Mont d’an endalc’had

Andarta

Eus Wikipedia

Andarta a oa un doueez kelt hag a veze azeulet e Gallia narbonensis, ur proviñs roman a oa bro ar Gelted Uocontii.
Hervez ar c'helenner stadunanat James MacKillop eus an American Conference for Irish Studies e vije bet kavet roud eus Andarta e Bern ivez,[1] padal ez eo un doueez anvet Dea Artio a zo testeniekaet eno.

Diwar ar rakger kreskiñ galianek and staget ouzh arta "arzhez" eus artos "arzh" e vije savet an anv Andarta, a vez troet dre arzhez veur (Ursa Majore latin) pe arzhez c'halloudus.[2],[1] Neuze e c'hellje an doueez Andarta bout an anv a raed er su eus an doueez Artio a veze azeulet en norzh.

Enep kement-se ez eo savet ar yezhoniourez at Blanca María Prósper eus Skol-veur Salamanca avat, hervezi n'eus liamm sonn ebet etre an daou c'her andartā, "start ha sonn" hag artio "arzhez", evel m'en diskouez ar gerdarzh :

  • artio : gwrizienn gentindezeuropek *h₂ŕ̥tḱos "arzh", a roas ar wrizienn kentkeltiek art-, heñvelster, alese er yezhoù kozh (br) ard, (cy) arth, (ga) art ; an hevelep gwrizienn gentidezeuropek a roas ar ger euskarek hartz, "arzh" ivez[3],[4].
  • andartā : rakger *h2ndʰi- pe *h2ndo- stag ouzh an anv-gwan-verb *-h2-rtó "sonn, savet start", kar d'ar sanskriteg ṛta "urzh, lezenn gosmek", d'an henc'hresianeg artús "aozadur" ha d'al latin artus "stag"[5].

Testeniekaet eo hec'h anv dre enskrivadurioù latin a zo bet kavet er vro[2] : eizh enskrivadur an anv Andarta enno zo bet kavet en Narbonensis tro-dro d'ar gêr anvet Diá (Drôme)[6],[7].
Div gêr-benn a oa d'ar boblañs Uocontii : Vasio, a zo Vaison-la-Romaine (Vaucluse) hiziv, ha Dea Andarta, a voe adanvet Deæ Augusta Vocontiorum "Doueez veur an Uocontii" gant ar Romaned pan aloubjont ar vro en IIvet kantved ; diwezhatoc'h ne chomas nemet Dea, a droas da Diá en okitaneg kent bout gallekaet e Die[8].

Doueez ar brezel e oa Andarta evit ar boblad Uocontii. Dre fazi e voe lakaet gant an istorour roman Cassius Dio (~155 – goude 235) d'an doueez a voe galvet gant Boudika en Enez Vreizh er bloaz 61 : Andraste, doueez an trec'h, e oa honhont.

Biskoazh n'eus bet kavet skeudenn pe skeudenn eus an doueez. Nebeut-ha-nebeut e voe ankouaet azeulerezh Andarta goude aloubadeg ar Romaned, ha droukvesket e voe gant hini an doueez Kybele[9].

Levrlennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • (fr) Delamarre, Xavier & Lambert, Pierre-Yves. Dictionnaire de la langue gauloise — Une approche linguistique du vieux-celtique continental. Leiden : Errance, 2008 (ISBN 978-2-87772-369-5)
  • (en) Deyts, Simone. Images des Dieux de la Gaule. Paris : Éditions Errance, 1992 (ISBN 978-2-87772-067-0)
  • (fr) Duval, Paul Marie. Les dieux de la Gaule. Paris : Payot, 1976 (ISBN 978-2-228-32980-4)
  • (fr) Fornasier, Bruno. Les fragments architecturaux des arcs triomphaux en Gaule romaine. Besançon : Presses universitaires de Franche-Comté, 2003 (ISBN 978-2-84627-090-8)
  • (en) Green, Miranda. Animals in Celtic Life and Myth. London : Routledge. (ISBN 978-0-415-18588-2)
  • (la) Hirschfeld, Otto. Corpus inscriptionum Latinarum. Inscriptiones trium Galliarum et Germaniarum Latinae. Pars I: Inscriptiones Aquitaniae et Lugdunensis. Berlin : De Gruyter, 1967 (ISBN 978-3-11-001405-1)
  • (en) MacKillop, James. A dictionary of Celtic mythology. Oxford : Oxford University Press, 2016 (ISBN 978-0-19-880484-0)
  • (en) Maier, Bernhart. Dictionary of Celtic Religion and Culture. Woodbridge : Boydell & Brewer Ltd, 2000 (ISBN 978-0-85115-660-6)
  • (en) Matasović, Ranko. Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Leiden : Brill, 2008 (ISBN 978-90-04-17336-1)
  • (en) Prósper, Blanca María. The Venetic Inscription from Monte Manicola and Three termini publici from Padua: A Reappraisal. In : Journal of Indo-European Studies 46-1 & 2, 2018 En-linenn. Kavet : 19 Du 2021.

Pennadoù kar

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. 1,0 ha1,1 MacKillop 2016.
  2. 2,0 ha2,1 Delamarre & Lambert 2008.
  3. Delamarre&Lambert, 2008.
  4. Matasović 2008.
  5. Prósper 2018.
  6. Hirschfeld 1967.
  7. (fr)'Terre & Peuple Provence'. Kavet : 19 Du 2021.
  8. (fr) Planchon, Jacques (2003). De Luc à Die : le chassé-croisé des capitales voconces. In : 'Revue archéologique du centre de la France, 2004, niv. 25, pp. 233-245. Kavet : 19 Du 2021.
  9. Fornasier 2003.