Yiɣi chaŋ yɛligu maŋamaŋa puuni

Yuya salima

Diyila Dagbani Wikipedia

E-Class

Yuya salima nyɛla yɛltɔɣa biɛlima din mali tiri daadama, binyɛra, binkɔbiri n-ti pahi kpiɛŋlana Naawuni ka di mali ninyambo ka kpaŋsiri tuun'viɛla tumbu ti biɛhigu ni.[1][1][2]

Naawuni

Naawuni salima sheŋa n-nyɛ[3]

  1. Chalpaŋ Duuma
  2. Niɣima Duuma
  3. Anduniya Ʒira
  4. Nagɔringondili
  5. Zaachi
  6. Binnamda Naa
  7. Natitamlana
  8. Zallakudura Naa
  9. Nakarigu
  10. Goni
  11. Nagaŋa
  12. Yikonaa
  13. Zuɣusaa ni tiŋlana
  14. Ŋun kura ka chɛra
  15. Ŋun niŋ aŋma, ka so kani niŋdi anara
  16. Kpiɛŋ lana Naa
  17. Ŋun nam du ka timisa
  18. Tihi ni mɔri lana
  19. Duuma.
  20. Saa lana
  21. Ŋmarisi duuma
  22. Kunkuna ni naɣilima lana
  23. Yuŋ ni wuntaŋ lana
  24. Dabari zaana
  25. Lunfa titali lana

Yaa Naa

Yaa Naa salima m-bɔŋɔ:

  1. Gbewaa zuu
  2. Shitobu zuu
  3. Ʒirili mini Fɔɣu zuu
  4. Gbuɣinli zuu
  5. Zuɣusaa ni tiŋlana
  6. Tihi ni mɔrilana
  7. Andunia Naawuni
  8. Andunia balinda

9. Saɣimlana

10. Ban mali laamba ba

11. Ban ka laamba ba

12. Ŋun su kunkuna ni naɣilima

13. Siɣiri ni tɔbu duri ni nam

14. Yɔɣu tolandi

15. Yɔɣu nabia

16. Ŋun kɔhiri shɛba ka dari shɛba lana zuu

17. Gbuɤinli

Salinima

Dabba

Dabba salima m-bɔŋɔ [4]

  1. Salifu - Ojei
  2. Ibrahim -Looya
  3. Alaasani - Karikari Baako
  4. Fushɛni - Juuna
  5. Mahammaru - Zanjina/Mankaanu
  6. Abukali - Sadi Gariba
  7. Abilaai - Tooka/Ʒiɛɣu

8. Yakubu - Gubili, Gommashaara

9. Adam - Katakule

10. Bawa - Garizama

11. Tampuli - Laɣimsaɣiri

12. Wumbei - Nyaɣisi

13. Iddrisu - Kɔribaabi /Maza

14. Sulemana - Bindawude

15. Ziblim - Bandamda

16. Musah - Kalaamullaahi

17. Sayibu- Zunzɔŋ

Paɣaba

  1. Mariam - Yambu
  2. Amina - Ntaawa
  3. Memunatu - Baamunu
  4. Zenabu - Gadabsi
  5. Awa - Kafirigu/Ʒini duu ka nya ŋmariga
  6. Adamu - Katakule
  7. Lukayatu - Maande
  8. Laabi- Badawiya
  9. Rahama- Dahamalana
  10. Azima- Bubangani/ Kaɣili piɛɣu kun pili ŋmani

Tinsi

Tinsi salima m-bɔŋɔ[5]

B

  1. Banvum - Tiŋpili yili
  2. Biɛɣu- Ŋmangalima yili
  3. Binbɛɣubee yili
  4. Binduli
  5. Botiŋli
  6. Bɔɣu
  7. Buŋluŋ

C

  1. Chaankpiɛŋ
  2. Chanshegu - Gbandari yili
  3. Chaŋnaa yili
  4. Chegu
  5. Cheshaɣu
  6. Chirifoyili
  7. Chirifoyili - Kambondala ni dɛi Molayili
  8. Choggu - Ŋamayili

D

  1. Daboɣushee
  2. Dalimbihi
  3. Daliŋ - Yaɣiriyili
  4. Dibolo
  5. Dimabi- Fanduriyili
  6. Diyali (Diari) - Kambaŋ yili[2]
  7. Dohini - Bobʒia yili
  8. Dungu -Dunkurugu yili

F

  1. Fihini -
  2. Fooshɛɣu -Fara Kpɛŋ yili

G

  1. Ga - Tuuvɛligi yili
  2. Galinʒaɣu
  3. Galiwee - Fandiriyili/ faŋyili
  4. Gawaɣu -Tizaa ni niŋli yili/ Tomblima yili
  5. Gbali- Nyeʒiɛri yili
  6. Gbambaya
  7. Gbambu
  8. Gbanyamni-Tibala yili
  9. Gbaŋjɔŋ
  10. Gbarinaa yili
  11. Gbira tiŋa
  12. Gbuɣili- Dayalingiyili
  13. Gbulahigu
  14. Gbulahigu -Tuui simdi kun tuui biεri
  15. Gbuliŋ
  16. Gbuliŋ - Lurikpaayili
  17. Gizaa
  18. Gizaa gundaa
  19. Go
  20. Gukpeɣu- Tulebiyili
  21. Gukpeɣu- Tulebiyili
  22. Gunaayili
  23. Gupanarigu-Dasaŋa yili
  24. Gurigu- Tandum yili
  25. Gusheɣu -Duŋshɛliyili
  26. Gurugu-Tandum yili
  27. Gushagu

J

  1. Jaanjɔri kukuo
  2. Jagbo
  3. Jashei
  4. Jimli -Batakpaɣiyayili
  5. Jiso-tɔribandiyili
  6. Jisonayili-Tɔribana yili
  7. Jonshɛɣʋ - Shɛkuŋ yili

K

  1. Kaangbaɣu -
  2. Kaaŋfɛhi yili
  3. Kalipɔham - Kɔriguɣʋ yili
  4. Kanvili
  5. Kanvili -Karishiem yili
  6. Karaga - Beemoniyili, Tinkpaŋ yili, Bumbɔŋ yili
  7. Kasaligu
  8. Kasuiiyiii -Shεbilandiyili
  9. Kasuliyili - Shariyili
  10. Katariga - Sombiliyili
  11. Kpabia- Nam Yelayili
  12. Kpachaa
  13. Kpalguŋ
  14. Kpanashe
  15. Kpanashe
  16. Kpanyili
  17. Kpatiŋa
  18. Kpawumo - Zalkuya yili
  19. Kpeendua - Gbengberiyili
  20. Kpene
  21. Kpɛinduu - Jengbɛriyili
  22. Kpilginni
  23. Kpilo - Zabsuu yili
  24. Kpimi
  25. Kpuɣu
  26. Kumbungu - Saɣindari yili, lɔɣubuyya yili, bimbiɛm yili
  27. Kuɣlogu - Jɛgbanayili
  28. Kuɣulɔɣu
  29. Kushibo - Zalikuya yili

L

  1. Lamashɛɣu(Lamashegu) - Gumbiliya-yili
  2. Liŋgbiŋ - Diŋɔɣuyili
  3. Liŋgbuŋ
  4. Liŋgbuŋ gundaa
  5. Liŋgbuŋ vawaɣiri

M

  1. Malishεɣu- jεbobili yili”
  2. Malshɛɣʋ-Jebɔbili yili
  3. Maŋguli - Yɛlisaa yili
  4. Mɔɣalaa-Dakahigi yili

N

  1. Naabɔɣu -
  2. Naɣbiligu -
  3. Nambaɣila - Zaligɔma yili
  4. Namdu -
  5. Namdu gbulahigu -
  6. Nanton - Bataŋyili, Zabiʒirigu yili
  7. Nanvili -
  8. Naŋgbaɣu -
  9. Napolgu -
  10. Naya - Saankara yili
  11. Nlaalaayili -
  12. Nyako -
  13. Nyankpal- Gawaɣu -
  14. Nyankpal-Tuunayili -
  15. Nyankpala -
  16. Nyankpala – Beyomyili
  17. Nyantuo -
  18. Nyariʒiɛɣu - Naawayya yili
  19. Nyeshie - Kpaŋsiburi yili
  20. Nyɛriʒee -

Ŋ

  1. Ŋɔli

P

  1. Paɣazaa
  2. Pishiɣu- Namgbanayili
  3. Pong Tamale

S

  1. Saachabu
  2. Saakuba- Kpamba yaliya yili
  3. Saambu - Kurisabiyili
  4. Saatiŋli-Balinkpe yili
  5. Sabɛɣu
  6. Sagbarigu
  7. Sagnarigu - Duŋkurugu yili, No'nyarigu ku kɔŋ kpamyili
  8. Sakoya
  9. Sakoya -
  10. Salaa
  11. Salinkpaŋ -
  12. Sanchaba
  13. Saŋ - Zoyayili
  14. Savulugu - Yoo yili, Dingambu yili[6]
  15. Savulugu Dungu
  16. Shalilanyili
  17. Shishaɣu -
  18. Sinsina
  19. Siŋa- laliyɔɣu yili, dumbari ku nɛm bobili yili
  20. Sunsɔŋ - Buɣyaliguyili
  21. Sunsɔŋ- Buɣuyɛliguyili
  22. Suri
  23. Surunaayili

T

  1. Tali - Nnaanlɔɣi yili
  2. Tamali - Gumbiliya yili
  3. Tamaligu - Goozabiliyili
  4. Tampiŋ - Kpimbee yili
  5. Tarikpaa- Laliyɔɣuyili
  6. Tendaŋ
  7. Tibɔɣunaa yili
  8. Tibuŋ -Dam tia ku dam saa yili/ Salinkɔm ni kumsi lɔna yili
  9. Tidaŋ -
  10. Tijo
  11. Tijo - Kparigu naa
  12. Tindaŋ - Sincheeyili
  13. TiŋgoIi- Yεli namayili
  14. Tiriŋ
  15. Toligu- Zɔbirigu yili
  16. Tolon - Wunyuɣiri yili, Alizanda dundɔli banpaai kperi ni paɣi wuni dabuɣilan yili
  17. Tolon Koblimahigu
  18. Tuɣu (Tugu)- Saaŋmaniyili, Katamyili
  19. Tuɣu yapala
  20. Tuunaayili-Bunbɔŋ yili
  21. Vawaɣiri
  22. Vitiŋ-Ŋmana yili
  23. Voɣu - Naanwalimayili, Bambiliyayili

W

  1. Wariboɣu
  2. Wariboɣu kamonaa yili
  3. Wariboɣu Kukuo
  4. Wayamba - Suɣimeeyili
  5. Wurishe-Namkpana yili

Y

  1. Yaɣbɔɣu
  2. Yaɣingu
  3. Yapalsi-ŋmeriguya yili
  4. Yemo karaga -
  5. Yishe
  6. Yobʒɛri
  7. Yogu- Gbamoyili
  8. Yuɣu yili

Z

  1. Zabizuɣu - Yɛlizoli yili
  2. Zagbalisi
  3. Zagua- Moyaayili
  4. Zaɣiyuri
  5. Zakali yili
  6. Zali-Tuɣlanyili
  7. Zaŋgbaliŋ -Dalaayili
  8. Zɔɣu- galimburiyili
  9. Zuɣu - Waa yili
  10. Zujung - ŋmaaʒiya-yili
  11. Zulɔɣu

Ʒ

  1. Ʒiɛŋ - Ʒɛnʒama yili

Binkɔbiri/ Binnema salima

Binkɔbiri bee binnema salima sheŋa n-nyɛ[7]

  1. Juɣu - Kwankwan Sache
  2. Wabigu - Jiiwa
  3. Peenyua - Fulalana
  4. Jɛŋkuno, Zambaŋa - Duudɔɣu, Sakɔa, Naamam
  5. Jɛngbini - Daballi
  6. Kpatindaringa - Kpenkɔɣu
  7. Kunduŋ - Kula, Sapili
  8. Gbuɣinli - Yo'naa
  9. Nyabiga - Banche karima
  10. Nɔŋa - Okirekire namirinyi, Kuɣubihi kamonaa

Paɣapuulana

Paɣapuhi nim salima sheŋa n-nyɛ

  1. Tuhi naa soli kun damdi tiŋa
  2. Kum kore kun ŋubi nɔŋa
  3. Onaale naale
  4. Salichi
  5. Gogaandiba yaan-naa

Sapashinnima

Sapashinnnima salima sheŋa n-nyɛ[8]

  1. Kwapim ŋmɛrigu
  2. Nya ʒim min waligu
  3. Jankoni
  1. Kuɣulana tintini
  2. Zuɣinli
  3. Dantini ŋmɛrigu
  4. Bofo ŋmɛrigu
  5. Zuɣimazuɣima
  6. Nyamanyama ka dali
  7. Ka bɛ yɛri ni biɛɣu ni ka o yɛni zu ŋɔ
  8. Chaŋ biɛla ka tumo labi yiŋa
  9. Durisuŋ dari kum
  10. Jukaŋgbanim kɔri yila yila ka zunzuya wɔri nyaɣiboli
  11. Ku sibilaa Biɛli ka O nyɛli kum kaai biɛɣu
  12. Ŋun kpiri ni bobiri

Kundivihira

  1. 1.0 1.1 Appelletion Mountain (English). appellationmountain.net. Retrieved January 3, 2021.
  2. 2.0 2.1 "[https://www.longdom.org/articles/the-bellowing-bulls-shall-seek-each-other-out-dagba-praise-names-as-epithets-narratives-and-history.pdf THE BELLOWING BULLS SHALL SEEK EACH OTHER OUT: DAGBAŊ PRAISE NAMES AS EPITHETS, NARRATIVES AND HISTORY]" (in English). Global Journal of Interdisciplinary Social Sciences vol. 3 (3). ISSN 2319-8834. Retrieved May-June, 2014.
  3. Praying the Names and Attributes of God (English). Navigators.
  4. Abu Shardow Abarry. The Significance of Names in Ghanaian Drama (English). jstor.org.
  5. Puumaya. Dagbaŋ tinsi salimi (Dagbani). incubator.wikimedia.org. Retrieved 2015-07-09.
  6. Savelugu zaashee Dagbaŋ. Long Essay
  7. Linda. Praise from Animals (English). pinterest.com.
  8. The book of African Names (PDF) (in English). library.duke.edu/digitalcollections.