Tijd: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (44 tussenliggende versies door 32 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 1:
{{Zie dp}}
{{Zijbalk tijd}}
[[Bestand:MontreGousset001.jpg|thumb|Een
[[Bestand:Zonnewijzer.jpg|thumb|Een [[zonnewijzer]]]]
'''Tijd''' is een [[natuurkundige grootheid]]. Tijd in klassieke zin is het verschijnsel dat gebeurtenissen geordend kunnen worden; dat van een [[Gebeurtenis (filosofie)|gebeurtenis]] gezegd kan worden dat deze ''na'' of ''voor'' een andere gebeurtenis plaatsvindt.
Met het begrip ''tijd'' kan een bepaald ''moment'' of ''tijdstip'' worden aangeduid, maar ook een ''[[tijdsduur]]''. De beide tijdsbegrippen zijn sterk verweven. Een tijdstip is bepaald door de tijd(sduur) die verstreken is sinds een nulpunt, een tijdstip dat als referentie dienst doet, vaak middernacht. Tijdsduur is het verschil in tijd van twee momenten. In het Nederlands en Frans worden tijdstippen en tijdsduren beide aangegeven in uren, waarbij er verschil is tussen ''om drie uur'' en ''over drie uur''. In andere talen, zoals Engels (o'clock en hour) en Duits (Uhr en Stunde) bestaan er aparte begrippen voor.
Tijd kan na [[hoogte]], [[Breedte (meetkunde)|breedte]] en [[lengte (meetkunde)|lengte]] gezien worden als een vierde [[Dimensie (algemeen)|dimensie]].
Naast het verschijnsel van de lineaire, kwantitatieve en meetbare (klok)tijd, is tijd ook een ervaring van elk [[subject (filosofie)|subject]] die op een unieke eigen kwalitatieve wijze beleefd wordt. Zie ook: [[tijdsperceptie]].
Regel 15 ⟶ 19:
Zie [[Lijst van eenheden van tijd]] voor andere eenheden.
Naast de absolute tijd of reële tijd (zie echter ook onder voor de nuancering daarvan door de relativiteitstheorie) is er de nominale tijd volgens een tijdrekening. Dit betreft het [[kalender]]systeem (waaronder [[jaartelling]]), de [[tijdzone]] en het systeem van [[zomertijd]] of het al of niet van toepassing zijn van zomertijd,<ref>Als het al of niet van toepassing zijn van zomertijd onderdeel vormt van de tijdrekening dan verandert de tijdrekening tweemaal per jaar. Als het systeem van zomertijd onderdeel vormt van de tijdrekening dan verandert de tijdrekening alleen als het systeem wordt veranderd. Het bij de overgang van zomertijd naar wintertijd noodzakelijke vermelden of bijvoorbeeld 2
Afhankelijk van de context wordt met ''tijd'' het geheel van datum en tijd bedoeld, of alleen de tijd binnen een dag.
Regel 21 ⟶ 25:
Bij het aangeven van een tijdsduur is een complicatie dat de lengte van een [[maand]] kan variëren van 28 tot en met 31 dagen, en dat een [[jaar]] 365 of 366 dagen kan duren.
Een eigenaardigheid in de tijdsaanduiding (zie bijvoorbeeld [[ISO 8601]]) is verder dat minuten en seconden werken als cijfers in het 60-tallig stelsel, dus lopend van 0 (ook geschreven 00) tot en met 59 (en met delen van seconden gewoon decimaal)
== Tijdmeting ==
{{Zie hoofdartikel|Tijdmeting}}
Al vroeg maakte men gebruik van de [[aardrotatie]] voor [[tijdmeting]]. Om vast te stellen wanneer de aarde een rotatie voltooid heeft, moet een oriënteringspunt buiten de aarde gekozen worden. Zodra dit punt een gekozen [[
De tijd die is gebaseerd op de ware zonnedag noemt men de ware [[zonnetijd]] of ''ware tijd''. Dit is de tijd die door een zonnewijzer wordt aangewezen. Met de komst van eenparig lopende [[Klok (tijd)|uurwerken]] kwam men erachter dat de zonnedag varieert gedurende het jaar. Doordat de baansnelheid van de aarde rond de zon niet gedurende het gehele jaar dezelfde waarde heeft, varieert de zonnetijd. Dit komt doordat de [[Baan (hemellichaam)|omloopbaan]] [[Ellips (wiskunde)|elliptisch]] is, waarbij de [[Wetten van Kepler#Tweede wet|tweede wet van Kepler]] opgaat. Hierop werd de middelbare zon geïntroduceerd met de middelbare zonnetijd. Het verschil tussen de ware tijd en de middelbare tijd is de [[tijdsvereffening]].
Regel 34 ⟶ 38:
== Relativiteit ==
De ontwikkeling van de [[speciale relativiteitstheorie]] door [[Albert Einstein (hoofdbetekenis)|Albert Einstein]] in het begin van de [[20e eeuw]] maakte [[Gelijktijdigheid (natuurkunde)|absolute tijd]], zoals wij die in het dagelijks leven lijken te ervaren, onhoudbaar.<ref>[https://www.smithsonianmag.com/science-nature/what-does-happy-new-year-even-really-mean-180953633 ''What Does ‘Happy New Year’ Even Really Mean? - Physicists engage in a strange debate about whether time really passes'']</ref> Absolute gelijktijdigheid bestaat niet. Van twee verschillende gebeurtenissen '''''a''''' en '''''b''''' (in de zin van niet op dezelfde plaatstijdcombinatie), is het niet altijd zinvol om te zeggen of '''''a''''' eerder of later dan '''''b''''' heeft plaatsgevonden. De ene waarnemer kan eerst '''''a''''' waarnemen en dan '''''b''''', een andere waarnemer ziet het andersom. Uit [[
Maar willekeurig "reizen in de tijd" is echter ook niet mogelijk: causaliteit kan niet verstoord worden. Elke gebeurtenis heeft haar eigen verleden, heden en toekomst. Samengevat, is het niet de tijd die voor iedereen gelijk is, maar wel de snelheid waarmee informatie — of zo men wil causaliteit — kan reizen. Dit laatste is de lichtsnelheid.
Essentieel immers is of er een causaal verband mogelijk is tussen gebeurtenissen '''''a''''' en '''''b''''', in acht genomen dat een signaal of informatie nooit sneller kan reizen dan het licht.
=== [[
Veronderstel dat '''''b''''' volgens een waarnemer kort na '''''a''''' gebeurt, maar dat de afstand tussen '''''a''''' en '''''b''''' zeer groot is. In dit geval kan '''''b''''' in zijn ogen geen gevolg zijn van '''''a''''', omdat een signaal uit '''''a''''' nooit op tijd aankomt bij '''''b'''''. De twee gebeurtenissen '''''a''''' en '''''b''''' zijn dus zeker niet causaal verbonden; er wordt ook wel gezegd dat ze een [[ruimteachtig]] verband hebben. Maar niet alleen voor deze waarnemer: in deze situatie zullen alle andere waarnemers ook een ruimteachtig verband waarnemen, en eveneens concluderen dat er geen causaal verband kan zijn. Maar onder hen zijn er wel sommigen die waarnemen dat '''''a''''' en '''''b''''' gelijktijdig plaatsvinden, of dat '''''a''''' gebeurt ná '''''b'''''.
Niets of niemand kan aan beide gebeurtenissen deelnemen. De gebeurtenissen zitten in elkaars "heden", wat een minder streng concept is dat correcter is dan het subjectieve "gelijktijdigheid".
=== [[Tijdachtig]] of [[lichtachtig]] verband: voor geen enkele waarnemer gelijktijdig ===
Stel nu dat '''''a''''' en '''''b''''' gebeurtenissen zijn die gebeuren op plaatsen die niet ver van elkaar liggen, terwijl volgens een waarnemer '''''b''''' zoveel later gebeurt dan '''''a''''', dat een signaal of het licht van '''''a''''' naar '''''b''''' kon gereisd zijn. In dat geval kan er een causaal verband zijn tussen de gebeurtenissen, en kan '''''b''''' een gevolg zijn van '''''a''''', maar niet omgekeerd. Er wordt ook wel gezegd dat ze een [[tijdachtig]]
Het verband is lichtachtig als alleen een signaal met de lichtsnelheid, en dus niet een waarnemer, kan vertrekken van de ene, en aankomen bij de andere gebeurtenis. De gebeurtenissen zijn dan niet alleen voor geen enkele waarnemer gelijktijdig, maar ook voor geen enkele waarnemer op dezelfde plaats.
Regel 58 ⟶ 62:
== Symboliek ==
De lineaire, voortschrijdende tijd wordt vaak [[personificatie|gepersonifieerd]] als een oude man met [[baard (haargroei)|baard]] en een [[zeis]] in zijn hand, [[Vadertje Tijd]]. Dit is een verwijzing naar de oude Griekse [[god (algemeen)|god]] [[Chronos]]. Als diens tegenhanger kenden de Grieken
Het woord 'tijd' is in het [[Nederlands]] vanouds vrouwelijk (''indertijd''), evenals in het [[Duits]], maar volgens de hedendaagse woordenboeken is het mannelijk (''tand des tijds'').
Regel 77 ⟶ 81:
* [[Weekpatroon]]
* [[Dagpatroon]]
* [[Pijl van de tijd]]
== Externe link ==
| |||