پرش به محتوا

مصطفی چمران: تفاوت میان نسخه‌ها

صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌تر
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Abr-50 (بحث | مشارکت‌ها)
۱۰۱ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
Mmad h13 (بحث | مشارکت‌ها)
۵۷ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
 
(۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۴: خط ۴:
| name = مصطفی چمران
| name = مصطفی چمران
| image = Mostafa Chamran Portrait 1.jpg
| image = Mostafa Chamran Portrait 1.jpg
| office1 = [[نماینده مجلس|نمایندهٔ]] [[مجلس شورای اسلامی]]
| office1 = [[نماینده مجلس|نمایندهٔ]] [[مجلس شورای اسلامی]]{{-}}{{کوچک|[[فهرست نمایندگان دوره نخست مجلس شورای اسلامی|دورهٔ نخست]]}}
| term_start1 = ۷ خرداد ۱۳۵۹
| term_start1 = ۷ خرداد ۱۳۵۹
| term_end1 = ۳۱ خرداد ۱۳۶۰
| term_end1 = ۳۱ خرداد ۱۳۶۰
خط ۱۶: خط ۱۶:
| predecessor2 = [[عزت‌الله نورایی]] {{کوچک|(سرپرست)}}
| predecessor2 = [[عزت‌الله نورایی]] {{کوچک|(سرپرست)}}
| successor2 = [[جواد فکوری]]
| successor2 = [[جواد فکوری]]
| office3 = دومین [[معاون نخست‌وزیر ایران|معاون امور انقلاب نخست‌وزیر ایران]]
| office3 = دومین [[معاون نخست‌وزیر ایران|معاون نخست‌وزیر]] در امور انقلاب
| term_start3 = ۹ اردیبهشت ۱۳۵۸
| term_start3 = ۹ اردیبهشت ۱۳۵۸
| term_end3 = ۸ مهر ۱۳۵۸
| term_end3 = ۸ مهر ۱۳۵۸
خط ۴۴: خط ۴۴:
| module = {{Infobox scholar
| module = {{Infobox scholar
| child = yes
| child = yes
| alma_mater = [[دانشگاه تهران]]{{-}}[[دانشگاه ای اند ام تگزاس]]{{-}}[[دانشگاه کالیفرنیا، برکلی]]
| alma_mater = [[دانشگاه تهران]]{{-}} {{پرچم‌ها|ایالات متحده آمریکا}}[[دانشگاه ای اند ام تگزاس]]{{-}}{{پرچم‌ها|ایالات متحده آمریکا}} [[دانشگاه کالیفرنیا، برکلی]]
| thesis_title = ''[https://www2.eecs.berkeley.edu/Pubs/Dissertations/Years/1963.html Electron Beam in the Cold-Cathode Magnetron]'' (۱۹۶۳)
| thesis_title = ''[https://www2.eecs.berkeley.edu/Pubs/Dissertations/Years/1963.html Electron Beam in the Cold-Cathode Magnetron]'' (۱۹۶۳)
| doctoral_advisor = David H. Sloan
| doctoral_advisor = David H. Sloan
| discipline = [[مهندسی برق]]{{-}}[[فیزیک]]
| discipline = [[مهندسی برق]]{{-}}[[فیزیک]]
| sub_discipline = [[الکترومکانیک]]{{-}}[[فیزیک پلاسما]]
| sub_discipline = [[الکترومکانیک]]{{-}}[[فیزیک پلاسما]]
| workplaces = [[آزمایشگاه‌های بل]]{{-}}[[آزمایشگاه پیش‌رانش جت]]
| workplaces ={{پرچم‌ها|ایالات متحده آمریکا}} [[آزمایشگاه‌های بل]]{{-}}{{پرچم‌ها|ایالات متحده آمریکا}} [[آزمایشگاه پیش‌رانش جت]]
}}
}}
}}
}}
'''مصطفی چمران ساوه‌ای''' (۱۰ مهر ۱۳۱۱ – ۳۱ خرداد ۱۳۶۰)<ref>{{پک|صدری افشار|حکمی|حکمی|۱۳۸۳}}</ref><ref>{{پک|چمران، مهدی|ک=دانشنامه جهان اسلام|رف=دانشنامه جهان اسلام|زبان=fa}}</ref> معروف به '''دکتر چمران'''، [[فیزیک‌دان]]، [[سیاستمدار]] (عضو شورای مرکزی [[نهضت آزادی ایران]])،<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی = http://tarikhirani.ir/Modules/News/Phtml/News.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=All&NewsId=4240 |عنوان = ابراهیم یزدی: غرضی، چمران را اذیت می‌کرد/ عضویت چمران در نهضت آزادی قابل انکار نیست |ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۷ |archiveurl = https://web.archive.org/web/20170828230240/http://tarikhirani.ir/Modules/News/Phtml/News.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=All&NewsId=4240 |archivedate = ۲۸ اوت ۲۰۱۷ |dead-url = yes}}</ref> [[وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران|وزیر دفاع ایران]] در دولت [[مهدی بازرگان]] و دولت موقت [[شورای انقلاب]] از همراهان [[موسی صدر]] در تشکیل [[جنبش امل|جنبش امل (لبنان)]]، [[فهرست نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی|نماینده دوره اول]] [[مجلس شورای اسلامی]]، از فرماندهان ایران در [[جنگ ایران و عراق]] و بنیان‌گذار [[ستاد جنگ‌های نامنظم]] در جریان [[جنگ ایران و عراق]] بود.<ref>{{پک|چمران، مهدی|ک=دانشنامه جهان اسلام|رف=دانشنامه جهان اسلام|زبان=fa}}</ref>


'''مصطفی چمران ساوه‌ای''' (۱۰ مهر ۱۳۱۱ – ۳۱ خرداد ۱۳۶۰)<ref>{{پک|صدری افشار|حکمی|حکمی|۱۳۸۳}}</ref><ref>{{پک|چمران، مهدی|ک=دانشنامه جهان اسلام|رف=دانشنامه جهان اسلام|زبان=fa}}</ref> [[سیاستمدار]]، [[فیزیکدان]] و نظامی ایرانی و عضو [[نهضت آزادی ایران]] بود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی = http://tarikhirani.ir/Modules/News/Phtml/News.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=All&NewsId=4240 |عنوان = ابراهیم یزدی: غرضی، چمران را اذیت می‌کرد/ عضویت چمران در نهضت آزادی قابل انکار نیست |ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۷ |archiveurl = https://web.archive.org/web/20170828230240/http://tarikhirani.ir/Modules/News/Phtml/News.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=All&NewsId=4240 |archivedate = ۲۸ اوت ۲۰۱۷ |dead-url = yes}}</ref> او [[وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح|وزیر دفاع]]، [[فهرست نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی|نماینده دوره اول]] [[مجلس شورای اسلامی]]، از فرماندهان [[جنگ ایران و عراق]] و بنیان‌گذار [[ستاد جنگ‌های نامنظم]] بود. وی همراه [[موسی صدر]] در تشکیل [[جنبش امل]] در [[لبنان]] نقش داشت.<ref>{{پک|چمران، مهدی|ک=دانشنامه جهان اسلام|رف=دانشنامه جهان اسلام|زبان=fa}}</ref>
وی در [[دانشگاه تهران]]، تحصیلات خود را در رشته [[الکترومکانیک]] به پایان برد. سپس برای ادامه تحصیل به [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] رفت و دکترای رشته[[فیزیک پلاسما]] را کسب کرد. پس از گذراندن آموزش‌های نظامی در [[مصر]]، به [[لبنان]] رفت و به همراه [[موسی صدر]]، در تشکیل [[جنبش امل]] نقش مؤثری داشت و از فرماندهان آن بود.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/48965/1/مصطفی-چمران مصطفی چمران] تابناک</ref> چمران در زمان تحصیل در دانشگاه تهران، در درس [[ترمودینامیک]]، شاگرد [[مهدی بازرگان]] بود. آشنایی او با بازرگان، عامل مهمی در ورود او به عرصه سیاست به‌شمار می‌رود. وی در دوران پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]] در سازمان [[نهضت مقاومت ملی]] که زیر نظر افرادی چون [[مهدی بازرگان]]، [[سید رضا زنجانی]] و [[سید محمود طالقانی]] اداره می‌شد، فعالیت می‌کرد. در زمان تحصیل در خارج از ایران، او به همراه [[ابراهیم یزدی]]، [[علی شریعتی]] و [[صادق قطب‌زاده]]، شاخه خارج از کشوری [[نهضت آزادی ایران]] و همچنین [[انجمن اسلامی دانشجویان]] ایران در آمریکا را تأسیس کرد. پس از پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]]، او به ایران بازگشت و در دولت بازرگان، مدتی [[وزارت دفاع]] را بر عهده داشت. او به عنوان یکی از اعضای نهضت آزادی، در [[دوره نخست مجلس شورای اسلامی]] از سوی مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد.<ref>{{یادکرد وب | نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/6137495/نگاهی-به-ویژگی‌های-علمی-و-شخصیتی-شهید-چمران-عشق-هدف-حیات-و-محرك-زندگی-من-است | عنوان=نگاهی به ویژگی‌های علمی و شخصیتی شهید چمران/ عشق هدف حیات و محرک زندگی من است | ناشر=باشگاه خبرنگاران جوان}}</ref>


در جریان [[جنگ ایران و عراق]]، چمران یکی از فرماندهان ایران بود. او با آغاز جنگ، به [[اهواز]] رفت و ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیان‌گذاری کرد. از دیگر کارهای مهم وی ایجاد هماهنگی بین نیروهای [[ارتش جمهوری اسلامی ایران|ارتش]]، [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه]] و نیروهای داوطلب مردمی بود که در منطقه حضور داشتند. چمران در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ در مسیر [[دهلاویه]]–[[سوسنگرد]] بر اثر اصابت ترکش خمپاره به پشت سرش در ۴۹ سالگی کشته شد.<ref>[http://www.aviny.com/news/83/03/30/05.aspx آوینی]</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://chamrannews.ir/fa/news/79/شهید-چمران-که-بود |title=شهید چمران که بود؟ |accessdate=۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304200325/http://chamrannews.ir/fa/news/79/شهید-چمران-که-بود |archivedate=۴ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.irdc.ir/fa/calendar/34/default.aspx |title=مصطفی چمران |accessdate=۶ فوریه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151114210952/http://www.irdc.ir/fa/calendar/34/default.aspx |archivedate=۱۴ نوامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref><ref>[http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/03/30/775710/روایت-حماسه-های-شهید-مصطفی-چمران-از-کالیفرنیا-تا-سوسنگرد روایت حماسه‌های چمران از کالیفرنیا تا سوسنگرد]</ref>
در [[دانشگاه تهران]]، شاگرد [[مهدی بازرگان]] بود که عامل ورود او به سیاست شد. لیسانس [[الکترومکانیک]] گرفت و در [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] دکترای [[فیزیک پلاسما]] کسب کرد. پس از آموزش نظامی در [[مصر]]، به [[لبنان]] رفت.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/48965/1/مصطفی-چمران مصطفی چمران] تابناک</ref> پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]] در سازمان [[نهضت مقاومت ملی]] زیر نظر [[مهدی بازرگان]]، [[سید رضا زنجانی]] و [[سید محمود طالقانی]]، فعالیت می‌کرد. در زمان تحصیل در آمریکا به همراه [[ابراهیم یزدی]]، [[علی شریعتی]] و [[صادق قطب‌زاده]]، شاخه خارج از کشور [[نهضت آزادی ایران]] و [[انجمن اسلامی دانشجویان]] را تأسیس کرد.<ref>{{یادکرد وب | نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/6137495/نگاهی-به-ویژگی‌های-علمی-و-شخصیتی-شهید-چمران-عشق-هدف-حیات-و-محرك-زندگی-من-است | عنوان=نگاهی به ویژگی‌های علمی و شخصیتی شهید چمران/ عشق هدف حیات و محرک زندگی من است | ناشر=باشگاه خبرنگاران جوان}}</ref> او هماهنگ‌کننده [[ارتش جمهوری اسلامی ایران|ارتش]] و نیروهای مردمی بود.<ref>[http://www.aviny.com/news/83/03/30/05.aspx آوینی]</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://chamrannews.ir/fa/news/79/شهید-چمران-که-بود |title=شهید چمران که بود؟ |accessdate=۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304200325/http://chamrannews.ir/fa/news/79/شهید-چمران-که-بود |archivedate=۴ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.irdc.ir/fa/calendar/34/default.aspx |title=مصطفی چمران |accessdate=۶ فوریه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151114210952/http://www.irdc.ir/fa/calendar/34/default.aspx |archivedate=۱۴ نوامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref><ref>[http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/03/30/775710/روایت-حماسه-های-شهید-مصطفی-چمران-از-کالیفرنیا-تا-سوسنگرد روایت حماسه‌های چمران از کالیفرنیا تا سوسنگرد]</ref>


== زندگی ==
== زندگی و تحصیلات ==
مصطفی در سال ۱۳۱۱ ش در خیابان پانزده خرداد [[تهران]]، بازار آهنگرها، محله [[سرپولک]] به دنیا آمد. پدرش حسن چمران ساوه‌ای از [[آذری‌ها]] [[ساوه]] بود {{مدرک}} که از [[چمران (ساوه)|روستای چمران]] به تهران مهاجرت کرده بود. [[پرونده:Mostafa Chamran Report card 2.jpg|250px|بندانگشتی|کارنامه پنجم و شش دبستان مصطفی چمران با نام خانوادگی کامل وی]]
=== تولد ===
مصطفی چمران در سال ۱۳۱۱ خورشیدی در خیابان پانزده خرداد [[تهران]]، بازار آهنگرها، محله [[سرپولک]] به دنیا آمد. او فرزند حسن چمران ساوه‌ای بود که از [[چمران (ساوه)|روستای چمران]] [[ساوه]] به تهران مهاجرت کرده بود.

=== تحصیلات ===
[[پرونده:Mostafa Chamran Report card 2.jpg|250px|بندانگشتی|کارنامه پنجم و شش دبستان مصطفی چمران با نام خانوادگی کامل وی]]
[[پرونده:Mostafa Chamran Report card 1.jpg|250px|بندانگشتی|کارنامه سوم دبیرستان مصطفی چمران]]
[[پرونده:Mostafa Chamran Report card 1.jpg|250px|بندانگشتی|کارنامه سوم دبیرستان مصطفی چمران]]
وی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه انتصاریه، نزدیک [[پامنار (تهران)|پامنار]]، و متوسطه را در [[دارالفنون]] و [[دبیرستان البرز|البرز]] طی کرد.در سال ۱۳۳۲ با رتبه ۱۵ در رشته الکترومکانیک وارد [[دانشکده فنی دانشگاه تهران]] شد. در اواخر دهه ۳۰شمسی (احتمالا ۱۳۳۸-۱۹۵۹) با بورس تحصیلی به [[دانشگاه تگزاس ای اند ام]] آمریکا<ref>{{Cite journal|last=Chamran-Savehi|first=Mostafa|date=1959|title=An integrator based on motion and electrostatic charge|url=https://oaktrust.library.tamu.edu/handle/1969.1/ETD-TAMU-1959-THESIS-C453|language=en-US}}</ref> رفت و مدرک کارشناسی ارشد را در رشته مهندسی برق کسب نمود.<ref>«[http://www.worldcat.org/title/integrator-based-on-motion-and-electrostatic-charge/oclc/5974555&referer=brief_results یک انتگرال‌گیر بر مبنای حرکت و بار الکترواستاتیک]»، تز کارشناسی ارشد مصطفی چمران، [WorldCat.org].</ref>
تحصیلات ابتدایی را در مدرسه انتصاریه [[پامنار (تهران)|پامنار]]، متوسطه را در [[دارالفنون]] و [[دبیرستان البرز|البرز]] طی کرد. در ۱۳۳۲ با رتبه ۱۵ در رشته الکترومکانیک [[دانشکده فنی دانشگاه تهران]] پذیرفته شد. در اواخر دهه ۳۰شمسی (احتمالا ۱۳۳۸–۱۹۵۹) با بورس به [[دانشگاه تگزاس ای اند ام]] آمریکا<ref>{{Cite journal|last=Chamran-Savehi|first=Mostafa|date=1959|title=An integrator based on motion and electrostatic charge|url=https://oaktrust.library.tamu.edu/handle/1969.1/ETD-TAMU-1959-THESIS-C453|language=en-US}}</ref> رفت و درجه کارشناسی ارشد را در مهندسی برق کسب نمود.<ref>«[http://www.worldcat.org/title/integrator-based-on-motion-and-electrostatic-charge/oclc/5974555&referer=brief_results یک انتگرال‌گیر بر مبنای حرکت و بار الکترواستاتیک]»، تز کارشناسی ارشد مصطفی چمران، [WorldCat.org].</ref>در ۱۹۶۳م-۱۳۴۲ش دکترای پلاسما فیزیک را از [[دانشگاه کالیفرنیا، برکلی|دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیا]] گرفت<ref>[https://www2.eecs.berkeley.edu/Pubs/Dissertations/Years/1963.html عناوین تزهای دکترای سال 1963 دانشکدهٔ مهندسی برق و علوم رایانه دانشگاه برکلی.]</ref> گفته شده است که پایان‌نامه او مرجع ۲ مقاله علمی در زمینه پلاسما فیزیک شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://scholar.google.nl/scholar?rlz=1C1CHFX_enNL764NL764&um=1&ie=UTF-8&lr&cites=904864998555560696|عنوان=محقق Google|بازبینی=2017-10-29}}</ref> رسالهٔ دکتری او باریکه الکترونی در مگنترون با کاتد سرد توسط [[رضا امراللهی]] در سال ۱۳۸۸ ترجمه و توسط دانشگاه امیرکبیر منتشر شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://publication.aut.ac.ir/fa/book/show/76|عنوان=باریکه الکترونی در مگنترون با کاتد سرد|ناشر=دانشگاه امیرکبیر}}</ref>


او در کتاب خود بنام خودسازی گفته است که در دهه ۶۰ میلادی در آزمایشگاه‌های بل و آزمایشگاه پیشرانه جت ناسا به‌عنوان محقق استخدام شده بود.<ref>[http://jamejamonline.ir/sima/1570389038745384501/سفرهای-تحقیقاتی-شهید-چمران-آغاز-شد سفرهای تحقیقاتی شهید چمران آغاز شد]</ref><ref>[http://www.jahannews.com/fa/doc/news/464883/چند-درصد-دانشمندان-ناسا-ایرانی-هستند چند درصد دانشمندان ناسا ایرانی هستند؟]</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Scott Peterson (21 September 2010). Let the Swords Encircle Me: Iran--A Journey Behind the Headlines. Simon & Schuster. pp. 701. ISBN 978-1-4165-9739-1.}}</ref> از آنجاکه او در ۱۹۶۳ فارغ‌التحصیل شده و در اواخر همان سال به‌همراه قطب زاده و یزدی آمریکا را ترک کرده است احتمالاً در دوران دانشجویی دکترا کار تحقیق می‌کرده یا اینکه مدت کوتاهی در همین سال کار تحقیقات می‌کرده است. این مطلب نیاز به تحقیق بیشتر دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Abbas William Samii (1997). "The Shah's Lebanon policy: the role of SAVAK". Middle Eastern Studies. 33 (1): 66–91. doi:10.1080/00263209708701142.}}</ref>
سپس در سال ۱۹۶۳م-۱۳۴۲ش دکترای پلاسما فیزیک را از [[دانشگاه کالیفرنیا، برکلی|دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیا]] گرفت<ref>[https://www2.eecs.berkeley.edu/Pubs/Dissertations/Years/1963.html عناوین تزهای دکترای سال 1963 دانشکدهٔ مهندسی برق و علوم رایانه دانشگاه برکلی.]</ref> گفته شده است که پایان‌نامه او مرجع ۲ مقاله علمی در زمینه پلاسما فیزیک شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://scholar.google.nl/scholar?rlz=1C1CHFX_enNL764NL764&um=1&ie=UTF-8&lr&cites=904864998555560696|عنوان=محقق Google|بازبینی=2017-10-29}}</ref>


علاوه بر [[زبان فارسی]] به [[زبان عربی|عربی]]، [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی]]، [[زبان فرانسوی|فرانسوی]]، [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] و [[زبان آلمانی|آلمانی]] مسلط بود و به هنر نیز توجه داشت.<ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://www.dana.ir/news/791888.html/شهید-چمران--در-خدمت-به-اسلام-مرز-نمی-شناخت | عنوان=شهید چمران، در خدمت به اسلام مرز نمی‌شناخت | ناشر=دانا}}</ref><ref name="فارسی14"/>
رسالهٔ دکتری چمران در دانشگاه برکلی در کتاب باریکه الکترونی در مگنترون با کاتد سرد توسط [[رضا امراللهی]] در سال ۱۳۸۸ ترجمه و توسط دانشگاه امیرکبیر منتشر شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://publication.aut.ac.ir/fa/book/show/76|عنوان=باریکه الکترونی در مگنترون با کاتد سرد|ناشر=دانشگاه امیرکبیر}}</ref>


== خانواده ==
او در کتاب خود بنام خودسازی گفته است که در دهه ۶۰ میلادی در آزمایشگاه‌های بل و همچنین آزمایشگاه پیشرانه جت ناسا بعنوان محقق استخدام شده بوده است.<ref>[http://jamejamonline.ir/sima/1570389038745384501/سفرهای-تحقیقاتی-شهید-چمران-آغاز-شد سفرهای تحقیقاتی شهید چمران آغاز شد]</ref><ref>[http://www.jahannews.com/fa/doc/news/464883/چند-درصد-دانشمندان-ناسا-ایرانی-هستند چند درصد دانشمندان ناسا ایرانی هستند؟]</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Scott Peterson (21 September 2010). Let the Swords Encircle Me: Iran--A Journey Behind the Headlines. Simon & Schuster. pp. 701. ISBN 978-1-4165-9739-1.}}</ref>
بار اول در سال ۱۳۴۰ با یک دختر آمریکایی به نام تامس (پروانه) هیمن<ref name=jahannews.com-about-chamrans-love>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.jahannews.com/vdcgwt9x7ak9yw4.rpra.html |عنوان = دربارهٔ عشق چمران به فرزندان و همسر اولش|ناشر = جهان نیوز}}</ref> ازدواج کرد. و ثمره این ازدواج، یک دختر به نام روشن چمران و سه پسر به نام‌های رحیم چمران، علی چمران و جمال بودند که جمال در کودکی در استخر خانه پدر زنش غرق شد. اکنون فرزندانش در کناره غربی آمریکا زندگی می‌کنند. رحیم چمران یک آتش‌نشان است و علی چمران در یک کارخانه جعبه سازی کار می‌کند. پروانه پس از رفتن به [[لبنان]] به دلیل شرایط سخت به آمریکا بازگشت و در سال ۱۹۷۳–۱۳۵۲ش از مصطفی جدا شد تا اینکه در سال ۲۰۰۹ درگذشت.<ref name="jahannews.com-about-chamrans-love"/><ref>[http://isna.ir/fa/news/92111510451 عکس فرزند چمران در آمریکا]</ref> چمران قصد نداشت دیگر با آنها ارتباط داشته باشد و معتقد بود زندگی آنها به گونه‌ای دیگر و زندگی او به گونه‌ای دیگر است. وقتی به ایران برگشت حتی یکی از فرزندانش نوار ضبط کرده‌ای فرستاد اما وی پاسخی به او نداد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.fardanews.com/بخش-داخلی-86/944426-سرنوشت-فرزندان-شهید-چمران-بعد|عنوان=سرنوشت فرزندان چمران}}</ref> اینکه پس از ده‌ها سال هیچ مصاحبه ای با همسر و فرزندان چمران انجام نشده است قدری عجیب و در مورد شخصیت چمران شک برانگیز است.


چمران در ۱۹۷۷–۱۳۵۶ش با [[غاده جابر]] لبنانی ازدواج کرد. واسطه این ازدواج، [[موسی صدر]] و یک روحانی به نام سید غروی بودند.<ref>[http://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/03/29/82173/ازدواج-به-سبک-شهید-چمران ازدواج به سبک شهید چمران]</ref>
از آنجاکه او در ۱۹۶۳ فارغ التحصیل شده و در اواخر همان سال بهمراه قطب زاده و یزدی امریکا را ترک کرده است احتمالا در دوران دانشجویی دکترا کارهای تحقیقاتی انجام می داده است یا اینکه مدت کوتاهی در همین سال کار تحقیقاتی به عهده داشته است. این مطلب نیاز به تحقیق بیشتر دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Abbas William Samii (1997). "The Shah's Lebanon policy: the role of SAVAK". Middle Eastern Studies. 33 (1): 66–91. doi:10.1080/00263209708701142.}}</ref>


عباس چمران، برادر بزرگ او آخرین رئیس [[دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف]] قبل از انقلاب بود که پس از مرگ او درگذشت<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.suta.org/print.php?sid=9 |title=SUTA<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۵ سپتامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071030182923/http://www.suta.org/print.php?sid=9 |archivedate=۳۰ اکتبر ۲۰۰۷ |dead-url=yes}}</ref> و [[مهدی چمران]] برادر دیگر او سابقه ریاست [[شورای شهر تهران]] را دارد.<ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://www.irinn.ir/fa/news/174270/مهدی-چمران-رئیس-ماند | عنوان=مهدی چمران رئیس ماند | ناشر=شبکه خبر | بازبینی=۲۰ فوریه ۲۰۱۹ | archive-date=۱۷ فوریه ۲۰۱۹ | archive-url=https://web.archive.org/web/20190217030221/http://www.irinn.ir/fa/news/174270/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%DA%86%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF | url-status=dead}}</ref>
چمران علاوه بر [[زبان فارسی]] به زبانهای [[زبان عربی|عربی]]، [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی]]، [[زبان فرانسوی|فرانسوی]]، [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] و [[زبان آلمانی|آلمانی]] مسلط بود و به هنر نیز توجه داشت.<ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://www.dana.ir/news/791888.html/شهید-چمران--در-خدمت-به-اسلام-مرز-نمی-شناخت | عنوان=شهید چمران، در خدمت به اسلام مرز نمی‌شناخت | ناشر=دانا}}</ref><ref name="فارسی14" />
[[پرونده:خانه موزه چمران.JPG|بندانگشتی|موزه مصطفی چمران]]


== فعالیت‌ها ==
=== ازدواج و خانواده ===
چمران از سن پانزده سالگی در جلسه‌های تفسیر قرآن [[سید محمود علایی طالقانی]] و در درس‌های فلسفه و منطق [[مرتضی مطهری]] حضور پیدا می‌کرد.<ref name="فارسی14"/> سپس عضو [[انجمن اسلامی دانشجویان]] دانشگاه تهران بود. در مبارزات [[مصدق]]، شرکت داشت. در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ و حمله گارد به [[دانشکده فنی دانشگاه تهران]] جزو معترضان به حضور [[نیکسون]] بود. از مسئولان نهضت مقاومت ملی و عضو [[جبهه ملی ایران]] در دانشگاه تهران بود. در آمریکا به همراه تنی چند از هم‌فکرانش شاخه [[نهضت آزادی ایران]] در خارج از کشور را تأسیس کرد. با همکاری [[ابراهیم یزدی]] برای اولین بار [[انجمن اسلامی دانشجویان]] آمریکا را پایه‌ریزی کرد و از مؤسسان انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی [[کالیفرنیا]] بود. به دلیل این فعالیت‌ها، بورس تحصیلی شاگرد ممتازی وی قطع شد و تا پایان دوره دکتری در دانشگاه برکلی به عنوان پژوهش‌یار ای آی مشغول به کار شد.<ref>[http://www.elmotafakor.com/ArticleView.aspx?aid=15 زندگی‌نامه شهید مصطفی چمران] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211018170824/https://www.elmotafakor.com/ArticleView.aspx?aid=15|date=۱۸ اکتبر ۲۰۲۱}} علم و تفکر</ref><ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/52170/زندگینامه-مصطفی-چمران-۱۳۱۱-۱۳۶۰ زندگینامه: مصطفی چمران (۱۳۱۱- ۱۳۶۰)] سایت روزنامه همشهری</ref>
ایشان در سال ۱۳۴۰ با یک دختر آمریکایی به نام تامسن هیمن<ref name=jahannews.com-about-chamrans-love>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.jahannews.com/vdcgwt9x7ak9yw4.rpra.html |عنوان = دربارهٔ عشق چمران به فرزندان و همسر اولش|ناشر = جهان نیوز}}</ref> که نام خود را پس از ازدواج به پروانه تغییر داد ازدواج کرد. ثمره این ازدواج، یک دختر به نام روشن و سه پسر به نام‌های رحیم، علی و جمال بود؛ جمال در کودکی در استخر خانه پدر همسر چمران غرق شد.


در سال ۱۹۶۳ پس از فارغ‌التحصیل شدن با خانواده خود به [[نیوجرسی]] منتقل شد و ضمن عضویت در شورای مرکزی [[جبهه ملی ایران|جبهه ملی]] به عنوان عضو هیئت اجرایی و مسئول مالی به فعالیت پرداخت. تدارک اعتراضات و بسیج دانشجویان در جلوی [[سازمان ملل]] در [[نیویورک]]، جلوی [[کاخ سفید]] در [[واشینگتن، دی.سی.|واشینگتن]] و همچنین سفارت ایران در شهر واشینگتن و سایر کنسول‌گری‌ها در شهرهای [[شیکاگو]]، نیویورک، [[سانفرانسیسکو]] در جهت اعتراض به وضعیت سیاسی ـ اجتماعی ایران بخش عمده‌ای از تلاش و فعالیت‌های او در این سال‌ها است.<ref name="خاطرات ابراهیم یزدی">خاطرات ابراهیم یزدی</ref>
فرزندانش در کناره غربی آمریکا زندگی می‌کنند. همسر آمریکایی وی پس از مهاجرت به [[لبنان]] و مدتی زندگی کردن در آن‌جا، به دلیل شرایط سخت زندگی در لبنان به امریکا بازگشت و در سال ۱۹۷۳-۱۳۵۲ش از چمران جدا شد تا اینکه در سال ۲۰۰۹ درگذشت.<ref name="jahannews.com-about-chamrans-love" /><ref>[http://isna.ir/fa/news/92111510451 عکس فرزند چمران در آمریکا]</ref>


در ۱۳۴۲–۱۹۶۳، برای آموزش نظامی به کوبا رفت. در دسامبر ۱۹۶۳، به همراه قطب‌زاده و یزدی، به مصر رفته و آموزش چریکی دیدند. با مقامات مصری ملاقات کردند تا یک سازمان ضد شاه در این کشور تأسیس کنند که ساما (SAMA) سازمان ویژه اتحاد و اقدام نام گرفت و چمران رئیس شاخه نظامی آن بود.
چمران در سال ۱۹۷۷-۱۳۵۶ش با خانم [[غاده جابر]] که لبنانی بود ازدواج کرد. واسطه ازدواج، [[موسی صدر]] و یک روحانی ایرانی به نام سید غروی بوده‌اند.<ref>[http://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/03/29/82173/ازدواج-به-سبک-شهید-چمران ازدواج به سبک شهید چمران]</ref>


در ۱۹۶۵ به آمریکا برگشت و گروه تشیع سرخ (Red Shiism) را در [[سن خوزه، کالیفرنیا|سن خوزه کالیفرنیا]] با هدف آموزش شبه نظامیان تأسیس کرد.
عباس چمران، برادر او آخرین رئیس [[دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف]] قبل از انقلاب بود که پس از مرگ او درگذشت<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.suta.org/print.php?sid=9 |title=SUTA<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۵ سپتامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071030182923/http://www.suta.org/print.php?sid=9 |archivedate=۳۰ اکتبر ۲۰۰۷ |dead-url=yes}}</ref> و [[مهدی چمران]] برادر دیگر او سابقه ریاست [[شورای شهر تهران]] را دارد.<ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://www.irinn.ir/fa/news/174270/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%DA%86%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF | عنوان=مهدی چمران رئیس ماند | ناشر=شبکه خبر | بازبینی=۲۰ فوریه ۲۰۱۹ | archive-date=۱۷ فوریه ۲۰۱۹ | archive-url=https://web.archive.org/web/20190217030221/http://www.irinn.ir/fa/news/174270/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%DA%86%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF | url-status=dead }}</ref>
[[پرونده:خانه موزه چمران.JPG|بندانگشتی|موزه مصطفی چمران]]


در ۱۹۶۸، انجمن دانشجویان مسلمان آمریکا(MSA) را تأسیس کرد که رهبری آن را ابراهیم یزدی بر عهده داشت و شعبه‌هایی در انگلستان و فرانسه تأسیس کرد.
== مشاغل و فعالیت‌ها ==
چمران یکی از اعضای ارشد نهضت آزادی به رهبری مهدی بازرگان در دهه ۱۹۶۰ بود. او به همراه ابراهیم یزدی، صادق قطب زاده و علی شریعتی بخشی از جناح خارجی رادیکال بودند.


در ۱۹۷۱، به لبنان رفت و به اردوگاه‌های سازمان آزادیبخش فلسطین و جنبش امل پیوست. از اعضای اصلی جنبش انقلاب اسلامی در خاورمیانه شد و به سازماندهی و آموزش نیروهای چریکی و انقلابی در الجزایر، مصر و سوریه پرداخت. در طول جنگ داخلی لبنان با [[سید موسی صدر|موسی صدر]] همکاری کرد.
چمران پس از فارغ التحصیلی، برای آموزش نظامی به کوبا رفت. در دسامبر ۱۹۶۳، او به همراه قطب‌زاده و یزدی، آمریکا را به مقصد مصر ترک کرده و در آنجا آموزش جنگ‌های چریکی را دید. آن‌ها با مقامات مصری ملاقات کردند تا یک سازمان ضد شاه در این کشور تأسیس کنند که بعدها ساما(SAMA) نام گرفت،این نام مخفف سازمان ویژه اتحاد و اقدام است. و چمران در این سازمان به عنوان رئیس شاخه نظامی آن انتخاب شد.


چمران و [[صادق قطب‌زاده|صادق قطب زاده]] در جناح موسوم به «مافیای سوری»، دربار خمینی بودند که بین گروه او و گروه لیبی به رهبری [[محمد منتظری]]، اختلاف و نزاع درگرفت. با وقوع انقلاب به ایران بازگشت.
پس از بازگشت به ایالات متحده در سال ۱۹۶۵، او گروهكی به نام تشیع سرخ(Red Shiism) را در شهر سن خوزه كاليفرنيا(San Jose) با هدف آموزش شبه نظامیان تأسیس کرد. برادرش مهدی چمران نیز از اعضای آن گروه بود. چمران در سال ۱۹۶۸، گروه دیگری به نام انجمن دانشجویان مسلمان آمریکا(MSA) را تأسیس کرد که رهبری آن را ابراهیم یزدی بر عهده داشت. این گروه، موفق به تأسیس شعبه‌هایی در انگلستان و فرانسه نيز شد.


[[داریوش همایون]] وزیر وقت اطلاعات و جهانگردی کابینه [[جمشید آموزگار]] در مصاحبه خود در تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد ادعا می‌کند که بر اساس شنیده‌های او مصطفی چمران مسئول رساندن وسایل آتش زا به فلسطینی‌ها برای [[آتش‌سوزی سینما رکس]] بوده است.<ref>تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد-مصاحبه با داریوش همایون-نوار شماره ۵</ref>
در سال ۱۹۷۱، چمران آمریکا را به مقصد لبنان ترک کرد و به اردوگاه‌های سازمان آزادیبخش فلسطین و جنبش امل پیوست. او یکی از اعضای اصلی و بنیانگذار جنبش انقلاب اسلامی در خاورمیانه شد و به سازماندهی و آموزش نیروهای چریکی و انقلابی در الجزایر، مصر و سوریه پرداخت. در طول جنگ داخلی در لبنان، او فعالانه با موسی صدر، بنیانگذار جنبش امل، همکاری کرد. چمران جزئی از جنبش امل و «دست راست صدر»محسوب می شد.


چمران در سال ۱۳۵۸ به عنوان معاون نخست‌وزیر در کابینه مهدی بازرگان خدمت کرد. عملیات نظامی در کردستان را رهبری کرد. از شهریور ۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹ وزیر دفاع بود و اولین وزیر دفاع غیرنظامی جمهوری اسلامی بود. .<ref>{{Cite journal|date=2018-12-05|title= Mostafa Chamran|url= https://en.wikipedia.org/wiki/Mostafa_Chamran|journal=Wikipedia|language=en}}</ref>
چمران به همراه صادق قطب زاده در جناح موسوم به «مافیای سوری» بودند كه بین گروه او و گروه لیبی دوست آنان، به رهبری محمد منتظری، اختلافاتی وجود داشت.


=== ترتیب زمانی ===
با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، چمران به ایران بازگشت. در سال ۱۳۵۸ به عنوان معاون نخست وزیر در کابینه مهدی بازرگان خدمت کرد. او عملیات نظامی در کردستان را رهبری کرد که در آن کردها علیه دولت موقت ایران قیام کرده بودند.او از شهریور ۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹ وزیر دفاع بود .{{مدرک}}
۱۳۱۱ تولد


۱۳۳۲ ورود به دانشگاه تهران
== فعالیت سیاسی ==
مصطفی چمران از سن پانزده سالگی در جلسه‌های تفسیر قرآن [[سید محمود علایی طالقانی]] حاضر می‌شد؛ وی همچنین در درس‌های فلسفه و منطق [[مرتضی مطهری]] و در دیگر جلسات نیز حضور پیدا می‌کرد.<ref name="فارسی14"/> وی از نخستین اعضای [[انجمن اسلامی دانشجویان]] دانشگاه تهران بود. در مبارزات سیاسی دوران [[مصدق]]، از دوره چهاردهم [[مجلس شورای ملی]] تا [[ملی شدن صنعت نفت]] شرکت فعال داشت. وی در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در حمله گارد به [[دانشکده فنی دانشگاه تهران]] جزو معترضان به حضور [[نیکسون]]، [[معاون رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا]]، بود. چمران از مسئولان نهضت مقاومت ملی و عضو [[جبهه ملی ایران]] در دانشگاه تهران به‌شمار می‌آمد. او پس از حضور در آمریکا به همراه تنی چند از هم‌فکرانش شاخه [[نهضت آزادی ایران]] در خارج از کشور را تأسیس کرد. وی با همکاری [[ابراهیم یزدی]] برای اولین بار [[انجمن اسلامی دانشجویان]] آمریکا را پایه‌ریزی کرد و از مؤسسان انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در [[کالیفرنیا]] بود. به دلیل این فعالیت‌ها، بورس تحصیلی شاگرد ممتازی وی از سوی رژیم شاه قطع شد و از آن پس تا پایان دوره دکتری در دانشگاه برکلی به عنوان پژوهش‌یار ای آی مشغول به کار شد.<ref>[http://www.elmotafakor.com/ArticleView.aspx?aid=15 زندگی‌نامه شهید مصطفی چمران] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211018170824/https://www.elmotafakor.com/ArticleView.aspx?aid=15 |date=۱۸ اكتبر ۲۰۲۱ }} علم و تفکر</ref><ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/52170/زندگینامه-مصطفی-چمران-۱۳۱۱-۱۳۶۰ زندگینامه: مصطفی چمران (۱۳۱۱- ۱۳۶۰)] سایت روزنامه همشهری</ref>


۱۳۳۸ اعزام به آمریکا
=== در آمریکا ===
چمران با بورس شاگرد اولی در [[دانشگاه تهران]] برای ادامه تحصیل به [[آمریکا]] رفت و در دوره‌های [[کارشناسی ارشد]] (الکترونیک) در [[دانشگاه تگزاس A&M|دانشگاه تگزاس اِی اَند اِم]]<ref>[http://www.worldcat.org/title/integrator-based-on-motion-and-electrostatic-charge/oclc/5974555&referer=brief_results An integrator based on motion and electrostatic charge. (Book, 1959) &#91;WorldCat.org&#93;<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> و دکتری (رشته فیزیک پلاسما و الکترونیک) در [[دانشگاه برکلی]] تحصیل نمود.<ref>مصطفی چمران، (N.D) بیوگرافی (صوتی)</ref>


۱۳۳۹ ازدواج
[[پرونده:Fil- Mostafa Chamran (1932–1981) in Lab.jpg|بندانگشتی|چمران در حال کار در آزمایشگاه هسته‌ای|329x329پیکسل]]
در سال ۱۹۶۳ پس از فارغ‌التحصیل شدن با خانواده خود به [[نیوجرسی]] منتقل شد و ضمن عضویت در شورای مرکزی [[جبهه ملی ایران|جبهه ملی]] به عنوان عضو هیئت اجرایی و مسئول مالی به فعالیت پرداخت. تدارک اعتراضات و بسیج دانشجویان در جلوی [[سازمان ملل]] در [[نیویورک]]، جلوی [[کاخ سفید]] در [[واشینگتن، دی.سی.|واشینگتن]] و همچنین سفارت ایران در شهر واشینگتن و سایر کنسول‌گری‌ها در شهرهای [[شیکاگو]]، نیویورک، [[سانفرانسیسکو]] در جهت اعتراض به وضعیت سیاسی ـ اجتماعی ایران بخش عمده‌ای از تلاش و فعالیت‌های او در این سال‌ها است.<ref name="خاطرات ابراهیم یزدی">خاطرات ابراهیم یزدی</ref>


۱۳۴۰ اخذ فوق لیسانس
در دسامبر ۱۹۶۳ چمران بهمراه قطب زاده و یزدی امریکا را به مقصد مصر ترک کرد تا در آموزشهای چریکی شرکت کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Abbas William Samii (1997). "The Shah's Lebanon policy: the role of SAVAK". Middle Eastern Studies. 33 (1): 66–91. doi:10.1080/00263209708701142.}}</ref>


۱۳۴۲ اخذ دکتری
=== بست نشستن در عبادتگاه سازمان ملل ===
محلی به عنوان معبد در سازمان ملل هست که دوازده نفر از ایرانیان طبق قرار قبلی در این محل حاضر شده و بست می‌نشینند. پس از چند دقیقه توجه مأموران به این افراد که بیش از حد معمول در محل عبادتگاه توقف کرده‌اند، جلب می‌شود. مأموران خواستار خروج ایشان از عبادتگاه می‌شوند. متحصنین خواستار ملاقات با [[دبیرکل سازمان ملل متحد|دبیرکل سازمان ملل]] می‌شوند که با مخالفت مأموران روبه‌رو می‌شود. عده‌ای از اعضای جبهه ملی و دانشجویان در خارج از ساختمان تجمع کرده و پلاکاردها و بیانیه‌هایی به زبان انگلیسی در اعتراض به شاه و هیئت حاکمه ایران بین مردم توزیع می‌کنند. خبر تحصن خبرنگاران را به آن‌جا می‌کشاند. مأموران که از خروج متحصنین ناامید می‌شوند، گارد مخصوص را آورده و دست و پای آن‌ها را گرفته، کشان‌کشان از سازمان ملل بیرون می‌برند و خبرنگاران خارجی و تلویزیون‌ها فیلم‌برداری می‌کنند.<ref>[http://www.afkarnews.ir/بخش-اجتماعی-5/195-شهید-دکتر-مصطفی-چمران مصطفی چمران - افکار نیوز]</ref> ---'''- زمان این حادثه باید آورده شود منابع معتبر نیستند'''


۱۳۴۲ زمستان اعزام به مصر به‌همراه یزدی
=== در مصر ===
در دسامبر ۱۹۶۳ - آذر ۱۳۴۲ چمران پس از اتمام تحصیلات و پس از [[پانزده خرداد چهل و دو|تظاهرات پانزده خرداد]] توسط [[خسرو قشقایی]]<ref>کتاب سرنوشت یاران مصدق</ref> به همراه [[ابراهیم یزدی]]، رهسپار [[مصر]] شد و به تأسیس اولین پایگاه آموزش جنگ‌های مسلحانه پرداخت. او به مدت دو سال، در زمان [[جمال عبدالناصر]]، [[رئیس‌جمهور مصر]]، دوره‌های [[چریکی]] و [[پارتیزانی]] را آموخت و به عنوان بهترین شاگرد این دوره شناخته شد.<ref>[https://www.imna.ir/news/379920/مرد-عمل-هجرت-جهاد-و-شهادت مرد عمل، هجرت، جهاد و شهادت] خبرگزاری ایمنا</ref><ref>[https://www.mehrnews.com/news/342218/بازخواني-شخصيت-علمي-شهيد-دكتر-مصطفي-چمران بازخوانی شخصیت علمی مصطفی چمران] خبرگزاری مهر</ref>


۱۳۴۴ بازگشت به آمریکا و تأسیس گروه شیعه سرخ

۱۳۴۷ تأسیس گروه دانشجویان مسلمان آمریکا

۱۳۵۰ رفتن به لبنان آشنایی با موسی صدر و شرکت در جنبش امل

۱۳۵۷ بازگشت به ایران

۱۳۵۸ معاون نخست‌وزیر در کابینه مهدی بازرگان

۱۳۵۹ وزیر دفاع

[[پرونده:Fil- Mostafa Chamran (1932–1981) in Lab.jpg|بندانگشتی|چمران در حال کار در آزمایشگاه هسته‌ای|329x329پیکسل]]

=== در مصر ===
در مصر با مشاهده جریان [[ناسیونالیسم عربی]] به جمال عبدالناصر اعتراض کرد و جمال ضمن پذیرش این اعتراض گفت که جریان ناسیونالیسم عربی آن قدر قوی است که نمی‌توان به‌راحتی با آن مقابله کرد و به دنبال آن به چمران و یارانش اجازه داد که در آن کشور نظرات خود را بیان کنند.<ref>کتاب «زندگینامه مصطفی چمران». از انتشارات بنیاد چمران</ref>
در مصر با مشاهده جریان [[ناسیونالیسم عربی]] به جمال عبدالناصر اعتراض کرد و جمال ضمن پذیرش این اعتراض گفت که جریان ناسیونالیسم عربی آن قدر قوی است که نمی‌توان به‌راحتی با آن مقابله کرد و به دنبال آن به چمران و یارانش اجازه داد که در آن کشور نظرات خود را بیان کنند.<ref>کتاب «زندگینامه مصطفی چمران». از انتشارات بنیاد چمران</ref>


عادل عون --معروف به ابو یاسر--که از مبارزان قدیمی لبنان می‌باشد و از جمله دوستان مصطفی چمران در مصر و همچنین همرزم وی در لبنان بوده‌است، اینگونه بیان می‌کند که: دربارهٔ دلیل ترک آمریکا و آمدن چمران به مصر از او سؤال کردم، که او سبب این کار را قصد نداشتن شرکت در پیشرفت صنایع نظامی آمریکا دانست و با هدف مساعدت به برادران مسلمان در این دوره نظامی حضور پیدا کرده‌است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83359037/چمران-مصداق-عینی-انقلابی-گری-واقعی-است چمران مصداق عینی انقلابی گری واقعی است] خبرگزاری جمهوری اسلامی</ref> عادل در ادامه اظهار می‌دارد: اینطور به نظر می‌رسد که چمران جزو پنج متفکر مسلمانی بوده‌است که در طرح گسترش و پیشرفت سلاح‌های آمریکایی می‌بایست حضور پیدا می‌نمود. چمران همچنین اشاره داشت به اینکه بنده از آتش فرار کرده‌ام، و گویا وی برای مدت دو سال از مرکز علمی که در آن بود مرخصی گرفته بود که بتواند به گروه‌های مبارز ملحق شود.<ref name="فارسی14">{{یادکرد وب | نشانی=https://article.tebyan.net/324304/از-نقاشی-شمع-تا-میدان-جنگ-مصطفی-چمران | عنوان=از نقاشی شمع تا میدان جنگ مصطفی چمران | ناشر=تبیان}}</ref>
عادل عون (ابو یاسر) از مبارزان لبنان و دوست چمران در مصر و لبنان می‌گوید: دربارهٔ دلیل ترک آمریکا از او سؤال کردم، سبب این کار را قصد نداشتن شرکت در پیشرفت صنایع نظامی آمریکا دانست و گفت با هدف مساعدت به برادران مسلمان در این دوره نظامی حضور پیدا کرده است.<ref name="فارسی14">{{یادکرد وب | نشانی=https://article.tebyan.net/324304/از-نقاشی-شمع-تا-میدان-جنگ-مصطفی-چمران | عنوان=از نقاشی شمع تا میدان جنگ مصطفی چمران | ناشر=تبیان}}</ref><ref>[https://www.irna.ir/news/83359037/چمران-مصداق-عینی-انقلابی-گری-واقعی-است چمران مصداق عینی انقلابی گری واقعی است] خبرگزاری جمهوری اسلامی</ref>


=== در لبنان ===
=== در لبنان ===
در سال ۱۳۵۰ [[موسی صدر]]، رهبر [[شیعه|شیعیان]] لبنان، در سفری به تهران ضمن ملاقات با مهدی بازرگان و گزارش خدمات در [[لبنان]]، از تشکیل یک مدرسه در شهر [[صور (لبنان)|صور]] خبر می‌دهد و از ایشان معرفی یک مهندس مجرب جهت اداره مدرسه را خواستار می‌شود. مهندس بازرگان، چمران را معرفی می‌نماید. پس از تماس موسی صدر با چمران، این امر مورد قبول او قرار گرفته و وی دوباره همه چیز را رها کرده و به سوی لبنان رهسپار می‌گردد.<ref>خاطرات ابراهیم یزدی</ref>
در سال ۱۳۵۰ [[موسی صدر]]، در سفری به تهران ضمن ملاقات با مهدی بازرگان و گزارش خدمات در [[لبنان]]، از تشکیل مدرسه در شهر [[صور (لبنان)|صور]] خبر می‌دهد بازرگان، چمران را معرفی می‌نماید. مورد قبول او قرار گرفته و وی دوباره همه چیز را رها کرده و برای مدیریت مدرسه به لبنان می‌رود.<ref>خاطرات ابراهیم یزدی</ref> او هشت سال مدیریت مدرسه صنعتی جبل عامل بود. او مبتکر راه‌اندازی مدارس فنی و حرفه‌ای در لبنان بود که زیربناهای توسعه‌ را برای مردم جنوب لبنان فراهم ساخت.<ref>گذری در تاریخ: خاطرات [[علی‌اکبر صالحی]]، انتشارات وزارت امور خارجه، نسخه الکترونیکی صفحه ۱۱۸</ref>


تأسیس پایگاه چریکی تعلیم مبارزان ایرانی در لبنان، از دیگر اهداف چمران بود.<ref>[http://parchamdaran.org/زندگینامه-شهید-چمران/ زندگینامه شهید چمران] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200614231320/http://parchamdaran.org/%d8%b2%d9%86%d8%af%da%af%db%8c%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%b4%d9%87%db%8c%d8%af-%da%86%d9%85%d8%b1%d8%a7%d9%86/ |date=۱۴ ژوئن ۲۰۲۰}} پرچمداران</ref> او در لبنان به موسی صدر کمک کرد تا [[سازمان امل]]، به عنوان شاخه نظامی، «حرکةالمحرومین» را پایه‌گذاری کند.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chamran.org/old/biography.htm |title=افزودن منبع |accessdate=۱۰ ژانویه ۲۰۱۴ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140922043534/http://www.chamran.org/old/biography.htm |archivedate=۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
چمران در لبنان، در کنار موسی صدر، به فعالیت‌های فرهنگی و چریکی می‌پردازد. او به مدت هشت سال مدیریت [[مدرسه صنعتی جبل عامل]] را به عهده می‌گیرد. محمد نصرالله عضو هیئت رئیسه جنبش اَمل آن زمان و رهبر کنونی حزب ا… که در سن ۱۸ سالگی حکم فرماندهی منطقه خود را در نبطیه از چمران دریافت کرده در بارهٔ حضور مصطفی چمران در لبنان می‌گوید: مصطفی چمران بر حسب خواست موسی صدر از مصر به لبنان آمد. همسر ایشان به همراه سه پسر و یک دختر نیز به لبنان آمدند. اما به دلیل عدم وجود مدرسه برای آنان، خانواده چمران نتوانست در لبنان زندگی کند. او از همسرش جدا شد و خانواده‌اش را رها کرد تا با خانواده فقرا زندگی کند. خودش می‌گفت من خاک کفش‌های فقرا هستم. چمران در دل شیعیان لبنان جاودان است. موسی صدر وصیت کرد که همواره حرف مصطفی چمران اجرا شود.<ref>[[ساختار سیاسی اجتماعی لبنان]]-ص ۱۲۶</ref> چمران نیز عشق و ارادت زیادی به [[سید موسی صدر|موسی صدر]] داشت و از یادداشت‌هایش این امر کاملاً هویداست.


تأسیس پایگاه چریکی مستقل برای تعلیم مبارزان ایرانی در لبنان، از دیگر اهداف چمران بوده‌است.<ref>[http://parchamdaran.org/زندگینامه-شهید-چمران/ زندگینامه شهید چمران] پرچمداران</ref> چمران در لبنان به موسی صدر کمک کرد تا [[سازمان امل]]، به عنوان شاخه نظامی، «حرکةالمحرومین» را پایه‌گذاری کند.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chamran.org/old/biography.htm |title=افزودن منبع |accessdate=۱۰ ژانویه ۲۰۱۴ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140922043534/http://www.chamran.org/old/biography.htm |archivedate=۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> چمران از سال ۱۹۷۱ که به جنوب لبنان می‌آید، کلاس‌هایی برای درس‌های ایدئولوژیک اسلامی به سبک انجمن‌های اسلامی دانشجویان به راه می‌اندازد. از هر دهی یک یا دو نفر از معلمان مسلمان را انتخاب کرد که در کل حدود ۱۵۰ نفر می‌شدند؛ هفته‌ای یک بار به مدرسه می‌آمدند و جلساتی اسلامی برپا می‌شد که موسی صدر، مهدی شمس الدین، [[محمدحسین فضل‌الله]] و رجال دیگر سخنرانی می‌کردند و بعد خودش وارد بحث می‌شد و یک سلسله دروس ایدئولوژیک را بیان می‌کرد. همین افراد بودند که اولین هسته‌های سازمان «حرکت المحرومین» در جنوب را تشکیل دادند. او در [[بیروت]] نیز نظیر این اقدام را انجام داد.<ref>{{cite book|last1=Chehabi|first1= Houchang |last2=Abisaab |first2=Rula Jurdi |title=Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years|date=2006|publisher=I.B.Tauris|location=|isbn=978-1-86064-561-7|url=https://books.google.com/books?id=elHww0W0ZO4C&pg=PA184&dq=Chamran+Lebanon&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwij4_uQtK_NAhWGA5oKHfnbCaIQ6AEIJDAB#v=onepage&q=Chamran%20Lebanon&f=false|accessdate=17 June 2016}}</ref>{{rp|184}}
چمران از سال ۱۹۷۱ کلاس‌های ایدئولوژیک داشت که هفته‌ای یک بار برپا می‌شد. موسی صدر، مهدی شمس الدین، [[محمدحسین فضل‌الله]] و رجال دیگر سخنرانی می‌کردند و خودش دروس ایدئولوژیک بیان می‌کرد. این افراد هسته‌های سازمان «حرکت المحرومین» را تشکیل دادند. او در [[بیروت]] نیز نظیر این اقدام را انجام داد.<ref>{{cite book|last1=Chehabi|first1= Houchang |last2=Abisaab |first2=Rula Jurdi |title=Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years|date=2006|publisher=I.B.Tauris|location=|isbn=978-1-86064-561-7|url=https://books.google.com/books?id=elHww0W0ZO4C&pg=PA184&dq=Chamran+Lebanon&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwij4_uQtK_NAhWGA5oKHfnbCaIQ6AEIJDAB#v=onepage&q=Chamran%20Lebanon&f=false|accessdate=17 June 2016}}</ref>


چمران با رهبران فلسطینی مثل [[یاسر عرفات]] تماس و همکاری داشت. با بروز درگیری‌ها، موسی صدر جوانان امل را به تل زعتر فرستاد. برخی اعتقاد دارند که نیروهای امل تل زعتر را به فالانژها واگذار کردند و باعث شدند فالانژها به داخل اردوگاه رفته ساکنان را قتل‌عام کنند اما حامیان موسی صدر معتقدند اداره تل زعتر از همان ابتدا بر عهده خود فلسطینیان بوده و حتی فلسطینی‌های حاضر در اردوگاه به مناطق مرفه این اردوگاه رفتند تا از فالانژها در امان بمانند.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مصطفی چمران؛ چریک مسلمان خاورمیانه |نشانی=https://www.rouydad24.ir/fa/news/179094 |ناشر=پایگاه خبری رویداد24}}</ref>
هنگامی که منطقه شیعه‌نشین [[نبعه]] توسط [[حزب فالانژ لبنان|فالانژها]] محاصره شده بود، چمران در مأموریتی خطرناک، سوار بر زره‌پوشی از [[ارتش لبنان]]، خود را به داخل منطقه محاصره شده می‌رساند. در میان راه فالانژیست‌ها زره‌پوش را متوقف می‌کنند و می‌خواهند در آن را باز کنند که چمران از داخل دستگیره در را محکم می‌گیرد و آن‌ها فکر می‌کنند در قفل است و وقتی از شیشه کوچک به داخل نگاه می‌کنند او خود را پنهان می‌کند؛ آن‌ها نیز با تصور اینکه کسی داخل نیست منصرف می‌شوند. چمران پس از سه روز ماندن در نبعه تصمیم به مراجعت می‌گیرد.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/news/7228/بانی-امل-در-وادی-مقاومت-نگاهی-اجمالی-به-دوران-حضور-چمران-در-لبنان بانی امل در وادی مقاومت/ نگاهی اجمالی به دوران حضور چمران در لبنان] تاریخ ایرانی</ref> برای بازگشت زره‌پوشی نبود؛ لذا با [[ارمنی‌ها]] تماس می‌گیرد؛ ارمنی‌ها در قبال گرفتن پول، شیعیان را به بیروت می‌رساندند لیکن اکثریت آن‌ها در میان راه به اسارت می‌افتادند و کشته می‌شدند. چمران با اتومبیل، همراه سه نفر ارمنی، وارد منطقه فالانژیست‌ها می‌شود و در پست ایست و بازرسی فالانژها با استفاده از گذرنامه یک شخص فرانسوی که شباهتی به چمران داشته، شروع به صحبت به زبان فرانسه با مأموران می‌کند و بدین ترتیب از محاصره آن‌ها خارج می‌شود. او گزارشی از وضعیت وخیم شیعیان جنگ زده نبعه به موسی صدر می‌دهد. موسی صدر با دوستی در [[فرانسه]] تماس گرفته و تقاضای کمک می‌نماید؛ او نیز با [[سازمان پزشکان بدون مرز]] تماس برقرار می‌کند و اکیپی متشکل از چهار پزشک فرانسوی به همراه سه پرستار عازم نبعه می‌شوند. چمران دوباره همراه با اکیپ فرانسوی عازم نبعه می‌شود که در میان راه اتومبیل آن‌ها را به رگبار می‌بندند و سوراخ سوراخ می‌کنند.<ref>[https://www.bafghfarda.com/54384-یادی-از-یاران-انقلاب-شهید-چمران-2/ یادی از یاران انقلاب شهید چمران] بافق فردا</ref>


=== انقلاب ایران ===
چمران نسبت به گروه‌های سیاسی لبنان شناخت زیادی داشت، وی آزردگی خاطر خویش را از باران تهمت‌هایی که گروه‌های مختلف سیاسی به او می‌زدند کتمان نمی‌کند. از جمله اتهامات که به چمران زده بودند، تسلیم نمودن اردوگاه بزرگ [[مردم فلسطین|فلسطینی]] [[تل زعتر]] به کتائب (فالانژها) بوده‌است. چمران با رهبران فلسطینی و در رأس آنها، [[یاسر عرفات]] نیز تماس و همکاری نزدیک داشته‌است به‌طوری‌که یاسر عرفات و [[ابوجهاد]] می‌آمدند و از او مشورت می‌گرفتند. با بروز درگیری‌ها، موسی صدر جوانان امل را به تل زعتر فرستاد. مناقشه اصلی دربارهٔ نقش چمران در ماجرای تل زعتر اینجا اتفاق می‌اُفتد. برخی اعتقاد دارند که این نیروهای امل بودند که تل زعتر را به فالانژها واگذار کردند و با عدم حمایت از فلسطینیان حاضر در آن منطقه باعث شدند فالانژها به داخل اردوگاه رفته ساکنان را قتل‌عام کنند اما حامیان موسی صدر معتقدند اداره تل زعتر از همان ابتدا بر عهده خود فلسطینیان بوده و حتی فلسطینی‌های حاضر در اردوگاه به مناطق مرفه این اردوگاه می‌آیند و از حملات بی‌امان فالانژها در امان می‌مانند.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مصطفی چمران؛ چریک مسلمان خاورمیانه |نشانی=https://www.rouydad24.ir/fa/news/179094 |ناشر=پایگاه خبری رویداد24}}</ref>
پس از پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷]]، در سی ام بهمن همین سال چمران همراه با یک گروه ۹۲ نفره از همراهانش در جنبش امل از لبنان به ایران آمد و با آنکه قصد ماندن نداشت، به توصیه [[سید روح‌الله خمینی]] در وطن ماند و به تربیت اولین گروه از [[پاسداران انقلاب اسلامی]] در [[سعدآباد (شمیران)|سعدآباد]] پرداخت.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/320827/ماجرای-قوی-ترین-شاگرد-لبنانی-شهید-چمران ماجرای قوی‌ترین شاگرد لبنانی شهید چمران] مشرق</ref><ref>[http://www.iust.ac.ir/content/45997/شهید-دکتر-مصطفی-چمران زندگینامه مصطفی چمران] دانشگاه علم و صنعت ایران</ref>
در بحبوحه پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷]]، چمران در نظر داشت که پانصد رزمنده از سازمان «امل» را تجهیز نموده و خود را به وسط معرکه نبرد در ایران برساند. دولت [[سوریه]] نیز دادن امکانات و هواپیما برای انتقال رزمندگان را تقبل نموده بود تا در هر جا که سازمان امل می‌خواهد رزمندگانش را پیاده کند. اما نبرد در تهران ۲۴ ساعت بیشتر طول نکشید و طرح به مرحله اجرا در نیامد.<ref>کتاب «لبنان». از انتشارات بنیاد چمران</ref>


=== کردستان ===
با پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷]]، در سی ام بهمن همین سال چمران همراه با یک گروه ۹۲ نفره از لبنان به ایران آمد و با آنکه قصد ماندن در ایران را نداشت، به توصیه [[سید روح‌الله خمینی]] در وطنش ماندگار شد. در اوایل پیروزی انقلاب، به تربیت اولین گروه از [[پاسداران انقلاب اسلامی]] در [[سعدآباد (شمیران)|سعدآباد]] پرداخت.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/320827/ماجرای-قوی-ترین-شاگرد-لبنانی-شهید-چمران ماجرای قوی‌ترین شاگرد لبنانی شهید چمران] مشرق</ref><ref>[http://www.iust.ac.ir/content/45997/شهید-دکتر-مصطفی-چمران زندگینامه مصطفی چمران] دانشگاه علم و صنعت ایران</ref>

=== در کردستان ===
[[پرونده:Mostafa_Chamran's_interview_after_liberation_of_Paveh_with_national_TV.webm|چپ|بندانگشتی|پس از [[نبرد پاوه]].]]
[[پرونده:Mostafa_Chamran's_interview_after_liberation_of_Paveh_with_national_TV.webm|چپ|بندانگشتی|پس از [[نبرد پاوه]].]]
در ناآرامی‌های کردستان همراه با [[ولی‌الله فلاحی]]، به آنجا رفت. در ناآرامی‌های مریوان مدت ده روز در آن جا ماند. چمران که سخنگو و نماینده جناح تندرو شورای انقلاب و دولت موقت بود توانست با موافقت خمینی ارتش و سپاه پاسداران را به کردستان بکشاند.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=آخرین صفحهٔ تقویم ۲۰ | وبگاه=irPress.org | تاریخ=2017-01-25 | سال=2017 | پیوند=http://irpress.org/index.php?title=آخرین_صفحهٔ_تقویم_۲۰ | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2017-01-25 | archive-date=5 اکتبر 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20181005070525/http://irpress.org/index.php?title=%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%DB%B2%DB%B0}}</ref>
در ناآرامی‌های کردستان برای مقابله با احزاب کرد که با نظام تازه تاسیس جمهوری اسلامی می‌جنگیدند همراه با [[ولی‌الله فلاحی]]، به آن منطقه رفت. گردنه قلعه‌حصار، بین راه [[ارومیه]] و [[سرو (شهر)|سرو]]، به دست احزاب کرد افتاده بود و نیروهای [[ژاندارمری]] و داوطلب محلی پس از دادن تلفات زیاد عقب‌نشینی کرده بودند؛ وی در اولین حرکت نظامی خود به همراه [[ولی‌الله فلاحی|فلاحی]]، فرمانده [[نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران|نیروی زمینی ارتش]]، در حالی که آر پی جی به دست گرفته بود و پیشاپیش نیروهای نظامی حرکت می‌کرد و راه را برای عبور [[تانک]]ها باز می‌نمود گردنه مزبور را پاکسازی کرد.<ref>[http://www.taghribnews.com/fa/article/634/سردار-پر-افتخار-اسلام شهید چمران سردار پر افتخار اسلام] تقریب</ref>{{منبع بهتر}}

در ناآرامی‌های مریوان از طرف [[دولت موقت انقلاب|دولت موقت]] به مأموریت رفت و مدت ده روز در آن جا ماند. چمران که سخنگو و نماینده جناح تندرو شورای انقلاب و دولت موقت بود توانست با موافقت خمینی ارتش و سپاه پاسداران را به کارزار کردستان بکشاند.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=آخرین صفحهٔ تقویم ۲۰ | وبگاه=irPress.org | تاریخ=2017-01-25 | سال=2017 | پیوند=http://irpress.org/index.php?title=آخرین_صفحهٔ_تقویم_۲۰ | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2017-01-25 | archive-date=5 اکتبر 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20181005070525/http://irpress.org/index.php?title=%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_%DB%B2%DB%B0}}</ref>
در درگیری‌های کردستان، گروهی از تکاوران ارتش او را همراهی می‌کردند. آن‌ها از تاکتیک ویژه‌ای سود می‌جستند و به جای آن که با پیش قراولان احزاب کرد مواجه شوند، با [[هلیکوپتر]] در قلب پایگاه‌های آنان فرود می‌آمدند. در [[نبرد پاوه]]، با پخش پیام روح‌الله خمینی از رسانه‌ها که ارتش و پاسداران را به پاوه فراخوانده بود، فرمانده گروهان پیاده مکانیزه در تیپ ۲ لشکر ۸۱ کرمانشاه ارتش، سرگرد خسرو درخشنده بر شهر تسلط پیدا کرد.<ref>کتاب «کردستان». از انتشارات بنیاد چمران</ref>


=== وزارت دفاع ===
=== وزارت دفاع ===
چمران پس از حوادث کردستان به تهران احضار شد و از سوی روح‌الله خمینی به سمت [[وزارت دفاع]] منصوب شد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/1985| عنوان = حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت وزیر دفاع ملی| ناشر = [[سایت جامع خمینی]]}}</ref> او در سمت وزیر دفاع بیش از ۱۲۰۰۰ نفر را از ارتش پاکسازی کرد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی = http://ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=16&Itemid=38 |عنوان = صورت مذاکرات مجلس شورای اسلامی دوره اول جلسه 17 |ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۸ اوت ۲۰۱۶ |archive-date = ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۶ |archive-url = https://web.archive.org/web/20160915122815/http://ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=16&Itemid=38 |url-status = dead }}</ref> وی پس از استعفای دولت موقت، به کار خود در وزارت دفاع ادامه داد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/2085| عنوان = حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت وزیر دفاع ملی | ناشر = [[سایت جامع خمینی]]}}</ref> در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ چمران از سوی [[آیت‌الله خمینی]] به سمت مشاور شورای عالی دفاع ملی منصوب شد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/2334| عنوان = حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت مشاور شورای عالی دفاع ملی | ناشر = [[سایت جامع خمینی]]}}</ref>
وی پس از حوادث کردستان به تهران احضار شد و پس ینا به پیشنهاد نخست‌وزیر و تصویب شورای انقلاب از سوی خمینی به سمت [[وزارت دفاع]] منصوب شد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/1985| عنوان = حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت وزیر دفاع ملی| ناشر = [[سایت جامع خمینی]]}}</ref> او بیش از ۱۲۰۰۰ نفر را از ارتش پاکسازی کرد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی = http://ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=16&Itemid=38 |عنوان = صورت مذاکرات مجلس شورای اسلامی دوره اول جلسه 17 |ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۸ اوت ۲۰۱۶ |archive-date = ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۶ |archive-url = https://web.archive.org/web/20160915122815/http://ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=16&Itemid=38 |url-status = dead}}</ref> حتی پس از استعفای دولت موقت، به کار در وزارت دفاع ادامه داد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/2085| عنوان = حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت وزیر دفاع ملی | ناشر = [[سایت جامع خمینی]]}}</ref> در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ چمران از سوی خمینی به سمت مشاور شورای عالی دفاع ملی منصوب شد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://emam.com/posts/view/2334| عنوان = حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت مشاور شورای عالی دفاع ملی | ناشر = [[سایت جامع خمینی]]}}</ref>


=== مجلس ===
=== مجلس ===
چمران در انتخابات اولین دوره [[مجلس شورای اسلامی]] از تهران به نمایندگی انتخاب شد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/03/31/1442642/شهید-چمران-از-ولادت-تا-شهادت-موشن-گرافیک شهید چمران؛از ولادت تا شهادت + موشن گرافیک] خبرگزاری تسنیم</ref>
وی در انتخابات اولین دوره [[مجلس شورای اسلامی]] از تهران به نمایندگی انتخاب شد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/03/31/1442642/شهید-چمران-از-ولادت-تا-شهادت-موشن-گرافیک شهید چمران؛از ولادت تا شهادت + موشن گرافیک] خبرگزاری تسنیم</ref>


=== در خوزستان ===
=== در خوزستان ===
[[پرونده:Mostafa_Chamran's_interview_with_the_national_TV_about_the_war_in_Susangerd.webm|چپ|بندانگشتی|مصاحبه چمران درباره جنگ سوسنگرد]]
[[پرونده:Mostafa_Chamran's_interview_with_the_national_TV_about_the_war_in_Susangerd.webm|چپ|بندانگشتی|مصاحبه چمران دربارهٔ جنگ سوسنگرد]]
[[پرونده:Shohada tomb2.jpg|250px|بندانگشتی|چپ|مدفن [[جواد فکوری]]، [[ناصر کاظمی]]،{{سخ}}مصطفی چمران و [[موسی نامجو]] در [[بهشت زهرا]]]]
[[پرونده:Shohada tomb2.jpg|250px|بندانگشتی|چپ|مدفن [[جواد فکوری]]، [[ناصر کاظمی]]،{{سخ}}مصطفی چمران و [[موسی نامجو]] در [[بهشت زهرا]]]]
با آغاز [[جنگ ایران و عراق]] به جبهه جنگ عزیمت نمود و ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیان نهاد. ایجاد واحد مهندسی فعال برای ستاد جنگ‌های نامنظم یکی از این برنامه‌ها بود که به کمک آن، جاده‌های نظامی به‌سرعت در نقاط مختلف ساخته شد و با نصب پمپ‌های آب در کنار [[رود کارون]] و احداث یک کانال به طول حدود بیست کیلومتر و عرض یک متر در مدتی حدود یک ماه، آب کارون را به طرف تانک‌های عراقی روانه ساخت، به‌طوری‌که آن‌ها مجبور شدند چند کیلومتر عقب‌نشینی کنند و سدی بزرگ مقابل خود بسازند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5913947/زندگی-نامه-فرمانده-جنگ-های-چریکی-و-نامنظم زندگی‌نامه فرمانده جنگ‌های چریکی و نامنظم] باشگاه خبرنگاران جوان</ref>
با آغاز [[جنگ ایران و عراق]] به جبهه رفت و ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیان نهاد. ایجاد واحد مهندسی برای ساخت جاده‌های نظامی و نصب پمپ‌های آب در کنار [[رود کارون]] و احداث یک کانال به طول حدود بیست کیلومتر و عرض یک متر در مدت یک ماه که آب کارون را به طرف تانک‌های عراقی روانه ساخت، به‌طوری‌که آن‌ها مجبور شدند چند کیلومتر عقب‌نشینی کنند و سدی بزرگ مقابل خود بسازند از اقدامات او بود.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5913947/زندگی-نامه-فرمانده-جنگ-های-چریکی-و-نامنظم زندگی‌نامه فرمانده جنگ‌های چریکی و نامنظم] باشگاه خبرنگاران جوان</ref>


پس از یأس عراقیها از تسخیر اهواز، برای دومین بار به سوسنگرد حمله کردند و شهر را محاصره کردند تا اینکه روز سوم توانستند به داخل شهر راه یابند. چمران ارتش و نیروهای مردمی و سپاه را سازماندهی کرد تا از جانب جاده اهواز - سوسنگرد به دشمن یورش ببرند. (ببینید: [[آزادسازی سوسنگرد]])<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/08/26/560285/همه-چیز-درباره-پیروزی-های-پی-در-پی-رزمندگان-اسلام-در-سوسنگرد همه چیز درباره پیروزی‌های پی در پی رزمندگان اسلام در سوسنگرد] خبرگزاری تسنیم</ref>
پس از یأس عراقیها از تسخیر اهواز، ارتش این کشور برای دومین بار به سوسنگرد حمله کرد و سه روز تانک‌های عراقی شهر را در محاصره گرفتند؛ روز سوم تعدادی از آنان توانستند به داخل شهر راه یابند.

چمران که از محاصره تعدادی از یاران و رزمندگان ایرانی در آن شهر سخت برآشفته بود، با فشار و تلاش فراوان خود و سید علی خامنه ای، ارتش را آماده ساخت که برای نخستین بار دست به یک حمله خطرناک و نابرابر بزنند و خود نیز نیروهای مردمی و سپاه پاسداران را در کنار ارتش سازماندهی کرد تا با نظمی نو و شیوه‌ای جدید از جانب جاده اهواز - سوسنگرد به دشمن یورش ببرند.

چمران در نبردی که برای [[آزادسازی سوسنگرد]] درگرفته بود، به هدف منحرف کردن دشمن از آسیب رسانی به رزمندگان همراهش، به همراه دو تن از همراهانش به درگیری با چند تانک و نفربر پرداخت که ماحصل آن فرار نیروهای عراقی از صحنه نبرد بود<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/08/26/560285/همه-چیز-درباره-پیروزی-های-پی-در-پی-رزمندگان-اسلام-در-سوسنگرد همه چیز درباره پیروزی‌های پی در پی رزمندگان اسلام در سوسنگرد] خبرگزاری تسنیم</ref> در حالی که او تنها از ناحیه ران مجروح گردید و نیروهای او توانستند خود را به سوسنگرد برسانند؛ او با کامیون هیفائی که از دشمن به غنیمت گرفته بود خود را به بیمارستان رساند و بستری شد؛ اما بیش از یک شب در بیمارستان نماند و پس از آن به مقر ستاد جنگ‌های نامنظم رفت.


== کشته‌شدن ==
== کشته‌شدن ==
[[پرونده:(Mehdi Chamran and Mostafa Chamran's dead body.jpg|بندانگشتی|بوسه [[مهدی چمران]] بر گونه برادرش مصطفی پس از کشته‌شدن.]]
[[پرونده:(Mehdi Chamran and Mostafa Chamran's dead body.jpg|بندانگشتی|بوسه [[مهدی چمران]] بر گونه برادرش مصطفی پس از کشته‌شدن.]]
چمران دوباره در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ که برای سرکشی، معرفی و توجیه فرمانده جدید محور به جای «ایرج رستمی» به منطقه جنگی [[دهلاویه]] رفته بود، در خط مقدم نبرد، بر اثر اصابت [[ترکش (مهمات)|ترکش]] [[خمپاره]] ۶۰ دشمن از ناحیه پشت سر زخمی شد؛ مورد اصابت قرار گرفتن این فرمانده از پشت سر، از آن زمان تاکنون منشأ گمانه زنی‌های بسیار در مورد احتمال مرگ او بر اثر شلیک [[آتش خودی]] بوده‌است، هرچند برخی از همرزمان وی، چنین احتمالی را دور از ذهن دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=پرونده‌های رازآلود 'آتش خودی' در ایران | ناشر=بی بی سی فارسی | تاریخ=2020-05-12 | پیوند=https://www.bbc.com/persian/iran-features-52636611 | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2023-06-22}}</ref> کمک‌های اوّلیه بر روی او در بیمارستان سوسنگرد انجام گرفت و آمبولانس به [[اهواز]] شتافت ولی پیکر بی‌جان او به اهواز رسید.<ref>زندگینامه مصطفی چمران. از انتشارات بنیاد چمران</ref> و در همان تاریخ درگذشت<ref>{{یادکرد وب |نشانی =http://www.ion.ir/News/230241.html |عنوان = لحظه شهادت شهید چمران +18 |تاریخ = ۳۱ خرداد ۱۳۹۶ | تاریخ بازبینی = ۱ تیر ۱۳۹۶}}</ref> آرامگاهش در [[بهشت زهرا]] قرار دارد و آدرس قبر او قطعهٔ ۲۴ ردیف: ۷۱ شماره: ۲۵ و تاریخ دفنش ۲ تیر ۱۳۶۰ است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chamran.org/old/biography.htm |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۰ ژانویه ۲۰۱۴ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140922043534/http://www.chamran.org/old/biography.htm |archivedate=۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
چمران در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ که برای سرکشی، معرفی و توجیه فرمانده جدید محور به جای «ایرج رستمی» به [[دهلاویه]] رفته بود، بر اثر اصابت [[ترکش (مهمات)|ترکش]] [[خمپاره]] ۶۰ از ناحیه پشت سر زخمی شد؛ مورد اصابت قرار گرفتن از پشت سر، منشأ گمانه زنی‌های بسیار در مورد احتمال مرگ او بر اثر [[آتش خودی]] بوده است.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=پرونده‌های رازآلود 'آتش خودی' در ایران | ناشر=بی‌بی‌سی فارسی | تاریخ=2020-05-12 | پیوند=https://www.bbc.com/persian/iran-features-52636611 | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2023-06-22}}</ref> پیکر بی‌جان او به اهواز رسید.<ref>زندگینامه مصطفی چمران. از انتشارات بنیاد چمران</ref> و در همان تاریخ درگذشت<ref>{{یادکرد وب |نشانی =http://www.ion.ir/News/230241.html |عنوان = لحظه شهادت شهید چمران +18 |تاریخ = ۳۱ خرداد ۱۳۹۶ | تاریخ بازبینی = ۱ تیر ۱۳۹۶}}</ref> آرامگاهش در [[بهشت زهرا]] قطعهٔ ۲۴ ردیف: ۷۱ شماره: ۲۵ و تاریخ دفن ۲ تیر ۱۳۶۰ است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chamran.org/old/biography.htm |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۰ ژانویه ۲۰۱۴ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140922043534/http://www.chamran.org/old/biography.htm |archivedate=۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>


== یادبود ==
== یادبود ==
[[پرونده:Mostafa_Chamran_-_wallpainting_-_Azadegan_blv_-_Kashmar_1.JPG|بندانگشتی|دیوار نوشته درباره چمران]]
[[پرونده:Mostafa_Chamran_-_wallpainting_-_Azadegan_blv_-_Kashmar_1.JPG|بندانگشتی|دیوار نوشته دربارهٔ چمران]]
[[سید روح‌الله خمینی]] رهبر جمهوری اسلامی ایران او را [[سردار]] اسلام و مجاهد بیدار و متعهد راه تعالی نامید. بعد از مرگ، نام چمران به عنوان یک [[قهرمان]] بر روی بسیاری از خیابان‌ها و ساختمان‌ها در ایران و [[لبنان]] از جمله [[بزرگراه شهید چمران|بزرگراه چمران در تهران]] گذاشته شد.<ref name=bezahra>{{cite book|author=Scott Peterson|title=Let the Swords Encircle Me: Iran--A Journey Behind the Headlines|url=https://archive.org/details/isbn_9781416597285|url-access=registration|date=21 September 2010|publisher=Simon & Schuster|isbn=978-1-4165-9739-1|pages=[https://archive.org/details/isbn_9781416597285/page/701 701]}}</ref>
[[سید روح‌الله خمینی]] او را [[سردار]] اسلام و مجاهد بیدار و متعهد راه تعالی نامید. بعد از مرگ، نام چمران به عنوان یک [[قهرمان]] بر روی بسیاری از خیابان‌ها و ساختمان‌ها در ایران و [[لبنان]] از جمله [[بزرگراه شهید چمران|بزرگراه چمران در تهران]] گذاشته شد.<ref name=bezahra>{{cite book|author=Scott Peterson|title=Let the Swords Encircle Me: Iran--A Journey Behind the Headlines|url=https://archive.org/details/ISBN -9781416597285|url-access=registration|date=21 September 2010|publisher=Simon & Schuster|isbn=978-1-4165-9739-1|pages=[https://archive.org/details/ISBN -9781416597285/page/701 701]}}</ref>


سال ۱۳۹۱ محسن علوی پور کتاب زندگی‌نامه چمران را منتشر کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.taghribnews.com/en/news/98998/martyr-chamran-s-biography-book-unveiled|عنوان=Martyr Chamran's biography book unveiled".}}</ref> نیک رابینسون در سال ۲۰۱۳ زندگی‌نامه انگلیسی چمران را در انگلستان منتشر کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.tehrantimes.com/arts-and-culture/109182-book-on-lifestyle-of-iranian-veteran-chamran-published-in-uk|عنوان=Book on lifestyle of Iranian veteran Chamran published in UK|بازبینی=۱۲ آوریل ۲۰۲۱|archive-date=۶ دسامبر ۲۰۱۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20131206164414/http://www.tehrantimes.com/arts-and-culture/109182-book-on-lifestyle-of-iranian-veteran-chamran-published-in-uk|url-status=bot: unknown}}</ref>
سال ۱۳۹۱ محسن علوی پور کتاب زندگی‌نامه چمران را منتشر کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.taghribnews.com/en/news/98998/martyr-chamran-s-biography-book-unveiled|عنوان=Martyr Chamran's biography book unveiled".}}</ref> نیک رابینسون در سال ۲۰۱۳ زندگی‌نامه انگلیسی چمران را در انگلستان منتشر کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.tehrantimes.com/arts-and-culture/109182-book-on-lifestyle-of-iranian-veteran-chamran-published-in-uk|عنوان=Book on lifestyle of Iranian veteran Chamran published in UK|بازبینی=۱۲ آوریل ۲۰۲۱|archive-date=۶ دسامبر ۲۰۱۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20131206164414/http://www.tehrantimes.com/arts-and-culture/109182-book-on-lifestyle-of-iranian-veteran-chamran-published-in-uk|url-status=bot: unknown}}</ref>

=== در سینما ===
=== در سینما ===
{{اصلی|چ (فیلم)}}
{{اصلی|چ (فیلم)}}
* '''فیلم سینمایی چ''': [[ابراهیم حاتمی کیا]]، کارگردان ایرانی، فیلمی را به نام [[چ (فیلم)|چِ]] دربارهٔ مصطفی چمران ساخت. این فیلم داستان ۲ روز از زندگی مصطفی چمران طی نبرد پاوه را به تصویر می‌کشد. این فیلم برنده ۶ سیمرغ بلورین از سی و دومین جشنواره فیلم فجر شده‌است. در این فیلم [[فریبرز عرب نیا]] نقش چمران و [[سعید راد]] نقش تیمسار فلاحی را بر عهده دارند.
* '''فیلم سینمایی چ''': [[ابراهیم حاتمی کیا]]، کارگردان ایرانی، فیلمی را به نام [[چ (فیلم)|چِ]] دربارهٔ مصطفی چمران ساخت. این فیلم داستان ۲ روز از زندگی مصطفی چمران طی نبرد پاوه را به تصویر می‌کشد. این فیلم برنده ۶ سیمرغ بلورین از سی و دومین جشنواره فیلم فجر شده است. در این فیلم [[فریبرز عرب نیا]] نقش چمران و [[سعید راد]] نقش تیمسار فلاحی را بر عهده دارند.
* '''مجموعه تلویزیونی سیمرغ''': در مجموعه تلویزیونی [[سیمرغ (مجموعه تلویزیونی)|سیمرغ]] نیز که سرگذشت دو تن از خلبانان [[هوانیروز]] یعنی [[احمد کشوری]] و [[علی‌اکبر شیرودی]] را به تصویر می‌کشد، به نقش چمران در واقعه پاوه اشاره شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chemovie.ir/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426150826/http://www.chemovie.ir/ |archivedate=۲۶ آوریل ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref> در قتلگاه او در [[دهلاویه]] نیز بنای یادبودی ساخته‌اند.
* '''مجموعه تلویزیونی سیمرغ''': در مجموعه تلویزیونی [[سیمرغ (مجموعه تلویزیونی)|سیمرغ]] نیز که سرگذشت دو تن از خلبانان [[هوانیروز]] یعنی [[احمد کشوری]] و [[علی‌اکبر شیرودی]] را به تصویر می‌کشد، به نقش چمران در واقعه پاوه اشاره شده است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chemovie.ir/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426150826/http://www.chemovie.ir/ |archivedate=۲۶ آوریل ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref> در قتلگاه او در [[دهلاویه]] نیز بنای یادبودی ساخته‌اند.


== عرفان و هنر ==
== عرفان و هنر ==
چمران شخصیتی [[عرفان|عارفانه]] داشت و به اشعار [[مولوی]] علاقه نشان می‌داد.<ref>{{cite book|last1=Chehabi|first1=Houchang |title=Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran Under the Shah and Khomeini |date=1990|publisher=I.B.Tauris|location=|isbn=978-1-85043-198-5|url=https://books.google.com/books?id=JJEIQbUnGyYC&pg=PA191&dq=Chamran&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwjCkavPua_NAhWsApoKHTC6C6wQ6AEIKjAC#v=onepage&q=Chamran&f=false|accessdate=17 June 2016}}</ref>{{rp|191}}
چمران شخصیتی [[عرفان|عارفانه]] داشت و به اشعار [[مولوی]] علاقه نشان می‌داد.<ref>{{cite book|last1=Chehabi|first1=Houchang |title=Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran Under the Shah and Khomeini |date=1990|publisher=I.B.Tauris|location=|isbn=978-1-85043-198-5|url=https://books.google.com/books?id=JJEIQbUnGyYC&pg=PA191&dq=Chamran&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwjCkavPua_NAhWsApoKHTC6C6wQ6AEIKjAC#v=onepage&q=Chamran&f=false|accessdate=17 June 2016}}</ref>{{rp|191}}
آثار هنری زیادی را بر جای گذاشت که از جمله آن‌ها می‌توان به تابلوهای نقاشی، مجسمه‌ها و عکس‌ها اشاره کرد. نقاشی در میان علاقه‌مندی‌های بارز هنری چمران بود که در این زمینه چندین اثر رنگ روغن از وی به جا مانده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.farhangnews.ir/content/79185 |title=نگاهی به بُعد هنری زندگی شهید چمران |accessdate=۶ فوریه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170111202335/http://www.farhangnews.ir/content/79185 |archivedate=۱۱ ژانویه ۲۰۱۷ |dead-url=yes}}</ref>
آثار هنری زیادی را بر جای گذاشت که از جمله آن‌ها می‌توان به تابلوهای نقاشی، مجسمه‌ها و عکس‌ها اشاره کرد. نقاشی در میان علاقه‌مندی‌های بارز هنری چمران بود که در این زمینه چندین اثر رنگ روغن از وی به جا مانده است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.farhangnews.ir/content/79185 |title=نگاهی به بُعد هنری زندگی شهید چمران |accessdate=۶ فوریه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170111202335/http://www.farhangnews.ir/content/79185 |archivedate=۱۱ ژانویه ۲۰۱۷ |dead-url=yes}}</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۲۰۳: خط ۲۰۱:
{{S-off}}
{{S-off}}
{{S-bef|قبل=[[ابراهیم یزدی]]}}
{{S-bef|قبل=[[ابراهیم یزدی]]}}
{{S-ttl|عنوان=[[معاون نخست‌وزیر ایران|معاون امور انقلاب نخست‌وزیر ایران]]|سال‌ها=۱۳۵۸}}
{{S-ttl|عنوان=[[معاون نخست‌وزیر ایران|معاون نخست‌وزیر]] در امور انقلاب|سال‌ها=۱۳۵۸}}
{{S-non|reason=انحلال معاونت}}
{{S-non|reason=انحلال معاونت}}
{{S-bef|قبل=[[عزت‌الله نورایی]]{{-}}{{کوچک|سرپرست}}}}
{{S-bef|قبل=[[عزت‌الله نورایی]]{{-}}{{کوچک|سرپرست}}}}
خط ۲۱۰: خط ۲۰۸:
{{S-gov}}
{{S-gov}}
{{S-new}}
{{S-new}}
{{S-ttl|عنوان=[[شورای عالی دفاع ملی#اعضا|نماینده ولی فقیه در شورای عالی دفاع ملی]]|سال‌ها=۱۳۶۰–۱۳۵۹|مجاور=[[سید علی خامنه‌ای]]}}
{{S-ttl|عنوان=[[شورای عالی دفاع#اعضا|نماینده ولی فقیه در شورای عالی دفاع]]|سال‌ها=۱۳۶۰–۱۳۵۹|مجاور=[[سید علی خامنه‌ای]]}}
{{S-aft|بعد=[[سید موسی نامجو]]}}
{{S-aft|بعد=[[سید موسی نامجو]]}}
{{S-mil}}
{{S-mil}}
خط ۲۵۰: خط ۲۴۸:
[[رده:قتل‌های ناشناخته در ایران]]
[[رده:قتل‌های ناشناخته در ایران]]
[[رده:کشتگان ایرانی در جنگ ایران و عراق]]
[[رده:کشتگان ایرانی در جنگ ایران و عراق]]
[[رده:کشته‌شدگان توسط افراد خودی]]
[[رده:معاونان نخست‌وزیران ایران]]
[[رده:مهندسان سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران]]
[[رده:مهندسان سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران]]
[[رده:مهندسان مکانیک اهل ایران]]
[[رده:مهندسان مکانیک اهل ایران]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۳:۴۱

مصطفی چمران
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی
دورهٔ نخست
دوره مسئولیت
۷ خرداد ۱۳۵۹ – ۳۱ خرداد ۱۳۶۰
حوزه انتخاباتیتهران، ری و شمیران
اکثریت۱٬۱۰۰٬۸۴۲ (۵۱٫۵٪)
سومین وزیر دفاع ملی
دوره مسئولیت
۸ مهر ۱۳۵۸ – ۱۹ شهریور ۱۳۵۹
گمارندهمهدی بازرگان
شورای انقلاب اسلامی
قائم‌مقامحسن چگینی
پس ازعزت‌الله نورایی (سرپرست)
پیش ازجواد فکوری
دومین معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب
دوره مسئولیت
۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ – ۸ مهر ۱۳۵۸
نخست‌وزیرمهدی بازرگان
پس ازابراهیم یزدی
پیش ازانحلال معاونت
اطلاعات شخصی
زاده
مصطفی چمران ساوه‌ای

۱۰ مهر ۱۳۱۱
تهران، ایران
درگذشته۳۱ خرداد ۱۳۶۰ (۴۹ سال)
دهلاویه، ایران
علت مرگبرخورد ترکش خمپاره
آرامگاهقطعه ۲۴ بهشت زهرا، تهران
حزب سیاسینهضت آزادی ایران
دیگر عضویت‌های سیاسینهضت مقاومت ملی
جبهه ملی ایران
همسر(ان)تامسن هیمن (پروانه) (ا. ۱۳۴۰–ج. ۱۳۵۲)[۱]
غاده جابر (ا. ۱۳۵۵–ب. ۱۳۶۰)
فرزندانروشن، رحیم، علی و جمال
خویشاوندانمهدی چمران (برادر)
هیئت دولتدولت موقت بازرگان
دولت موقت شورای انقلاب
خدمات نظامی
لقب(ها)جمال
وفاداری جنبش امل
ایران ایران
خدمت/شاخهافواج مقاومت لبنان
سپاه پاسداران
ستاد جنگ‌های نامنظم
سال‌های خدمت۱۳۵۷–۱۳۵۴ (امل)
۱۳۶۰–۱۳۵۹ (ایران)
فرماندهستاد جنگ‌های نامنظم
جنگ‌ها/عملیات‌جنگ داخلی لبنان
شورش حزب دموکرات کردستان
جنگ ایران و عراق †
پس‌زمینه‌های علمی
دانشگاهدانشگاه تهران
ایالات متحده آمریکادانشگاه ای اند ام تگزاس
ایالات متحده آمریکا دانشگاه کالیفرنیا، برکلی
عنوان پایان‌نامهElectron Beam in the Cold-Cathode Magnetron (۱۹۶۳)
استاد راهنماDavid H. Sloan
کار علمی
زمینهٔ تخصصی/حوزه کاریمهندسی برق
فیزیک
زیرشاخهٔالکترومکانیک
فیزیک پلاسما
نهادایالات متحده آمریکا آزمایشگاه‌های بل
ایالات متحده آمریکا آزمایشگاه پیش‌رانش جت

مصطفی چمران ساوه‌ای (۱۰ مهر ۱۳۱۱ – ۳۱ خرداد ۱۳۶۰)[۲][۳] سیاستمدار، فیزیکدان و نظامی ایرانی و عضو نهضت آزادی ایران بود.[۴] او وزیر دفاع، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی، از فرماندهان جنگ ایران و عراق و بنیان‌گذار ستاد جنگ‌های نامنظم بود. وی همراه موسی صدر در تشکیل جنبش امل در لبنان نقش داشت.[۵]

در دانشگاه تهران، شاگرد مهدی بازرگان بود که عامل ورود او به سیاست شد. لیسانس الکترومکانیک گرفت و در آمریکا دکترای فیزیک پلاسما کسب کرد. پس از آموزش نظامی در مصر، به لبنان رفت.[۶] پس از کودتای ۲۸ مرداد در سازمان نهضت مقاومت ملی زیر نظر مهدی بازرگان، سید رضا زنجانی و سید محمود طالقانی، فعالیت می‌کرد. در زمان تحصیل در آمریکا به همراه ابراهیم یزدی، علی شریعتی و صادق قطب‌زاده، شاخه خارج از کشور نهضت آزادی ایران و انجمن اسلامی دانشجویان را تأسیس کرد.[۷] او هماهنگ‌کننده ارتش و نیروهای مردمی بود.[۸][۹][۱۰][۱۱]

زندگی و تحصیلات

مصطفی در سال ۱۳۱۱ ش در خیابان پانزده خرداد تهران، بازار آهنگرها، محله سرپولک به دنیا آمد. پدرش حسن چمران ساوه‌ای از آذری‌ها ساوه بود [نیازمند منبع] که از روستای چمران به تهران مهاجرت کرده بود.

کارنامه پنجم و شش دبستان مصطفی چمران با نام خانوادگی کامل وی
کارنامه سوم دبیرستان مصطفی چمران

تحصیلات ابتدایی را در مدرسه انتصاریه پامنار، متوسطه را در دارالفنون و البرز طی کرد. در ۱۳۳۲ با رتبه ۱۵ در رشته الکترومکانیک دانشکده فنی دانشگاه تهران پذیرفته شد. در اواخر دهه ۳۰شمسی (احتمالا ۱۳۳۸–۱۹۵۹) با بورس به دانشگاه تگزاس ای اند ام آمریکا[۱۲] رفت و درجه کارشناسی ارشد را در مهندسی برق کسب نمود.[۱۳]در ۱۹۶۳م-۱۳۴۲ش دکترای پلاسما فیزیک را از دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیا گرفت[۱۴] گفته شده است که پایان‌نامه او مرجع ۲ مقاله علمی در زمینه پلاسما فیزیک شد.[۱۵] رسالهٔ دکتری او باریکه الکترونی در مگنترون با کاتد سرد توسط رضا امراللهی در سال ۱۳۸۸ ترجمه و توسط دانشگاه امیرکبیر منتشر شد.[۱۶]

او در کتاب خود بنام خودسازی گفته است که در دهه ۶۰ میلادی در آزمایشگاه‌های بل و آزمایشگاه پیشرانه جت ناسا به‌عنوان محقق استخدام شده بود.[۱۷][۱۸][۱۹] از آنجاکه او در ۱۹۶۳ فارغ‌التحصیل شده و در اواخر همان سال به‌همراه قطب زاده و یزدی آمریکا را ترک کرده است احتمالاً در دوران دانشجویی دکترا کار تحقیق می‌کرده یا اینکه مدت کوتاهی در همین سال کار تحقیقات می‌کرده است. این مطلب نیاز به تحقیق بیشتر دارد.[۲۰]

علاوه بر زبان فارسی به عربی، ترکی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی مسلط بود و به هنر نیز توجه داشت.[۲۱][۲۲]

خانواده

بار اول در سال ۱۳۴۰ با یک دختر آمریکایی به نام تامس (پروانه) هیمن[۲۳] ازدواج کرد. و ثمره این ازدواج، یک دختر به نام روشن چمران و سه پسر به نام‌های رحیم چمران، علی چمران و جمال بودند که جمال در کودکی در استخر خانه پدر زنش غرق شد. اکنون فرزندانش در کناره غربی آمریکا زندگی می‌کنند. رحیم چمران یک آتش‌نشان است و علی چمران در یک کارخانه جعبه سازی کار می‌کند. پروانه پس از رفتن به لبنان به دلیل شرایط سخت به آمریکا بازگشت و در سال ۱۹۷۳–۱۳۵۲ش از مصطفی جدا شد تا اینکه در سال ۲۰۰۹ درگذشت.[۲۳][۲۴] چمران قصد نداشت دیگر با آنها ارتباط داشته باشد و معتقد بود زندگی آنها به گونه‌ای دیگر و زندگی او به گونه‌ای دیگر است. وقتی به ایران برگشت حتی یکی از فرزندانش نوار ضبط کرده‌ای فرستاد اما وی پاسخی به او نداد.[۲۵] اینکه پس از ده‌ها سال هیچ مصاحبه ای با همسر و فرزندان چمران انجام نشده است قدری عجیب و در مورد شخصیت چمران شک برانگیز است.

چمران در ۱۹۷۷–۱۳۵۶ش با غاده جابر لبنانی ازدواج کرد. واسطه این ازدواج، موسی صدر و یک روحانی به نام سید غروی بودند.[۲۶]

عباس چمران، برادر بزرگ او آخرین رئیس دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف قبل از انقلاب بود که پس از مرگ او درگذشت[۲۷] و مهدی چمران برادر دیگر او سابقه ریاست شورای شهر تهران را دارد.[۲۸]

موزه مصطفی چمران

فعالیت‌ها

چمران از سن پانزده سالگی در جلسه‌های تفسیر قرآن سید محمود علایی طالقانی و در درس‌های فلسفه و منطق مرتضی مطهری حضور پیدا می‌کرد.[۲۲] سپس عضو انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود. در مبارزات مصدق، شرکت داشت. در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ و حمله گارد به دانشکده فنی دانشگاه تهران جزو معترضان به حضور نیکسون بود. از مسئولان نهضت مقاومت ملی و عضو جبهه ملی ایران در دانشگاه تهران بود. در آمریکا به همراه تنی چند از هم‌فکرانش شاخه نهضت آزادی ایران در خارج از کشور را تأسیس کرد. با همکاری ابراهیم یزدی برای اولین بار انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا را پایه‌ریزی کرد و از مؤسسان انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی کالیفرنیا بود. به دلیل این فعالیت‌ها، بورس تحصیلی شاگرد ممتازی وی قطع شد و تا پایان دوره دکتری در دانشگاه برکلی به عنوان پژوهش‌یار ای آی مشغول به کار شد.[۲۹][۳۰]

در سال ۱۹۶۳ پس از فارغ‌التحصیل شدن با خانواده خود به نیوجرسی منتقل شد و ضمن عضویت در شورای مرکزی جبهه ملی به عنوان عضو هیئت اجرایی و مسئول مالی به فعالیت پرداخت. تدارک اعتراضات و بسیج دانشجویان در جلوی سازمان ملل در نیویورک، جلوی کاخ سفید در واشینگتن و همچنین سفارت ایران در شهر واشینگتن و سایر کنسول‌گری‌ها در شهرهای شیکاگو، نیویورک، سانفرانسیسکو در جهت اعتراض به وضعیت سیاسی ـ اجتماعی ایران بخش عمده‌ای از تلاش و فعالیت‌های او در این سال‌ها است.[۳۱]

در ۱۳۴۲–۱۹۶۳، برای آموزش نظامی به کوبا رفت. در دسامبر ۱۹۶۳، به همراه قطب‌زاده و یزدی، به مصر رفته و آموزش چریکی دیدند. با مقامات مصری ملاقات کردند تا یک سازمان ضد شاه در این کشور تأسیس کنند که ساما (SAMA) سازمان ویژه اتحاد و اقدام نام گرفت و چمران رئیس شاخه نظامی آن بود.

در ۱۹۶۵ به آمریکا برگشت و گروه تشیع سرخ (Red Shiism) را در سن خوزه کالیفرنیا با هدف آموزش شبه نظامیان تأسیس کرد.

در ۱۹۶۸، انجمن دانشجویان مسلمان آمریکا(MSA) را تأسیس کرد که رهبری آن را ابراهیم یزدی بر عهده داشت و شعبه‌هایی در انگلستان و فرانسه تأسیس کرد.

در ۱۹۷۱، به لبنان رفت و به اردوگاه‌های سازمان آزادیبخش فلسطین و جنبش امل پیوست. از اعضای اصلی جنبش انقلاب اسلامی در خاورمیانه شد و به سازماندهی و آموزش نیروهای چریکی و انقلابی در الجزایر، مصر و سوریه پرداخت. در طول جنگ داخلی لبنان با موسی صدر همکاری کرد.

چمران و صادق قطب زاده در جناح موسوم به «مافیای سوری»، دربار خمینی بودند که بین گروه او و گروه لیبی به رهبری محمد منتظری، اختلاف و نزاع درگرفت. با وقوع انقلاب به ایران بازگشت.

داریوش همایون وزیر وقت اطلاعات و جهانگردی کابینه جمشید آموزگار در مصاحبه خود در تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد ادعا می‌کند که بر اساس شنیده‌های او مصطفی چمران مسئول رساندن وسایل آتش زا به فلسطینی‌ها برای آتش‌سوزی سینما رکس بوده است.[۳۲]

چمران در سال ۱۳۵۸ به عنوان معاون نخست‌وزیر در کابینه مهدی بازرگان خدمت کرد. عملیات نظامی در کردستان را رهبری کرد. از شهریور ۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹ وزیر دفاع بود و اولین وزیر دفاع غیرنظامی جمهوری اسلامی بود. .[۳۳]

ترتیب زمانی

۱۳۱۱ تولد

۱۳۳۲ ورود به دانشگاه تهران

۱۳۳۸ اعزام به آمریکا

۱۳۳۹ ازدواج

۱۳۴۰ اخذ فوق لیسانس

۱۳۴۲ اخذ دکتری

۱۳۴۲ زمستان اعزام به مصر به‌همراه یزدی

۱۳۴۴ بازگشت به آمریکا و تأسیس گروه شیعه سرخ

۱۳۴۷ تأسیس گروه دانشجویان مسلمان آمریکا

۱۳۵۰ رفتن به لبنان آشنایی با موسی صدر و شرکت در جنبش امل

۱۳۵۷ بازگشت به ایران

۱۳۵۸ معاون نخست‌وزیر در کابینه مهدی بازرگان

۱۳۵۹ وزیر دفاع

چمران در حال کار در آزمایشگاه هسته‌ای

در مصر

در مصر با مشاهده جریان ناسیونالیسم عربی به جمال عبدالناصر اعتراض کرد و جمال ضمن پذیرش این اعتراض گفت که جریان ناسیونالیسم عربی آن قدر قوی است که نمی‌توان به‌راحتی با آن مقابله کرد و به دنبال آن به چمران و یارانش اجازه داد که در آن کشور نظرات خود را بیان کنند.[۳۴]

عادل عون (ابو یاسر) از مبارزان لبنان و دوست چمران در مصر و لبنان می‌گوید: دربارهٔ دلیل ترک آمریکا از او سؤال کردم، سبب این کار را قصد نداشتن شرکت در پیشرفت صنایع نظامی آمریکا دانست و گفت با هدف مساعدت به برادران مسلمان در این دوره نظامی حضور پیدا کرده است.[۲۲][۳۵]

در لبنان

در سال ۱۳۵۰ موسی صدر، در سفری به تهران ضمن ملاقات با مهدی بازرگان و گزارش خدمات در لبنان، از تشکیل مدرسه در شهر صور خبر می‌دهد بازرگان، چمران را معرفی می‌نماید. مورد قبول او قرار گرفته و وی دوباره همه چیز را رها کرده و برای مدیریت مدرسه به لبنان می‌رود.[۳۶] او هشت سال مدیریت مدرسه صنعتی جبل عامل بود. او مبتکر راه‌اندازی مدارس فنی و حرفه‌ای در لبنان بود که زیربناهای توسعه‌ را برای مردم جنوب لبنان فراهم ساخت.[۳۷]

تأسیس پایگاه چریکی تعلیم مبارزان ایرانی در لبنان، از دیگر اهداف چمران بود.[۳۸] او در لبنان به موسی صدر کمک کرد تا سازمان امل، به عنوان شاخه نظامی، «حرکةالمحرومین» را پایه‌گذاری کند.[۳۹]

چمران از سال ۱۹۷۱ کلاس‌های ایدئولوژیک داشت که هفته‌ای یک بار برپا می‌شد. موسی صدر، مهدی شمس الدین، محمدحسین فضل‌الله و رجال دیگر سخنرانی می‌کردند و خودش دروس ایدئولوژیک بیان می‌کرد. این افراد هسته‌های سازمان «حرکت المحرومین» را تشکیل دادند. او در بیروت نیز نظیر این اقدام را انجام داد.[۴۰]

چمران با رهبران فلسطینی مثل یاسر عرفات تماس و همکاری داشت. با بروز درگیری‌ها، موسی صدر جوانان امل را به تل زعتر فرستاد. برخی اعتقاد دارند که نیروهای امل تل زعتر را به فالانژها واگذار کردند و باعث شدند فالانژها به داخل اردوگاه رفته ساکنان را قتل‌عام کنند اما حامیان موسی صدر معتقدند اداره تل زعتر از همان ابتدا بر عهده خود فلسطینیان بوده و حتی فلسطینی‌های حاضر در اردوگاه به مناطق مرفه این اردوگاه رفتند تا از فالانژها در امان بمانند.[۴۱]

انقلاب ایران

پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، در سی ام بهمن همین سال چمران همراه با یک گروه ۹۲ نفره از همراهانش در جنبش امل از لبنان به ایران آمد و با آنکه قصد ماندن نداشت، به توصیه سید روح‌الله خمینی در وطن ماند و به تربیت اولین گروه از پاسداران انقلاب اسلامی در سعدآباد پرداخت.[۴۲][۴۳]

کردستان

پس از نبرد پاوه.

در ناآرامی‌های کردستان همراه با ولی‌الله فلاحی، به آنجا رفت. در ناآرامی‌های مریوان مدت ده روز در آن جا ماند. چمران که سخنگو و نماینده جناح تندرو شورای انقلاب و دولت موقت بود توانست با موافقت خمینی ارتش و سپاه پاسداران را به کردستان بکشاند.[۴۴]

وزارت دفاع

وی پس از حوادث کردستان به تهران احضار شد و پس ینا به پیشنهاد نخست‌وزیر و تصویب شورای انقلاب از سوی خمینی به سمت وزارت دفاع منصوب شد.[۴۵] او بیش از ۱۲۰۰۰ نفر را از ارتش پاکسازی کرد.[۴۶] حتی پس از استعفای دولت موقت، به کار در وزارت دفاع ادامه داد.[۴۷] در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ چمران از سوی خمینی به سمت مشاور شورای عالی دفاع ملی منصوب شد.[۴۸]

مجلس

وی در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی از تهران به نمایندگی انتخاب شد.[۴۹]

در خوزستان

مصاحبه چمران دربارهٔ جنگ سوسنگرد
مدفن جواد فکوری، ناصر کاظمی،
مصطفی چمران و موسی نامجو در بهشت زهرا

با آغاز جنگ ایران و عراق به جبهه رفت و ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیان نهاد. ایجاد واحد مهندسی برای ساخت جاده‌های نظامی و نصب پمپ‌های آب در کنار رود کارون و احداث یک کانال به طول حدود بیست کیلومتر و عرض یک متر در مدت یک ماه که آب کارون را به طرف تانک‌های عراقی روانه ساخت، به‌طوری‌که آن‌ها مجبور شدند چند کیلومتر عقب‌نشینی کنند و سدی بزرگ مقابل خود بسازند از اقدامات او بود.[۵۰]

پس از یأس عراقیها از تسخیر اهواز، برای دومین بار به سوسنگرد حمله کردند و شهر را محاصره کردند تا اینکه روز سوم توانستند به داخل شهر راه یابند. چمران ارتش و نیروهای مردمی و سپاه را سازماندهی کرد تا از جانب جاده اهواز - سوسنگرد به دشمن یورش ببرند. (ببینید: آزادسازی سوسنگرد)[۵۱]

کشته‌شدن

بوسه مهدی چمران بر گونه برادرش مصطفی پس از کشته‌شدن.

چمران در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ که برای سرکشی، معرفی و توجیه فرمانده جدید محور به جای «ایرج رستمی» به دهلاویه رفته بود، بر اثر اصابت ترکش خمپاره ۶۰ از ناحیه پشت سر زخمی شد؛ مورد اصابت قرار گرفتن از پشت سر، منشأ گمانه زنی‌های بسیار در مورد احتمال مرگ او بر اثر آتش خودی بوده است.[۵۲] پیکر بی‌جان او به اهواز رسید.[۵۳] و در همان تاریخ درگذشت[۵۴] آرامگاهش در بهشت زهرا قطعهٔ ۲۴ ردیف: ۷۱ شماره: ۲۵ و تاریخ دفن ۲ تیر ۱۳۶۰ است.[۵۵]

یادبود

دیوار نوشته دربارهٔ چمران

سید روح‌الله خمینی او را سردار اسلام و مجاهد بیدار و متعهد راه تعالی نامید. بعد از مرگ، نام چمران به عنوان یک قهرمان بر روی بسیاری از خیابان‌ها و ساختمان‌ها در ایران و لبنان از جمله بزرگراه چمران در تهران گذاشته شد.[۵۶]

سال ۱۳۹۱ محسن علوی پور کتاب زندگی‌نامه چمران را منتشر کرد.[۵۷] نیک رابینسون در سال ۲۰۱۳ زندگی‌نامه انگلیسی چمران را در انگلستان منتشر کرد.[۵۸]

در سینما

مقالهٔ اصلی: چ (فیلم)
  • فیلم سینمایی چ: ابراهیم حاتمی کیا، کارگردان ایرانی، فیلمی را به نام چِ دربارهٔ مصطفی چمران ساخت. این فیلم داستان ۲ روز از زندگی مصطفی چمران طی نبرد پاوه را به تصویر می‌کشد. این فیلم برنده ۶ سیمرغ بلورین از سی و دومین جشنواره فیلم فجر شده است. در این فیلم فریبرز عرب نیا نقش چمران و سعید راد نقش تیمسار فلاحی را بر عهده دارند.
  • مجموعه تلویزیونی سیمرغ: در مجموعه تلویزیونی سیمرغ نیز که سرگذشت دو تن از خلبانان هوانیروز یعنی احمد کشوری و علی‌اکبر شیرودی را به تصویر می‌کشد، به نقش چمران در واقعه پاوه اشاره شده است.[۵۹] در قتلگاه او در دهلاویه نیز بنای یادبودی ساخته‌اند.

عرفان و هنر

چمران شخصیتی عارفانه داشت و به اشعار مولوی علاقه نشان می‌داد.[۶۰]: 191  آثار هنری زیادی را بر جای گذاشت که از جمله آن‌ها می‌توان به تابلوهای نقاشی، مجسمه‌ها و عکس‌ها اشاره کرد. نقاشی در میان علاقه‌مندی‌های بارز هنری چمران بود که در این زمینه چندین اثر رنگ روغن از وی به جا مانده است.[۶۱]

پانویس

  1. ↑ توحیدی، مرجان (۳۱ خرداد ۱۳۹۵). «کدام چمران». شرق. سال سیزدهم (۲۶۱۲): ۷–۶.
  2. ↑ صدری افشار، حکمی و حکمی.
  3. ↑ چمران، مهدی، دانشنامه جهان اسلام.
  4. ↑ «ابراهیم یزدی: غرضی، چمران را اذیت می‌کرد/ عضویت چمران در نهضت آزادی قابل انکار نیست». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۷.
  5. ↑ چمران، مهدی، دانشنامه جهان اسلام.
  6. ↑ مصطفی چمران تابناک
  7. ↑ «نگاهی به ویژگی‌های علمی و شخصیتی شهید چمران/ عشق هدف حیات و محرک زندگی من است». باشگاه خبرنگاران جوان.
  8. ↑ آوینی
  9. ↑ «شهید چمران که بود؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  10. ↑ «مصطفی چمران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۶ فوریه ۲۰۱۶.
  11. ↑ روایت حماسه‌های چمران از کالیفرنیا تا سوسنگرد
  12. ↑ Chamran-Savehi, Mostafa (1959). "An integrator based on motion and electrostatic charge" (به انگلیسی). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  13. ↑ «یک انتگرال‌گیر بر مبنای حرکت و بار الکترواستاتیک»، تز کارشناسی ارشد مصطفی چمران، [WorldCat.org].
  14. ↑ عناوین تزهای دکترای سال 1963 دانشکدهٔ مهندسی برق و علوم رایانه دانشگاه برکلی.
  15. ↑ «محقق Google». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۰-۲۹.
  16. ↑ «باریکه الکترونی در مگنترون با کاتد سرد». دانشگاه امیرکبیر.
  17. ↑ سفرهای تحقیقاتی شهید چمران آغاز شد
  18. ↑ چند درصد دانشمندان ناسا ایرانی هستند؟
  19. ↑ Scott Peterson (21 September 2010). Let the Swords Encircle Me: Iran--A Journey Behind the Headlines. Simon & Schuster. pp. 701. ISBN 978-1-4165-9739-1.
  20. ↑ Abbas William Samii (1997). "The Shah's Lebanon policy: the role of SAVAK". Middle Eastern Studies. 33 (1): 66–91. doi:10.1080/00263209708701142.
  21. ↑ «شهید چمران، در خدمت به اسلام مرز نمی‌شناخت». دانا.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ «از نقاشی شمع تا میدان جنگ مصطفی چمران». تبیان.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ «دربارهٔ عشق چمران به فرزندان و همسر اولش». جهان نیوز.
  24. ↑ عکس فرزند چمران در آمریکا
  25. ↑ «سرنوشت فرزندان چمران».
  26. ↑ ازدواج به سبک شهید چمران
  27. ↑ «SUTA». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
  28. ↑ «مهدی چمران رئیس ماند». شبکه خبر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰ فوریه ۲۰۱۹.
  29. ↑ زندگی‌نامه شهید مصطفی چمران بایگانی‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine علم و تفکر
  30. ↑ زندگینامه: مصطفی چمران (۱۳۱۱- ۱۳۶۰) سایت روزنامه همشهری
  31. ↑ خاطرات ابراهیم یزدی
  32. ↑ تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد-مصاحبه با داریوش همایون-نوار شماره ۵
  33. ↑ "Mostafa Chamran". Wikipedia (به انگلیسی). 2018-12-05.
  34. ↑ کتاب «زندگینامه مصطفی چمران». از انتشارات بنیاد چمران
  35. ↑ چمران مصداق عینی انقلابی گری واقعی است خبرگزاری جمهوری اسلامی
  36. ↑ خاطرات ابراهیم یزدی
  37. ↑ گذری در تاریخ: خاطرات علی‌اکبر صالحی، انتشارات وزارت امور خارجه، نسخه الکترونیکی صفحه ۱۱۸
  38. ↑ زندگینامه شهید چمران بایگانی‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine پرچمداران
  39. ↑ «افزودن منبع». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴.
  40. ↑ Chehabi, Houchang; Abisaab, Rula Jurdi (2006). Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years. I.B.Tauris. ISBN 978-1-86064-561-7. Retrieved 17 June 2016.
  41. ↑ «مصطفی چمران؛ چریک مسلمان خاورمیانه». پایگاه خبری رویداد24.
  42. ↑ ماجرای قوی‌ترین شاگرد لبنانی شهید چمران مشرق
  43. ↑ زندگینامه مصطفی چمران دانشگاه علم و صنعت ایران
  44. ↑ «آخرین صفحهٔ تقویم ۲۰». irPress.org. ۲۰۱۷-۰۱-۲۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۱-۲۵.
  45. ↑ «حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت وزیر دفاع ملی». سایت جامع خمینی.
  46. ↑ «صورت مذاکرات مجلس شورای اسلامی دوره اول جلسه 17». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۱۶.
  47. ↑ «حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت وزیر دفاع ملی». سایت جامع خمینی.
  48. ↑ «حکم انتصاب آقای مصطفی چمران به سمت مشاور شورای عالی دفاع ملی». سایت جامع خمینی.
  49. ↑ شهید چمران؛از ولادت تا شهادت + موشن گرافیک خبرگزاری تسنیم
  50. ↑ زندگی‌نامه فرمانده جنگ‌های چریکی و نامنظم باشگاه خبرنگاران جوان
  51. ↑ همه چیز درباره پیروزی‌های پی در پی رزمندگان اسلام در سوسنگرد خبرگزاری تسنیم
  52. ↑ «پرونده‌های رازآلود 'آتش خودی' در ایران». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۲۰-۰۵-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۶-۲۲.
  53. ↑ زندگینامه مصطفی چمران. از انتشارات بنیاد چمران
  54. ↑ «لحظه شهادت شهید چمران +18». ۳۱ خرداد ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۱ تیر ۱۳۹۶.
  55. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴.
  56. ↑ Scott Peterson (21 September 2010). -9781416597285 Let the Swords Encircle Me: Iran--A Journey Behind the Headlines. Simon & Schuster. pp. -9781416597285/page/701 701. ISBN 978-1-4165-9739-1. {{cite book}}: Check |url= value (help)
  57. ↑ «Martyr Chamran's biography book unveiled"».
  58. ↑ «Book on lifestyle of Iranian veteran Chamran published in UK». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ آوریل ۲۰۲۱.
  59. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  60. ↑ Chehabi, Houchang (1990). Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran Under the Shah and Khomeini. I.B.Tauris. ISBN 978-1-85043-198-5. Retrieved 17 June 2016.
  61. ↑ «نگاهی به بُعد هنری زندگی شهید چمران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ فوریه ۲۰۱۶.

منابع

پیوند به بیرون

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مصطفی چمران در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مصطفی چمران موجود است.
زندگی‌نامه از زبان خود وی
  • کتاب سرنوشت یاران مصدق-هوشنگ مهدوی
  • کتاب پشت پرده انقلاب اسلامی-اعترافات حسین بروجردی- به کوشش و ویرایش بهرام چوبینه.
مناصب سیاسی
پیشین:
ابراهیم یزدی 		معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب
۱۳۵۸ 		انحلال معاونت
پیشین:
عزت‌الله نورایی
سرپرست 		وزیر دفاع ملی
۱۳۵۹–۱۳۵۸ 		پسین:
جواد فکوری
مناصب حکومتی
عنوان جدید نماینده ولی فقیه در شورای عالی دفاع
۱۳۶۰–۱۳۵۹
متصدی همزمان: سید علی خامنه‌ای 		پسین:
سید موسی نامجو
مناصب نظامی
عنوان جدید فرمانده ستاد جنگ‌های نامنظم
۱۳۶۰–۱۳۵۹ 		پسین:
مهدی چمران
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مصطفی_چمران&oldid=39935703»