Հայկական Տավրոս
| Հայկական Տավրոս | |
|---|---|
| թուրքերեն՝ Toros Dağları | |
 | |
| Տեսակ | լեռնաշղթա |
| Երկիր |  Թուրքիա |
| Լեռնաշղթա | Տավրոսյան լեռնահամակարգ |
| Բարձրություն (ԲԾՄ) | 3726 |
| Երկարություն | 650 կմ |
| Մեծագույն գագաթ | Դեմիրկոզըք |
 | |
 | |
Հայկական Տավրոս, լեռնային համակարգ Հայկական լեռնաշխարհում[1], ներկայիս Թուրքիայում։ Ձգվում է Կիլիկյան Դրունք կիրճից մինչև Բոհտան գետը։ Երկարությունը 650 կմ է, լայնությունը՝ 35-100 կմ, միջին բարձրությունը՝ 1800-2300 մ։ Իշխանասար, Սիմսար, Մարութասար գագաթները ունեն 3000 մ բարձրություն։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայկական Տավրոսի մակերևույթը մասնատված է Եփրատի, Տիգրիսի և նրանց վտակների հովիտներով։ Դրանցից մի քանիսը միջանցիկ կիրճեր են, որոնցով Հայկական Տավրոսը բաժանվում է 3 մասի. Կիլիկիայի և Եփրատի կիրճերի միջև, միջին՝ մինչև Բիթլիսի կիրճը և արևելյան՝ մինչև Բոհտանի կիրճը։
Հայկական Տավրոսի արևելյան մասի առանձին լեռնաճյուղեր տարածվում են դեպի Վանա լիճ՝ հասնելով Վարագասար, տրոհվում առանձին լեռնազանգվածների և ձուլվում Հայոց ձորի հովտի բլրային լանդշաֆտին։
Հայկական Տավրոսի ինտենսիվ ծալքավորված պալեոզոյան և մեզոզոյան կրաքարերի և թերթաքարերի դեպի հարավային շրջված թեփուկներով և վրաշարժայի կառուցվածքի լեռնային համակարգ է, բարդացած նորագույն տեկտոնական կամարաձև բարձրացումներով և բարձրակողմանի խզումներով։ Բիթլիսի շրջանում նստվածքային շերտերը ձեղքված են և ներարկված օձաքարային հզոր ինտրուզիվ զանգվածներով։ Հյուսիսային լանջը ենթարկվել է հզոր խորքային բեկվածքի, որի ուղղությամբ ձգվում է Խարբերդի, Բալուի, Մուշի, Վանա լճի իջվածքային գոգավորությունների գոտին։ Հաճախակի են ռելիեֆի կարստային ձևերը, բնորոշ կառային դաշտերով։ Կան ստորերկրյա քարանձավներ։
Արևելյան Տիգրիսի շատ վտակներ սնվում են կարստային հզոր աղբյուրներից։ Օգտակար հանածոներից կան նավթ, պղինձ և բազմամետաղներ, քրոմիտ, ծծումբ, առատ են շինանյութեր։ Լեռնահամակարգի գլխավոր լանջերի դիրքադրությունն առաջացրել է կլիմայական և լադշաֆտային առանձնահատկություններ։ Հյուսիսային լանջի կլիման ցամաքային է՝ տաք ամառներով և ցուրտ ձմեռներով։
Տարեկան տեղումներն աճում են 300 մմ-ից մինչև 1000 մմ։ Ստորոտներում մոխրագույն հողերի վրա տարածված են կիսաանապատային, միջին մասերում, շագանակագույն հողերի վրա՝ չոր տափաստաններ, լեռնակատարներում՝ ենթալպյան բարձրախոտ մարգագետիններ և քարացրոններ։ Հարավային լանջի կլիման բնորոշ է շոգ ամառներով և մեղմ ձմեռներով, տեղումները 400-500 մմ-ից 1000-1500 մմ են։ Միջին բարձրություններում, գորշ անտառային և դարչնագույն հողերի վրա աճում են սոճի, լիբանանյան մայրի, կաղնի, մշտադալար մերձարևադարձային անտառներ, որոնք դեպի ստորոտ տեղի են տալիս ֆրիգանայի, կիսաանապատային և անապատային խմբակցությունների։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Հայկական լեռնաշխարհ, Հայկական հանրագիտարան։». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 12-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 191)։ 
|