Фатима әулеті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

	{{{атауы}}} ;
Алдыңғысы:	Кейінгісі:
	Аббас әулеті
Айюб әулеті
Муаххидун халифаты
әл-Құдыс патшалығы
Антиохия князьдығы
Эдесса графтығы
Триполи графтығы
Зириды
Сицилия әмірлігі
Сицилия графтығы

Тарихын шолу

← Ескірек өңдеме

Мазмұны өшірілді Content added

VisualWikitext

Inline

16:24, 2018 ж. сәуірдің 2 кезіндегі соңғы нұсқа

Фатими Хилафаты, әл-Фатимийун, Фатимашылар, Фатимилер – Тунис пен Египетте билік құрған шииттік араб хилафаттарының әулеті (909 – 1171). Олар өздерін Мұхаммед (ғ.с.) пайғамбардың қызы Фатиманың ұрпағы деп санады. Бірақ олардың Фатима мен Әлиден тарайтындығы толық дәлелденбеген. Сондықтан сүнниттер оларды Әли мен Фатима әулетінен деп санамайды. Тіпті кейбір араб тарихшылары ол әулеттің негізін қалаушы Убайдоллах иудей еді деген пікір білдірген. Убайдоллах 909 жылы Әбу Абдаллах деген исмаилшыл миссионердің көмегімен түрмеден шығып, 910 жылы қаңтарда Ифрикияда (Тунис) “махди”, “әділетсіздіктен құтқарушы” деген атақ иемденіп, өзін “діндарлар әмірі” – хилафа деп жариялады. Әбу Абдаллахтың қол астындағы берберлер тайпасының көмегімен ол Солтүстік Африканың Тахарте, Сиджилмас, т.б. аудандарын басып алды. 911 махди Убайдоллах халық арасындағы беделі күшті бақталасы Әбу Абдаллахты өлтіртіп, 934 жылға дейін жеке дара билік құрды. 914 жылы “махди” Египетті жаулап алу әрекетін жасап, сәтсіздікке ұшырады. Мұндай сәтсіз әрекеттер 919, 935, 945, 966 ж. қайталанды. Тек 969 жылы шілдеде египеттік әскер талқандалып, фатимилік халиф Муызз Египеттің халифы деп жарияланды. Сол жылы жаңа астана – Каир қаласының негізі қаланды. Халифтың сарайы оған 973 жылы көшіп келді.

Фатима әулетінен шыққан халифтер:

Убайдоллах (909 – 34), Качим (934 – 46), Мансур (946 – 53), Муызз (953 – 75), Әзиз (975 – 96), Хахим (996 – 1021), Захир (1021 – 36), Мустансир (1036 – 94), Мұстали (1094 – 1104), Әмир (1104 – 30), Зафир (1149 – 54), Фаиз (1054 – 60), Адид (1160 – 71).
974 жылы Фатима әулеті Дамаск қаласын басып алды. Муызз (Әбу-Темим-Маадз) бен Әзиз (Әбу-Мансұр-Низар) халифтардың билігі кезінде Фатима әулеті мемлекетінің қуаттылығы шырқау шегіне жетті. 11 ғасырдың ортасында қуаңшылыққа байланысты Египетте ашаршылық және әр түрлі індет жайлады. Оған қарсы батыл шаралар қолдана алмаған халиф Мустансир қолбасшы Бадр әл-Жамалиді уәзір етіп тағайындап, бүкіл билікті соның қолына тапсырды. Бадр жағдайды қалпына келтірді. Бірақ осы кезден бастап елдегі барлық билік халифтерден уәзірлерге көше бастады. 1064 жылы Сирияға салжұқ түріктері басып кірді. Фатима әулетінің әлсіреуі, Салжұқ сұлтандығының ыдырауы кресшілердің Таяу Шығыстағы жорықтарына жол ашты. Еуропа кресшілерді Египет қатты қызықтырды. Ондағы экономикасы құлдырау саяси анархияға ұласып жатты. Фатима әулетінің ішкі ыдырауы күшейді. 1048 жылы Фатима әулетінен Солтүстік Африка бөлініп кетті, 1061 – 91 жылы Сицилияны нормандар жаулап алды, Сирия кресшілер мен салжұқтардың қол астына көшті. Сарайлық төңкерістер, т.б. қырқыстар мен тәртіпсіздіктерден Фатима әулеті 12 ғасырда қатты қалжырады. 1171 жылы халиф Адид қайтыс болғаннан кейін оның Айюб әулетінен шыққан уәзірі Салах әд-Дин Египеттегі билікті өз қолына алды. Ол Египетті сүнниттік мемлекетке айналдырды. 10 – 11 ғасырларда Фатима әулетінде рухани өмір гүлденді. Астана Каир қаласына көшірілгеннен кейін, ол мұсылман әлеміндегі ең ірі мәдени орталыққа айналды. Мемлекетте аса көрнекті оптик, астроном және математик ас-Садафи, атақты дәрігер ибн Ридван, философтар Әбу Хатым ар-Рази, Хамид-әд-Дин Кирмани, тарихшылар ибн Зулак, Мусаббихи, т.б. өмір сүрді және ғылыми еңбектер жазды.

Дереккөздер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том

@@ 29-жол: / 29-жол: @@
 |s6                     = Триполи графтығы
 |flag_s6                =
-|s7                     = Зиридлер
+|s7                     = Зириды
 |flag_s7                =
 |s8                     = Сицилия әмірлігі
-|flag_s8                = Fatimid flag.svg
+|flag_s8                = Rectangular green flag.svg
 |s9                     = Сицилия графтығы
 |flag_s9                = Blason sicile famille Hauteville.svg
-|image_flag             = Fatimid flag.svg
+|image_flag             = Rectangular green flag.svg
 |flag_type                = Fatimid green banner<ref>
 [[Ibn Hammad (historian)|Ibn Hammad]] (d. 1230) in ''Akhbar al-Muluk Bani Ubayd'' (ed. Paris, 1927, p. 57) mentions that [[Ismail al-Mansur]] in 948 after his victory over [[Abu Yazid]] was met at [[Kairwan]] by the notables mounted on fine horses and carrying drums and green flags.
@@ 52-жол: / 52-жол: @@
 |stat_area1             = 5100000
 |stat_year2             =
-|stat_pop2              = 6,200,000|today = {{flag|Algeria}}</br>{{flag|Egypt}}</br>{{flag|Palestine}}</br>{{flag|Israel}}</br>{{flag|Italy}}</br>{{flag|Lebanon}}</br>{{flag|Sudan}}<br/>{{flag|Libya}}</br>{{flag|Malta}}</br>{{flag|Morocco}}</br>{{flag|Saudi Arabia}}</br>{{flag|Tunisia}}</br>{{flag|Jordan}}</br>{{flag|Syria}}</br>{{flag|Spain}}
+|stat_pop2              = 6,200,000|today = {{flag|Algeria}}<br />{{flag|Egypt}}<br />{{flag|Palestine}}<br />{{flag|Israel}}<br />{{flag|Italy}}<br />{{flag|Lebanon}}<br />{{flag|Sudan}}<br/>{{flag|Libya}}<br />{{flag|Malta}}<br />{{flag|Morocco}}<br />{{flag|Saudi Arabia}}<br />{{flag|Tunisia}}<br />{{flag|Jordan}}<br />{{flag|Syria}}<br />{{flag|Spain}}
 }}
-'''Фатими Хилафаты''', әл-Фатимийун, Фатимашылар, Фатимилер – [[Тунис]] пен Египетте билік құрған шииттік араб хилафаттарының әулеті (909 – 1171). Олар өздерін Мұхаммед (ғ.с.) пайғамбардың қызы Фатиманың ұрпағы деп санады. Бірақ олардың Фатима мен Әлиден тарайтындығы толық дәлелденбеген. Сондықтан сүнниттер оларды Әли мен Фатима әулетінен деп санамайды. Тіпті кейбір араб тарихшылары ол әулеттің негізін қалаушы Убайдоллах иудей еді деген пікір білдірген. Убайдоллах 909 жылы [[Әбу Абдаллах]] деген исмаилшыл [[миссионер|миссионердің]] көмегімен түрмеден шығып, 910 жылы қаңтарда Ифрикияда (Тунис) “махди”, “әділетсіздіктен құтқарушы” деген атақ иемденіп, өзін “діндарлар әмірі” – хилафа деп жариялады. Әбу Абдаллахтың қол астындағы берберлер тайпасының көмегімен ол Солтүстік Африканың Тахарте, Сиджилмас, т.б. аудандарын басып алды. 911 махди Убайдоллах халық арасындағы беделі күшті бақталасы Әбу Абдаллахты өлтіртіп, 934 жылға дейін жеке дара билік құрды. 914 жылы “махди” Египетті жаулап алу әрекетін жасап, сәтсіздікке ұшырады. Мұндай сәтсіз әрекеттер 919, 935, 945, 966 ж. қайталанды. Тек 969 жылы шілдеде египеттік әскер талқандалып, фатимилік халиф Муызз Египеттің халифы деп жарияланды. Сол жылы жаңа астана – Каир қаласының негізі қаланды. Халифтың сарайы оған 973 жылы көшіп келді.<br />
+'''Фатими Хилафаты''', әл-Фатимийун, Фатимашылар, Фатимилер – [[Тунис]] пен Египетте билік құрған шииттік араб хилафаттарының әулеті (909 – 1171). Олар өздерін Мұхаммед (ғ.с.) пайғамбардың қызы Фатиманың ұрпағы деп санады. Бірақ олардың Фатима мен Әлиден тарайтындығы толық дәлелденбеген. Сондықтан сүнниттер оларды Әли мен Фатима әулетінен деп санамайды. Тіпті кейбір араб тарихшылары ол әулеттің негізін қалаушы Убайдоллах иудей еді деген пікір білдірген. Убайдоллах 909 жылы [[Әбу Абдаллах]] деген исмаилшыл [[миссионер]]дің көмегімен түрмеден шығып, 910 жылы қаңтарда Ифрикияда (Тунис) “махди”, “әділетсіздіктен құтқарушы” деген атақ иемденіп, өзін “діндарлар әмірі” – хилафа деп жариялады. Әбу Абдаллахтың қол астындағы берберлер тайпасының көмегімен ол Солтүстік Африканың Тахарте, Сиджилмас, т.б. аудандарын басып алды. 911 махди Убайдоллах халық арасындағы беделі күшті бақталасы Әбу Абдаллахты өлтіртіп, 934 жылға дейін жеке дара билік құрды. 914 жылы “махди” Египетті жаулап алу әрекетін жасап, сәтсіздікке ұшырады. Мұндай сәтсіз әрекеттер 919, 935, 945, 966 ж. қайталанды. Тек 969 жылы шілдеде египеттік әскер талқандалып, фатимилік халиф Муызз Египеттің халифы деп жарияланды. Сол жылы жаңа астана – Каир қаласының негізі қаланды. Халифтың сарайы оған 973 жылы көшіп келді.
-*Фатима әулетінен шыққан халифтер: <br />
+*Фатима әулетінен шыққан халифтер:
 [[File:Fatimid Islamic Caliphate.png|thumb|left|150px|Фатимилер хилафаты картасы]]
 Убайдоллах (909 – 34), Качим (934 – 46), Мансур (946 – 53), Муызз (953 – 75), Әзиз (975 – 96), Хахим (996 – 1021), Захир (1021 – 36), Мустансир (1036 – 94), Мұстали (1094 – 1104), Әмир (1104 – 30), Зафир (1149 – 54), Фаиз (1054 – 60), Адид (1160 – 71).<br />
-жылы Фатима әулеті [[Дамаск]] қаласын басып алды. Муызз (Әбу-Темим-Маадз) бен Әзиз (Әбу-Мансұр-Низар) халифтардың билігі кезінде Фатима әулеті мемлекетінің қуаттылығы шырқау шегіне жетті. 11 ғасырдың ортасында қуаңшылыққа байланысты Египетте ашаршылық және әр түрлі індет жайлады. Оған қарсы батыл шаралар қолдана алмаған халиф Мустансир қолбасшы Бадр әл-Жамалиді уәзір етіп тағайындап, бүкіл билікті соның қолына тапсырды. Бадр жағдайды қалпына келтірді. Бірақ осы кезден бастап елдегі барлық билік халифтерден уәзірлерге көше бастады. 1064 жылы [[Сирия|Сирияға]] салжұқ түріктері басып кірді. Фатима әулетінің әлсіреуі, Салжұқ сұлтандығының ыдырауы кресшілердің Таяу Шығыстағы жорықтарына жол ашты. [[Еуропа]] кресшілерді [[Египет]] қатты қызықтырды. Ондағы экономикасы құлдырау саяси [[анархия|анархияға]] ұласып жатты. Фатима әулетінің ішкі ыдырауы күшейді. 1048 жылы Фатима әулетінен Солтүстік [[Африка]] бөлініп кетті, 1061 – 91 жылы Сицилияны нормандар жаулап алды, Сирия кресшілер мен салжұқтардың қол астына көшті. Сарайлық төңкерістер, т.б. қырқыстар мен тәртіпсіздіктерден Фатима әулеті 12 ғасырда қатты қалжырады. 1171 жылы [[Халифа|халиф]] Адид қайтыс болғаннан кейін оның Айюб әулетінен шыққан уәзірі Салах әд-Дин Египеттегі билікті өз қолына алды. Ол Египетті сүнниттік мемлекетке айналдырды. 10 – 11 ғасырларда Фатима әулетінде рухани өмір гүлденді. [[Астана]] [[Каир]] қаласына көшірілгеннен кейін, ол мұсылман әлеміндегі ең ірі мәдени орталыққа айналды. Мемлекетте аса көрнекті оптик, астроном және математик ас-Садафи, атақты дәрігер ибн Ридван, [[философ|философтар]] [[Әбу Хатым ар-Рази]], [[Хамид-әд-Дин Кирмани]], [[тарих|тарихшылар]] [[ибн Зулак, Мусаббихи]], т.б. өмір сүрді және ғылыми еңбектер жазды.
+жылы Фатима әулеті [[Дамаск]] қаласын басып алды. Муызз (Әбу-Темим-Маадз) бен Әзиз (Әбу-Мансұр-Низар) халифтардың билігі кезінде Фатима әулеті мемлекетінің қуаттылығы шырқау шегіне жетті. 11 ғасырдың ортасында қуаңшылыққа байланысты Египетте ашаршылық және әр түрлі індет жайлады. Оған қарсы батыл шаралар қолдана алмаған халиф Мустансир қолбасшы Бадр әл-Жамалиді уәзір етіп тағайындап, бүкіл билікті соның қолына тапсырды. Бадр жағдайды қалпына келтірді. Бірақ осы кезден бастап елдегі барлық билік халифтерден уәзірлерге көше бастады. 1064 жылы [[Сирия]]ға салжұқ түріктері басып кірді. Фатима әулетінің әлсіреуі, Салжұқ сұлтандығының ыдырауы кресшілердің Таяу Шығыстағы жорықтарына жол ашты. [[Еуропа]] кресшілерді [[Египет]] қатты қызықтырды. Ондағы экономикасы құлдырау саяси [[анархия]]ға ұласып жатты. Фатима әулетінің ішкі ыдырауы күшейді. 1048 жылы Фатима әулетінен Солтүстік [[Африка]] бөлініп кетті, 1061 – 91 жылы Сицилияны нормандар жаулап алды, Сирия кресшілер мен салжұқтардың қол астына көшті. Сарайлық төңкерістер, т.б. қырқыстар мен тәртіпсіздіктерден Фатима әулеті 12 ғасырда қатты қалжырады. 1171 жылы [[Халифа|халиф]] Адид қайтыс болғаннан кейін оның Айюб әулетінен шыққан уәзірі Салах әд-Дин Египеттегі билікті өз қолына алды. Ол Египетті сүнниттік мемлекетке айналдырды. 10 – 11 ғасырларда Фатима әулетінде рухани өмір гүлденді. [[Астана]] [[Каир]] қаласына көшірілгеннен кейін, ол мұсылман әлеміндегі ең ірі мәдени орталыққа айналды. Мемлекетте аса көрнекті оптик, астроном және математик ас-Садафи, атақты дәрігер ибн Ридван, [[философ]]тар [[Әбу Хатым ар-Рази]], [[Хамид-әд-Дин Кирмани]], [[тарих]]шылар [[ибн Зулак, Мусаббихи]], т.б. өмір сүрді және ғылыми еңбектер жазды.
+==Дереккөздер==
-==Пайдаланылған әдебиет==
 <references/>
 [[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том
 {{Хилафаттар}}
-[[Category:Фатима әулеті| ]]
-[[Category:Солтүстік Африка тарихы]]
-[[Category:Жерорта тарихы]]
-[[Category:909 жылы құрылғандар]]
-[[Category:1171 жылы таралғандар]]
-[[Category:Мұсылман әулеттері]]
+[[Санат:Фатима әулеті| ]]
-[[Category:Мысыр тарихы]]
-[[Category:Алжир тарихы]]
+[[Санат:Солтүстік Африка тарихы]]
-[[Category:Мальта тарихы]]
+[[Санат:Жерорта тарихы]]
+[[Санат:909 жылы құрылғандар]]
-[[Category:Сицилия тарихы]]
+[[Санат:1171 жылы таралғандар]]
-[[Category:Ислам тарихы]]
+[[Санат:Мұсылман әулеттері]]
-[[Category:Исламизм]]
+[[Санат:Мысыр тарихы]]
-[[Category:Хилафаттар]]
+[[Санат:Алжир тарихы]]
+[[Санат:Мальта тарихы]]
+[[Санат:Сицилия тарихы]]
+[[Санат:Ислам тарихы]]
+[[Санат:Исламизм]]
+[[Санат:Хилафаттар]]

Фатима әулеті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

16:24, 2018 ж. сәуірдің 2 кезіндегі соңғы нұсқа

Дереккөздер

Навигация мәзірі

Іздеу