Naar inhoud springen

Paracetamol: verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerking
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Zwangerschapsadvies in noot gezet in verband met WP:BALANS
Nieuwe parameter in de sjabloon - DOI: 10.1021/je990124v.
 
(40 tussenliggende versies door 30 gebruikers niet weergegeven)
Regel 8: Regel 8:
| onderschrift2 = [[Molecuulmodel]] van een paracetamol
| onderschrift2 = [[Molecuulmodel]] van een paracetamol
| afbeeldingbreedte2 = 180
| afbeeldingbreedte2 = 180
| IUPAC_naam = N-(4-hydroxyphenyl)acetamide
| IUPAC_naam = N-(4-hydroxyfenyl)acetamide
| beschikbaarheid = ca 80%
| beschikbaarheid = ca 80 %
| metabolisatie = 90 tot 95% [[lever]]
| metabolisatie = 90 tot 95 % [[lever]]
| halfwaardetijd = 1 – 4 uur
| halveringstijd = 1 – 4 uur
| excretie = [[Nier (biologie)|renaal]]
| excretie = [[Nier (biologie)|renaal]]
| groep =
| groep =
| subklasse =
| subklasse =
| merknamen = Panadol, Apc, Ppc, Dafalgan, Sinaspril
| merknamen = Panadol, Apc, Ppc, Pe-Tam (B), Dafalgan, Sinaspril
| indicaties =
| indicaties =
| voorschrift = Zonder voorschrift verkrijgbaar
| voorschrift = Zonder voorschrift verkrijgbaar
Regel 34: Regel 34:
| chemische_formule = C<sub>8</sub>H<sub>9</sub>NO<sub>2</sub>
| chemische_formule = C<sub>8</sub>H<sub>9</sub>NO<sub>2</sub>
| moleculair_gewicht = 151,17
| moleculair_gewicht = 151,17
| smeltpunt = 169
| smeltpunt = 169 
| kleur =
| kleur =
| oplosbaarheid = (bij 20 °C)<ref>{{citeer journal | doi = 10.1021/je990124v | title = Solubility of paracetamol in pure solvents | author = Granberg RA, Rasmuson AC | journal = Journal of Chemical & Engineering Data | volume = 44 | issue = 6 | pages = 1391–95 | year = 1999}}</ref> 12.78 <!-- mg/mL geeft getalsmatig dezelfde waarde als de in de publicatie gebruikte g/L -->
| oplosbaarheid = (bij 20 °C)<ref>{{citeer journal | doi = 10.1021/je990124v | title = Solubility of paracetamol in pure solvents | author = Granberg RA, Rasmuson AC | journal = Journal of Chemical & Engineering Data | volume = 44 | issue = 6 | pages = 1391–95 | year = 1999 | issn = 0021-9568}}</ref> 12.78 <!-- mg/mL geeft getalsmatig dezelfde waarde als de in de publicatie gebruikte g/L -->
| dichtheid = 1,263
| dichtheid = 1,263
| aggregatietoestand =
| aggregatietoestand =
}}
}}
'''Paracetamol''' ([[Amerikaans Engels]]: ''acetaminophen'') is een veelgebruikt [[Pijnstiller|pijnstillend]] en koortsverlagend middel.<ref name=AHFS2016>{{citeer web|title=Acetaminophen|url=https://www.drugs.com/monograph/acetaminophen.html|publisher=The American Society of Health-System Pharmacists|access-date=29 november 2019|taal=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160605063136/http://www.drugs.com/monograph/acetaminophen.html|archive-date=5 June 2016}}</ref> In combinatie met andere [[geneesmiddel]]en wordt paracetamol tegen [[symptomen]] van [[verkoudheid]] ingezet. Het wordt meestal [[oraal]] of [[rectaal]] toegediend, maar paracetamol kan ook via de ader worden [[infuus|geïnjecteerd]]. De effecten duren tussen twee en vier uur.<ref name=Hoch2014>{{citeer boek|first=Daniel|last=Hochhauser|title=Cancer and its Management|date=2014|publisher=John Wiley & Sons|isbn=9781118468715|page=119|taal=en|url=https://books.google.com/books?id=CXjDBAAAQBAJ&pg=PA119 }}</ref>
'''Paracetamol''' ([[Amerikaans-Engels]]: ''acetaminophen'') is een veelgebruikt [[Pijnstillers|pijnstillend]] en koortsverlagend middel.<ref name=AHFS2016>{{citeer web|title=Acetaminophen|url=https://www.drugs.com/monograph/acetaminophen.html|publisher=The American Society of Health-System Pharmacists|access-date=29 november 2019|taal=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160605063136/http://www.drugs.com/monograph/acetaminophen.html|archive-date=5 June 2016}}</ref> Vaak wordt het in combinatie met andere [[geneesmiddel]]en ingezet. Het wordt meestal [[oraal]] of [[rectaal]] toegediend, maar paracetamol kan ook via de ader worden [[infuus|geïnjecteerd]]. De effecten duren tussen twee en vier uur.<ref name=Hoch2014>{{citeer boek|first=Daniel|last=Hochhauser|title=Cancer and its Management|date=2014|publisher=John Wiley & Sons|isbn=9781118468715|page=119|taal=en|url=https://books.google.com/books?id=CXjDBAAAQBAJ&pg=PA119 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20210814120257/https://books.google.com/books?id=CXjDBAAAQBAJ&pg=PA119|archiefdatum=2021-08-14|dodeurl=nee}}</ref>


Paracetemol is bij de aanbevolen dosering een veilig medicijn.<ref>{{citeer journal|auteur=Russell FM, Shann F, Curtis N, Mulholland K|title=Evidence on the use of paracetamol in febrile children|journal=Bulletin of the World Health Organization|date=2003|volume=81|issue=5|pages=367–72|pmid=12856055|pmc=2572451|taal=en}}</ref> De aanbevolen maximale dagelijkse dosis voor een volwassene is drie tot vier gram. Wanneer deze dosis wordt overschreden, kunnen [[leverfalen]] optreden. De naam paracetamol is afgeleid van de chemische naam: para-acetylaminofenol. De stof is opgenomen in de lijst van essentiële geneesmiddelen van de [[Wereldgezondheidsorganisatie|WHO]], waarin de meest effectieve en veilige medicijnen staan die nodig zijn in een gezondheidszorg.<ref name=WHO21st>{{citeer web |title=World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019 |uitgever=World Health Organization|date=2019|url=https://apps.who.int/iris/handle/10665/325771}}</ref>
Paracetamol is bij de aanbevolen dosering een veilig medicijn.<ref>{{citeer journal|auteur=Russell FM, Shann F, Curtis N, Mulholland K|title=Evidence on the use of paracetamol in febrile children|journal=Bulletin of the World Health Organization|date=2003|volume=81|issue=5|pages=367–72|pmid=12856055|pmc=2572451|taal=en}}</ref> De aanbevolen maximale dagelijkse dosis voor een volwassene is drie tot vier gram. Wanneer deze dosis wordt overschreden, kan [[Leverinsufficiëntie|leverfalen]] optreden. De naam paracetamol is afgeleid van de chemische naam: para-acetylaminofenol. De stof is opgenomen in de [[WHO-modellijst van essentiële geneesmiddelen|lijst van essentiële geneesmiddelen]] van de [[Wereldgezondheidsorganisatie|WHO]], waarin de meest effectieve en veilige medicijnen staan die nodig zijn in de gezondheidszorg.<ref name=WHO21st>{{citeer web |title=World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019 |uitgever=World Health Organization|date=2019|url=https://apps.who.int/iris/handle/10665/325771|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211021150313/https://apps.who.int/iris/handle/10665/325771|archiefdatum=2021-10-21|dodeurl=nee}}</ref>


==Geschiedenis==
== Geschiedenis ==
Paracetamol werd voor het eerst in 1878 door [[Harmon Northrop Morse]] gesynthetiseerd en in 1893 voor de eerste keer in de geneeskunde gebruikt door [[Josef von Mering]].<ref>{{Citeer journal | title = Ueber eine neue Darstellungsmethode der Acetylamidophenole | pages = 232–233 | author = Morse HN | year = 1878 | month = Januar–Juni | doi = 10.1002/cber.18780110151 | journal = Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft | volume = 11 | issue = 1 | language = en}}</ref><ref>{{de}}Von Mering J. (1893). Beiträge zur Kenntnis der Antipyretica. ''Ther Monatsch.'' 7:577–587.</ref> Al vrij snel daarna raakte paracetamol uit de gratie vanwege een bizarre bijwerking: sommige gebruikers kregen een blauwe huidskleur na gebruik, waarschijnlijk als gevolg van contaminatie met een ander middel. Toen in de jaren veertig van de twintigste eeuw ontdekt werd dat paracetamol koortsverlagend en pijnstillend werkte, nam de populariteit weer toe.
Paracetamol werd voor het eerst in 1878 door [[Harmon Northrop Morse]] gesynthetiseerd en in 1893 voor de eerste keer in de geneeskunde gebruikt door [[Josef von Mering]].<ref>{{Citeer journal | title = Ueber eine neue Darstellungsmethode der Acetylamidophenole | pages = 232–233 | author = Morse HN | year = 1878 | month = Januar–Juni | doi = 10.1002/cber.18780110151 | journal = Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft | volume = 11 | issue = 1 | language = en}}</ref><ref>{{de}}Von Mering J. (1893). Beiträge zur Kenntnis der Antipyretica. ''Ther Monatsch.'' 7:577–587.</ref> Al vrij snel daarna raakte paracetamol uit de gratie vanwege een bizarre bijwerking: sommige gebruikers kregen een blauwe huidskleur na gebruik, waarschijnlijk als gevolg van contaminatie met een ander middel. Toen in de jaren 1940 ontdekt werd dat paracetamol koortsverlagend en pijnstillend werkte, nam de populariteit weer toe.


De grootste stijging in populariteit ontstond toen in de jaren zestig bezorgdheid ontstond over de lange-termijneffecten van [[fenacetine]].<ref>[https://www.pw.nl/achtergrond/2013/paracetamol-een-wolf-in-schaapskleren Paracetamol: een wolf in schaapskleren ]</ref> Men ontdekte toen dat paracetamol de actieve [[metaboliet]] is van [[acetanilide]]. Acetanilide werd in 1886 geïntroduceerd, maar bleek te toxisch. Men ging op zoek naar minder giftige alternatieven die qua chemische structuur sterk op acetanilide leken; een daarvan was paracetamol.<ref name="Insel 1990">{{en}}{{Aut|Insel PA}}. Analgesic, antipyretics and anti-inflammatory agents: drugs employed in treatment of rheumatic arthritis and gout., in {{Citeer boek | author or authors = Goodman LS, Gilman AG (red.) | date = 1990 | title = The Pharmacological Basis of Therapeutics 8th edition | publisher = Mcgraw-Hill | accessdate = 2008-07-07 | pages = 695-697 | language = en | doi = 10.1016/0165-6147(90)90055-D | ISBN = 978-0080402963}}</ref>
De grootste stijging in populariteit ontstond toen in de jaren 1960 bezorgdheid ontstond over de lange-termijneffecten van [[fenacetine]].<ref>[https://www.pw.nl/achtergrond/2013/paracetamol-een-wolf-in-schaapskleren Paracetamol: een wolf in schaapskleren]</ref> Men ontdekte toen dat paracetamol de actieve [[metaboliet]] is van [[acetanilide]]. Acetanilide werd in 1886 geïntroduceerd, maar bleek te toxisch. Men ging op zoek naar minder giftige alternatieven die qua chemische structuur sterk op acetanilide leken; één daarvan was paracetamol.<ref name="Insel 1990">{{en}}{{Aut|Insel PA}}. Analgesic, antipyretics and anti-inflammatory agents: drugs employed in treatment of rheumatic arthritis and gout., in {{Citeer boek | author or authors = Goodman LS, Gilman AG (red.) | date = 1990 | title = The Pharmacological Basis of Therapeutics 8th edition | url = https://archive.org/details/goodmangilmansphe8good | publisher = Mcgraw-Hill | accessdate = 2008-07-07 | pages = [https://archive.org/details/goodmangilmansphe8good/page/695 695]-697 | taal = en | doi = 10.1016/0165-6147(90)90055-D | ISBN = 978-0080402963}}</ref>


== Werking ==
== Werking ==
Het werkingsmechanisme van paracetamol is nog steeds onduidelijk.<ref>[https://www.gezondheidenwetenschap.be/onderzoek-onder-de-loep/paracetamol-veel-gebruikt-weinig-efficient Paracetamol veel gebruikt, weinig efficiënt]</ref> Er zijn twee hypotheses: (1) remmen van [[cyclo-oxygenase]]s ([[COX]], [[enzym]]en betrokken bij ontstekingsreacties) en (2) beïnvloeding van het [[serotonine|serotonerge systeem]]; dat zijn [[zenuw]]banen die onder andere een rol spelen bij de gewaarwording van pijn.<ref name="PMID 17957182">{{Citeer journal | author = Pickering G, Estève V, Loriot M-A, Eschalier A, Dubray C | year = 2008 | month = juli | title = Acetaminophen reinforces descending inhibitory pain pathways | journal = Clin Pharmacol Ther | volume = 84 | issue = 1 | pages = 47-51 | issn = 0009-9236 | pmid = 17957182 | doi = 10.1038/sj.clpt.6100403 | language = en}}</ref>
Het werkingsmechanisme van paracetamol is nog steeds onduidelijk.<ref>[https://www.gezondheidenwetenschap.be/onderzoek-onder-de-loep/paracetamol-veel-gebruikt-weinig-efficient Paracetamol veel gebruikt, weinig efficiënt]</ref><ref name=":0">{{Citeer web |url=https://www.pijn.nl/behandelingen/medicamenteuze-behandeling/overige-medicatie/defintie.html |titel=Paracetamol |bezochtdatum=2023-12-19 |uitgever=Academisch Pijn Centrum Nijmegen}}</ref> Er zijn twee hypotheses: (1) remmen van [[cyclo-oxygenase]]s ([[COX]], [[enzym]]en betrokken bij ontstekingsreacties) en (2) beïnvloeding van het [[serotonine|serotonerge systeem]]; dat zijn [[zenuw]]banen die onder andere een rol spelen bij de gewaarwording van pijn.<ref name=":0" /><ref name="PMID 17957182">{{Citeer journal | author = Pickering G, Estève V, Loriot M-A, Eschalier A, Dubray C | year = 2008 | month = juli | title = Acetaminophen reinforces descending inhibitory pain pathways | url = https://archive.org/details/sim_clinical-pharmacology-and-therapeutics_2008-07_84_1/page/47 | journal = Clin Pharmacol Ther | volume = 84 | issue = 1 | pages = 47-51 | issn = 0009-9236 | pmid = 17957182 | doi = 10.1038/sj.clpt.6100403 | language = en}}</ref>


==Bijwerkingen==
== Bijwerkingen ==
Er zijn aanwijzingen dat veelvuldig gebruik van paracetamol interne bloedingen kan bevorderen.<ref name="PMID 21804100">{{Citeer journal | author = Doherty M1, Hawkey C, Goulder M, Gibb I, Hill N, Aspley S, Reader S | year = 2011 | title = A randomised controlled trial of ibuprofen, paracetamol or a combination tablet of ibuprofen/paracetamol in community-derived people with knee pain | journal = Ann Rheum Dis 2011;70:1534-1541 doi:10.1136/ard.2011.154047 | volume = 70 | issue = 9 | pages = 1534-1541 | issn = 0003-4967 | pmid = 21804100 | doi = 10.1136/ard.2011.154047 | language = en}} Dit is een [[open access]] artikel.</ref>
Er zijn aanwijzingen dat veelvuldig gebruik van paracetamol interne bloedingen kan bevorderen.<ref name="PMID 21804100">{{Citeer journal | author = Doherty M1, Hawkey C, Goulder M, Gibb I, Hill N, Aspley S, Reader S | year = 2011 | title = A randomised controlled trial of ibuprofen, paracetamol or a combination tablet of ibuprofen/paracetamol in community-derived people with knee pain | journal = Ann Rheum Dis 2011;70:1534-1541 doi:10.1136/ard.2011.154047 | volume = 70 | issue = 9 | pages = 1534-1541 | issn = 0003-4967 | pmid = 21804100 | doi = 10.1136/ard.2011.154047 | language = en}} Dit is een [[open access]] artikel.</ref>


Een aantal onderzoeken uit 2019 suggereert dat het gebruik van paracetamol tijdens de zwangerschap de ontwikkeling van het kind in de baarmoeder zou kunnen schaden.{{Refn|group=kleine-letter|Het laatste advies van het [[College ter Beoordeling van Geneesmiddelen]] voor zwangere vrouwen uit 2017 luidt als volgt: "Gebruik paracetamol alleen als het echt nodig is, zo kort mogelijk en in de laagst mogelijke dosering." en "Paracetamol is het middel van voorkeur bij koorts en pijn tijdens de zwangerschap."<ref>{{citeer web|title=Ongewijzigd advies gebruik paracetamol bij zwangerschap|url=https://www.cbg-meb.nl/actueel/nieuws/2017/08/10/ongewijzigd-advies-gebruik-paracetamol-bij-zwangerschap|publisher=Cbg-meb.nl|access-date=05 december 2019|taal=nl|url-status=live}}</ref>}} Een oorzakelijk verband tussen paracetamol en ADHD wordt echter "zeker niet bewezen" geacht.<ref>{{citeer web|title=Paracetamol en ADHD|url=https://www.zobegaafd.nl/paracetamol-en-adhd/|publisher=Zobegaafd.nl|access-date=05 december 2019|taal=nl|url-status=live}}</ref>
Een aantal onderzoeken uit 2019 suggereert dat het gebruik van paracetamol tijdens de zwangerschap de ontwikkeling van het kind in de baarmoeder zou kunnen schaden.{{Refn|group=kleine-letter|Het laatste advies van het [[College ter Beoordeling van Geneesmiddelen]] voor zwangere vrouwen uit 2017 luidt als volgt: "Gebruik paracetamol alleen als het echt nodig is, zo kort mogelijk en in de laagst mogelijke dosering." en "Paracetamol is het middel van voorkeur bij koorts en pijn tijdens de zwangerschap."<ref>{{citeer web|title=Ongewijzigd advies gebruik paracetamol bij zwangerschap|url=https://www.cbg-meb.nl/actueel/nieuws/2017/08/10/ongewijzigd-advies-gebruik-paracetamol-bij-zwangerschap|publisher=Cbg-meb.nl|access-date=05 december 2019|taal=nl|url-status=live|archiefurl=https://web.archive.org/web/20191205222623/https://www.cbg-meb.nl/actueel/nieuws/2017/08/10/ongewijzigd-advies-gebruik-paracetamol-bij-zwangerschap|archiefdatum=2019-12-05|dodeurl=nee}}</ref>}} Een oorzakelijk verband tussen paracetamol en [[ADHD]] wordt echter "zeker niet bewezen" geacht.<ref>{{citeer web|title=Paracetamol en ADHD|url=https://www.zobegaafd.nl/paracetamol-en-adhd/|publisher=Zobegaafd.nl|access-date=05 december 2019|taal=nl|url-status=live|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210127035501/https://www.zobegaafd.nl/paracetamol-en-adhd/|archiefdatum=2021-01-27|dodeurl=nee}}</ref>


== Dosering ==
== Dosering ==
Regel 63: Regel 63:
Beschadiging van de [[lever]] kan optreden na de inname van een enkele dosis van 10 tot 15&nbsp;gram paracetamol. In de lever bevinden zich metaboliserende enzymen die paracetamol omzetten in een toxische metaboliet. Een leververgiftiging kan zeer pijnlijk zijn en een aantal dagen duren. Inname van een enkele dosis van 20 tot 25&nbsp;gram kan fataal zijn.<ref name="Insel 1990"/>
Beschadiging van de [[lever]] kan optreden na de inname van een enkele dosis van 10 tot 15&nbsp;gram paracetamol. In de lever bevinden zich metaboliserende enzymen die paracetamol omzetten in een toxische metaboliet. Een leververgiftiging kan zeer pijnlijk zijn en een aantal dagen duren. Inname van een enkele dosis van 20 tot 25&nbsp;gram kan fataal zijn.<ref name="Insel 1990"/>


Anderzijds zijn er ook gevallen bekend waarbij de inname van een enorme hoeveelheid paracetamol niet tot leverschade leidde.<ref name="PMID 9918922">{{Citeer journal | author = Shayiq RM, Roberts DW, Rothstein K, Snawder JE, Benson W, Ma X, Black M | year = 1999 | month = februari | title = Repeat exposure to incremental doses of acetaminophen provides protection against acetaminophen-induced lethality in mice: An explanation for high acetaminophen dosage in humans without hepatic injury | journal = Hepatology | volume = 29 | issue = 2 | pages = 451-63 | issn = 0270-9139 | pmid = 9918922 | doi = 10.1002/hep.510290241 | language = en | accessdate = 2016-04-18}}</ref>
Anderzijds zijn er ook gevallen bekend waarbij de inname van een enorme hoeveelheid paracetamol niet tot leverschade leidde.<ref name="PMID 9918922">{{Citeer journal | author = Shayiq RM, Roberts DW, Rothstein K, Snawder JE, Benson W, Ma X, Black M | year = 1999 | month = februari | title = Repeat exposure to incremental doses of acetaminophen provides protection against acetaminophen-induced lethality in mice: An explanation for high acetaminophen dosage in humans without hepatic injury | url = https://archive.org/details/sim_hepatology_1999-02_29_2/page/451 | journal = Hepatology | volume = 29 | issue = 2 | pages = 451-63 | issn = 0270-9139 | pmid = 9918922 | doi = 10.1002/hep.510290241 | language = en | accessdate = 2016-04-18}}</ref>


Bij een eenmalige inname van meer dan 70&nbsp;mg/kg (ongeveer 5&nbsp;gram voor volwassenen) zijn de nadelige effecten al te verwachten. Met 140&nbsp;mg/kg (circa 10&nbsp;gram voor volwassenen) wordt er matig ernstige leverschade gezien, en bij 200&nbsp;mg/kg (ongeveer 14&nbsp;gram voor volwassenen) is dit al ernstige leverschade. De absolute hoeveelheden zijn voor kinderen lager dan hier vermeld. Ook dagelijks gebruik van de normale dosering kan uiteindelijk leiden tot leverschade.<ref name="PMID 1134886">{{Citeer journal | author = Rumack BH, Matthew H | year = 1975 | month = juni | title = Acetaminophen poisoning and toxicity | journal = Pediatrics | volume = 55 | issue = 6 | pages = 871-6 | issn = 0031-4005 | pmid = 1134886 | language = en}}</ref><ref name="PMID 15239082">{{Citeer journal | author = Kaplowitz N | year = 2004 | month = juli | title = Acetaminophen hepatoxicity: what do we know, what don't we know, and what do we do next? | journal = Hepatology | volume = 40 | issue = 1 | pages = 23-26 | issn = 0270-9139 | pmid = 15239082 | language = en}}</ref><ref name="Roberts 2011">{{Citeer web | url = http://www.bbc.com/news/health-15837468 | title = Paracetamol warning: 'Slightly too much can cause overdose' | access-date = 2016-04-18 | last = Roberts | first = Michelle | date = 2011-11-23 | publisher = BBC | language = en | archiefurl = https://web.archive.org/web/20140329072140/http://www.bbc.com/news/health-15837468 | archiefdatum = 2014-03-29 | dead-url = no}}</ref>
Bij een eenmalige inname van meer dan 70&nbsp;mg/kg (ongeveer 5&nbsp;gram voor volwassenen) zijn de nadelige effecten al te verwachten. Met 140&nbsp;mg/kg (circa 10&nbsp;gram voor volwassenen) wordt er matig ernstige leverschade gezien, en bij 200&nbsp;mg/kg (ongeveer 14&nbsp;gram voor volwassenen) is dit al ernstige leverschade. De absolute hoeveelheden zijn voor kinderen lager dan hier vermeld. Ook dagelijks gebruik van de normale dosering kan uiteindelijk leiden tot leverschade.<ref name="PMID 1134886">{{Citeer journal | author = Rumack BH, Matthew H | year = 1975 | month = juni | title = Acetaminophen poisoning and toxicity | url = https://archive.org/details/sim_pediatrics_1975-06_55_6/page/871 | journal = Pediatrics | volume = 55 | issue = 6 | pages = 871-6 | issn = 0031-4005 | pmid = 1134886 | language = en}}</ref><ref name="PMID 15239082">{{Citeer journal | author = Kaplowitz N | year = 2004 | month = juli | title = Acetaminophen hepatoxicity: what do we know, what don't we know, and what do we do next? | url = https://archive.org/details/sim_hepatology_2004-07_40_1/page/23 | journal = Hepatology | volume = 40 | issue = 1 | pages = 23-26 | issn = 0270-9139 | pmid = 15239082 | language = en}}</ref><ref name="Roberts 2011">{{Citeer web | url = http://www.bbc.com/news/health-15837468 | title = Paracetamol warning: 'Slightly too much can cause overdose' | access-date = 2016-04-18 | last = Roberts | first = Michelle | date = 2011-11-23 | publisher = BBC | language = en | archiefurl = https://web.archive.org/web/20140329072140/http://www.bbc.com/news/health-15837468 | archiefdatum = 2014-03-29 | dead-url = no}}</ref>


=== Behandeling overdosering ===
=== Behandeling overdosering ===
Regel 77: Regel 77:
* [[tablet]], merkloos of als [[Panadol]], Dafalgan<ref name="Paracetamolbijsluiter 2015">{{Citeer web | url = https://db.cbg-meb.nl/Bijsluiters/h12253.pdf | title = Bijsluiter: informatie voor de gebruiker - Paracetamol 500 mg tabletten Samenwerkende Apothekers RVG 12253 | access-date = 2016-04-19 | author = Samenwerkende Apothekers | year = 2015 | month = augustus | format = pdf | language = nl | archiefurl = https://web.archive.org/web/20150909170642/http://db.cbg-meb.nl/Bijsluiters/h12253.pdf | archiefdatum = 2015-09-09 | dead-url = no}}</ref>
* [[tablet]], merkloos of als [[Panadol]], Dafalgan<ref name="Paracetamolbijsluiter 2015">{{Citeer web | url = https://db.cbg-meb.nl/Bijsluiters/h12253.pdf | title = Bijsluiter: informatie voor de gebruiker - Paracetamol 500 mg tabletten Samenwerkende Apothekers RVG 12253 | access-date = 2016-04-19 | author = Samenwerkende Apothekers | year = 2015 | month = augustus | format = pdf | language = nl | archiefurl = https://web.archive.org/web/20150909170642/http://db.cbg-meb.nl/Bijsluiters/h12253.pdf | archiefdatum = 2015-09-09 | dead-url = no}}</ref>
* [[zetpil]], merkloos, verschillende fabrikanten
* [[zetpil]], merkloos, verschillende fabrikanten
*drank, merkloos of als [[Daro (geneesmiddel)|Daro]] voor kinderen
* drank, merkloos of als [[Daro (geneesmiddel)|Daro]] voor kinderen
*smelttablet, smelttabletten 'Roter', Dafalgan odis
* 'smelttablet', smelttabletten 'Roter', Dafalgan odis
*poeder, [[Daro (geneesmiddel)|Daro]] hoofdpijnpoeder, Lemsip
* poeder, [[Daro (geneesmiddel)|Daro]] hoofdpijnpoeder, Lemsip
* [[intraveneus]], Perfalgan, Perfusalgan, Paracetamol EG
* [[intraveneus]], Perfalgan, Perfusalgan, Paracetamol EG
* [[bruistablet]], Dafalgan
* [[bruistablet]], Dafalgan
Regel 90: Regel 90:
* [[propyfenazon]] en cafeïne zoals in [[Saridon]]
* [[propyfenazon]] en cafeïne zoals in [[Saridon]]
* [[pseudo-efedrine]]hydrochloride zoals in NioCitran
* [[pseudo-efedrine]]hydrochloride zoals in NioCitran
*andere combinaties zijn mogelijk
* Andere combinaties zijn mogelijk.


Er zijn aanwijzingen dat paracetamol in combinatie met cafeïne sneller en langer werkt.<ref name="PMID 17442681">{{Citeer journal | author = Renner B, Clarke G, Grattan T, Beisel A, Mueller C, Werner U, Kobal G, Brune K | year = 2007 | month = juni | title = Coffeine accelerates absorption and enhances the analgesic effect of acetaminophen | journal = Clin Pharmacol | volume = 47 | issue = 6 | pages = 715-26 | issn = 0091-2700 | pmid = 17442681 | doi = 10.1177/0091270007299762 | language = en | url = https://opus4.kobv.de/opus4-fau/files/2947/renner_caffeine_4181.pdf | accessdate = 2016-04-19 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160419193714/https://opus4.kobv.de/opus4-fau/files/2947/renner_caffeine_4181.pdf | archivedate = 2016-04-19 | dead-url = no | format = pdf}}</ref>
Er zijn aanwijzingen dat paracetamol in combinatie met cafeïne sneller en langer werkt.<ref name="PMID 17442681">{{Citeer journal | author = Renner B, Clarke G, Grattan T, Beisel A, Mueller C, Werner U, Kobal G, Brune K | year = 2007 | month = juni | title = Coffeine accelerates absorption and enhances the analgesic effect of acetaminophen | journal = Clin Pharmacol | volume = 47 | issue = 6 | pages = 715-26 | issn = 0091-2700 | pmid = 17442681 | doi = 10.1177/0091270007299762 | language = en | url = https://opus4.kobv.de/opus4-fau/files/2947/renner_caffeine_4181.pdf | accessdate = 2016-04-19 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160419193714/https://opus4.kobv.de/opus4-fau/files/2947/renner_caffeine_4181.pdf | archivedate = 2016-04-19 | dead-url = no | format = pdf}}</ref>
Regel 99: Regel 99:


== Zie ook ==
== Zie ook ==
*[[Levernecrose]]
* [[Levernecrose]]


⚫
== Externe links ==
⚫
* {{Link GESTIS|ZVG=24840}}


{{Appendix||2=
{{Appendix||2=
⚫
==Noten==
⚫
* {{Link medicijngebruik}}
⚫
===Noten===
{{References|group=kleine-letter}}
{{References|group=kleine-letter}}
===Bronnen===
==Bronnen==
{{References||30em}}
{{References||30em}}
⚫
==Externe links==
⚫
* {{Link medicijngebruik}}
⚫
* {{Link GESTIS|ZVG=24840}}
}}
}}
{{Gesproken Wikipedia klein|Nl-Paracetamol-article.ogg|21638544}}
{{Commonscat|Paracetamol}}
{{Commonscat|Paracetamol}}


Huidige versie van 3 aug 2024 om 08:07

Esculaap
Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht.
Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.
Paracetamol
Chemische structuur
Structuurformule van paracetamol
Structuurformule van paracetamol
Molecuulmodel van een paracetamol
Molecuulmodel van een paracetamol
Farmaceutische gegevens
Beschikbaarheid (F) ca 80 %
Metabolisatie 90 tot 95 % lever
Halveringstijd (t1/2) 1 – 4 uur
Uitscheiding renaal
Gebruik
Merknamen Panadol, Apc, Ppc, Pe-Tam (B), Dafalgan, Sinaspril
Voorschrift/recept Zonder voorschrift verkrijgbaar
Toediening oraal, rectaal, intraveneus
Risico met betrekking tot
Zwangerschapscat. B (VS)
A (Aus)
Databanken
CAS-nummer 103-90-2
ATC-code N02BE01
PubChem 1983
DrugBank APRD00252
Chemische gegevens
Molecuulformule C8H9NO2
IUPAC-naam N-(4-hydroxyfenyl)acetamide
Molmassa 151,17 g/mol
Smeltpunt 169 °C
Oplosbaarheid (bij 20 °C)[1] 12.78 g/L
Dichtheid 1,263 g/cm³
Portaal  Portaalicoon   Geneeskunde

Paracetamol (Amerikaans-Engels: acetaminophen) is een veelgebruikt pijnstillend en koortsverlagend middel.[2] Vaak wordt het in combinatie met andere geneesmiddelen ingezet. Het wordt meestal oraal of rectaal toegediend, maar paracetamol kan ook via de ader worden geïnjecteerd. De effecten duren tussen twee en vier uur.[3]

Paracetamol is bij de aanbevolen dosering een veilig medicijn.[4] De aanbevolen maximale dagelijkse dosis voor een volwassene is drie tot vier gram. Wanneer deze dosis wordt overschreden, kan leverfalen optreden. De naam paracetamol is afgeleid van de chemische naam: para-acetylaminofenol. De stof is opgenomen in de lijst van essentiële geneesmiddelen van de WHO, waarin de meest effectieve en veilige medicijnen staan die nodig zijn in de gezondheidszorg.[5]

Geschiedenis

[bewerken | brontekst bewerken]

Paracetamol werd voor het eerst in 1878 door Harmon Northrop Morse gesynthetiseerd en in 1893 voor de eerste keer in de geneeskunde gebruikt door Josef von Mering.[6][7] Al vrij snel daarna raakte paracetamol uit de gratie vanwege een bizarre bijwerking: sommige gebruikers kregen een blauwe huidskleur na gebruik, waarschijnlijk als gevolg van contaminatie met een ander middel. Toen in de jaren 1940 ontdekt werd dat paracetamol koortsverlagend en pijnstillend werkte, nam de populariteit weer toe.

De grootste stijging in populariteit ontstond toen in de jaren 1960 bezorgdheid ontstond over de lange-termijneffecten van fenacetine.[8] Men ontdekte toen dat paracetamol de actieve metaboliet is van acetanilide. Acetanilide werd in 1886 geïntroduceerd, maar bleek te toxisch. Men ging op zoek naar minder giftige alternatieven die qua chemische structuur sterk op acetanilide leken; één daarvan was paracetamol.[9]

Werking

[bewerken | brontekst bewerken]

Het werkingsmechanisme van paracetamol is nog steeds onduidelijk.[10][11] Er zijn twee hypotheses: (1) remmen van cyclo-oxygenases (COX, enzymen betrokken bij ontstekingsreacties) en (2) beïnvloeding van het serotonerge systeem; dat zijn zenuwbanen die onder andere een rol spelen bij de gewaarwording van pijn.[11][12]

Bijwerkingen

[bewerken | brontekst bewerken]

Er zijn aanwijzingen dat veelvuldig gebruik van paracetamol interne bloedingen kan bevorderen.[13]

Een aantal onderzoeken uit 2019 suggereert dat het gebruik van paracetamol tijdens de zwangerschap de ontwikkeling van het kind in de baarmoeder zou kunnen schaden.[a] Een oorzakelijk verband tussen paracetamol en ADHD wordt echter "zeker niet bewezen" geacht.[15]

Dosering

[bewerken | brontekst bewerken]

Voor gezonde volwassenen is de maximale dosis per etmaal 6-8x 500 mg voor de tabletten (bij chronisch gebruik 6x 500 mg), 3-4x 500–1000 mg voor de zetpillen. Er dient een periode van minimaal 3-4 uur tussen de doseringen in te zitten. In de bijsluiter staat meestal een dosering van maximaal 6x 500 mg of 3x 1000 mg aangegeven. Bij normaal gebruik wordt paracetamol als een veilig middel beschouwd.[16]

Schadelijkheid bij overdosering

[bewerken | brontekst bewerken]

Beschadiging van de lever kan optreden na de inname van een enkele dosis van 10 tot 15 gram paracetamol. In de lever bevinden zich metaboliserende enzymen die paracetamol omzetten in een toxische metaboliet. Een leververgiftiging kan zeer pijnlijk zijn en een aantal dagen duren. Inname van een enkele dosis van 20 tot 25 gram kan fataal zijn.[9]

Anderzijds zijn er ook gevallen bekend waarbij de inname van een enorme hoeveelheid paracetamol niet tot leverschade leidde.[17]

Bij een eenmalige inname van meer dan 70 mg/kg (ongeveer 5 gram voor volwassenen) zijn de nadelige effecten al te verwachten. Met 140 mg/kg (circa 10 gram voor volwassenen) wordt er matig ernstige leverschade gezien, en bij 200 mg/kg (ongeveer 14 gram voor volwassenen) is dit al ernstige leverschade. De absolute hoeveelheden zijn voor kinderen lager dan hier vermeld. Ook dagelijks gebruik van de normale dosering kan uiteindelijk leiden tot leverschade.[18][19][20]

Behandeling overdosering

[bewerken | brontekst bewerken]

Een overdosis paracetamol kan, indien er tijdig (binnen acht uur) wordt ingegrepen, door een arts behandeld worden met acetylcysteïne (Lysomucil, Fluimucil). De N-acetylcysteïne maakt de gevormde, schadelijke paracetamolmetaboliet N-acetylparabenzochinonimine (NAPQI) onschadelijk door ermee te reageren. Deze metaboliet is verantwoordelijk voor hepatotoxiciteit (leververgiftiging). In normale omstandigheden wordt het NAPQI opgevangen (geconjugeerd) door glutathion, maar bij overdosering raakt dit systeem verzadigd en zal het NAPQI zich vrij opstapelen. Behandeling met acetylcysteïne verzorgt dan een aanvulling van de glutathionvoorraad, zodat een overdosis aan NAPQI alsnog opgevangen kan worden. Geactiveerde kool gecombineerd met het laxeermiddel natriumsulfaat vermindert de opname van paracetamol in het lichaam, maar is enkel van nut wanneer het binnen vier tot zes uur na inname gegeven wordt. Wanneer de patiënt binnen twee uur behandeld wordt, is maagspoelen ook nog een goede remedie.[21][22] Het zorgt ervoor dat het nog aanwezige paracetamol in de maag en darmen zo snel mogelijk het lichaam verlaat, waardoor er niet nog meer paracetamol opgenomen kan worden.

Gespreide overdosis

[bewerken | brontekst bewerken]

Regelmatig een enigszins te hoge dosis, of langdurig de maximale dosis paracetamol gebruiken kan leiden tot een 'gemaskeerde' overdosis die in het bloed niet aantoonbaar is. Het risico dat leverschade zich hierdoor langzaam opbouwt is groot, zodat behandeling dringend geboden is. Doordat dit minder eenvoudig is vast te stellen dan bij een eenmalige overdosis is de kans op overlijden mogelijk zelfs groter.[23]

Preparaten

[bewerken | brontekst bewerken]

Paracetamol is in verschillende toedieningsvormen, al dan niet in combinatie met een ander middel, beschikbaar. De orale vormen zijn in de meeste landen zonder recept te krijgen, vaak ook in de supermarkt.

  • tablet, merkloos of als Panadol, Dafalgan[24]
  • zetpil, merkloos, verschillende fabrikanten
  • drank, merkloos of als Daro voor kinderen
  • 'smelttablet', smelttabletten 'Roter', Dafalgan odis
  • poeder, Daro hoofdpijnpoeder, Lemsip
  • intraveneus, Perfalgan, Perfusalgan, Paracetamol EG
  • bruistablet, Dafalgan

Een voordeel van zetpillen is dat ze ook gebruikt kunnen worden als de patiënt misselijk is of moet braken en in geval van slikproblemen.

Combinaties met andere middelen.

Er zijn aanwijzingen dat paracetamol in combinatie met cafeïne sneller en langer werkt.[25]

Het toevoegen van codeïne aan paracetamol vergroot het therapeutisch effect (pijnstilling) slechts in geringe mate. Bij incidenteel gebruik is het voordeel dus gering, in geval van langdurig gebruik zijn de nadelen waarschijnlijk groter dan de voordelen; het ontstaan van tolerantie en misbruik (verslaving).[26]

Combinaties van pijnstillers (anders dan de combinatie met cafeïne of codeïne) worden bij de behandeling van chronische pijn, onder toezicht van een arts, veelvuldig toegepast. Voor de thuisgebruiker valt gebruik hiervan af te raden.[27][28]

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]


Zie de categorie Paracetamol van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Paracetamol&oldid=67915112"