Limanowa

{{{nazwa}}}
{{{nazwa oryginalna}}}
	[[Plik:{{{zdjęcie}}}\|240x240px\|alt=Ilustracja\|{{{opis zdjęcia}}}]]; {{{opis zdjęcia}}}
	[[Plik:{{{flaga}}}\| 100x130px\| alt=Flaga]]
[[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}\|Herb]]	[[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}\|Flaga]]
Państwo	{{{państwo}}}
Zarządzający	Burmistrz
Powierzchnia	18,7 km²
Wysokość	ok. 400-700 m n.p.m.
Populacja (2008); • liczba ludności; • gęstość	; {{{liczba ludności}}}; {{{gęstość zaludnienia}}} os./km²
Nr kierunkowy	{{{numer kierunkowy}}}
Kod pocztowy	{{{kod pocztowy}}}
Tablice rejestracyjne	{{{tablice rejestracyjne}}}
	Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} \| mapa/core \| wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:landmark}
	[[commons:{{{commons}}}\|Multimedia w Wikimedia Commons]]
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 22 paź 2009, była oparta na tej wersji.

Limanowa – miasto w Polsce położone w Beskidzie Wyspowym (Pasmo Łososińskie) administracyjnie należące do powiatu limanowskiego i województwa małopolskiego. Położone 25 km na zachód od Nowego Sącza, w kotlinie górskiej u zbiegu potoków: Mordarka, Jabłoniec i Starowiejskiego, nad potokiem Sowlina (dopływem Łososiny).

Stacja PKP, PKS, liczne połączenia komunikacyjne z Nowym Sączem, w tym droga krajowa nr 28 i Krakowem, urząd powiatowy, urząd miasta, urząd gminy Limanowa, poczta, Sąd Rejonowy, szpital powiatowy, drobny przemysł, liczne sklepy. Turystyka: szlaki turystyczne piesze lub rowerowe, muzeum regionalne Ziemi Limanowskiej, hala sportowa, stadion piłkarski, stok narciarski

Struktura powierzchni

Osobny artykuł: Centrum (dzielnica Limanowej)
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.
Osobny artykuł: Łososina Górna (dzielnica Limanowej)
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.
Osobny artykuł: Sowliny (dzielnica Limanowej)
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Według danych z roku 2002^[2], Limanowa ma obszar 18,64 km², w tym:

użytki rolne: 60%
użytki leśne: 16%

Miasto stanowi 1,96% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008 (dane GUS):

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	14 781	100	7587	51,3	7194	48,7
gęstość zaludnienia (os./km²)	790		-		-

Według danych z roku 2002^[2], średni dochód na mieszkańca wynosił 1598,86 zł.

Urodzeni w Limanowej

Zygmunt Berling (1896-1980), generał LWP
Teresa Dzielska (ur. 1977), polska aktorka
Bartłomiej Gaj (ur. 1986), polski hokeista
Dorota Gawryluk (ur. 1972), polska dziennikarka i prezenterka telewizyjna
Marcin Kolusz (ur. 1985), polski hokeista, reprezentant
Jakub Kot (ur. 1990), polski skoczek narciarski
Maciej Kot (ur. 1991), polski skoczek narciarski
Justyna Kowalczyk (ur. 1983), polska narciarka
Jan Krasicki (1919-1943), polski działacz komunistyczny
Leszek Mordarski (ur. 1955), polski nauczyciel, muzyk
Ludwik Mordarski (ur. 1929), polski muzyk i kompozytor
Małgorzata Ruchała (ur. 1961), polska biegaczka narciarska i biathlonistka
Andrzej Ryś (ur. 1960), polski polityk, lekarz, dyrektor w Komisji Europejskiej
Marian Serafiniuk (1896-?), major piechoty WP
Arkadiusz Świechowski (ur. 1987), polski siatkarz
Joanna Tokarczyk (ur. 1977), polska malarka i ilustratorka książek
Michał Wacławik (ur. 1953), polski lekkoatleta (oszczepnik)
Józef Wąsowicz (1900-1964), polski geograf, kartograf, czł. PAU
Stefan Weinfeld (1920-1990), polski pisarz
Zbigniew Wrona (ur. 1961), polski działacz państwowy
Katarzyna Zielińska (ur. 1979), polska aktorka

Religia

W Limanowej znajdują się 3 parafie rzymskokatolickie:

pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej w centrum miasta;
pod wezwaniem św. Stanisława Kostki w Sowlinach;
pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Łososinie Górnej.

Oprócz wyznawców kościoła rzymskokatolickiego,istnieje również ok. 50 osobowy zbór Świadków Jehowy.

Kina i Teatry

Kino "Klaps"

Historia

Wedle dominujących poglądów, Limanowa została założona w XV w., aczkolwiek istnieją również hipotezy, przesuwające ta datę do XIV w., zwalczane w okresie PRL ze względów politycznych, gdyż wiązałyby się z koniecznością przyjęcia, że miejscowość założyli osadnicy niemieccy. W okresie polokacyjnym występuje również pod niemiecką nazwą niem. Hilman, Ilmanowa ^[3]

Limanowa otrzymała prawa miejskie w 1565 r. od Zygmunta II Augusta (dziś jedna z głównych ulic nosi jego imię). Od tego czasu następował stały rozwój gospodarczy i kulturalny, przerwany wiek później Potopem szwedzkim i wielkim pożarem miasta, które nie podniosło się z upadku aż do doby rozbiorowej.

Do zagarnięcia Limanowej przez Austrię doszło jeszcze przed I rozbiorem Polski, w 1767 r., pod pozorem utworzenia kordonu sanitarnego przy granicy z Rzeczpospolitą.

W przeciwieństwie do reszty Galicji, pierwsze lata rządów austriackich przyniosły Limanowej pewne ożywienie gospodarcze, do którego przyczyniły się przywileje, nadane miastu przez cesarza Leopolda II.

W 1846 r. w czasie Rabacji na Limanową uderzył duży oddział chłopski. W mieście obecnych było wtedy tylko kilku żołnierzy austriackich, jednak dzięki ich współdziałaniu z mieszkańcami atak został odparty.

Od lat 80. XIX w. rozwój miasta uległ przyspieszeniu dzięki budowie Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, rafinerii ropy naftowej i nowoczesnego browaru. Limanowa znana też była z targów koni, na których w 1900 r. zawarto co czwartą galicyjską umowę kupna-sprzedaży tych zwierząt.

W grudniu 1914 r. w bitwie pod Limanową wojska austro-węgierskie wsparte posiłkami niemieckimi zatrzymały ofensywę oddziałów rosyjskich. W czasie walk część miasta spłonęła w wyniku bombardowania, przeprowadzonego przez artylerię rosyjską, dla której punktem orientacyjnym była wieża nowo wznoszonego kościoła.

Skutkiem I wojny światowej były dla miasta nie tylko zniszczenia, ale również utrata przez zakłady przemysłowe austriackich rynków zbytu. Z drugiej strony okres powojenny sprzyjał rozwojowi inicjatyw lokalnej społeczności, czego przykładem było założenie w 1924 r. pierwszego klubu piłkarskiego - Limanovii.

Wielki kryzys gospodarczy był dla miasta brzemienny w skutkach: ogólne zubożenie ludności, potęgowane charakterystycznym dla b. zaboru austriackiego tzw. przeludnieniem agrarnym, w połączeniu z likwidacją i tak nielicznych zakładów przemysłowych (np. zamknięcie rafinerii w 1933 r.) zintensyfikowało napięcia społeczne, prowadząc w okolicach Limanowej do poważnych strajków chłopskich. Tak jak na pozostałym obszarze Polski, pewną poprawę sytuacji dało się odczuć dopiero od 1936 r. W roku 1938 poważnie zmodyfikowano herb miasta, który zyskał obecną postać.

6 września 1939 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a tym samym rozpoczął się okres okupacji hitlerowskiej, od początku naznaczonej licznymi egzekucjami ludności cywilnej. W wyniku reformy administracyjnej, związanej z utworzeniem GG, Limanowa utraciła status miasta powiatowego. Ukształtowanie terenu w okolicach Limanowej sprzyjało działalności partyzanckiej, która też intensywnie się tam rozwinęła i obejmowała oddziały AK (duże zgrupowanie w rejonie masywu Mogielicy) i BCh, zaś w 1944 r. pojawiły się także dywersyjne oddziały radzieckie.

W ramach przyjętej przez III Rzeszę polityki wykorzystania obszaru GG na potrzeby wojenne i w oparciu o urządzenia zamkniętej rafinerii, zorganizowano w Limanowej dużą bazę przeładunkową paliw płynnych dla frontu wschodniego. Miasto, tak jak cały teren zlikwidowanego powiatu limanowskiego, objęte też było akcją tzw. Goralenvolku, która - inaczej niż na terenie Podhala – nie przyniosła absolutnie żadnych rezultatów. Limanowa została zajęte przez wojska radzieckie 19 stycznia 1945 r.

W okresie powojennym w mieście silne było poparcie dla opozycji antykomunistycznej, w tym mikołajczykowskiego PSL. Okres po sfałszowanych wyborach w 1947 r. to czas intensywnej stalinizacji, czego symbolem stało się nadanie byłej ulicy Piłsudskiego imienia Stalina.

Intensywny rozwój Limanowej został zapoczątkowany w drugiej połowie lat 60. Rozpoczęto wtedy – w dużej mierze w oparciu o "czyn społeczny" mieszkańców - gruntowną przebudowę centrum, które zyskało m.in. całkowicie nową płytę Rynku i dwa duże domy towarowe. W południowej części miasta ruszyła z kolei budowa os. Zygmunta Augusta, które wkrótce stało się największym miejscowym blokowiskiem.

W ramach obchodów Milenium chrztu Polski w 1966 r. odbyły się w Limanowej uroczystości pod przewodnictwem abp. Karola Wojtyły, które zgromadziły przeszło 100 tys. osób. Z tej okazji na zlecenie Kościoła nakręcono dokument, będący najprawdopodobniej pierwszym kolorowym filmem, uwieczniającym miasto. Wszystko to nie zmieniało oczywiście negatywnego nastawienia lokalnych władz PZPR do religii - i tak pod pozorem przebudowy Rynku usunięto stamtąd figurę św. Floriana, zastąpioną wkrótce dużą rzeźbą plenerową (tzw. Buzodromem), ustawioną celowo w taki sposób, by - na potrzeby propagandowych fotografii - zasłonić w miarę możliwości budynek kościoła.

Lata 70. przyniosły kontynuację rozbudowy osiedli i zakładów przemysłowych, oraz medialną sławę miasta, związaną z sukcesami w telewizyjnych "turniejach miast". Z drugiej jednak strony, w związku z budową i modernizacją alternatywnych połączeń kolejowych Nowego Sącza z resztą kraju, straciła poważniejsze znaczenie jedyna linia kolejowa, przebiegająca przez Limanową. W rezultacie linia ta nie została nawet zelektryfikowana, a z czasem ruch na niej praktycznie zamarł.

1 czerwca 1975 r., w związku z reformą administracji powiaty zostały zniesione, a Limanowa znalazła się w woj. nowosądeckim. "Degradacja" pozycji miasta w minimalnym tylko stopniu zrekompensowana została faktem, że zostało ono siedzibą Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego.

Kryzys gospodarczy, narastający w drugiej połowie lat 70. i marazm lat. 80. były odczuwalne dla mieszkańców miasta, choć nawet w latach 80. kontynuowano budowę osiedli mieszkaniowych i pewne inwestycje infrastrukturalne.

Transformacja ustrojowa w 1989 r. pociągnęła za sobą upadłość, względnie przekształcenia własnościowe i ograniczenie działalności kilku największych zakładów pracy (m. in. zakłady przemysłu drzewnego w Limanowej-Łososinie Górnej), często w nie do końca jasnych okolicznościach. Niemniej, ponieważ Limanowa – w przeciwieństwie do wielu miast podobnej wielkości – nie była "uzależniona" od jednego dużego zakładu przemysłowego, transformacja przebiegła stosunkowo łagodnie.

1 stycznia 1999 r. miasto na powrót stało się siedzibą powiatu, a w 2004 r. otrzymało nagrodę za najlepsze w Polsce wykorzystanie funduszy unijnych w kategorii miast do 40 000 mieszkańców. Do chwili obecnej nie udało się jednak rozwiązać kluczowego dla dalszego rozwoju Limanowej problemu jakim jest niedostatek dogodnych połączeń drogowych (i praktyczny brak kolejowych) z resztą kraju. Bezpośrednia linia kolejowa do Krakowa i obwodnica miasta od ponad 30 lat pozostają tylko w sferze projektów.

Atrakcje turystyczne i zabytki

Od północnej strony miasta wznosi się długi grzbiet Pasma Łososońskiego, od południowej wysokie wzniesienie Lipowe. Z pobliskiej, górującej nad miastem Miejskiej Góry bardzo rozległa panorama widoków. Znajduje się tutaj najwyższy w Polsce stalowy krzyż (rekordowa jest wysokość samego krzyża a nie jego położenie, najwyżej położony jest krzyż na Giewoncie).

Przy limanowskim rynku znajduje się słynna bazylika Matki Boskiej Bolesnej a niecały kilometr od rynku Kaplica Łask gdzie zaczęła się cała historia sanktuarium limanowskiego.

Na północnym stoku Łysej Góry znajduje się stacja narciarska "Limanowa-Ski" z 4-os. wyciągiem krzesełkowym oraz wyciągami orczykowymi. Trasy narciarskie posiadają system sztucznego naśnieżania i oświetlenie. Przy dolnej stacji znajduje się hotel.

Szlaki turystyczne

- niebieski przez Golców i Ostrą na Przełęcz Ostra-Cichoń

- niebieski przez Miejską Górę na Sałasz

- zielony przez Lipowe i Paproć do Tymbarku

Komunikacja

Przez miejscowość przechodzi droga krajowa 28, a także ma koniec droga wojewódzka 965 wiodąca z Bochni. Kolej jest reprezentowana przez niezelektryfikowaną linię kolejową nr 104 z Chabówki do Nowego Sącza (obecnie brak regularnych przewozów pasażerskich).