Ortolan

gatunek ptaka

Ortolan[3], trznadel ortolan (Emberiza hortulana) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny trznadli (Emberizidae), zamieszkujący większość Europy oraz zachodnią i środkową Azję. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej. Jego liczebność spada, ale nie jest zagrożony wyginięciem.

Ortolan
Emberiza hortulana[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

trznadle

Rodzaj

Emberiza

Gatunek

ortolan

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     okres lęgowy

     zimowiska

Systematyka

edytuj

Gatunek monotypowy[4][5]. Opisano podgatunek elisabethae z północno-zachodniej Mongolii, który rzekomo miał się różnić intensywnością kolorów upierzenia, jednak różnice te są spowodowane zmiennością osobniczą i podgatunek ten nie jest obecnie uznawany[6].

Drugi człon nazwy naukowej hortulana pochodzi od łacińskiego słowa hortus – ogród[7].

Morfologia

edytuj

Wielkości wróbla. Długość ciała 15–16 cm, masa ciała około 25 g[7]. U samca głowa popielata, występuje żółty wąs i śliniak. Grzbiet rdzawobrązowy z czarnobrązowymi plamkami. Strona brzuszna cynamonowobrązowa, pierś zielonkawoszara. Dziób jest czerwonawy, oczy i nogi brązowe. Samice ubarwione bardziej blado, z prążkowaną piersią. Są nieznacznie mniejsze od samców, także ich obrączka oczna wykazuje mniejsze rozmiary[7].

W odróżnieniu od innych trznadli, ortolan odbywa dwa pierzenia. W lipcu wymieniają wszystkie pióra, zaś na przedwiośniu jedynie drobne pióra okrywowe, dzięki czemu samce przybierają swoje ozdobne barwy[7].

Zasięg występowania

edytuj

W Europie gniazduje niemal na całym kontynencie, z wyjątkiem Wysp Brytyjskich oraz północnych części Skandynawii i Rosji. W zachodniej Europie występuje wyspowo, nie na całym obszarze. Do tego obszary lęgowe występują od Palestyny i Turcji po Iran i Mongolię. Zimuje w północnej części Afryki Subsaharyjskiej[2][8], zimujące ptaki spotykano też na Półwyspie Arabskim i w Indiach[7]. Przeloty IV–V i VIII–IX.

W Polsce średnio liczny[9] ptak lęgowy niżu, choć rozmieszczony nierównomiernie i miejscowo może być liczny[10]. Najliczniej występuje na Podlasiu, wschodnim Mazowszu, południowej Wielkopolsce i na Ziemi Łódzkiej, mniej licznie w południowej Polsce, północnej Wielkopolsce i na Kujawach[9].

 
Jaja z kolekcji muzealnej

Ptaki przybywają z zimowisk pod koniec kwietnia lub na początku maja. Sezon lęgowy rozpoczyna się na początku maja. Gniazdo umieszczone jest na ziemi pośród gęstej roślinności; buduje je samica. Przy gnieździe ptaki są bardzo płochliwe. Zniesienie liczy około 5 jaj. Inkubacja trwa 12–14 dni. Młode pozostają w gnieździe przez blisko dwa tygodnie. Ortolan wyprowadza jeden lub dwa lęgi w sezonie. Odlatuje w sierpniu[7].

Status i ochrona

edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody ortolan nieprzerwanie od 1988 roku uznawany jest za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 8–18 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy ze względu na niszczenie siedlisk[2].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11]. W kraju tym występuje 20% populacji ortolanów z całej Unii Europejskiej (stan w 2015)[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 176–243 tysięcy par[13]. Trend liczebności jest spadkowy – pomiędzy 2007 a 2018 rokiem odnotowano spadek populacji lęgowej o około 20%[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek narażony (VU)[9].

W starożytnym Rzymie mieszkańcy łapali drobne ptaki, w szczególności potrzosy i ortolany w celach spożywczych. We Włoszech nadal się to robi[7]. Podczas jesiennej migracji w południowo-zachodniej Francji, mimo ochrony wprowadzonej w 1999 roku, rocznie nielegalnie odławia się 15–30 tysięcy ortolanów[8].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Emberiza hortulana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c Emberiza hortulana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old word buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-14].
  4. F. Gill, D. Donsker (red.): Buntings. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-23]. (ang.).
  5. Madge, S. & Sharpe, C.J.: Ortolan Bunting (Emberiza hortulana). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-09-23].
  6. Ortolan Bunting (Emberiza hortulana). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-13)]. (ang.).
  7. a b c d e f g Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. Warszawa: Multico, 2007, s. 296. ISBN 978-83-7073-474-9.
  8. a b Frédéric Jiguet et al. Unravelling migration connectivity reveals unsustainable hunting of the declining ortolan bunting. „Science Advances”. 5 (5), 2019. DOI: 10.1126/sciadv.aau2642. (ang.). 
  9. a b c Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  10. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 778. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
  11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  12. Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 326. ISBN 978-83-7845-983-5.
  13. a b Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 

Linki zewnętrzne

edytuj