Max Born: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: poprawki
 
(Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 1:
{{BiogramNaukowiec infobox
|imię i nazwisko = Max Born
|wikicytatygrafika = Max Born.jpg
|imię i nazwisko org =
|grafikaopis grafiki = Max Born.jpg=
|opispaństwo grafiki = [[Niemcy]]
|podpis data urodzenia = [[11 grudnia]] [[1882]]
|datamiejsce urodzenia = [[11 grudniaWrocław]], [[1882Cesarstwo Niemieckie]]
|miejscedata śmierci urodzenia = [[Wrocław5 stycznia]], [[Cesarstwo Niemieckie1970]]
|datamiejsce śmierci = [[5 styczniaGetynga]], [[1970Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|RFN]]
|stopień lub tytuł naukowy = profesor
|miejsce śmierci = [[Getynga]], [[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|RFN]]
|specjalność = [[fizyka]], [[matematyka]]
|miejsce spoczynku = [[Getynga]]
|zawódalmamater = [[fizyka|fizyk]], [[matematyka|matematyk]]=
|odznaczeniaaktywność zawodowa =
|commonsjednostka1 typ = Max BornUczelnia
|jednostka1 nazwa = [[Uniwersytet w Getyndze]],<br /> [[Uniwersytet Chicagowski]]
|wikicytaty = Max Born
|www okres zatr1 =
|odznaczenia = {{order|OZRFN|WKZGW}}
|nagrody = [[Plik:Nobel prize medal.svg|30px|link=Nagroda Nobla]] [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki|Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki]]
|commons = Category:Max Born
|wikicytaty = Max Born
}}
[[Plik:Max Born-tablica.JPG|thumb|240px|Tablica pamiątkowa we Wrocławiu]]
 
'''Max Born''' (ur. [[11 grudnia]] [[1882]] we [[Wrocław]]iu, zm. [[5 stycznia]] [[1970]] w [[Getynga|Getyndze]]) – [[Niemcy (naród)|niemiecki]] [[fizyk]] i [[matematyk]] pochodzenia [[Żydzi|żydowskiego]], [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki|laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki]] (1954){{r|www.nobelprize}}. Jest jednym z głównych twórców [[Mechanika kwantowa|mechaniki kwantowej]]<ref>{{Encyklopedia PWN | tytuł = Born Max | id = 3879647 | data dostępu = 2021-07-29 }}</ref> obok [[Werner Heisenberg|Heisenberga]] i [[Erwin Schrödinger|Schrödingera]] – poprawnie nadając sens empiryczny ich równaniom.
 
Linia 23 ⟶ 26:
=== Przed II wojną światową ===
Jedyny syn dr. [[Gustav Jakub Born|Gustawa Jakuba Borna]] (1851–1900), Żyda urodzonego w [[Kępno|Kępnie]] (wtedy miasto [[Królestwo Prus|pruskie]] w [[Prowincja Poznańska|prowincji Poznańskiej]]), i Margarete Kauffmann (1856–1886), pochodzącej z rodziny śląskich przemysłowców. Urodził się i wychował w ówcześnie leżącym w [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwie Niemieckim]] [[Wrocław]]iu, gdzie jego ojciec wykładał na [[Uniwersytet Wrocławski|Uniwersytecie Wrocławskim]], najpierw jako [[privatdozent]], a następnie [[profesor]] [[Anatomia porównawcza zwierząt|anatomii porównawczej]] i [[Embriologia|embriologii]]{{r|ojciec}}.
 
Po ukończeniu Gimnazjum im. Króla Wilhelma studiował kolejno na uniwersytetach we [[Wrocław]]iu, [[Heidelberg]]u i [[Zurych]]u. W tym czasie zetknął się z takimi naukowcami jak [[Felix Klein]], [[David Hilbert]], [[Hermann Minkowski]], [[Carl David Tolmé Runge|Carl Runge]], [[Karl Schwarzschild]], czy [[Woldemar Voigt]]{{r|www.nobelprize}}.
 
W roku 1909 został wykładowcą uniwersytetu[[Uniwersytet w [[GetyngaGetyndze|Uniwersytetu w Getyndze]], skąd w roku 1912 przeniósł się do [[Uniwersytet Chicagowski|University of Chicago]]. W roku 1919, po służbie wojskowej w armii niemieckiej, został profesorem uniwersytetu we [[Frankfurt nad Menem|Frankfurcie nad Menem]], później (1921) w Getyndze. Sformułował w tym czasie standardową obecnie interpretację kwadratu modułu [[Funkcja falowa|funkcji falowej]] (<math>|\Psi|^2 = \Psi^*\Psi,</math> gdzie <math>^*</math> oznacza [[sprzężenie zespolone]]) w [[równanie Schrödingera|równaniu Schrödingera]] jako gęstości prawdopodobieństwa znalezienia cząstki (zob. [[gęstość elektronowa]]), za co w 1954 roku otrzymał [[Nagroda Nobla|Nagrodę Nobla]] (równocześnie nagrodę otrzymał [[Walther Bothe]]). Z powodu [[Antysemityzm#Antysemityzm w III Rzeszy i w nazizmie|antysemickiej polityki]] rządu [[III Rzesza|III Rzeszy]] wyjechał w 1933 roku do [[Cambridge]], skąd w roku 1936 przeniósł się do Uniwersytetu w [[Edynburg]]u. Wykładał tam do 1953 r.{{r|www.nobelprize}}
 
=== Lata powojenne ===
Linia 41 ⟶ 45:
 
== Upamiętnienie ==
Dom, w którym się wychował, znajduje się we [[Wrocław]]iu przy placu Wolności 4. Na domu zamontowano w 2002 roku tablicę pamiątkową. Borna honorowanouhonorowano także nazywając jego nazwiskiem [[Plac Maksa Borna we Wrocławiu|plac w centrum Wrocławia]].
 
== Zobacz też ==
Linia 60 ⟶ 64:
{{Nobel Fizyka}}
{{Laureaci Medalu Maxa Plancka}}
{{Laureaci Medalu Hughesa}}
{{Kontrola autorytatywna}}
 
Linia 73 ⟶ 78:
[[Kategoria:Niemieccy nobliści – fizyka]]
[[Kategoria:Żydowscy nobliści – fizyka]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec]]
[[Kategoria:Niemieccy laureaci Medalu Maxa Plancka]]
[[Kategoria:Laureaci Medalu Hughesa]]
[[Kategoria:Ludzie upamiętnieni nazwami doświadczeń fizycznych]]
<!-- Ogólne -->
[[Kategoria:Urodzeni w 1882]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni we Wrocławiu]]
[[Kategoria:Niemieccy Żydzi]]
[[Kategoria:Żydowscy naukowcy związani z Wrocławiem przed 1945]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni we Wrocławiu]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1882]]
[[Kategoria:Zmarli w 1970]]