hişyar

Binêre herwiha: Hişyar

Kurmancî

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
hişyar	hişyartir	herî hişyar hişyartirîn

hişyar

ne di xew, ne nivistî, ne raketî, ne razayî, şiyar
Hemî şevê em ji tirsan hişyar man.
li ser hişê xwe, ya/yê ku hay anku agah ji xwe heye
Li xwe hişyar bin, nekevin.

Hevmane: agadar, haydar, miqate

Dijmane: nivistî, raketî, razayî
aqildar, biaqil, aqilmend, aqil, hişmend
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Ji wêjeya klasîk

Li yek hişyar bin nebête cergebez
Ger divêtin hûn ji narê bin necat — (Mela Hesenê Bateyî, Mewlûda Kurdî, ~1720)

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: هشیار‎

Herwiha

Jê

Etîmolojî

Ji hiş + yar.

Werger

ne nivistî, ne razayî, ne raketî

Almanî: wach → de
Astûrî: epiertu, despiertu
Belarusî: ня спя́чы (nja spjáčy)
Bîkoliya naverast: mata
Bretonî: dihun → br
Bulgarî: буден → bg (buden)
Çamicuroyî: ikakwi'ti
Çekî: vzhůru → cs, probuzený, bdící
Çînî:
Mandarînî: 醒着 (xǐngzhe), 醒覺 (xǐngjué), 清醒 → zh (qīngxǐng)
Danmarkî: vågen → da
Endonezyayî: bangun → id, terjaga → id, tidak tidur
Erebî: يَقِظ‎ (yaqiẓ)
Erebiya misrî: صاحي‎ (ṣāḥī)

Erebiya fasî: فايق‎ (fāyiq), صاحي‎ (ṣāḥi)
Ermenî: զարթուն → hy (zartʿun), արթուն → hy (artʿun)
Esperantoyî: maldorma, veka
Farisî: بیدار‎ → fa (bidâr)
Ferî: vakin
Fînî: hereillä oleva → fi, valveilla oleva → fi
Fransî: éveillé → fr, réveillé → fr
Gaelîka skotî: dùisgte
Galîsî: esperto
Gurcî: მღვიძარე (mɣviʒare), გამოღვიძებული (gamoɣviʒebuli), ფხიზელი (pxizeli)
Holendî: wakker → nl, ontwaakt → nl
Îbranî: ער‎ → he (er)
Îdoyî: vekanta, vigilanta, vigilema
Îngilîzî: awake → en
Îrlendî: i do dhúiseacht
Îtalî: sveglio → it, desto → it
Îzlendî: vakandi
Japonî: 目が覚めた (me ga sameta), 目ざめた (めざめた, mezameta)
Katalanî: despert → ca, llevat → ca
Kirgizî: ойготуу → ky (oygotuu), сезимин козгоо (sezimin kozgoo), ойгонуу → ky (oygonuu), козголуу → ky (kozgoluu), жандануу → ky (candanuu), баамдоо → ky (baamdoo), түшүнүү → ky (tüşünüü), ойгоо → ky (oygoo), уктабаган → ky (uktabagan), уйкусуз → ky (uykusuz), түшүнүүчү → ky (tüşünüüçü), сак → ky (sak), абайлагыч → ky (abaylagıç), этият → ky (etiyat), этияттуу → ky (etiyattuu), акырын → ky (akırın)
Latînî: vigil → la
Luksembûrgî: waakreg
Makedonî: буден (buden)
Maorî: oho
Mecarî: éber → hu
Normandî: rêvilyi
Norwecî:
Norwecî: våken → no

Norweciya nînorskî: vaken
Old English: use the verb wacian, waciende
Polonî: czujny → pl, przebudzony
Portugalî: desperto → pt, acordado → pt
Romanyayî: treaz → ro
Rusî: бо́дрствующий → ru (bódrstvujuščij), просну́вшийся → ru (prosnúvšijsja), не спя́щий (ne spjáščij)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: бу́дан n

Latînî: búdan → sh n
Sîlhetî: ꠢꠎꠣꠉ (hozag)
Slovakî: zobudiť sa
Slovenî: buden
Spanî: despierto → es
Swêdî: vaken → sv
Şîngazîcayî: hashiri
Tagalogî: gising → tl
Telûgûyî: మేలుకునియుండు (mēlukuniyuṇḍu)
Tirkî: uyanık → tr
Urdûyî: بیدار‎ (bedār)
Ûkraynî: не спля́чий (ne spljáčyj)
Viyetnamî: thức → vi, thức dậy → vi
Walonî: dispierter → wa
Yûnanî: ξύπνιος → el (xýpnios), αφυπνισμένος → el (afypnisménos)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

haydar, agadar, baldar

Almanî: aufmerksam → de, wachsam → de
Bengalî: সতর্ক → bn (śôtôrk)
Bulgarî: бдителен → bg (bditelen), внимателен → bg (vnimatelen)
Çînî:
Mandarînî: 警惕 → zh (jǐngtì)
Erebî: يَقِظ‎ (yaqiẓ)
Ermenî: զգաստ → hy (zgast), արթուն → hy (artʿun), զգոն → hy (zgon)
Esperantoyî: vigla, mallaca
Fînî: virkeä → fi, pirteä → fi, valpas → fi
Fransî: alerte → fr
Gaelîka skotî: grad
Hindî: सतर्क → hi (satark)
Îbranî: עֵרָנִי‎ n (eraní), דָּרוּךְ‎ → he n (darúkh)
Îngilîzî: alert → en
Îrlendî: airdeallach, beo-intinneach, biorbach, braiteach, fuireachair
Îtalî: allerta → it
Japonî: 機敏な → ja (きびんな, kibin na), 警戒する → ja (けいかいする, keikai suru)
Katalanî: vigilant → ca
Koreyî: 기민하다 → ko (giminhada), 경계하다 → ko (gyeonggyehada)
Latînî: intentus, vigilans
Latviyayî: modrs
Luksembûrgî: aläert
Maltayî: attent
Maorî: matawhiuwhiu, hiwa, mataara, ohiti, ohitu, matatū, tauwhiro
Norwecî: oppmerksom → no, våken → no
Plodîşî: schneiw
Polonî: czujny → pl, uważny → pl
Portugalî: alerta → pt
Rusî: бди́тельный → ru (bdítelʹnyj), внима́тельный → ru (vnimátelʹnyj), насторо́женный → ru (nastoróžennyj)
Sanskrîtî: सतर्क → sa (satarka)
Slovakî: poplach
Spanî: alerta → es, vigilante → es
Swahîlî: chonjo → sw, tahadhari → sw
Swêdî: alert → sv, vaken → sv
Tirkî: uyanık → tr
Urdûyî: سترک‎ (satark)

Ûkraynî: насторо́жений (nastoróženyj), ува́жний → uk (uvážnyj)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

hişmend, biaqil

Adîgeyî: ӏуш (ʾ°š)
Albanî: urtë → sq
Almanî: weise → de, klug → de
Elmanîşî: wiis
Aromanî: mintimen
Azerî: ağıllı → az, müdrik, hikmətli
Belarusî: му́дры (múdry), разу́мны (razúmny)
Bulgarî: мъ́дър → bg (mǎ́dǎr), у́мен → bg (úmen)
Çekî: moudrý → cs, rozumný → cs
Çînî:
Mandarînî: 明智 → zh (míngzhì), 英明 → zh (yīngmíng), 高明 → zh (gāomíng), 聰明 → zh (cōngming)
Danmarkî: vis → da, klog → da
Endonezyayî: bijaksana → id, bijak → id, wicak
Erebî: حَكِيم‎ → ar (ḥakīm), فَطِن‎ (faṭin), فَطُن‎ (faṭun), عَاقِل‎ → ar (ʿāqil)
Ermenî: իմաստուն → hy (imastun)
Esperantoyî: saĝa
Estonî: tark → et
Farisî: دانا‎ → fa (dânâ), خردمند‎ → fa (xeradmand), زنیر‎ (zenir)
Fînî: viisas → fi
Fransî: sage → fr
Frîsî: wiis

Gaelîka skotî: crìonna, glic, seanacheannach
Galîsî: sabio n
Gotî: 𐌷𐌰𐌽𐌳𐌿𐌲𐍃 (handugs), 𐍆𐍂𐍉𐌸𐍃 (frōþs), 𐍃𐌽𐌿𐍄𐍂𐍃 (snutrs)
Gurcî: ჭკვიანი (č̣ḳviani), ბრძენი → ka (brʒeni)
Hindî: बुद्धिमान → hi (buddhimān)
Holendî: wijs → nl
Îbranî: חָכָם‎ → he (khakhám)
Îngilîziya kevn: wīs
Îngilîzî: wise → en
Îrlendî: críonna, fáidhiúil, seanchríonna
Îtalî: saggio → it
Îzlendî: vís → is
Japonî: 賢い → ja (かしこい, kashikoi), 賢明な → ja (けんめいな, kenmei na)
Kannadayî: ಜಾಣ → kn (jāṇa)
Karaxanîdî: بِلْكا‎ (bilgē)
Katalanî: savi → ca
Keşmîrî: گاٹُل‎ (gāṭul), गाटुल (gāṭul)
Kirgizî: акылман → ky (akılman), даанышман → ky (daanışman)
Komorî: -endza hikima
Koreyî: 현명하다 → ko (hyeonmyeonghada), 명철하다 → ko (myeongcheolhada), 지혜롭다 (jihyeropda), 슬기롭다 → ko (seulgiropda)
Latgalî: gudrys
Latînî: sapiens, cordātus
Latviyayî: gudrs → lv
Lawsî: ສັບປັນຍາ (sap pan nyā), ສະຫລາດ (sa lāt)
Lîtwanî: išmintingas
Luksembûrgî: klug
Makedonî: му́дар (múdar)
Malezî: bijaksana, bijak → ms
Mecarî: bölcs → hu
Navajoyî: hóyą́
Normandî: sage n an m
Norwecî:
Norweciya bokmålî: vis → no, klok → no
Oksîtanî: savi → oc
Ozbekî: donishmand → uz, dono → uz
Plodîşî: weis
Polonî: mądry → pl
Portugalî: sábio → pt, sensato → pt
Qazaxî: дана (dana), данышпан (danyşpan)
Rapanuyî: maori
Romani:
Romaniya welşî: gožvalo
Romanyayî: cu scaun la cap, înțelept → ro
Rusî: му́дрый → ru (múdryj), у́мный → ru (úmnyj), разу́мный → ru (razúmnyj)
Sanskrîtî: कवि → sa (kavi)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: му́дар, у̑ман

Latînî: múdar → sh, ȗman → sh
Slaviya kevn:
Kirîlî: мѫдръ (mǫdrŭ)
Slaviya rojavayî ya kevn: мудръ (mudrŭ)
Slovakî: múdry, umný, rozumný
Slovenî: moder → sl
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: mudry
Spanî: sabio → es, juicioso → es, sapiente
Swahîlî: -staarabu
Swêdî: vis → sv, klok → sv
Tacikî: доно → tg (dono), хирадманд → tg (xiradmand), донишманд (donišmand)
Tagalogî: marunong
Tamîlî: சாது → ta (cātu)
Tayî: เฉลียวฉลาด, ฉลาด → th (chlàat)
Telûgûyî: తెలివైన (telivaina)
Tirkiya kevn: 𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀‎ (b²il²ga /bilge/)
Tirkî: akıllı → tr, bilge → tr
Tirkmenî: paýhasly → tk
Ugarîtî: 𐎈𐎋𐎎 (ḥkm)
Urdûyî: بدھمان‎ (buddhimān)
Ûkraynî: му́дрий (múdryj), розу́мний (rozúmnyj)
Viyetnamî: khôn → vi
Warlpirî: pina
Weylsî: cymen → cy, doeth → cy
Ximêrî: ប្រាជ្ញា → km (praacñiə), ប្រតិពល → km (brâtĕplô), ប្រាជ្ញ → km (praacñɔɔ), វិទូ → km (vituu)
Yûnanî: σοφός → el (sofós)
Kevn: σοφός (sophós)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.