Tadeusz Romer

polski polityk, minister

Tadeusz Ludwik Romer herbu Laski (ur. 6 grudnia 1894 w Antonoszu, zm. 23 marca 1978 w Montrealu) – polski dyplomata i polityk, ambasador RP w Japonii (1937–1941), w ZSRR (1942–1943), minister spraw zagranicznych w rządzie Stanisława Mikołajczyka (1943–1944), organizator pomocy dla polskich uchodźców żydowskiego pochodzenia w Japonii i w Szanghaju.

Tadeusz Romer
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

6 grudnia 1894
Antonosz, gubernia kowieńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

23 marca 1978
Montreal, Quebec, Kanada

Minister spraw zagranicznych RP
Okres

od 14 lipca 1943
do 24 listopada 1944

Poprzednik

Edward Raczyński

Następca

Adam Tarnowski

Ambasador RP w ZSRR
Okres

od 15 września 1942
do 26 kwietnia 1943

Poprzednik

Stanisław Kot

Następca

zerwanie stosunków dyplomatycznych przez ZSRR

Poseł/Ambasador RP w Japonii
Okres

od 1 października 1937 (uprzednio od 1 lutego 1937 w randze posła)
do 4 października 1941

Poprzednik

Michał Mościcki

Następca

likwidacja placówki (XII 1941)

Poseł RP w Portugalii
Okres

od 1 kwietnia 1935
do 31 stycznia 1937

Poprzednik

Marian Szumlakowski

Następca

Karol Dubicz-Penther

Odznaczenia
Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Brązowy za Długoletnią Służbę Miecze Hallerowskie Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor Orderu Korony (Belgia) Oficer Orderu Korony (Belgia) Oficer Orderu Korony Rumunii Krzyż Wielki Orderu Świętego Sawy (Serbia) Komandor Orderu Świętego Sawy (Serbia) Krzyż Komandorski Orderu Sokoła (Islandia) Wielki Oficer Orderu Korony Włoch Komandor Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Królestwo Włoch) Komandor Orderu Korony Włoch Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania) Gwiazda Francji i Niemiec (Wielka Brytania) Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania) Komandor Orderu Pro Merito Melitensi
Tadeusz Romer, Władysław Sikorski, Władysław Anders i Tadeusz Klimecki podczas podróży inspekcyjnej Naczelnego Wodza na Bliskim Wschodzie 1943

Życiorys

edytuj

Pochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej i był synem Bronisława Antoniego (1856–1899) i Marii z hr. Jundziłłów (prawnuczki generała Michała Cichockiego, nieślubnego syna Stanisława Augusta)[1]. Wychowywany (po przedwczesnej śmierci rodziców) w rodzinie Konstantego Przewłockiego, ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie w 1913 zdał maturę. W 1917 ukończył studia prawnicze i politologiczne w Lozannie i Fryburgu. W Szwajcarii był sekretarzem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce z siedzibą w Vevey. W tym dziele był bliskim współpracownikiem jego prezesa Henryka Sienkiewicza.

Kariera dyplomatyczna

edytuj

Jesienią 1919 został osobistym sekretarzem Romana Dmowskiego, wziął udział w konferencji wersalskiej, następnie został sekretarzem I klasy polskiego poselstwa w Paryżu[2]. Od 1921 radca MSZ w Warszawie, później awansowany na kierownika i naczelnika Wydziału Zachodniego w departamencie polityczno-ekonomicznym. W 1928 wysłany na placówkę do Rzymu jako radca poselstwa (później ambasady) we Włoszech. Z tego stanowiska w lutym 1935 został mianowany posłem w Portugalii[3]. Od 1937[4] ambasador rządu II Rzeczypospolitej w Japonii, a od 1939 roku ambasador rządu RP na uchodźstwie. We wrześniu 1941 roku, po zerwaniu przez Japonię stosunków z polskim rządem, Romer zlikwidował placówkę w Tokio i 1 listopada 1941 roku przeniósł się na polecenie japońskiego rządu z rodziną i personelem do okupowanego przez Japończyków Szanghaju, gdzie kierował dyplomatyczną misją specjalną.

Pomoc dla polskich uchodźców żydowskiego pochodzenia w Japonii i w Chinach

edytuj

W Japonii pomagał polskim uciekinierom docierającym tam przez Władywostok, głównie Żydom, którzy przyjechali z Litwy na podstawie wiz wystawionych przez Chiune Sugiharę i polski wywiad. Po przeniesieniu do Szanghaju, kontynuował te działania roztaczając opiekę nad 946 polskimi obywatelami wydalonymi z Japonii do Szanghaju. W większości byli to polscy Żydzi, których umieszczono na terenie miejscowego getta w północnej części miasta[5] (tzw. mały Wiedeń). Z powodu zawieszenia połączeń okrętowych pomiędzy Szanghajem a innymi portami na świecie, wielu z tych ludzi nie mogło opuścić miasta, pomimo posiadania wiz do Palestyny i krajów Ameryki. Aby wesprzeć polskich obywateli, Romer założył w Szanghaju polską organizację, tzw. Radę Opiniodawczą, a także kasę samopomocową i sąd. Pomógł również zorganizować kształcenie oraz zajęcie zarobkowe dla polsko-żydowskiej ludności w szanghajskim getcie, liczącej łącznie ok. 2100 osób[6]. Przed opuszczeniem miasta, Romer zorganizował za zgodą japońskich władz okupacyjnych organizację Zarząd Główny Związku Polaków w Chinach, która miała kontynuować te działania[7][8].

Na placówce w ZSRR

edytuj

Romer odpłynął z Szanghaju w sierpniu 1942 roku w ramach wymiany dyplomatów państw zachodnich na dyplomatów japońskich[7]. Także w czasie drogi do Anglii, a następnie w drodze na placówkę do ZSRR, kontynuował starania o przyznanie wiz polskim Żydom w Szanghaju[7]. Polską placówkę w Kujbyszewie (gdzie znajdowała się siedziba władz ZSRR w czasie wojny) obejmował po dymisji Stanisława Kota) od jesieni 1942 do wiosny 1943. W ZSRR był rzecznikiem praw deportowanych przez NKWD na Syberię, do Arktyki i Azji Środkowej obywateli polskich, sprzeciwiając się decyzji sowieckiej o pozbawieniu ich polskiego obywatelstwa. W Kujbyszewie odpowiedział w imieniu Rządu Rzeczypospolitej na notę Mołotowa zrywającą jednostronnie stosunki dyplomatyczne pomiędzy ZSRR a Polską w związku z wykryciem grobów katyńskich.

Dalsze losy

edytuj

Po zakończeniu misji w ZSRR (kwiecień 1943) był pełnomocnikiem rządu RP na Bliskim Wschodzie. Od 14 lipca 1943 do 24 listopada 1944 był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Stanisława Mikołajczyka.

Od 1945 na emigracji, najpierw w Londynie, później w Kanadzie, gdzie pracował na McGill University. Prezes Polskiego Instytutu Naukowego w latach 1963–1978.

Poślubił Zofię Wańkowicz (rozwiedzioną z ks. Konstantym Druckim-Lubeckim) i miał z nią trzy córki[9].

 
Grób Tadeusza Romera

Pochowany na Cimetière Saint-Sauveur w Quebec (grób nr 21 [działka  C1 019 ])[10].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Tadeusz Ludwik Römer h. Laski. sejm-wielki.pl. [dostęp 2017-05-28].
  2. Placówka ministerstwa spraw zagranicznych. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 192 z 21 sierpnia 1919. 
  3. Nowy poseł R. P. w Madrycie. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 45 z 24 lutego 1935. 
  4. Ambasady w Tokio i w Warszawie. Mianowanie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 221 z 29 września 1937. 
  5. Barbara Demick, China's Little Vienna, „Los Angeles Times”, 18 września 2012, ISSN 0458-3035 [dostęp 2018-02-01] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-29] (ang.).
  6. Polish Jewish Refugees in the Shanghai Ghetto, 1941–1945 [online], www.ushmm.org [dostęp 2018-02-01] (ang.).
  7. a b c Krzysztof Kacperek, Kanadyjska Fundacja Dziedzictwa Polsko-Żydowskiego - Tadeusza Romera Pomoc Żydom Polskim na Dalekim Wschodzie [online], www.polish-jewish-heritage.org [dostęp 2018-02-01].
  8. Historia pomocy - Romer Tadeusz | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2018-02-01] (pol.).
  9. Zofia Wańkowicz h. Lis (odm.). sejm-wielki.pl. [dostęp 2017-05-28].
  10. Plan cmentarza [online], www.grobypolskie-stsauveur.ca [dostęp 2022-05-23].
  11. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 20, Nr 4 z 31 grudnia 1974. 
  12. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Uroczystość przekazania odznaczeń ministra Tadeusza Romera do Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nowe eksponaty w zbiorach Archiwum MSZ. msz.gov.pl, 2016-05-13. [dostęp 2016-09-29].
  13. Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 1, s. 12, 1939. 
  14. 7 stycznia 1938 „za zasługi w służbie państwowej” M.P. z 1938 r. nr 8, poz. 7
  15. Dz.U.R.P. z 1945 r. nr 1 poz. 7.
  16. Fálkaorðuhafar (1925). forseti.is. [dostęp 2016-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-07)]. (isl.).
  17. Z pobytu ministra Marinkovića w Polsce. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 281 z 4 grudnia 1931. 
  18. Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 9, s. 231, 1936. 

Linki zewnętrzne

edytuj