Жалғанаяқтылар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдеме
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Migrated to Wikidata at d:Q45556.
Өңдеу түйіні жоқ
 
(2 қатысушы жасаған 5 аралық нұсқа көрсетілмеген)
1-жол: 1-жол:
{{мағына|Айдаhар (мағына)}}

{{Taxobox
{{Taxobox
| name = Жалғанаяқтылар
| name = Жалғанаяқтылар
10-жол: 12-жол:
| infraordo = [[Alethinophidia]]
| infraordo = [[Alethinophidia]]
| familia = '''Boidae'''
| familia = '''Boidae'''
| familia_authority = [[John Edward Gray|Gray]], 1825
| familia_authority = [[Джон Эдуард Грей]], 1825
| synonyms = * ''Boidae'' - Gray, 1825<ref name="McD99">McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists' League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).</ref>
| synonyms = * ''Boidae'' - Gray, 1825<ref name="McD99">McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists' League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).</ref>
}}
}}
'''Жалғанаяқтылар''' ({{lang-la|Boidae}}) — [[жыландар]] тұқымдасы. Кейде бұларды '''Айдаһарлар''' деп атайды. Ең ірі жыландар.
⚫
'''Жалғанаяқтылар''' ({{lang-la|Boidae}}) - [[жыландар]] тұқымдасы. Кейде бұларды айдаһарлар деп атайды. Ең ірі жыландар. Ұзындығы 10 м дейін, (ең ірі анаконда 11 м 43 см болған). Жамбас, сан сүйектері мен артқы аяқтарының тырнақ жұрнақтары сақталған. Тістері жоғарғы жақ тіс, қанат тәрізді, таңдай, кей-біреулерінде жақ аралық сүйектеріне орналасқан. Дүние жүзінің барлық континенттерінің тропикалық және субтропикалық табиғи аймақтарында, айдаһарлардың 2 тұқымдас тармақтарының 8 туысы, 43 түрі таралған. [[ТМД]]-да [[Орта Азия]]ның [[Қазақстан]]ның және Кавказдың және таулы аймақтарында айдахар жыландардың 4 түрі кездеседі. Барар жерде және ағаштарды мекендейді. [[Сүтқоректілер]]мен қоректенеді. Оларды орап, қысып тұншықтырып өлтіреді. Адамға сирек шабуыл жасайды. Тірі табатын жыландар, 3 тен 64 дейін тұқым береді. [[КСРО Қызыл кітабы]]нда 7 түр 4 түрше бар, ТМД-ның Қызыл кітабына 1 түр енгізілген.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>


==Биологиялық сипаттамасы==
⚫
[[Қазақстан]]да айдаһардың 2 түрі бар. Бірінші түрі – құм айдаһаршасы (Eryx mіllіarіs) Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі құрғақ далалы, шөлейтті жерлерде таралған. Бұларды жергілікті халық құм жылан деп атайды. Екінші түрі – шығыс айдаһаршасы (Eryx tatarіcus) [[Арал]] маңынан [[Зайсан қазаншұңқыры]]на дейінгі аралықтағы құрғақ далалы, шөлейтті, шөлді өңірде кездеседі. Олардың ұзындығы 80 – 90 см, түсі қоңыр, бауыры қара қоңыр не қара дақты болады. Жылына бір рет 10-20 ұрпақ береді. Кейбірі жұмыртқа салып, кейбірі тірі туып көбейеді. Айдаһар – улы жылан емес. Ол ұсақ кемірушілермен, жәндіктермен қоректенеді. Айдаһар кейде «аждаһа» деп аталып, халықтың қиял-ғажайып ертегілері мен аңыздарында аузынан жалын атқан көп басты, қанатты, үлкен «жыртқыш жылан» түрінде суреттеледі. Аспан әлеміндегі Темірқазық жұлдызының маңындағы шоқжұлдыз да «Айдаһар» деп аталады. [[Канар аралдары|Канар аралында]] «Айдаһар ағашы» деген ағаш өседі.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том</ref>
Құмды шөлдерді, далалы жерлерді мекендейді. Түнде тіршілік етеді. Күндіз кемірушілердің ініне, не-месеқұмға еніп жасырынып жатады. Ұсақ рептилилермен, саршұнақтармен, қосаяқтармен қоректенеді.

⚫
Ұзындығы 10 м дейін, (ең ірі анаконда 11 м 43 см болған). Жамбас, сан сүйектері мен артқы аяқтарының тырнақ жұрнақтары сақталған. Тістері жоғарғы жақ тіс, қанат тәрізді, таңдай, кей-біреулерінде жақ аралық сүйектеріне орналасқан. Барар жерде және ағаштарды мекендейді. [[Сүтқоректілер]]мен қоректенеді. Оларды орап, қысып тұншықтырып өлтіреді. Адамға сирек шабуыл жасайды. Тірі табатын жыландар, 3 тен 64 дейін тұқым береді. [[КСРО Қызыл кітабы]]нда 7 түр 4 түрше бар, ТМД-ның Қызыл кітабына 1 түр енгізілген.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>
Әсіресе ашық жерлерде тіршілік ететіндері, түнде активті әрекет етеді. Қалың орманда тіршілік ететіндері күндіз де қорегін аулай береді. Жануарларды өте баяу, сақтықпен жасырынып келіп, жақын жерден атылып барып ұстайды. Ұстаған жануарының денесіне бірнеше оралып, қысып, тұншықтырып өлтіреді.

==Таралуы==
Дүние жүзінің барлық континенттерінің тропикалық және субтропикалық табиғи аймақтарында, айдаһарлардың 2 тұқымдас тармақтарының 8 туысы, 43 түрі таралған. [[ТМД]]-да [[Орта Азия]]ның [[Қазақстан]]ның және Кавказдың және таулы аймақтарында айдахар жыландардың 4 түрі кездеседі.<ref>«Омыртқалылар зоологиясы» С. П. Наумов- Алматы «Мектеп» баспасы</ref>

[[Қазақстан]]да айдаһардың 2 түрі бар.
# ''[[Құм айдаһаршасы]] ({{lang-la|Eryx mіllіarіs}})'' - Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі құрғақ далалы, шөлейтті жерлерде таралған. Бұларды жергілікті халық құм жылан деп атайды.
⚫
# ''[[Шығыс айдаһаршасы]] ({{lang-la|Eryx tatarіcus}})'' - [[Арал]] маңынан [[Зайсан қазаншұңқыры]]на дейінгі аралықтағы құрғақ далалы, шөлейтті, шөлді өңірде кездеседі. Олардың ұзындығы 80 – 90 см, түсі қоңыр, бауыры қара қоңыр не қара дақты болады. Жылына бір рет 10-20 ұрпақ береді. Кейбірі жұмыртқа салып, кейбірі тірі туып көбейеді. Айдаһар – улы жылан емес. Ол ұсақ кемірушілермен, жәндіктермен қоректенеді. Айдаһар кейде «аждаһа» деп аталып, халықтың қиял-ғажайып ертегілері мен аңыздарында аузынан жалын атқан көп басты, қанатты, үлкен «жыртқыш жылан» түрінде суреттеледі. <ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том</ref>


== Дереккөздер ==
== Дереккөздер ==
22-жол: 35-жол:
{{wikify}}
{{wikify}}


[[Санат:Жыландар]]
[[Санат:Жалғанаяқтылар]]




{{zoology-stub}}
{{zoology-stub}}

[[de:Riesenschlangen]]
[[nah:Mecacōātl]]
[[sv:Boa]]
[[vi:Trăn]]

11:35, 2016 ж. мамырдың 3 кезіндегі соңғы нұсқа

 Басқа мағыналар үшін Айдаhар (мағына) деген бетті қараңыз.
Жалғанаяқтылар
Boa constrictor
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар
Жамағаты: Хордалылар
Табы: Бауырымен жорғалаушылар
Сабы: Қабыршақтылар
Кіші сабы: Жыландар
Ықшам сабы: Alethinophidia
Тұқымдасы: Boidae
Джон Эдуард Грей, 1825
Синонимдері
  • Boidae - Gray, 1825[1]

Жалғанаяқтылар (лат. Boidae) — жыландар тұқымдасы. Кейде бұларды Айдаһарлар деп атайды. Ең ірі жыландар.

Биологиялық сипаттамасы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Құмды шөлдерді, далалы жерлерді мекендейді. Түнде тіршілік етеді. Күндіз кемірушілердің ініне, не-месеқұмға еніп жасырынып жатады. Ұсақ рептилилермен, саршұнақтармен, қосаяқтармен қоректенеді.

Ұзындығы 10 м дейін, (ең ірі анаконда 11 м 43 см болған). Жамбас, сан сүйектері мен артқы аяқтарының тырнақ жұрнақтары сақталған. Тістері жоғарғы жақ тіс, қанат тәрізді, таңдай, кей-біреулерінде жақ аралық сүйектеріне орналасқан. Барар жерде және ағаштарды мекендейді. Сүтқоректілермен қоректенеді. Оларды орап, қысып тұншықтырып өлтіреді. Адамға сирек шабуыл жасайды. Тірі табатын жыландар, 3 тен 64 дейін тұқым береді. КСРО Қызыл кітабында 7 түр 4 түрше бар, ТМД-ның Қызыл кітабына 1 түр енгізілген.[2] Әсіресе ашық жерлерде тіршілік ететіндері, түнде активті әрекет етеді. Қалың орманда тіршілік ететіндері күндіз де қорегін аулай береді. Жануарларды өте баяу, сақтықпен жасырынып келіп, жақын жерден атылып барып ұстайды. Ұстаған жануарының денесіне бірнеше оралып, қысып, тұншықтырып өлтіреді.

Таралуы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дүние жүзінің барлық континенттерінің тропикалық және субтропикалық табиғи аймақтарында, айдаһарлардың 2 тұқымдас тармақтарының 8 туысы, 43 түрі таралған. ТМД-да Орта Азияның Қазақстанның және Кавказдың және таулы аймақтарында айдахар жыландардың 4 түрі кездеседі.[3]

Қазақстанда айдаһардың 2 түрі бар.

  1. Құм айдаһаршасы (лат. Eryx mіllіarіs) - Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі құрғақ далалы, шөлейтті жерлерде таралған. Бұларды жергілікті халық құм жылан деп атайды.
  2. Шығыс айдаһаршасы (лат. Eryx tatarіcus) - Арал маңынан Зайсан қазаншұңқырына дейінгі аралықтағы құрғақ далалы, шөлейтті, шөлді өңірде кездеседі. Олардың ұзындығы 80 – 90 см, түсі қоңыр, бауыры қара қоңыр не қара дақты болады. Жылына бір рет 10-20 ұрпақ береді. Кейбірі жұмыртқа салып, кейбірі тірі туып көбейеді. Айдаһар – улы жылан емес. Ол ұсақ кемірушілермен, жәндіктермен қоректенеді. Айдаһар кейде «аждаһа» деп аталып, халықтың қиял-ғажайып ертегілері мен аңыздарында аузынан жалын атқан көп басты, қанатты, үлкен «жыртқыш жылан» түрінде суреттеледі. [4]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists' League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).
  2. ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
  3. ↑ «Омыртқалылар зоологиясы» С. П. Наумов- Алматы «Мектеп» баспасы
  4. ↑ Қазақ энциклопедиясы, 1-том


Панда Бұл — зоология бойынша мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Жалғанаяқтылар&oldid=2443024» бетінен алынған