бабайының ҡайҙа булыуы тураһында һорай һәм Хәйраллах бабайың тѳрмәлә, тигән бер тѳрлѳ яуап ишетә. Был ваҡытта Саддамдың атаһы яғынан бабайы Ибраһим Әл-Хәсән йола буйынса әсәһен ҡатынлыҡҡа ала. Был никахтан уның әсәләш ѳс ҡустыһы - Сабауи, Барзан һәм Ватбан һәм ике әсәләш һеңлеһе- Наваль^[6] һәм Самира^[7] тыуа. Ғаилә фәҡирлектән йонсой. Саддам хәйерселк һәм аслыҡ хѳкѳм һѳргән мѳхиттә үҫә. Үгәй атаһы, элеке хәрби кеше, ҙур булмаған крәҫтиән фермер хужалығы тота һәм Саддамды мал кѳтѳргә ҡуша. Ибраһим һәр саҡ уны туҡмай, мыҫҡыл итә. Ул уны ыҫмала һыланған таяҡ менән дә туҡмай. ^[8]. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, үгәй атай Саддамды һатыу ѳсѳн тауыҡ һәм һарыҡтар урларға мәжбүр итә. Мәңгелек нужа Саддам Хѳсәйенде бәхетле бала саҡтан мәхрүм итә. Һәр саҡта ла кәмһетелеү, кѳндәлек тормоштоң рәхимһеҙлеге Саддамдың характерына ла йоғонто яһамай ҡалмай. Әммә, уның аралашыусан булыуы, кешеләр менән тиҙ уртаҡ тел таба белеүе арҡаһында, ололар һәм тиҫтерҙәре араһында дуҫтары, иптәштәре, таныштары күп була. Бер ваҡыт уның үгәй атаһына йыраҡ туғандары ҡунаҡҡа килә. Улар менән бергә Саддамдың тиҫтере лә була. Малай шунда уҡ үҙенең икенсе класта белем алыуы, уҡый, һанай белеүе, хатта ҡомда үҙенең исемен яҙа белеүе менән маҡтана башлай. Хәтере ҡалған Саддам: «Мине уҡырға бир, атай», - тип әл-Хәсәнгә ташлана. Үгәй атай тағы ла улын туҡмай ^[9]. 1947 йылда уҡырға хыялланған Саддам мәктәпкә тѳшѳү уйы менән Тикритҡа ҡаса. Бында ул тағы ла, был ваҡытта тѳрмәнә иреккә сыҡҡан бабайы Хәйреаллах Тульфах тәрбиәһенә эләгә. Саддамдың шәхес булып формалашыуына бабайының тәрбиәһе ҙур әһәмиәткә эйә була. Тикритта Саддам мәктәпте тамамлап, башланғыс белем ала. ^[10]. Үҙенең 10 йәшенә тиклем исемен дә яҙа белмәгән малайға уҡыу ҙур ҡыйынлыҡ менән бирелә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса Саддам үҙенең класташтарын тѳрлѳсә кѳлдѳрѳргә ярата. Бер тапҡыр ул үҙе яратып бѳтмәгән ҡарт уҡытыусының портфеленә ағыулы йылан һала. Бының ѳсѳн уны мәктәптән ҡыуалар. 15 йәше тулғас, ул ғүмерендә тәүге ауыр кисереш ала, уның яратҡан аты үлә. Был ҡайғы шул тиклем кѳслѳ була, хатта уның ҡулын фалиж һуға. Уны ярты ай самаһы, ҡулы яңынан хәрәкәтләнеп китә алғансы, тѳрлѳ халыҡ ысулдары менән дауалайҙар. Был ваҡытта Хәйреаллах Тикриттан Багдадҡа күсә. Ике йылдан һуң Сададм да уның эргәһенә күсеп бара. Бабайының йоғонтоһо аҫтында Саддам 1953 йылда Багдадтағы элитар хәрби академияға инергә тырышып ҡарай, тик тәүге имтихандан да үтә алмай. Уҡыуын дауам итеү ѳсѳн ул икенсе йылына аль-Карх мәктәбенә уҡырға инә. Был мәктәп милләтселек һәм панарабизм таянысы булараҡ танылыу алған була ^[11].

Ғаиләһе

Саддамдың тәүге ҡатыны уның ике туған апайы Сажидә (Хәреаллах Тульфахтың оло ҡыҙы) була. Был никахтан биш бала тыуа. Улдары: Удея и Кусея, һәм шулай уҡ ҡыҙҙары - Рәғәд, Рану һәм Халу. Ата-әсәләре уларҙы бала-саҡтан уҡ, Саддамға биш, Сәжидәгә ете йәш тулғас, йәрәшеп ҡуйған була ^[12]^[13]. Кейәүгә сыҡҡанға тиклем Сажидә мәктәптә башланғыс кластар уҡытыусыһы булып эшләй. Улар Каирҙа ѳйләнешә. Был ваҡытта Саддам шунда уҡып йѳрѳгән була. Һарайҙарының береһендә Саддам үҙ ҡулдары менән элиталы аҡ раузалыр ҡыуағын ултырта һәм Сажидәнең исемн биреп, уны бик ныҡ ҡәҙерләй.

Сададмдың икенсе никахы тураһында хатта Ираҡтан ситтә лә һѳйләйҙәр. 1988 йылда ул «Ирак Эйруэйс» авиакомпанияһы президентының ҡатыны менән таныша. Күпмелер ваҡыттан һуң Саддам унан ҡатынын айырыуҙы һорай. Был никахҡа Сададмдың ике туған ҡустыһы һәм ҡәйнеше Аднан Хәйраллах ҡаршы сыға. Был ваҡытта ул оборона министры булған була. Тиҙән ул авиакатастрофала һәләк була. Ираҡ президентының ѳсѳнсѳ ҡатыны 1990 йылда Нидаль аль-Хамдани була.

Файл:Saddam family.jpg

Саддам Хусейн с семьёй. Слева направо по часовой стрелке: зятья Хусейн и Саддам Камель, дочь Рана, сын Удей, дочь Рагад с сыном Али на руках, невестка Сахар, сын Кусей, дочь Хала, президент и его жена Саджида

2002 йылдың кѳҙѳ ираҡ лидеры дүртенсе тапҡырға ѳйләнә һәм илдең оборона сәнәғәте министрының ҡыҙы, 27 йәшлек Иман Хувейшҡа ѳйләнә. Әммә туй тантанаһы дуҫтар менән ябай ғына итеп үткәрелә. АҠШ-тың Ираҡҡа хәрби операция башлау хәүефе арҡаһында Хѳсәйен үҙенең был ҡатыны менән бергә йәшәй ҙә алмай тиергә була ^[14].

↑ . Был Саддам Хѳсәйендең тыуған йылының рәсми датаһы, тик тикшеренеүселәрҙең фекере буйынса ул ысынбарлыҡҡа тап килмәй, был дата билдәһеҙ.
↑ 'Chemical Ali' on trial for brutal crushing of Shia uprising
↑ ISG on Iraqi Nuclear Program 2004
↑ Blair Shewchuk. Saddam or Mr. Hussein? CBC News, февраль 2003
↑ Deutsche Welle, февраль 2003
↑ Дочь Хусейна: При аресте отца использовали транквилизаторы (билдәһеҙ). Лента.ру (16 декабрь 2003). Архивировано 11 август 2011 года.
↑ Арестован шурин Хусейна (билдәһеҙ). Дни.ру (21 ноябрь 2003). Архивировано 11 август 2011 года.
↑ Буря в пустыне // Энциклопедия для детей. Дополнительный том. История XX века. Зарубежные страны. — М.: Аванта+, 2002. — С. 391. — ISBN 5-94623-011-5, УДК 087.5:94(100-87)"19"(031), ББК 63.3(2)52я2+63.3(2)6я2.
↑ Журенков К. Детство Саддама Огонёк № 13, 3 апреля 2003
↑ Биография Саддама Хусейна РИА «Новости», 29 декабря 2006
↑ Саддам Хусейн: вождь с портрета NEWSru, 2003
↑ Sheri & Bob Stritof. Marriages of Saddam Hussein (ингл.). About.com. Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.
↑ Екатерина ЛАТИНОВА. Саддам ХУСЕЙН: в ожидании виселицы (билдәһеҙ). газета КОНКУРЕНТ (???). Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.
↑ У Саддама Хусейна — четвёртая жена (билдәһеҙ). Комсомольская правда (16 октябрь 2002). Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.

[1] . Был Саддам Хѳсәйендең тыуған йылының рәсми датаһы, тик тикшеренеүселәрҙең фекере буйынса ул ысынбарлыҡҡа тап килмәй, был дата билдәһеҙ.

[2] 'Chemical Ali' on trial for brutal crushing of Shia uprising

[3] ISG on Iraqi Nuclear Program 2004

[4] Blair Shewchuk. Saddam or Mr. Hussein? CBC News, февраль 2003

[deutsche-welle-1-5] Deutsche Welle, февраль 2003

[6] Дочь Хусейна: При аресте отца использовали транквилизаторы (билдәһеҙ). Лента.ру (16 декабрь 2003). Архивировано 11 август 2011 года.

[7] Арестован шурин Хусейна (билдәһеҙ). Дни.ру (21 ноябрь 2003). Архивировано 11 август 2011 года.

[8] Буря в пустыне // Энциклопедия для детей. Дополнительный том. История XX века. Зарубежные страны. — М.: Аванта+, 2002. — С. 391. — ISBN 5-94623-011-5, УДК 087.5:94(100-87)"19"(031), ББК 63.3(2)52я2+63.3(2)6я2.

[9] Журенков К. Детство Саддама Огонёк № 13, 3 апреля 2003

[10] Биография Саддама Хусейна РИА «Новости», 29 декабря 2006

[newsru-10-11] Саддам Хусейн: вождь с портрета NEWSru, 2003

[12] Sheri & Bob Stritof. Marriages of Saddam Hussein (ингл.). About.com. Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.

[13] Екатерина ЛАТИНОВА. Саддам ХУСЕЙН: в ожидании виселицы (билдәһеҙ). газета КОНКУРЕНТ (???). Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.

[14] У Саддама Хусейна — четвёртая жена (билдәһеҙ). Комсомольская правда (16 октябрь 2002). Дата обращения: ???. Архивировано 11 август 2011 года.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

@@ 77 юл: / 77 юл: @@
  }}
 {{Арабское имя|лакаб=|кунья=|имя=Саддам |нисба=Тикрити}}
-'''Садда́м Хѳсәйенн Абд аль-Маджи́д ат-Тикри́ти''' ({{lang-ar|صدام حسين عبد المجيد التكريتي}}; {{тыуған йылы|28|4|1937}}<ref>. Был Саддам Хѳсәйендең тыуған йылының рәсми датаһы, тик тикшеренеүселәрҙең фекере буйынса ул ысынбарлыҡҡа тап килмәй, был дата билдәһеҙ.</ref>, [[Аль-Ауджа]], [[Салах-эд-Дин (провинция)|Салах-эд-Дин]], [[Королевство Ирак]]— {{үлгән йылы|30|12|2006}}, Каджимайн  районы , [[Багдад]], [[Ирак]])— [[Ираҡ]] дәүләт һәм сәйәси эшмәкәр, [[1979]]—[[2003]]йылдарҙа Ираҡтың президенты, [[1979]]—[[1991]] һәм  [[1994]]—[[2003]] йылдарҙа Ираҡтың премьер-министры,  [[Баас]] Ираҡ партия бүлегенең генераль секретары, [[Ираҡ революцион командование совет]]ы рәйесе, [[1979]] йылда маршал була.
+'''Садда́м Хѳсәйенн Абд аль-Маджи́д ат-Тикри́ти''' ({{lang-ar|صدام حسين عبد المجيد التكريتي}}; {{тыуған йылы|28|4|1937}}<ref>. Был Саддам Хѳсәйендең тыуған йылының рәсми датаһы, тик тикшеренеүселәрҙең фекере буйынса ул ысынбарлыҡҡа тап килмәй, был дата билдәһеҙ.</ref>, Аль-Ауджа]], Салах-эд-Дин (ауыл), [[Королевство Ирак]]— {{үлгән йылы|30|12|2006}}, Каджимайн  районы , Багдад, [[Ирак]])— [[Ираҡ]] дәүләт һәм сәйәси эшмәкәр, [[1979]]—[[2003]]йылдарҙа Ираҡтың президенты, [[1979]]—[[1991]] һәм  [[1994]]—[[2003]] йылдарҙа Ираҡтың премьер-министры,  Баас Ираҡ партия бүлегенең генераль секретары, Ираҡ революцион командование советы рәйесе, [[1979]] йылда маршал була.
 Саддам бер нисә йыл рәттән Ираҡтың лидеры булһа ла,  формаль рәүештә  1979 йылда ғына президент итеп һайлана. Бѳтә сәйәси ҡаршы яҡтарҙы ла юҡа сығарып бѳткәс һәм  диктаторлыҡ вәкәләтен алғандан һуң бер йыл үткәс,  [[Иран]] менән 8 йылға һуҙылған бѳлдѳргѳс һуғыш башлай. Был ҡыйралыш 1980 йылдан 1988 йылға тиклем дауам итә.
-Һуғыш ваҡытында Саддам Хѳсәйен Ираҡ [[Курд]]тарына ҡаршы «[[Анфаль]]» операцияһын ойоштороуға ҡарар сығара. Уның барышында Ираҡ ғәскәрҙәре  [[химик ҡорал]] ҡуллана. Бер үк ваҡытта һуғышҡа ҡаршы активистарға, башлыса [[Шиит]] ойошмаһына  ҡарата репрессия ла үткәрелә. Һуғышта бик күп кеше һәләк була, ҙур юғалтыуҙар килтерә. Ике илдең иҡтисад тармағы, халыҡтың йәшәү кимәле түбәнгә тәгәрәй. Бынан тыш, Ираҡ сит ил кредиторҙарына түләнмәгән бурысы йыйылыуы арҡаһында ҡаты иҡтисади кѳрсѳктә тороп ҡала.  Һуғыштан һуң ике йыл үткәс,  [[1990 йыл]]да Саддам Хѳсәйен инициативаһы менән [[Ираҡтың Кувейтҡа баҫып инеүе]] ойошторола. Был Кувейтты  азат итеү ѳсѳн халыҡ-ара операцияның башланыуына сәбәпсе була. [[Фарсы  ҡултығындағы һуғыш]] тип аталған операция барышында ираҡ ғәскәрҙәре башта  Кувейттан ҡыуып сығарыла һәм һуңынан Ираҡ территорияһында тулыһынса тар-мар ителә. Ил ҙур иҡтисади  юғалтыуҙар кисерә, бик күп халҡын юғалта. Ираҡтың һуғышта еңелеүе арҡаһында  1991 йылда шиит  һәм ҡурдтарҙың ҡораллы  восстаниеһы башлана  {{не переведено 3|Восстание в Ираке (1991)|вооружённое восстание|en|1991 uprisings in Iraq}}. Восстание хѳкүмәт тарафынан баҫтырыла, унда 100 000 кеше һәләк була <ref>[http://www.theguardian.com/world/2007/aug/22/iraq.ianblack 'Chemical Ali' on trial for brutal crushing of Shia uprising]</ref>. Ираҡ бер нисә ңурд тѳбәгенә, башлыса һауа киңлеге ѳлѳшѳнә контроль юғалта. Шулай ҙа тѳп зыян  [[Ираҡҡа ҡарата иҡтисади санкциялар]]ҙан килә. 90-сы йылдарҙа бары тик энергетика ресурстары һатыуҙан ғына булдырылған ил иҡтисады тулыһынса тиерлек юҡҡа сыға. Ошонан һуң Ираҡ иҡтисадын аяғына баҫтыра  алмайҙар.
+Һуғыш ваҡытында Саддам Хѳсәйен Ираҡ Курдтарына ҡаршы «Анфаль» операцияһын ойоштороуға ҡарар сығара. Уның барышында Ираҡ ғәскәрҙәре химик ҡорал ҡуллана. Бер үк ваҡытта һуғышҡа ҡаршы активистарға, башлыса [[Шиит]] ойошмаһына  ҡарата репрессия ла үткәрелә. Һуғышта бик күп кеше һәләк була, ҙур юғалтыуҙар килтерә. Ике илдең иҡтисад тармағы, халыҡтың йәшәү кимәле түбәнгә тәгәрәй. Бынан тыш, Ираҡ сит ил кредиторҙарына түләнмәгән бурысы йыйылыуы арҡаһында ҡаты иҡтисади кѳрсѳктә тороп ҡала.  Һуғыштан һуң ике йыл үткәс,  [[1990 йыл]]да Саддам Хѳсәйен инициативаһы менән Ираҡтың Кувейтҡа баҫып инеүе ойошторола. Был Кувейтты  азат итеү ѳсѳн халыҡ-ара операцияның башланыуына сәбәпсе була. Фарсы  ҡултығындағы һуғыш тип аталған операция барышында ираҡ ғәскәрҙәре башта  Кувейттан ҡыуып сығарыла һәм һуңынан Ираҡ территорияһында тулыһынса тар-мар ителә. Ил ҙур иҡтисади  юғалтыуҙар кисерә, бик күп халҡын юғалта. Ираҡтың һуғышта еңелеүе арҡаһында  1991 йылда шиит  һәм ҡурдтарҙың ҡораллы  восстаниеһы башлана  {{не переведено 3|Восстание в Ираке (1991)|вооружённое восстание|en|1991 uprisings in Iraq}}. Восстание хѳкүмәт тарафынан баҫтырыла, унда 100 000 кеше һәләк була <ref>[http://www.theguardian.com/world/2007/aug/22/iraq.ianblack 'Chemical Ali' on trial for brutal crushing of Shia uprising]</ref>. Ираҡ бер нисә ңурд тѳбәгенә, башлыса һауа киңлеге ѳлѳшѳнә контроль юғалта. Шулай ҙа тѳп зыян Ираҡҡа ҡарата иҡтисади санкцияларҙан килә. 90-сы йылдарҙа бары тик энергетика ресурстары һатыуҙан ғына булдырылған ил иҡтисады тулыһынса тиерлек юҡҡа сыға. Ошонан һуң Ираҡ иҡтисадын аяғына баҫтыра  алмайҙар.
-[2003 йыл]]дың апрелендә  [[Ираҡтағы халыҡ-ара коалиция кѳстәре]] [[АҠШ]] башлығы аҫтында Ираҡҡа баҫып инеп, Саддам режимын бәреп тѳшѳрә. Интервенция ѳсѳн Ираҡ президентының [[Халыҡ-ара терроризм]]ды яҡлауы һәм  [[күпләп юҡ итеү ҡоралы]] сығарыуы нигеҙ булып тора <ref>[https://www.cia.gov/library/reports/general-reports-1/iraq_wmd_2004/chap4.html ISG on Iraqi Nuclear Program 2004]</ref>.  Саддам үҙе Америка ғәскәрҙәре тарафынан ҡулға алына һәм [[2006 йыл]]дың 30 декабрендә Ираҡ Юғары суды хѳкүме менән язалана.
+[2003 йыл]]дың апрелендә Ираҡтағы халыҡ-ара коалиция кѳстәре [[АҠШ]] башлығы аҫтында Ираҡҡа баҫып инеп, Саддам режимын бәреп тѳшѳрә. Интервенция ѳсѳн Ираҡ президентының Халыҡ-ара терроризмды яҡлауы һәм күпләп юҡ итеү ҡоралы сығарыуы нигеҙ булып тора <ref>[https://www.cia.gov/library/reports/general-reports-1/iraq_wmd_2004/chap4.html ISG on Iraqi Nuclear Program 2004]</ref>.  Саддам үҙе Америка ғәскәрҙәре тарафынан ҡулға алына һәм [[2006 йыл]]дың 30 декабрендә Ираҡ Юғары суды хѳкүме менән язалана.
-Саддам – ғәрәп исеме, ҡаршы тороусы тигән мәғәнәне аңлата. ''Хѳсәйен''—уның атаһының исеме, ''Абд аль-Маджид'' – олатаһынң исеме, ә ''ат-Тикрити''— [[нисба]],  Саддам тыуып үҫкән [[Тикрит]] ҡалаһының исеменән алынған <ref>Blair Shewchuk. [http://web.archive.org/web/20030405221951/http://www.cbc.ca/news/indepth/words/saddam_hussein.html Saddam or Mr. Hussein?] CBC News, февраль 2003</ref>.
+Саддам – ғәрәп исеме, ҡаршы тороусы тигән мәғәнәне аңлата. ''Хѳсәйен''—уның атаһының исеме, ''Абд аль-Маджид'' – олатаһынң исеме, ә ''ат-Тикрити''— нисба,  Саддам тыуып үҫкән Тикрит ҡалаһының исеменән алынған <ref>Blair Shewchuk. [http://web.archive.org/web/20030405221951/http://www.cbc.ca/news/indepth/words/saddam_hussein.html Saddam or Mr. Hussein?] CBC News, февраль 2003</ref>.
 == Шәхси тормошо ==