Ostiral Santuko Hitzarmena: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 19:57, 3 apirila 2024 data duena

Ostiral Santuko Hitzarmena edo Belfasteko Hitzarmena, bakanago Stormonteko Hitzarmena ere deitua, (ingelesez: Good Friday Agreement) Ipar Irlandako bake prozesuan mugarri garrantzitsua izan da, Belfasten 1998ko apirilaren 10ean (Ostiral Santuan) Erresuma Batuko zein Hego Irlandako gobernuek sinatua, eta Ipar Irlandako alderdi politiko nugusi gehienek (DUP kenduta) berretsia. Hego eta Ipar Irlandako hautesleek ere berretsi zuten 1998ko maiatzaren 23an egindako bi erreferendumetan.

Protagonista nagusiak

Bai akordioaren aurreko negoziazioetan eta baita sinatzeko orduan ere, hauek izan ziren protagonista nagusiak:

Tony Blair, garaiko britainiar lehen Ministroa. IRAtik gertu zegoen Sinn Féin alderdiarekin hitz egitera lortu zuen, Ulsterreko unionistekin hautsi gabe.
Bertie Ahern, Irlandako Errepublikako Lehen Ministroa.
David Trimble, Ipar Irlandako indar politiko nagusia zen Ulsterreko Alderdi Unionistaren liderra (UUP). Oposizio gogorra izan zuen bere alderdian Akordioa sinatzeak eragingo lizkiekeen kalteak zirela-eta.
Gerry Adams, Sinn Féineko liderra zena eta unionistek onartu zuten lehen irlandar errepublikazaleen arteko solaskidea. Nazionalismoaren sektore erradikalenak erakarri eta mantentzea lortu zuen.
John Hume, garrantzian Ulsterreko bigarren alderdia zen Social Democratic and Labour Party alderdi katolikoaren liderra. Urte asko eman zuen bitartekari lanetan eta AEBk ere bakearen alde egiteko ahaleginetan ibili zen.
George Mitchell, estatubatuar senatari ohia eta Bill Clinton estatubatuar presidentearen aholkulari ohia. Bitartekari lana egin zuen eta Mitchell Plana deritzona sortze lanetan ere bai. Dokumentu hau Akordiora iristeko azken negoziazioen oinarria izan zen.

Hitzartutako puntu nagusiak

Ipar Irlandako etorkizun politikoa hango hiritarren gehiengoak erabakiko zuen.
Alderdi guztiek bitarteko baketsu eta demokratikoak erabiltzeko konpromisoa.
Ipar Irlandako Biltzar Legegilearen eraketa.
Gehiengo bikoitzaren araua (cross-community principle) asanbladaren erabaki garrantzitsuak hartzekoan: komunitate errepublikar-katolikoen ordezkarien gehiengoak eta unionista-protestanteen ordezkarien gehiengoak onartu behar dute.
Ministerioak alderdi desberdinen artean proportzionalki banatzerakoan D'Hondt metodoa erabiliz, Ipar Irlandako botere exekutiboaren eraketa.
Talde paramilitarren desarmea.
Militarizatuta zegoen Ulsterreko Errege Polizia polizia zibil batean bilakatzea.
Britainiar tropek atzera egitea.
Su-etena errespetatzen zuten erakundeetako kide ziren preso paramilitarrentzako baldintzapeko askatasuna.
Ipar Irlandaren subiranotasunari buruzko irlandar erreklamazio konstituzionalaren aldaketa.
Britainiar Legebiltzarrak Irlandako 1920ko Irlandaren banaketa aldarrikatzen zuen Gobernu Legea ezabatzea.
Gaelikoaren errekonozimendu ofiziala Ipar Irlandan.
Ipar Irlandako Giza Eskubideen Batzordearen eraketa.
Bi urtetako epea ezartzea paramilitarren armak deuseztatzeko.
Eskualdeko agintaritza publikoan sartu ahal izateko, aukera berdintasuna sustatzeko xedean behar ziren neurriak hartzea.
Ipar Irlandan jaiotako edonork, identifikatzekoan, britainiar edo irlandar edo bi gauzak aldi berean erabiltzeko eskubidearen errekonozimendua, horrela nahi izanez gero. Era berean, bi gobernuek, etorkizuneko estatusa edozein dela ere, bi naziotasunak manten ditzaketela onartzea.
Britainia Handiko Erresuma Batua eta Ipar Irlanda eta Irlanda tituluak erabiltzeko aukera, aurreko Erresuma Batua eta Irlandako Errepublika tituluak ordezkatuz.

Onartzeko erreferendumak

1998ko maiatzean, Hitzarmenaren inguruan erreferendum ezberdinak egin ziren:

Ipar Irlandan egin zutenak Hitzarmena soilik hartu zuen, baiezkoa ala ezezkoa eskatzen zuelarik.
Irlandako Errepublikan, aldiz, Irlandako Konstituzioa Hitzarmenarekin uztartzearen onarpenaz galdetu zuten, behar izango zen aldaketa egiteko onarpena eskatuz. 2 eta 3 artikuluak aldatu beharko ziren horretarako, Ulster eskatzen zeneko testua ezabatuz.

Hauek izan ziren emaitzak: ^[1]

	Partaidetza indizea	Bai	Ez	Totala
Ipar Irlanda	%81	676.966 (%71)	274.879 (%29)	951.845 (%100)
Irlandako Errepublika	%56	1.442.583 (%94)	85.748 (%6)	1.528.331 (%100)

Ondorioak

Urteak aurrera, Hitzarmenak nolabaiteko arrakasta izan zuela esan daiteke, bakea eta egonkortasuna ekarri baitzuen.

2005eko uztailaren 28an, Behin-behineko Irlandako Armada Errepublikarrak su-etena iragarri zuen. 2008ko irailaren 3an, IRA ofizialki deseginda zegoela kontsideratu zen, Arma Kontseilua ez baitzebilen operatibo eta ez zegoen antolatzeko gaitasunik zuen lider talde bat. ^[2] ^[3]

Kanpo estekak

Hitzarmenaren testu osoa

Datuak: Q208958
Multimedia: Good Friday Agreement / Q208958

Erreferentziak

[1] (Gaztelaniaz)http://www.ark.ac.uk/elections/fref98.htm

[2] (Gaztelaniaz)http://www.20minutos.es/noticia/409079/0/ira/desmantelado/militar/n

[3] ttps://web.archive.org/web/20151222163247/http://www.berria.eus/paperekoa/1821/014/001/2015-05-05/londres_eta_dublinen_arteko_salbuespena.htm

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi:Stormont Parliamentary Building 01.JPG|thumb|right|250px|Ipar Irlandako parlamentua, non boterea protestante eta katolikoek partekatzen duten.]]
+[[Fitxategi:Stormont Parliamentary Building 01.JPG|thumb|250px|Ipar Irlandako parlamentua, non boterea protestante eta katolikoek partekatzen duten.]]
-'''Ostiral Santuko Hitzarmena''' edo '''Belfastko Hitzarmena''' edo '''Stormont Hitzarmena''' [[Ipar Irlandako bake prozesua]]n mugarri garrantzitsua izan da, [[Belfast]]en [[1998]]ko [[apirilaren 10]]ean (Ostiral Santuan) [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] zein Hego [[Irlanda]]ko gobernuek sinatua, eta Ipar Irlandako alderdi politiko nugusi gehienek ([[DUP]] kenduta) berretsia. Hego eta Ipar Irlandako hautesleek ere berretsi zuten [[1998]]ko [[maiatzaren 23]]an egindako bi [[erreferendum]]etan.
+'''Ostiral Santuko Hitzarmena''' edo '''Belfasteko Hitzarmena''', bakanago '''Stormonteko Hitzarmena''' ere deitua, ({{lang-en|Good Friday Agreement}}) [[Ipar Irlandako bake prozesua]]n mugarri garrantzitsua izan da, [[Belfast]]en [[1998]]ko [[apirilaren 10]]ean ([[Ostiral Santua]]n) [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] zein Hego [[Irlanda]]ko gobernuek sinatua, eta Ipar Irlandako alderdi politiko nugusi gehienek ([[Alderdi Demokratiko Unionista|DUP]] kenduta) berretsia. Hego eta Ipar Irlandako hautesleek ere berretsi zuten [[1998]]ko [[maiatzaren 23]]an egindako bi [[erreferendum]]etan.
-== Hitzartutako puntu nagusia ==
+== Protagonista nagusiak ==
+[[Fitxategi:John Hume 2008.jpg|thumb|200px| [[John Hume]] [[2008]]an. [[David Trimble]] eta berak [[Nobel Saria]] jaso zuten [[1998]]an, [[Ipar Irlanda]]ko arazoari bake-soluzioa eman ahal izateko egin zuten ahaleginagatik.]]
-*Ipar Irlandako etorkizun politikoa hango hiritarren gehiengoak erabakiko du.
+[[Fitxategi:David Trimble at Lisburn Seed Group benefit, Hillsborough Castle, Christmas 2007 crop.jpg|thumb|200px| [[David Trimble]] [[2007]]an. [[John Hume]] eta berak [[Nobel Saria]] jaso zuten [[1998]]an, [[Ipar Irlanda]]ko arazoari bake-soluzioa eman ahal izateko egin zuten ahaleginagatik.]]
+Bai akordioaren aurreko negoziazioetan eta baita sinatzeko orduan ere, hauek izan ziren protagonista nagusiak:
+* [[Tony Blair]], garaiko britainiar lehen Ministroa. [[IRA]]tik gertu zegoen [[Sinn Féin]] alderdiarekin hitz egitera lortu zuen, [[Ulster]]reko unionistekin hautsi gabe.
+* [[Bertie Ahern]], Irlandako Errepublikako Lehen Ministroa.
+* [[David Trimble]], Ipar Irlandako indar politiko nagusia zen [[Ulster]]reko Alderdi Unionistaren liderra (UUP). Oposizio gogorra izan zuen bere alderdian Akordioa sinatzeak eragingo lizkiekeen kalteak zirela-eta.
+* [[Gerry Adams]], [[Sinn Féin]]eko liderra zena eta unionistek onartu zuten lehen irlandar errepublikazaleen arteko solaskidea. Nazionalismoaren sektore erradikalenak erakarri eta mantentzea lortu zuen.
+* [[John Hume]], garrantzian [[Ulster]]reko bigarren alderdia zen [[Social Democratic and Labour Party]] alderdi katolikoaren liderra. Urte asko eman zuen bitartekari lanetan eta AEBk ere bakearen alde egiteko ahaleginetan ibili zen.
+* George Mitchell, estatubatuar senatari ohia eta [[Bill Clinton]] estatubatuar presidentearen aholkulari ohia. Bitartekari lana egin zuen eta ''Mitchell Plana'' deritzona sortze lanetan ere bai. Dokumentu hau Akordiora iristeko azken negoziazioen oinarria izan zen.
+== Hitzartutako puntu nagusiak ==
+* [[Ipar Irlanda]]ko etorkizun politikoa hango hiritarren gehiengoak erabakiko zuen.
 * Alderdi guztiek bitarteko baketsu eta demokratikoak erabiltzeko konpromisoa.
+* [[Ipar Irlanda]]ko Biltzar Legegilearen eraketa.
-* Botere legegileak izango zituen Ipar Irlandako Asanbladaren eraketa.
+* Gehiengo bikoitzaren araua ({{lang|en|''cross-community principle''}}) asanbladaren erabaki garrantzitsuak hartzekoan: komunitate errepublikar-katolikoen ordezkarien gehiengoak eta unionista-protestanteen ordezkarien gehiengoak onartu behar dute.
-* Asanbladak erabaki garrantzitsuak hartzerakoan bi erkidegoen artean egiteko printzipioa.
+* Ministerioak alderdi desberdinen artean proportzionalki banatzerakoan [[D'Hondt metodoa]] erabiliz, [[Ipar Irlanda]]ko botere exekutiboaren eraketa.
-* Boterea partekatuko zuen Ipar Irlandako Exekutiboaren eraketa, ministroak osatzeko D'Hondt metodoa erabiliz.
+* Talde paramilitarren desarmea.
-*Hego eta Ipar Irlandako ministroen batzordearen eraketa, hainbat arlotan mugen arteko kooperazioa bultzatzeko.
+* Militarizatuta zegoen Ulsterreko Errege Polizia polizia zibil batean bilakatzea.
-* Irlanda eta Britainia Handiko gobernuen arteko bileraren eraketa, konpondu gabeko arazoen gainean iradokitzeko boterearekin.
+* Britainiar tropek atzera egitea.
-* Britainiar-irlandar Batzordearen eraketa, Irlandako, Ipar Irlandako, Erresuma Batuko, Kanal Irletako eta Man irletako ordezkariak izango dituena, elkarrekiko interesen gaiak eztabaidatzeko.
+* Su-etena errespetatzen zuten erakundeetako kide ziren preso paramilitarrentzako baldintzapeko askatasuna.
-*Bi urteren buruan hastekoa zen su etena gorde zuten erakunde paramilitarren presoen askatzea.
+* [[Ipar Irlanda]]ren subiranotasunari buruzko irlandar erreklamazio konstituzionalaren aldaketa.
-*Ipar Irlandako Giza Eskubideen Batzordearen eraketa.
+* Britainiar Legebiltzarrak [[Irlanda]]ko 1920ko Irlandaren banaketa aldarrikatzen zuen Gobernu Legea ezabatzea.
-*Bi urtetako epea paramilitarren armak deuseztatzeko.
+* [[Gaelikoa]]ren errekonozimendu ofiziala [[Ipar Irlanda]]n.
-* Britainiar Parlamentuak 1920ko Ipar Irlandako Akta bertan behera uztea.
+* [[Ipar Irlanda]]ko Giza Eskubideen Batzordearen eraketa.
-* Irlandako Errepublikak konstituzioko 2. eta 3. artikuluak bertan behera uztea, non Ipar Irlandako lurraldea aldarrikatzen zen.
+* Bi urtetako epea ezartzea paramilitarren armak deuseztatzeko.
-* Polizia, giza eskubide eta berdintasunen gaineko araudi berriaren eraketa Ipar Irlandan.
+* Eskualdeko agintaritza publikoan sartu ahal izateko, aukera berdintasuna sustatzeko xedean behar ziren neurriak hartzea.
-* Gehiegizko armada kanpamenduen itxiera.
+* [[Ipar Irlanda]]n jaiotako edonork, identifikatzekoan, britainiar edo irlandar edo bi gauzak aldi berean erabiltzeko eskubidearen errekonozimendua, horrela nahi izanez gero. Era berean, bi gobernuek, etorkizuneko estatusa edozein dela ere, bi naziotasunak manten ditzaketela onartzea.
-* Komisio independente batek gidatutako Ipar Irlandako poliziaren aldakuntza.
+* ''Britainia Handiko Erresuma Batua eta Ipar Irlanda eta Irlanda'' tituluak erabiltzeko aukera, aurreko ''Erresuma Batua'' eta ''Irlandako Errepublika'' tituluak ordezkatuz.
-* Erkidego guztientzako berdintasun ekonomiko, sozial eta kulturala; eta gaelikoaren onarpen ofiziala, ingelesaren maila berean.
+== Onartzeko erreferendumak ==
+[[1998]]ko maiatzean, Hitzarmenaren inguruan erreferendum ezberdinak egin ziren:
+* [[Ipar Irlanda]]n egin zutenak Hitzarmena soilik hartu zuen, baiezkoa ala ezezkoa eskatzen zuelarik.
+* [[Irlandako Errepublika]]n, aldiz, Irlandako Konstituzioa Hitzarmenarekin uztartzearen onarpenaz galdetu zuten, behar izango zen aldaketa egiteko onarpena eskatuz. 2 eta 3 artikuluak aldatu beharko ziren horretarako, Ulster eskatzen zeneko testua ezabatuz.
+Hauek izan ziren emaitzak:
+<ref>{{es}}http://www.ark.ac.uk/elections/fref98.htm</ref>
+{| class="wikitable"
+!
+!Partaidetza indizea
+!Bai
+!Ez
+!Totala
+|-
+![[Ipar Irlanda]]
+|%81
+|676.966 (%71)
+|274.879 (%29)
+|951.845 (%100)
+|-
+![[Irlandako Errepublika]]
+|%56
+|1.442.583 (%94)
+|85.748 (%6)
+|1.528.331 (%100)
+|}
+== Ondorioak ==
+Urteak aurrera, Hitzarmenak nolabaiteko arrakasta izan zuela esan daiteke, bakea eta egonkortasuna ekarri baitzuen.
+[[2005]]eko [[uztailaren 28]]an, [[Behin-behineko Irlandako Armada Errepublikarra]]k su-etena iragarri zuen. [[2008]]ko [[irailaren 3]]an, [[IRA]] ofizialki deseginda zegoela kontsideratu zen, Arma Kontseilua ez baitzebilen operatibo eta ez zegoen antolatzeko gaitasunik zuen lider talde bat.
+<ref>{{es}}http://www.20minutos.es/noticia/409079/0/ira/desmantelado/militar/n</ref>
+<ref>{{eu}}https://web.archive.org/web/20151222163247/http://www.berria.eus/paperekoa/1821/014/001/2015-05-05/londres_eta_dublinen_arteko_salbuespena.htm</ref>
+== Kanpo estekak ==
+* [https://web.archive.org/web/20120902232143/http://www.nio.gov.uk/agreement.pdf Hitzarmenaren testu osoa]
+{{autoritate kontrola}}
+== Erreferentziak ==
-[[Kategoria:Ipar Irlandako gatazka]]
+{{erreferentzia_zerrenda}}
-[[Kategoria:Irlandako politika]]
+[[Kategoria:Ipar Irlandako bake prozesua]]
-[[ar:اتفاق الجمعة العظيمة]]
+[[Kategoria:Belfasteko historia]]
-[[ca:Acord de Belfast]]
+[[Kategoria:1998]]
-[[cs:Belfastská dohoda]]
+[[Kategoria:Boterea partekatzea]]
-[[cy:Cytundeb Belffast]]
+[[Kategoria:XX. mendea Irlandan]]
-[[de:Karfreitagsabkommen]]
-[[en:Belfast Agreement]]
-[[es:Acuerdo de Viernes Santo]]
-[[fi:Pitkänperjantain sopimus]]
-[[fr:Accord du Vendredi saint]]
-[[ga:Comhaontú Aoine an Chéasta]]
-[[gl:Acordo de Belfast]]
-[[he:הסכם יום שישי הטוב]]
-[[id:Persetujuan Belfast]]
-[[ja:ベルファスト合意]]
-[[ka:დიდი პარასკევის შეთანხმება]]
-[[nl:Goede Vrijdag-akkoord]]
-[[nn:Langfredagsavtala]]
-[[no:Belfastavtalen]]
-[[pl:Porozumienie wielkopiątkowe]]
-[[pt:Acordo de Belfast]]
-[[ru:Белфастское соглашение]]
-[[sv:Långfredagsavtalet]]
-[[ta:பெல்பாஸ்ட் உடன்பாடு]]
-[[zh:贝尔法斯特协议]]