Алена Іванаўна Сцяпаніў
Алена Іванаўна Сцяпаніў | |
---|---|
Імя пры нараджэнні | укр.: Олена Іванівна Степанів |
Род дзейнасці | гісторык, ваенны, грамадская дзяячка, эканаміст, географ, афіцэр, настаўніца |
Дата нараджэння | 7 снежня 1892 |
Месца нараджэння | |
Дата смерці | 11 ліпеня 1963 (70 гадоў) |
Месца смерці | |
Месца пахавання | |
Грамадзянства | |
Муж | Roman Daszkewycz[d] |
Дзеці | Яраслаў Раманавіч Дашкевіч[d] |
Месца працы | |
Альма-матар | |
Член у | |
Бітвы/войны | |
Узнагароды і прэміі | |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Алена Іванаўна Сцяпаніў (укр.: Олена Іванівна Степанів; нар.7 снежня 1892, Вішніўчык, Перамышлянскі павет, Аўстра-Венгрыя — 11 ліпеня 1963, Львоў, УССР) — украінскі гісторык, выкладчыца геаграфіі, грамадская і ваенная дзяячка; першая ў свеце жанчына, афіцыйна залічаная на ваенную службу ў званні афіцэра; чатар Украінскай Галіцкай Арміі. Вязень савецкіх лагераў.
Біяграфія
[правіць | правіць зыходнік]Нарадзілася ў сям’і святара УГКЦ Івана Сцяпаніва і яго жонкі Марыі-Мінадоры. Была трэцім, самым малодшым, дзіцем. Бацька Алены быў добрым пастырам, ініцыяваў стварэнне чытальні грамадства «Асвета» у вёсцы. Брат Ананій Сцяпанаў.
З 1910 года вучылася ў Львове ў жаночай настаўніцкай семінарыі Украінскага педагагічнага Таварыства. Была членам Арганізацыі «Пласт».
У 1912 годзе паступіла ў Львоўскі ўніверсітэт на філасофскі факультэт, штудзіравала гісторыю і геаграфію. У студэнцкія гады прымала актыўны ўдзел у дзейнасці Таварыства «Сокал» (узначаліла яго першую жаночую чату ў Львове). На адным са студэнцкіх сходаў Сцяпаніў пазнаёмілася з Раманам Дашкевічам (будучы палкоўнік арміі УНР). Ужо планавалі вяселле, калі пачалася Першая сусветная вайна. Раман пайшоў на фронт, а Алена, разам з аднадумцамі, арганізавала медсёстрынскае аддзяленне і пайшла ў войска[2]. Заклікала жанчын актыўна ўдзельнічаць у грамадскім, палітычным і ваенным жыцці. З тых часоў уступае ў шэрагі арганізацыі «Сечавыя стральцы −2». У 1920 годзе выйшла замуж за Рамана Дашкевіча.
У 1919—1921 гадах вучылася ў Венскім універсітэце, абараніла доктарскую дысертацыю.
З 1922 года выкладала гісторыю і геаграфію ў Львоўскай гімназіі-васілянак і Львоўскім тайным украінскім універсітэце.
З 1945 да арышту 1949 года працавала на пасадзе дацэнта Львоўскага ўніверсітэта.
20 снежня 1949 года арыштаваная і адпраўлена ў мардоўскія лагеры.
У 1956 годзе звольненая па стане здароўя, вярнулася ў Львоў, некалькі тыдняў жыла ў блізкай сваячкі — Арысі Лежагубскай. Пазней у прыватным доме на вул. Казацкай, 11-А (…ёсць дзве пастановы пра ўтварэнне ў ім мемарыяльнага музея Алены Сцяпаніў), дзе і пражыла да канца жыцця.
Маці Яраслава Дашкевіча.
Пахавана на 64 полі Лычакаўскіх могілак у Львове.
Баявы шлях
[правіць | правіць зыходнік]Алена Сцяпаніў была актыўнай удзельніцай сечава-стралковага руху, сузаснавальнікам таварыства «Сечевые Стральцы — ІІ», правадніцай жаночай пары[3].
У 1914 годзе ўвайшла ў склад Камітэта Аб’яднаных стралковых таварыстваў (г. Львоў), выехала на фронт як камандзірка жаночай чаты Украінскіх сечавых стральцоў.
Удзельніца Карпацкай ваеннай кампаніі. Удзельнічала ў бітве пад Камарныкамі. Вызначылася адвагай у баі за гару макіўку (красавік-май 1915 года), пасля стала харунжай.
29 мая 1915 года падчас бою пад Лысовычамі на Балэхіўшчыне трапіла ў рускі палон. У 1915—1917 гадах была палоннай у Ташкенце.
У Красавіку 1917 года вярнулася на Галічыну.
Належала да арганізатараў Лістападаўскага паўстання 1918 год, прымала актыўны ўдзел у польска-ўкраінскай вайне (1918—1919) (чатар Украінскай Галіцкай Арміі).
Працавала на пасадзе рэферэнткі прэсы ў дзяржаўным сакратарыяце замежных спраў ЗУНР прэсавай рэферэнткі Міністэрства замежных спраў УНР у Камянцы-Падольскім.
У 1919 годзе з дыпламатычнай дэлегацыяй адбыла ў Вену.
Узнагароды
[правіць | правіць зыходнік]- Медаль За адвагу (10 лістапада 1914) — адна з вышэйшых ваенных узнагарод імперыі Габсбургаў
- Вайсковы крыж Карла (1917) — ваенны медаль часоў Першай сусветнай вайны
Навуковая праца
[правіць | правіць зыходнік]1919—1921 гадах вучылася ў Венскім універсітэце, абараніла доктарскую дысертацыю на нямецкай мове «Размеркаванне і развіццё грамадства ў Старой Русі да паловы XIII ст.», пасля чаго вярнулася ў Львоў.
З 1922 года выкладала гісторыю і геаграфію ў Львоўскай гімназіі сясцёр-васілянак і Львоўскім тайным украінскім універсітэце. Член Навуковага таварыства імя Шаўчэнкі (ініцыявала стварэнне яго геаграфічнай камісіі), таварыства «Родная школа», рэферэнтка пры Рэвізійным Саюзе ўкраінскіх кааператываў; супрацоўнічала з «Пластам» і УВА.
З 1939 года працавала ва ўстановах АН УССР. З 1945 па 1949 год — на пасадзе дацэнткі Львоўскага ўніверсітэта.
Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны працавала старэйшай навуковай супрацоўніцай і загадчыцай сектарам эканомікі Львоўскага аддзела Інстытута эканомікі АН УССР, навуковай супрацоўніцай натуральнага музея АН УССР (1948—1949 гады).
Творы і працы
[правіць | правіць зыходнік]Аўтар каля 75 прац, у тым ліку ўспамінаў «Напярэдадні вялікіх падзей. Уласныя перажыванні і думкі 1912—1914», «Напярэдадні вялікіх падзей» (1943), даведніка «Кааператывы здароўя» (1930), манаграфіі «Сучасны Львоў» (1943), «Працоўныя рэзервы Львоўшчыны» (1949) і да таго падобнае.
Ушанаванне памяці
[правіць | правіць зыходнік]У гонар Алены Сцяпаніў названая Львоўская ўкраінская гуманітарная гімназія з паглыбленым вывучэннем ўкраіназнаўства і англійскай мовы, размешчаная на аднайменнай вуліцы[4].
1 лістапада 2003 года на фасадзе дома былой гімназіі сясцёр Васілянак, цяпер вядомай як Львоўская лінгвістычная гімназія, дзе ў 1921—1935 гады Алена Сцяпаніў-Дашкевіч выкладала гісторыю і геаграфію, урачыста адкрыта мемарыяльную таблічку Алене Сцяпаніў аўтарства скульптара Яраслава Скакуна. Пасля адкрыцця ў актавай зале навучальнай установы адбылася прэзентацыя кнігі А. Шаблія і А. Вісьтак «Алена Сцяпаніў»[5].
7 снежня 2012 года, у дзень 120-годдзя ад нараджэння, жанчыны Прыкарпацця ініцыявалі ўстаноўку ў Івана-Франкоўску помніка першай жанчыне-афіцэру ўкраінскіх Сечавых Стральцоў Алене Сцяпаніў-Дашкевіч[6].
20 снежня 2012 года ў дворыку геаграфічнага факультэта ЛНУ імя І.Франка ў Львове ўрачыста адкрылі і асвяцілі мемарыяльную табліцу Алене Сцяпаніў[7].
У яе гонар названы вуліцы ў гарадах:
«Узнагароду імя Алены Сцяпаніў» з 2015 года ўручае гарадскі галава Львова. Узнагарода прадугледжана для жанчын, самаадданая працай якіх ўнесла значны ўклад у развіццё адукацыі, навукі, культуры і грамадскай сферы Львова. Выраблена ўзнагарода па праекце мастака Івана Турэцкага.
Зноскі
- ↑ Вічна Ватра на Личакові: могили пластунів у Львівському історико-культурному музеї-заповіднику «Личаківський цвинтар» — Львоў: 2007. — С. 51. — 76 с.
- ↑ Шевелєва, Мар'яна. Олена Степанів: Я залишаюся зі своїм народом . Український інтерес (7 снежня 2020). Праверана 14 снежня 2020.
- ↑ ВІТОЛІН, Олександр. Жінки в армії: 7 берегинь з багнетом й кулеметом (укр.). Вікенд (17 студзеня 2022). Праверана 18 студзеня 2022.
- ↑ Офіційний сайт Львівської української гуманітарної гімназії(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 31 липня 2018. Праверана 26 липня 2019.
- ↑ Мельник І., Масик Р. Пам'ятники та меморіальні таблиці міста Львова. — Львів: Апріорі, 2012. — С. 213. — 320 с. — ISBN 978-617-629-077-3.
- ↑ Жінки Прикарпаття ініціювали встановлення в Івано-Франківську пам’ятника першій жінці-офіцерові УСС // Радіо Свобода, 7.12.2012
- ↑ http://kameniar.franko.lviv.ua/?p=3307 Архівавана 14 ліпеня 2014 года. Урочисте відкриття та посвята меморіальної дошки Олени Степанів
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Лазарович М. Легіон Українських Січових Стрільців. — Тернопіль: Збруч, 2002.
- Лазарович М. Степанів Олена Іванівна // Західно-Українська Народна Республіка 1918—1923. Енциклопедія. Т. 3: П — С. Івано-Франківськ: Манускрипт-Львів, 2020. С. 495—497. ISBN 978-966-2067-65-1
- Науменко К. Є. Степанів-Дашкевич Олена // 846 // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України?!. — К.: «Наукова думка », 2012. — Т. 9 : Прил — С.— С. 846. — ISBN 978-966-00-1290-5. (укр.)
- Степанів Олена // Енциклопедія українознавства . У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович . — Париж, Нью-Йорк: «Молоде життя »-«НТШ »; 1954—1989, 1993—2000.
- Енциклопедія українознавства для школярів і студентів. — Донецьк: Сталкер, 2000. — 496 с.
- Ірена Книш. Життя й легенда Олени Степанів.
- Анна Кос. Героїня україни. — Львів: Галицька Видавнича Спілка, 2005.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Шендеровський В. Легендарна Степанівна з галицького ґрона — Олена Степанів / Василь Шендеровський. Нехай не гасне світ науки. Книга перша. — Опубліковано: 10.08.2016.
- Архів Львівського національного університету імені Івана Франка(недаступная спасылка)
- Жінки в Легіоні Українських Січових Стрільців
- Українці в світі Архівавана 3 жніўня 2021.
- Степанівна: перша українка-офіцер в російському полоні Архівавана 15 мая 2019. // День від 2016-03-15. Україна Incognita
- Степанів О. Сучасний Львів / д-р Олена Степанів. — Краків ; Львів: Укр. вид-во, 1943. — 168 с.: іл.
- Асобы
- Нарадзіліся 7 снежня
- Нарадзіліся ў 1892 годзе
- Нарадзіліся ў каралеўстве Галіцыі і Ладамерыі
- Памерлі 11 ліпеня
- Памерлі ў 1963 годзе
- Памерлі ў Львове
- Пахаваныя на Лычакаўскіх могілках
- Выкладчыкі Львоўскага ўніверсітэта
- Выпускнікі Венскага ўніверсітэта
- Узнагароджаныя Вайскавым крыжом Карла
- Першыя жанчыны ў прафесіі
- Удзельнікі польска-ўкраінскай вайны