Gelderland

**Gelderland**
Gelderlaand (nds)
Provincie van Nederland
	(Details) (Details)
	Kaart: Provincie Gelderland in Nederland
Geografie
Hoofdstad	Arnhem
Oppervlakte ; - Land; - Water	5.136,31 km²; 4.963,71 km²; 172,6 km²
Coördinaten	52° 5′ NB, 5° 55′ OL
Bevolking
Inwoners (eind 2022)	2.133.751
Bevolkingsdichtheid	430 inw./km²
Aantal gemeenten	51
Politiek
Commissaris van; de Koning (lijst)	John Berends (CDA)
Overige informatie
Volkslied	Ons Gelderland
Religie (2015)	46,3% geen gezindte; 23,2% protestant; 21,6% rooms-katholiek; 5,3% overige gezindten ; 3,6% islamitisch
ISO 3166	NL-GE
Website	www.gelderland.nl
Detailkaart
Portaal	Nederland

Gelderland (uitspraak^ⓘ; Nedersaksisch: Gelderlaand) is de grootste provincie van Nederland. De provincie is gelegen in het midden en oosten van Nederland en wordt in het noordoosten begrensd door Overijssel, in het oosten door de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, in het zuiden door Limburg en Noord-Brabant, in het uiterste zuidwesten door Zuid-Holland, in het westen door de provincie Utrecht en in het noordwesten door de provincie Flevoland, gescheiden door de Veluwerandmeren.

De hoofdstad van Gelderland is Arnhem. De stad met de meeste inwoners is Nijmegen en qua oppervlakte is Apeldoorn de grootste gemeente.

Geschiedenis

De provincie behoorde tussen 1339 en 1795 tot het Hertogdom Gelre, officieel "hertogdom Gelre en graafschap Zutphen". Het historische hertogdom omvatte in het huidige Nederland geheel Gelderland en Noord-Limburg. Het strekte zich ook uit over een klein deel van de huidige bondsstaat Noordrijn-Westfalen. Gelre was verdeeld in vier kwartieren, samen vormden zij de Staten van de Kwartieren.

Geografie

Gelderland is, naar landoppervlakte, de grootste provincie van Nederland. Qua totale oppervlakte, inclusief wateroppervlakte, is Friesland de grootste provincie. De provincie kent 51 gemeenten. Nijmegen, Apeldoorn en Arnhem zijn de grootste steden. Gelderland heeft verschillende landstreken, waaronder de Veluwe, de Gelderse Vallei, de Betuwe, de Bommelerwaard, de Tielerwaard, het Land van Maas en Waal, het Rijk van Nijmegen, de Liemers en de Achterhoek. De Regio Arnhem Nijmegen is een van de grotere stedelijke gebieden van Nederland.

Gelderland wordt doorsneden door de Rijn met zijn aftakkingen Waal en IJssel. De Maas vormt de grens met Noord-Brabant. Het hoogste punt van Gelderland is het Signaal Imbosch (109,9 m) op de Veluwe.

Rechterlijke indeling

Sinds 1 april 2013 is er één arrondissement Gelderland met vier zittingsplaatsen: Arnhem, Nijmegen, Zutphen en Apeldoorn.^[3] Voor 1 januari 2013 kende Gelderland twee arrondissementen: het Arrondissement Arnhem en het Arrondissement Zutphen. Tussen 1 januari en 1 april 2013 maakte Gelderland deel uit van het Arrondissement Oost-Nederland.

Grootste gemeenten

Onderstaand een overzicht van de grootste (naar aantal inwoners) Gelderse gemeenten per 1 januari 2024 (bron: CBS) Uit de laatste kolommen blijkt de groei per gemeente.

	Gemeente	Inwonertal 2024	Inwonertal 1947	Inwonertal 1930	Inwonertal 1899	Opmerkingen
1.	Nijmegen	187.011	106.523	81.699	62.756
2.	Apeldoorn	168.212	83.449	60.332	25.761
3.	Arnhem	167.651	97.350	78.201	51.812
4.	Ede	123.489	42.667	30.688	15.195
5.	Barneveld	62.603	19.064	14.107	7.846
6.	Doetinchem	59.613	19.953	14.330	8.515	Voor 1899 zijn Stad en Ambt Doetinchem bij elkaar opgeteld
7.	Harderwijk	49.378	11.124	8.661	7.327
8.	Overbetuwe	48.909			15.226	Sinds 1 januari 2001 zijn Elst, Heteren en Valburg samengevoegd tot Overbetuwe
9.	Zutphen	48.746	21.714	19.732	18.381	1 januari 2005 is Warnsveld toegevoegd aan Zutphen
10.	Lingewaard	47.342			13.039	Sinds 1 januari 2001 zijn Bemmel, Gendt en Huissen samengevoegd tot Lingewaard

Onderstaand een overzicht van de grootste (naar oppervlakte) Gelderse gemeenten

	Gemeente	Landoppervlakte (in km²)
1.	Apeldoorn	339,91
2.	Ede	318,25
3.	Bronckhorst	283,56
4.	Berkelland	258,69
5.	Lochem	213,20
6.	Barneveld	175,96
7.	Epe	156,29
8.	Winterswijk	138,15
9.	Oude IJsselstreek	136,40
10.	Buren	134,26

Grootste plaatsen

Onderstaand een overzicht van de grootste (naar aantal inwoners) Gelderse plaatsen per 1 januari 2023.

	Plaats	Inwonertal
1.	Nijmegen	169.095
2.	Arnhem	165.770
3.	Apeldoorn	141.255
4.	Ede	79.435
5.	Harderwijk	48.906
6.	Doetinchem	46.410
7.	Tiel	40.490
8.	Wageningen	40.960
9.	Zutphen	40.150
10.	Wijchen	36.865

Politiek

Zetelverdeling 2019-2023

8

7

6

5

4

3

2

8 8 7 6 5 4 4 3 3 3 2 2

De 55 zetels zijn als volgt verdeeld:

■ VVD: 8

■ FVD: 8

■ CDA: 7

■ GL: 6

■ PvdA: 5

■ D66: 4

■ CU: 4

■ PVV: 3

■ SP: 3

■ SGP: 3

■ PvdD: 2

■ 50+: 2

Gelderland wordt in de periode 2019-2023 bestuurd door een coalitie van VVD, CDA, GroenLinks, PvdA en ChristenUnie. Sinds 6 februari 2019 is John Berends commissaris van de Koning.

Cultuur

Er zijn vele musea, zoals onder andere het Nederlands Openluchtmuseum en Museum voor Moderne Kunst in Arnhem, Museum Het Valkhof in Nijmegen, het Paleis Het Loo in Apeldoorn en in Otterlo het Kröller-Müller Museum. Ook beschikken enkele steden over een groot theater zoals het Musis Sacrum in Arnhem, Concertgebouw de Vereeniging in Nijmegen en Orpheus in Apeldoorn. Ook is in Gelderland tussen Dieren, Beekbergen en Loenen de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij gevestigd.

De bij een groter publiek bekende poppodia zijn Luxor Live en Doornroosje, de GelreDome in Arnhem biedt concerten aan van grote artiesten. De gemeenten Renkum en Overbetuwe krijgen jaarlijks toeristen die de streek bezoeken vanwege de Slag om Arnhem. Vaak worden dan de historische locaties bezocht, zoals de John Frostbrug, Ginkelse Heide en de Airborne War Cemetery in Oosterbeek.

Het Gelders volkslied werd geschreven door C.J.C. Geerlings in 1941.

Evenementen

In vele (grote) plaatsen worden evenementen gehouden. Ook zijn er in de kleinere plaatsen en dorpen vaak jaarmarkten, braderieën, muziek- en sportevenementen of andere jaarlijks terugkerende evenementen. De meest bezochte evenementen in Gelderland zijn de Vierdaagsefeesten (gelijktijdig georganiseerd met de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen), de Zevenheuvelenloop, World Statues Festival, Zwarte Cross, Fruitcorso, Appelpop, Bloemencorso Lichtenvoorde, de Airborne Wandeltocht en de Aaltjesdagen.

Sport

Gelderland is de thuisbasis van drie betaald voetbalclubs en talloze amateurverenigingen. De bekendste zijn:

Vitesse Arnhem (Eredivisie)

De grootste en rijkste club van de provincie is de Arnhemse Vitesse. De club werd in het jaar 1892 opgericht en is daarmee de op een na oudste voetbalclub van de Nederlandse profclubs in de Eredivisie. Al jaren speelt Vitesse in de (sub)top van Nederland. In het seizoen 2016/2017 won de club zijn eerste grote prijs, de KNVB Beker. Ook speelde Vitesse meerdere malen Europees voetbal. De traditionele uitrusting van Vitesse bestaat uit een verticaal gestreept geel-zwart shirt, gebaseerd op de kleuren van de provincie Gelderland.

De Graafschap (Eerste Divisie)

De Graafschap werd nog nooit landskampioen en won nog nooit de KNVB beker. De hoogste eindklassering in de Eredivisie was de achtste plaats in 1997. De Graafschap heeft een rijke geschiedenis in zowel de Eredivisie als de Eerste divisie. Om de vele promoties en degradaties staat De Graafschap bekend als een 'heen en weer'. De aanhang van de club noemt zichzelf 'boeren' en staat bekend om zijn Achterhoekse mentaliteit en gemoedelijke sfeer. De Graafschap dankt daaraan de bijnaam de Superboeren.

N.E.C. Nijmegen (Eredivisie)

Volksclub N.E.C. werd opgericht op 11 april 1910, na een fusie tussen Eendracht (15 november 1900) en NVV Nijmegen (1 augustus 1908). De club speelde jaren vast in de Eredivisie. De Nijmegenaren wonnen nog nooit een grote prijs. N.E.C. haalde vier keer de finale om de Nederlandse beker. In 1973 was NAC Breda te sterk, in 1983 Ajax, in 1994 Feyenoord en in 2000 Roda JC. De club speelde driemaal Europees voetbal. De laatste keer was dit in het seizoen 2008-2009. Sinds de degradatie in 2017 was N.E.C. actief in de Eerste divisie. In seizoen 2021-2022 kwam N.E.C. weer uit in de Eredivisie.

Overige

In de Tweede divisie spelen twee Gelderse ploegen. De Treffers uit Groesbeek en SV TEC uit Tiel.

In de Derde divisie spelen vier Gelderse voetbalclubs, verdeeld over de beide speeldagen. Op zaterdag spelen DVS '33 uit Ermelo, VVOG uit Harderwijk en VV Sparta Nijkerk. Op zondag speelt FC Lienden.

Wielrennen

In 2016 organiseerde Gelderland de eerste drie etappes van de Giro 'd Italia. In 2009 was Zutphen startplaats van de derde etappe van de Vuelta á España.

Naamgeving

De naam Gelderland is afkomstig van het toenmalige graafschap en latere hertogdom Gelre. Gelre verwees vroeger naar het Duitse Geldern. De Oudnederlandstalige naam wordt niet meer gebruikt. Daardoor is het makkelijker in te zien dat Gelderland naar Geldern verwijst.