コンテンツにスキップ

「超幾何関数」の版間の差分

出典: フリー百科事典『ウィキペディア(Wikipedia)』
削除された内容 追加された内容
一般化された超幾何関数#超幾何関数 へのリダイレクトを解除しました
タグ: リダイレクト解除
Beta関数の積分表示における誤植の訂正
 
(7人の利用者による、間の15版が非表示)
1行目: 1行目:
'''超幾何関数'''(ちょうきかかんすう)は超幾何級数で定義される[[特殊関数]]である。
'''超幾何関数'''(ちょうきかかんすう、{{Lang-en-short|hypergeometric function}})は以下の[[超幾何級数]]で定義される[[特殊関数]]である。
:<math>F(a,b,c;z):={_2F_1}\left[\begin{matrix}a,b\\c\end{matrix};z\right]=\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(a)_n(b)_n}{(c)_n\;n!}z^n</math>
:<math>F(a,b;c;z):={_2F_1}\left[\begin{matrix}a,b\\c\end{matrix};z\right]=\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(a)_n(b)_n}{(c)_n\;n!}z^n</math>
ただし、{{math|(''x''){{sub|''n''}}}} は[[ポッホハマー記号]]で表した[[昇冪]] {{math|(''x''){{sub|0}} {{=}} 1}}、{{math|(''x''){{sub|''n''}} {{=}} ''x'' (''x''+1) (''x''+2)…(''x''+''n''−1)}} である。


== 概要 ==
== 概要 ==
超幾何関数は多くの[[初等関数]]や[[特殊関数]]を包含する。
超幾何関数は多くの[[初等関数]]や[[特殊関数]]を包含する。

[[対数関数]]、[[逆三角関数]]
:<math>\begin{align}
:<math>\begin{align}
(1-z)^{-a} &= \sum_{n=0}^{\infty}\frac{(-a)(-a-1)\cdots(-a-n+1)}{n!}(-z)^n={_1F_0}\left[\begin{matrix}a\\-\end{matrix};z\right]\\
e^z &= \sum_{n=0}^{\infty}\frac{1}{n!}z^n={_0F_0}\left[\begin{matrix}-\\-\end{matrix};z\right]\\
\sin z &= z\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(-1)^n}{(2n+1)!}z^{2n}=z\cdot{_0F_1}\left[\begin{matrix}-\\\frac{3}{2}\end{matrix};-\frac{z^2}{4}\right]\\
\cos z &= \sum_{n=0}^{\infty}\frac{(-1)^n}{(2n)!}z^{2n}={_0F_1}\left[\begin{matrix}-\\\frac{1}{2}\end{matrix};-\frac{z^2}{4}\right]\\
\log(1+z) &= z\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(-1)^n}{n+1}z^{n}=z\cdot{_2F_1}\left[\begin{matrix}1,1\\2\end{matrix};-z\right]\\
\log(1+z) &= z\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(-1)^n}{n+1}z^{n}=z\cdot{_2F_1}\left[\begin{matrix}1,1\\2\end{matrix};-z\right]\\
\log\left(\frac{1+z}{1-z}\right) &= 2z\sum_{n=0}^{\infty}\frac{1}{2n+1}z^{2n}=2z\cdot{_2F_1}\left[\begin{matrix}\frac{1}{2},1\\\frac{3}{2}\end{matrix};z^2\right]\\
\log\left(\frac{1+z}{1-z}\right) &= 2z\sum_{n=0}^{\infty}\frac{1}{2n+1}z^{2n}=2z\cdot{_2F_1}\left[\begin{matrix}\frac{1}{2},1\\\frac{3}{2}\end{matrix};z^2\right]\\
21行目: 20行目:
\end{align}</math>
\end{align}</math>


== オイラー積分表示 ==
[[正弦積分]]、[[余弦積分]]、[[指数積分]]
ガウスの超幾何関数は[[オイラー積分]]で表される<ref name="hara">原岡喜重. (2002). 超幾何関数. [[朝倉書店]].</ref><ref name="toki">時弘哲治. (2006). 工学における特殊関数. [[共立出版]].</ref>。
:<math>\begin{align}
:<math>F(a,b;c;z)=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\int_{0}^{1}t^{a-1}(1-t)^{c-a-1}(1-tz)^{-b}dt\qquad(0<\real{a}<\real{c},|z|<1)</math>
\operatorname{Si}(z) &= z\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(-1)^n}{(2n+1)(2n+1)!}z^{2n}=z\cdot{_1F_2}\left[\begin{matrix}\frac{1}{2}\\\frac{3}{2},\frac{3}{2}\end{matrix};-\frac{z^2}{4}\right]\\
これは
\operatorname{Ci}(z) &= \gamma+\log{z}+\sum_{n=1}^{\infty}\frac{(-1)^n}{(2n)(2n)!}z^{2n}=\gamma+\log{z}-\frac{z^2}{4}\cdot{_2F_3}\left[\begin{matrix}1,1\\2,2,\frac{3}{2}\end{matrix};-\frac{z^2}{4}\right]\\
:<math>\begin{align}F(a,b;c;z)
\operatorname{Ei}(z) &= \gamma+\log{z}+\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{nn!}z^{n}=\gamma+\log{z}+z\cdot{_2F_2}\left[\begin{matrix}1,1\\2,2\end{matrix};z\right]\\
&=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\cdot\frac{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}{\Gamma(c)}\cdot\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(a)_n(b)_n}{(c)_n\;n!}z^n\\
&=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\sum_{n=0}^{\infty}\frac{\Gamma(a+n)\Gamma(c-a)(b)_n}{\Gamma(c+n)\;n!}z^n\\
&=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\sum_{n=0}^{\infty}\Beta(a+n,c-a)\frac{(b)_n}{n!}z^n\\
&=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\sum_{n=0}^{\infty}\left(\int_{0}^{1}t^{a+n-1}(1-t)^{c-a-1}dt\right)\frac{(b)_n}{n!}z^n\\
&=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\int_{0}^{1}t^{a-1}(1-t)^{c-a-1}\left(\sum_{n=0}^{\infty}\frac{(b)_n}{n!}(tz)^n\right)dt\\
&=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\int_{0}^{1}t^{a-1}(1-t)^{c-a-1}(1-tz)^{-b}dt\\
\end{align}</math>
\end{align}</math>
として導かれる。

== 超幾何定理 ==
ガウスの超幾何関数のオイラー積分表示に<math>z=1</math>を代入するとガウスの超幾何定理を得る<ref name="toki"/><ref>{{MathWorld|title=Gauss's Hypergeometric Theorem|urlname=GausssHypergeometricTheorem}}</ref>。
:<math>\begin{align}F(a,b;c;1)
&=\frac{\Gamma(c)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\int_{0}^1 t^{a-1}(1-t)^{c-a-b-1}dt\\
&=\frac{\Gamma(c)\Beta(a,c-a-b)}{\Gamma(a)\Gamma(c-a)}\\
&=\frac{\Gamma(c)\Gamma(c-a-b)}{\Gamma(c-a)\Gamma(c-b)}\qquad(\real{a}+\real{b}<\real{c},c\not\in\mathbb{Z}\setminus\mathbb{N})\\
\end{align}</math>
となる。更に<math>a=-n</math>を代入すると{{仮リンク|ヴァンデルモンドの恒等式|en|Vandermonde's identity}}を得る<ref>{{MathWorld|title=Chu-Vandermonde Identity|urlname=Chu-VandermondeIdentity}}</ref>。
:<math>F(-n,b;c;1)=\frac{\Gamma(c)\Gamma(c-b+n)}{\Gamma(c+n)\Gamma(c-b)}=\frac{(c-b)_n}{(c)_n}</math>

== 超幾何微分方程式 ==
{{Main|ガウスの微分方程式}}


== 脚注 ==
== 脚注 ==
32行目: 51行目:


== 参考文献 ==
== 参考文献 ==
*{{Cite book|和書
|author=西本敏彦
|date=1998-11
|title=超幾何・合流型超幾何微分方程式
|publisher=共立出版
|isbn=978-4-320-01593-7
|ref={{Harvid|西本|1998}}
}}
*{{Cite book|和書
|author=福原満洲雄|authorlink=福原満洲雄
|date=1980-05-23
|title=常微分方程式
|series=岩波全書 116
|edition=第2版
|publisher=岩波書店
|isbn=978-4-00-021234-2
|ref={{Harvid|福原|1980}}
}}


== 関連項目 ==
== 関連項目 ==
* [[一般化された超幾何関数]]
* [[一般化された超幾何関数]]
* {{仮リンク|合流型超幾何関数|en|Confluent hypergeometric function}}


== 外部リンク ==
== 外部リンク ==
*{{高校数学の美しい物語|1433|超幾何級数の定義と例}}
{{級数}}
*{{MathWorld|title=Hypergeometric Function|urlname=HypergeometricFunction}}


{{級数}}
{{デフォルトソート:ちようきかかんすう}}
{{DEFAULTSORT:ちようきかかんすう}}
[[Category:超幾何級数]]
[[Category:常微分方程式]]
[[Category:級数]]
[[Category:級数]]
[[Category:常微分方程式]]
[[Category:超幾何級数]]
[[Category:数学に関する記事]]

2024年1月25日 (木) 13:04時点における最新版

超幾何関数(ちょうきかかんすう、: hypergeometric function)は以下の超幾何級数で定義される特殊関数である。

ただし、(x)nポッホハマー記号で表した昇冪 (x)0 = 1(x)n = x (x+1) (x+2)…(x+n−1) である。

概要[編集]

超幾何関数は多くの初等関数特殊関数を包含する。

対数関数逆三角関数

完全楕円積分

オイラー積分表示[編集]

ガウスの超幾何関数はオイラー積分で表される[1][2]

これは

として導かれる。

超幾何定理[編集]

ガウスの超幾何関数のオイラー積分表示にを代入するとガウスの超幾何定理を得る[2][3]

となる。更にを代入するとヴァンデルモンドの恒等式英語版を得る[4]

超幾何微分方程式[編集]

脚注[編集]

  1. ^ 原岡喜重. (2002). 超幾何関数. 朝倉書店.
  2. ^ a b 時弘哲治. (2006). 工学における特殊関数. 共立出版.
  3. ^ Weisstein, Eric W. "Gauss's Hypergeometric Theorem". mathworld.wolfram.com (英語).
  4. ^ Weisstein, Eric W. "Chu-Vandermonde Identity". mathworld.wolfram.com (英語).

参考文献[編集]

関連項目[編集]

外部リンク[編集]