James McNeill Whistler

amerykański malarz i grafik

James Abbott McNeill Whistler (ur. 10 lipca[a] 1834 w Lowell, Massachusetts, Stany Zjednoczone, zm. 17 lipca 1903 w Londynie, Wielka Brytania) – amerykański malarz i grafik, aktywny głównie w Anglii. Po śmierci matki w 1881 roku James dodał do swojego nazwiska panieńskie nazwisko matki – McNeill[1].

James McNeill Whistler
Ilustracja
Aranżacja szarości – portret malarza (autoportret); ok. 1872, Detroit Institute of Arts
Imię i nazwisko

James Abbott McNeill Whistler

Data i miejsce urodzenia

10 lipca 1834
Lowell, Massachusetts, Stany Zjednoczone

Data i miejsce śmierci

17 lipca 1903
Londyn, Wielka Brytania

Narodowość

amerykańska

Dziedzina sztuki

malarstwo, grafika

Epoka

estetyzm, impresjonizm, tonalizm

Ważne dzieła
podpis

Syn oficera, kontynuował rodzinną tradycję uczęszczając przez kilka lat do West Point, skąd go zwolniono za braki w dziedzinie chemii[2]. W 1855 wyjechał do Paryża, gdzie zetknął się z Édouardem Manetem, Charles'em Baudelaire'em i Henri Fantin-Latourem. W 1859 przyjechał do Londynu, następnie wiele podróżował. W 1863 wystawiał w Salonie Odrzuconych. W 1890 osiadł w Paryżu. Jego twórczość, związana z wczesną fazą impresjonizmu, wykazuje także wpływ Gustave`a Courbeta oraz grafiki japońskiej, której był jednym z pierwszych odkrywców i entuzjastów. W swych obrazach kładł nacisk na zagadnienia kolorystyczne, zestawiając układy barwne na wzór kompozycji muzycznych, stosował subtelne, prawie monochromatyczne zestawienia kolorów. Jako grafik uprawiał akwafortę i litografię.

Biografia i twórczość

edytuj

James McNeill Whistler urodził się w Stanach Zjednoczonych w 1834 jako syn znanego inżyniera kolejowego George’a Washingtona Whistlera[3] i jego drugiej żony Anny Matildy McNeill[4]. W 1843 George Whistler przeniósł się z rodziną do Sankt Petersburga w Rosji, gdzie młody James pobierał lekcje malarstwa[5].

 
Whistler w latach 1847–1849

Lata 1847–1848 Whistler spędził w Londynie wśród krewnych, podczas gdy jego ojciec pracował nadal w Petersburgu, gdzie zmarł w 1849.

Po pobycie w Anglii James Whistler powrócił do Ameryki, żeby w 1851 zostać słuchaczem akademii wojskowej West Point[6]. W 1854 został usunięty z akademii za brak postępów w nauce (chemia) i niedostateczną dyscyplinę[4].

W 1855 wyjechał z powrotem do Europy, postanawiając poświęcić się malarstwu. Początkowo osiadł w Paryżu, gdzie m.in. uczęszczał do Ecole Impériale et Spéciale de Dessin w Paryżu[4], ale w 1859 przeniósł się do Londynu, gdzie miał spędzić większość swego życia[7]. W Londynie spotkał Gabriela Rosettiego i innych członków Bractwa Prerafaelitów, którzy później wywarli głęboki wpływ na jego twórczość[8].

 
Rysunek Joanny Hiffernan, wykonany przez Whistlera

W Londynie spotkał też Joannę Hiffernan, modelkę, która miała zostać jego kochanką. Ich stosunki były określane jako „małżeństwo bez błogosławieństwa kościelnego”[9]. Z udziałem Hiffernan jako modelki powstał m.in. znany cykl trzech obrazów zatytułowany Symfonia w bieli.

W 1865 Whistler współpracował z Gustave’em Courbetem. Spotkał też Alberta Moore’a; obaj stali się wyznawcami filozofii sztuka dla sztuki. W 1866 z powodów rodzinnych i politycznych Whistler wyjechał do Valparaiso (Chile), gdzie namalował kilka obrazów, w tym Nokturn w błękicie i złocie – zatoka w Valparaiso[4].

W 1870 ze związku Whistlera z Joanną Hiffernan urodził się ich nieślubny syn Charles Hanson[4].

W 1871 Whistler namalował portret matki, zatytułowany Aranżacja szarości i czerni nr 1: matka artysty, potocznie: Matka Whistlera, najbardziej znany obraz artysty[10] i jeden z najsłynniejszych amerykańskich obrazów znajdujących się poza granicami Stanów Zjednoczonych[11].

W tym samym roku artysta rozpoczął też malowanie cyklu obrazów pod wspólnym tytułem: „nokturny”, który zasugerował mu F. R. Leyland. Pierwszym obrazem z tego cyklu był Nokturn w błękicie i srebrze – Chelsea[4].

W latach 1872–1877 Whistler namalował kolejny obraz z tego cyklu, zatytułowany Nokturn w czerni i w złocie – spadająca raca. Obraz został po raz pierwszy wystawiony w 1878 w londyńskiej Grosvenor Gallery i spotkał się z kompletnym niezrozumieniem ze strony londyńskiej publiczności wychowanej na obrazach prerafaelitów. Znany krytyk sztuki John Ruskin skrytykował dzieło Whistlera nazywając je „kubłem farby wylanym w twarz publiczności”[12]. W odpowiedzi na te komentarze Whistler oskarżył Ruskina o zniesławienie. Wygrał proces, ale uzyskał tylko nieznaczne odszkodowanie. Koszty procesu doprowadziły Whistlera do bankructwa. W 1879 dom artysty został sprzedany, a on sam wyjechał do Wenecji, żeby wykonać 12 akwafort na zlecenie Towarzystwa Sztuk Pięknych. Do Londynu powrócił w 1880[13]. Akwaforty zostały wystawione w Londynie w 1880 i 1883 oraz na wystawie Wunderlicha w Nowym Jorku w 1883[4].

Pierwszy zestaw akwafort weneckich, obejmujący 12 prac, został opublikowany w 1880 a zestaw drugi (26 akwafort) w 1886. Whistler wykonał też, choć nigdy nie opublikował, kilka dalszych zestawów, w tym Zestaw Jubileuszowy (Jubilee Set) w 1887 i Zestaw Renesansowy we Francji w 1888 i Amsterdamie w 1889[4].

Artysta dużo podróżował po Anglii i Europie kontynentalnej. Jego prace były wystawiane w Europie i Ameryce. W 1883 w Nowym Jorku na wystawie Pedestal Fund Art Loan Exhibition zaprezentowano jego pierwszą akwarelę, Śnieg, namalowaną w Amsterdamie w 1882. W 1884 razem ze swoimi wychowankami, urodzonym w Australii Mortimerem Menpesem i urodzonym w Niemczech Walterem Sickertem malował morskie pejzaże w St. Ives[4].

 
Znaczek pocztowy poświęcony Whistlerowi, wydany w 1940 przez US Post Office

W 1884 namalował Aranżację czerni – portret Señora Pablo de Sarasate. Obraz był wystawiany w Londynie, Hamburgu, Paryżu i na koniec, w 1896, w Pittsburghu, gdzie został zakupiony przez tamtejszy Carnegie Museum of Art, pierwszą amerykańską publiczną galerię, która kupiła jego pracę[4].

In 1886 Towarzystwo Artystów Brytyjskich (Society of British Artists) w Londynie, w nadziei na ożywienie działalności, wybrało Whistlera na swego prezesa. Whistler na nowym stanowisku dał się poznać jako autokrata a reformy, których się podjął, nie wzbudziły uznania, więc został zmuszony do rezygnacji[4].

W 1888 Whistler ożenił się z Beatrix, wdową po Edwardzie Williamie Godwinie. Była ona artystką i projektantką i pozowała Whistlerowi do kilku litografii, w tym do Duetu (1894). Najbardziej przejmujące z litografii: Na Balkonie i Siesta ukazują Beatrix umierającą na raka (zmarła w 1896)[4].

W 1890 wydawnictwo William Heinemann opublikowało zbiór listów i pamfletów Whistlera The Gentle Art of Making Enemies[4].

W 1896 Whistler został wybrany na pierwszego prezesa Międzynarodowego Towarzystwa Rzeźbiarzy, Malarzy i Rytowników (International Society of Sculptors, Painters and Gravers)[4].

Whistler zmarł w Londynie 17 lipca 1903[4].

Najważniejsze dzieła

edytuj
  1. Podawana jest też data 11 lipca, patrz: University of Glasgow: The Correspondence of James McNeill Whistler: Biografical Notes. [dostęp 2011-10-14]. (ang.).

Przypisy

edytuj
  1. James McNeill Whistler „Aranżacja w szarości i czerni nr 1: portret matki artysty” » Niezła sztuka [online], Niezła sztuka, 12 lipca 2023 [dostęp 2023-10-28] (pol.).
  2. I. Chilvers, H. Osborne, Oksfordzki leksykon sztuki, Warszawa 2002, s. 704.
  3. Ronald Anderson, Anne Koval: James McNeill Whistler: Beyond the Myth. s. 3-6.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o University of Glasgow: The Correspondence of James McNeill Whistler: Biografical Notes. [dostęp 2011-10-14]. (ang.).
  5. Stanley Weintraub: Whistler: A biography. s. 6-9.
  6. Ronald Anderson, Anne Koval: James McNeill Whistler: Beyond the Myth. s. 26-31.
  7. Margaret F. MacDonald: Whistler, James (Abbott) McNeill.
  8. Robin Spencer: Whistler, James Abbott McNeill (1834–1903).
  9. Stanley Weintraub: Whistler: A biography. s. 71.
  10. Natasha Wallace w: JSSGallery.org: Arrangement in Grey and Black: Portrait of the Painter's Mother. [dostęp 2011-10-14]. (ang.).
  11. Jean-Gilles Berizzi w: Musée d’Orsay: [https://web.archive.org/web/20120421002115/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/works-in-focus/search/commentaire/commentaire_id/arrangement-en-gris-et-noir-n1-445.html?no_cache=1 James Abbott McNeill Whistler: Portrait of the Artist's Mother]. [dostęp 2011-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-21)]. (ang.).
  12. Natasha Wallace w: JSSGallery.org: Nocturne in Black and Gold The Falling Rocket. [dostęp 2011-10-14]. (ang.).
  13. Nicolas Pioch (Webmuseum,Paris): Whistler, James Abbott McNeill. [dostęp 2011-10-14]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj