Haitia kreola lingvo: Malsamoj inter versioj

	Haitia kreola lingvo
	Kreyòl
kreola lingvo • natura lingvo • lingvo • moderna lingvo
Caribbean French Creole languages
Parolata en	Haitio, Bahamoj, Kanado, Kajmaninsuloj, Dominika Respubliko, Franca Gujano, Gvadelupo, Puerto Rico, Usono
Parolantoj	9 600 000
Denaskaj parolantoj	7,8 milionoj
Fremdlingvo / dua lingvo por	?
Skribo	latina
Lingvistika klasifiko
	Kreola lingvo;
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Haitio
Reguligita de	Akademi Kreyòl Ayisyen
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	ht
ISO 639-3	hat
Glottolog	hait1244
Angla nomo	Haitian Creole
Franca nomo	créole haïtien
	v • d • r

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Nuna versio ekde 16:18, 29 dec. 2023

Specimeno
Artikolo Unu de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj: Tout moun sou tè a fèt tou lib. Tout gen menm valè (nan je lasosyete), tout moun gen menm dwa devan Lalwa. Tout moun fèt ak yon bonsans, tout fèt ak yon konsyans epi youn fèt pou trete lòt tankou frè ak sè.

La Haitia kreola lingvo (kreyòl) estas kreola lingvo bazata sur la franca lingvo. Ĉirkaŭ 7,5 milionoj parolas ĝin en Haitio, kiuj estas preskaŭ la tuta loĝantaro. Pro elmigrado, kelkaj cent mil parolantoj loĝas en aliaj landoj, inkluzive de Kanado, Usono kaj Francio, ankaŭ en multaj Karibmaraj landoj, ĉefe Domingo kaj Bahamoj.

Lingve, ĝi havas kelkajn okcidentajn afrikajn influojn, kiel la volofa, kaj aliaj gbeaj lingvoj, ekzemple la fonua, kaj evea/anlo-evea. Ĝi havas du dialektojn: Fablas kaj altebenaĵa haitia kreolo.

Ekde 1961 oni agnoskis haitian kreolon kiel oficialan lingvon en Haitio. Ĝia uzo en literaturo estas malgranda sed kreskanta. Multaj parolantoj estas dulingvaj, parolante kaj haitian kreolon kaj francan. Tamen, la kreola havas pli malgrandan socialan rangon ol la franca, laŭ opinio de iuj. Multaj instruistoj, verkistoj kaj aktivuloj emfazas fierecon pro la lingvo ekde la jaroj 1980‑aj. Ekzistas jam ĵurnaloj, radio‑ kaj televid‑programoj en tiu lingvo.

Kelkaj simplaj frazoj

(Teksto en ortaj krampoj [ ] estas IFA notacio.)

Saluton — Salu [salu]
Bonan matenon — Bonjou [bõʒu]
Bonan vesperon — Bonswa [bõswa]
Adiaŭ — Na we [nawe], (aŭ N ap we) [napwe]
Bonvolu — Silvouple [silvuple], souple [suple]
Dankon (multe) — Mèsi (anpil) [mɛsi (ãpil)]
Kiel vi fartas? — Kijan ou ye? [kiʒãuye]
Kio estas via nomo? — Kijan ou rele? [kiʒãurele]
Mia nomo estas... — M rele... [m̩rele]
Mi amas vin — M renmen w [m̩rɛ̃mɛ̃w]
Kiom/Kiom da — Kombyen? [kõbjɛ̃]
Kiel? — Kijan? [kiʒã] aŭ Koman? [komã]
Kiu (homo)? — Ki moun? [kimun]
Kiu? (aĵo) — Ki lès?
Kie? — (Ki) Kote? [kikote] / Ki bo? [kibɔ]
Kiam? — Ki lè? [kilɛ]
Kial? — Pouki(sa)? [puki(sa)]

Specimeno de la vortprofizo

Se la franca font-vorto ne estas sama kiel la franca traduko, la fonto notiĝas en krampoj. Plejparte, la malsamo estas pro tio ke, la haitia lingvo reanalizis la francan difinan artikolon (en esperanta gramatiko, la vorto la) kiel parto de la nomvorto.

Kreola — Franca — Esperanto

zwazo [zwazo] — oiseau (<(les) oiseaux) [(lez)wazo] — birdo
Ozetazini [etazini] — États-Unis (<(aux) États-Unis [(oz)etazyni]) — Usono
vwazen [vwazɛ̃] — voisin [vwazɛ̃] — najbaro
nimewo [nimewo] — numéro [nymero] — numero
lalin [lalin] — (la) lune [(la)lyn] — luno
dèyè [dɛjɛ] — derrière [dɛrjɛr] — malantaŭ
zye [zje] — oeil (<(les) yeux [(lez)jø]) — okulo
Bondye [bõdje] — Dieu (<(Bon) Dieu [bõdjø]) — Dio
makak [makak] — singe (<macaque [makak]) — simio
kay [kaj] — maison — domo
bekann [bekan] — bécane — biciklo
diri [diri] — riz (<(du) riz [dyri]) — rizo
pwa [pwa] — pois [pwa] — fabo
blan [blã] — blanc; étranger — blanka; blankulo, fremdulo

Kategorio Haitia kreola lingvo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Vikipedio en la Haitia kreola lingvo (Reta enciklopedio)

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

Kategorio Haitia kreola lingvo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Vortaro: haitia kreola lingvo - angla.
Utilaj vortoj kaj frazoj por vizitantoj al Haitio kun angla traduko. Arkivigite je 2011-05-22 per la retarkivo Wayback Machine
Radiofoniaj programoj en la haitia kreola lingvo. Arkivigite je 2006-02-13 per la retarkivo Wayback Machine

@@ Linio 1: / Linio 1: @@
 {{Informkesto lingvo
 |Lingvo=Haitia kreola lingvo
-|Propra_nomo=Kreyòl ayisyen
+|Propra_nomo=Kreyòl
-|Landoj=[[Haitio]], [[Bahamoj]], [[Kanado]], [[Kajmaninsuloj]], [[Dominika Respubliko]], [[Franca Gviano]], [[Gvadelupo]], [[Puerto Rico]], [[Usono]]
+|Landoj=[[Haitio]], [[Bahamoj]], [[Kanado]], [[Kajmaninsuloj]], [[Dominika Respubliko]], [[Franca Gujano]], [[Gvadelupo]], [[Puerto Rico]], [[Usono]]
 |Denaske= 7,8 milionoj
 |Fremdlingve=?
-|Klasifiko=[[Kreola lingvo]]<br />
+|Klasifiko=[[Kreola lingvo]]
 |Koloro=Kreola
 |Oficiala lingvo=[[Haitio]]
-|Reguligita de=?
+|Reguligita de=Akademi Kreyòl Ayisyen
 |Skribo=[[latina alfabeto|latina]]
 |ISO1=
@@ Linio 14: / Linio 14: @@
 |ISO2T=
 |SIL=
+ | Mapo ={{#invoke:Wikidata|claim|P1846}}
 }}
 {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="clear:both; float:right; width:330px; border:1px solid #ccc; margin-left:1em;" rules="all"
@@ Linio 24: / Linio 25: @@
 |}
-La '''Haitia kreola lingvo''' (''Kreyòl ayisyen'') estas [[kreola lingvo]] bazata sur la [[franca lingvo]]. Ĉirkaŭ 7,5 milionoj parolas ĝin en [[Haitio]], kiuj estas preskaŭ la tuta loĝantaro. Pro elmigrado, kelkaj cent mil parolantoj loĝas en aliaj landoj, inkluzive de [[Kanado]], [[Usono]] kaj [[Francio]], ankaŭ en multaj [[Kariba Maro|Karibmaraj]] landoj, ĉefe [[Domingo]] kaj [[Bahamoj]].
+La '''Haitia kreola lingvo''' (''kreyòl'') estas [[kreola lingvo]] bazata sur la [[franca lingvo]]. Ĉirkaŭ 7,5{{spaco}}milionoj parolas ĝin en [[Haitio]], kiuj estas preskaŭ la tuta loĝantaro. Pro elmigrado, kelkaj cent mil parolantoj loĝas en aliaj landoj, inkluzive de [[Kanado]], [[Usono]] kaj [[Francio]], ankaŭ en multaj [[Kariba Maro|Karibmaraj]] landoj, ĉefe [[Domingo]] kaj [[Bahamoj]].
 Lingve, ĝi havas kelkajn okcidentajn [[Afriko|afrikajn]] influojn, kiel la [[Volofa lingvo|volofa]], kaj aliaj [[gbea lingvaro|gbeaj]] lingvoj, ekzemple la [[Fonua lingvo|fonua]], kaj [[Evea lingvo|evea]]/[[Anla lingvo|anlo-evea]]. Ĝi havas du [[dialekto]]jn: ''Fablas'' kaj altebenaĵa haitia kreolo.
-Ekde [[1961]] oni agnoskis haitian kreolon kiel oficiala lingvo. Ĝia uzo en [[literaturo]] estas malgranda sed kreskanta. Multaj parolantoj estas dulingvaj, parolante kaj haitian kreolon kaj [[Franca lingvo|francan]]. Tamen, la kreola havas pli malgrandan socialan rangon ol la franca, laŭ opinio de iuj. Multaj instruistoj, verkistoj kaj aktivuloj emfazas fierecon pro la lingvo ekde la jaroj 1980-aj. Ekzistas jam ĵurnaloj, radio- kaj televid-programoj en tiu lingvo.
+Ekde [[1961]] oni agnoskis haitian kreolon kiel oficialan lingvon en [[Haitio]]. Ĝia uzo en [[literaturo]] estas malgranda sed kreskanta. Multaj parolantoj estas dulingvaj, parolante kaj haitian kreolon kaj [[Franca lingvo|francan]]. Tamen, la kreola havas pli malgrandan socialan rangon ol la franca, laŭ opinio de iuj. Multaj instruistoj, verkistoj kaj aktivuloj emfazas fierecon pro la lingvo ekde la jaroj 1980‑aj. Ekzistas jam ĵurnaloj, radio‑ kaj televid‑programoj en tiu lingvo.
 == Kelkaj simplaj frazoj ==
 (Teksto en ortaj krampoj '''[ ]''' estas [[IFA]] notacio.)
-* Saluton{{md}}Salu [salu]{{md}}(Fr. ''salut'' [saly])
+* Saluton{{md}}Salu [salu]
-* Bonan matenon{{md}}Bonjou [bõʒu]{{md}}(Fr. ''bonjour'' [bõʒur])
+* Bonan matenon{{md}}Bonjou [bõʒu]
-* Bonan vesperon{{md}}Bonswa [bõswa]{{md}}(Fr. ''bon soir'' [bõswar])
+* Bonan vesperon{{md}}Bonswa [bõswa]
-* Adiaŭ{{md}}Na we [nawe], (aŭ Nap we) [napwe]
+* Adiaŭ{{md}}Na we [nawe], (aŭ N ap we) [napwe]
-* Bonvolu{{md}}Silvouple [silvuple] / Souple [suple]{{md}}(Fr. ''s'il vous plaît'' [silvuple])
+* Bonvolu{{md}}Silvouple [silvuple], souple [suple]
-* Dankon (multe){{md}}Mèsi (ampil) [mɛsi (ãpil)]{{md}}(Fr. ''merci'', [mɛrsi])
+* Dankon (multe){{md}}Mèsi (anpil) [mɛsi (ãpil)]
 * Kiel vi fartas?{{md}}Kijan ou ye? [kiʒãuye]
 * Kio estas via nomo?{{md}}Kijan ou rele? [kiʒãurele]
-* Mia nomo estas...{{md}}M'rele... [m̩rele]
+* Mia nomo estas...{{md}}M rele... [m̩rele]
-* Kiu estas via Paĉjo?{{md}}Kiyès ki Papa'w? [kiyɛski papaw]
 * Mi amas vin{{md}}M renmen w [m̩rɛ̃mɛ̃w]
-* Donu dolaron al mi{{md}}Ba'm youn dola [bamjũdola]
+* Kiom/Kiom da{{md}}Kombyen? [kõbjɛ̃]
-* Kiom/Kiom da{{md}}Kombyen? [kõbjɛ̃]{{md}}(Fr. ''combien'' [kõbjɛ̃])
+* Kiel?{{md}}Kijan? [kiʒã] aŭ Koman? [komã]
+* Kiu (homo)?{{md}}Ki moun? [kimun]
-* Kiel?{{md}}Kijan? [kiʒã] aŭ Koman? [komã]{{md}}(Fr. ''quel genre'' [kɛlʒãrə] aŭ ''comment'' [kɔmã])
-* Kiu (homo)?{{md}}Ki moun? [kimun]{{md}}(Fr. ''qui'' [ki])
 * Kiu? (aĵo){{md}}Ki lès?
-* Kie?{{md}}(Ki) Kote? [kikote] / Ki bo? [kibɔ]{{md}}(Fr. quel côté [kɛlkote], quel bord [kɛlbɔr])
+* Kie?{{md}}(Ki) Kote? [kikote] / Ki bo? [kibɔ]
-* Kiam?{{md}}Ki lè? [kilɛ]{{md}}(Fr. quelle heure [kɛlœr])
+* Kiam?{{md}}Ki lè? [kilɛ]
-* Kial?{{md}}Pouki(sa)? [puki(sa)]{{md}}(Fr. ''pourquoi (ça)'' [purkwa(sa)])
+* Kial?{{md}}Pouki(sa)? [puki(sa)]
 == Specimeno de la vortprofizo ==
 Se la franca font-vorto ne estas sama kiel la franca traduko, la fonto notiĝas en krampoj. Plejparte, la malsamo estas pro tio ke, la haitia lingvo reanalizis la francan [[Difina artikolo|difinan artikolon]] (en esperanta gramatiko, la vorto ''la'') kiel parto de la nomvorto.
@@ Linio 73: / Linio 70: @@
 * diri [diri]{{md}}riz (<(du) riz [dyri]){{md}}''rizo''
 * pwa [pwa]{{md}}pois [pwa]{{md}}''fabo''
+* blan [blã]{{md}}blanc; étranger{{md}}''blanka''; ''blankulo'', ''fremdulo''
 {{InterWiki|code=ht|lingvo=Haitia kreola}}
@@ Linio 78: / Linio 76: @@
 == Vidu ankaŭ ==
 * [[Vuduo]]
-* [[Lingvistiko]]
-* [[Listo de lingvoj]]
 * [[Listo de kreolaj lingvoj]]
-* [[Lingva familio]]
 == Eksteraj ligiloj ==
+{{Projektoj}}
 * [http://www.kreyol.com/dictionary Vortaro: haitia kreola lingvo - angla.]
-* [http://www.travelinghaiti.com/haitian_kreyol.asp Utilaj vortoj kaj frazoj por vizitantoj al Haitio kun angla traduko.]
+* [http://www.travelinghaiti.com/haitian_kreyol.asp Utilaj vortoj kaj frazoj por vizitantoj al Haitio kun angla traduko.] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110522083851/http://travelinghaiti.com/haitian_kreyol.asp |date=2011-05-22 }}
-* [http://www.rfi.fr/fichiers/Langues/creole/rfi_creole_main.asp Radiofoniaj programoj en la haitia kreola lingvo.]
+* [http://www.rfi.fr/fichiers/Langues/creole/rfi_creole_main.asp Radiofoniaj programoj en la haitia kreola lingvo.] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20060213221316/http://www.rfi.fr/fichiers/Langues/creole/rfi_creole_main.asp |date=2006-02-13 }}
-<!-- interwiki -->
 [[Kategorio:Lingvoj laŭ alfabeto]]
 [[Kategorio:Lingvoj de Haitio]]
 [[Kategorio:Kreolaj lingvoj]]
-[[ar:لغة كريولية هايتية]]
-[[az:Haiti kreol dili]]
-[[bg:Хаитянски креолски език]]
-[[bn:হাইতীয় ক্রেওল ভাষা]]
-[[br:Kreoleg Haiti]]
-[[bs:Haićanski kreolski jezik]]
-[[ca:Crioll haitià]]
-[[cs:Haitská kreolština]]
-[[cy:Creol (Haiti)]]
-[[da:Haitisk (sprog)]]
-[[de:Haitianische Sprache]]
-[[en:Haitian Creole]]
-[[es:Criollo haitiano]]
-[[eu:Haitiko kreolera]]
-[[fa:زبان کریول آییسینی]]
-[[fi:Haitin kieli]]
-[[fr:Haïtien]]
-[[gl:Crioulo haitiano]]
-[[he:קריאולית האיטית]]
-[[hi:हैतियाई क्रियोल]]
-[[hr:Haićanski kreolski jezik]]
-[[ht:Kreyòl ayisyen]]
-[[hu:Haiti kreol nyelv]]
-[[ia:Lingua creol haitian]]
-[[id:Bahasa Kreol Haiti]]
-[[io:Haitiana kreolo]]
-[[it:Lingua creola haitiana]]
-[[ja:ハイチ語]]
-[[ka:ჰაიტიური კრეოლი]]
-[[ko:아이티어]]
-[[kv:Гаити креол кыв]]
-[[la:Creolus Haitianus]]
-[[lad:Lingua kriyola aytiana]]
-[[lt:Haičio kreolų kalba]]
-[[mg:Kreôly haisianina]]
-[[mr:हैतीयन क्रियोल]]
-[[mzn:کریول آییسینی]]
-[[nl:Haïtiaans Creools]]
-[[nn:Haitisk]]
-[[no:Haitisk kreol]]
-[[pap:Idioma Krioyo Haitiano]]
-[[pl:Język kreolski haitański]]
-[[pms:Lenga haitian creole french]]
-[[pnb:کریول]]
-[[pt:Crioulo haitiano]]
-[[ro:Limba creolă haitiană]]
-[[ru:Гаитянский креольский язык]]
-[[simple:Haitian Creole language]]
-[[sv:Haitisk kreol]]
-[[ta:ஐத்தி கிரியோல் மொழி]]
-[[tr:Haiti Kreyolu]]
-[[ug:ھايتى كرېئول تىلى]]
-[[uk:Гаїтянська креольська мова]]
-[[vi:Tiếng Haiti]]
-[[wuu:海地克里奥耳语]]
-[[zh:海地克里奧爾語]]