Halit: Różnice pomiędzy wersjami

Halit
	Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	chlorek sodu (NaCl)
Twardość w skali Mohsa	2,5
Przełam	muszlowy
Łupliwość	doskonała według (100)
Pokrój kryształu	izomorficzne (w formie sześcianu), naskorupienia, skupienia włókniste, naciekowe, wykwity
Układ krystalograficzny	regularny
Topliwość	804 °C
Właściwości mechaniczne	kruchy, diatermiczny, łatwo rozpuszczalny w wodzie (35,7 g NaCl/100 ml H2O)
Gęstość minerału	2,1–2,2 g/cm³
	Właściwości optyczne
Barwa	bezbarwny, białawy lub zabarwiony na niebiesko, różowo, pomarańczowo, żółto lub czerwonawo
Rysa	biała
Połysk	szklisty, tłusty
Współczynnik załamania	1,5443
	Dodatkowe dane
Szczególne własności	optycznie izotropowy
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 14:31, 24 sty 2023

Halit – minerał z gromady halogenków. Nazwa pochodzi od greckich słów ἅλς hals – sól, oraz λίθος lithos – kamień. Minerał znany i używany od czasów starożytnych. Głównym składnikiem jest chlorek sodu.

Halityt (potocznie sól kamienna) to monomineralna skała zbudowana z halitu.

Budowa

Przeważającą postacią kryształów jest sześcian. Struktura kryształu charakteryzuje się regularnym ułożeniem jonów Cl⁻ i z wypełnieniem wolnych przestrzeni przez Na⁺. W wyższej temperaturze minerał staje się plastyczny. Również przy wzroście ciśnienia zmieniają się jego właściwości fizyczne i wówczas jest zdolny do „płynięcia” – halokineza. Płytki wyłupane z kryształów przy około 200 °C stają się giętkie i podatne na trwałe deformacje. Jest minerałem bardzo higroskopijnym, głównie na skutek małych domieszek chlorków Mg i K.

Teoretycznie zawiera 39,34% Na i 60,66% Cl.

W skupieniach halitu pospolicie obecne bywają domieszki ziaren piasku kwarcowego, substancji bitumicznych, a przede wszystkim innych chlorków i siarczanów charakterystycznych dla cyklotemów ewaporacyjnych, np. kizeryt, polihalit, karnalit, sylwin, gips, anhydryt, czasami siarka rodzima (Kłodawa).

Zabarwienie

sól wielicka ma szarą barwę spowodowana domieszkami ilastymi,
sól pomarańczowa zawdzięcza swoją barwę wrostkom hematytu,
niebieskie zabarwienie spowodowane jest prawdopodobnie defektami sieci krystalicznej
zielone zabarwienie powodują wrostki minerałów miedziowych, np. atacamit

Geneza

Jest produktem krystalizacji wód morskich lub słonych jezior. Tworzy wykwity na pustyniach. Jest obecny również wśród ekshalacji wulkanicznych. Powstają przeważnie w rejonach Ziemi charakteryzujących się suchym klimatem.

Występowanie

Sól z wody morskiej lub z wód jezior słonych pozyskuje się we: Włoszech, Francji, Portugalii, Hiszpanii, Indiach, Chinach, Rosji, Azerbejdżanie, Kazachstanie, Uzbekistanie, Arabii Saudyjskiej, Algierii, Tunezji, USA, Chorwacji.

W Polsce największe złoża soli kamiennej są wieku cechsztyńskiego, znajdują się na Kujawach (kopalnie w Inowrocławiu – wydobycie ok. 2,5 mln t rocznie i Ciechocinku, gdzie sól pozyskiwana jest metodą wypłukiwania solanki), a także we wschodniej Wielkopolsce w Kłodawie – obecnie najważniejsze złoże eksploatowane metodą podziemną, wydobycie ok. 700 tys. t rocznie, oraz na Dolnym Śląsku w Sieroszowicach – wydobycie ponad 300 tys. t rocznie^[3].

Złoża w Małopolsce – mioceńskie, obecnie nieeksploatowane:

w Wieliczce: Kopalnia soli „Wieliczka” – wydobycie zakończono w 1996 r., a produkcja w wysokości ok. 20 tys. t soli rocznie odbywa się poprzez utylizację wód zasolonych wpływających do kopalni. Kopalnia jest przede wszystkim obiektem turystyczno-uzdrowiskowym, odwiedzanym przez ponad 1 mln turystów rocznie
w Bochni – w likwidacji od 1990 r., od 1995 r. prowadzona jest działalność turystyczno-uzdrowiskowa
w Baryczy – zakończono wydobycie w 1998 r.

Mniejsze, nieeksploatowane złoża, znajdują się także pomiędzy Żorami i Rybnikiem oraz nad Zatoką Pucką pomiędzy Łebą a Puckiem.

W Polsce w roku 2013 wydobyto 4,2 mln ton soli kamiennej^[4].

Wybrani producenci soli kamiennej w 1998 roku^[5]	Produkcja w tysiącach ton
Europa	55 470
Niemcy	15 700
Francja	7 386
Holandia	5 500
Polska	3 284
Rosja	2 000
Afryka (z Półwyspem Arabskim)	3 963
Egipt	1 380
Ameryka Północna i Środkowa	64 555
USA	41 230
Kanada	13 320
Meksyk	8 412
Ameryka Południowa	15 453
Brazylia	6 837
Chile	6 207
Azja	53 837
Chiny	30 830
Indie	11 964
Australien	8 879
Świat	204 257

Zastosowanie

Sól kamienna jest jednym z ważniejszych surowców w przemyśle chemicznym oraz spożywczym (sól kuchenna, sól warzona).
Jest stosowana jako środek do rozmrażania i zwalczania śliskości zimowych (sól drogowa).
Kryształy są używane do budowy aparatury pomiarowej np. spektrofotometrów absorpcyjnych w podczerwieni

Galeria

halit z Wieliczki
Kryształy halitu w Grotach Kryształowych
Halit z Pedra Lume, Wyspy Zielonego Przylądka

Zobacz też

Przypisy

↑ Halite Mineral Data [online], webmineral.com [dostęp 2019-12-10] .
↑ Halite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2019-12-10] (ang.).
↑ Polkowice-Sieroszowice [online], KGHM Strona korporacyjna, 27 października 2014 [dostęp 2022-04-28] (pol.).
↑ Surowce mineralne Polski. Sól kamienna. Państwowy Instytut Badawczy. [dostęp 2014-12-21]. (pol.).
↑ Wielka Encyklopedia PWN, JanJ. Wojnowski (red.), t. 25, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 396, ISBN 83-01-14193-X, ISBN 83-01-13357-0, OCLC 830629358 .

[webmineral-1] Halite Mineral Data [online], webmineral.com [dostęp 2019-12-10] .

[2] Halite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2019-12-10] (ang.).

[3] Polkowice-Sieroszowice [online], KGHM Strona korporacyjna, 27 października 2014 [dostęp 2022-04-28] (pol.).

[4] Surowce mineralne Polski. Sól kamienna. Państwowy Instytut Badawczy. [dostęp 2014-12-21]. (pol.).

[5] Wielka Encyklopedia PWN, JanJ. Wojnowski (red.), t. 25, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 396, ISBN 83-01-14193-X, ISBN 83-01-13357-0, OCLC 830629358 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Minerał infobox
- |pusty wiersz               =
+ |nazwa                   = Halit
- |Nazwa                      = Halit
+ |grafika                 = Selpologne.jpg
- |grafika4                   = Selpologne.jpg
+ |opis grafiki            =
- |grafika4_opis              =
+ |alt grafiki             =
- |grafika5                   =
+ |inne nazwy              =
- |grafika5_opis              =
+ |skład chemiczny         = [[chlorek sodu]] (NaCl)
+ |twardość w skali Mohsa  = 2,5<ref name=webmineral>{{Cytuj |tytuł = Halite Mineral Data |data dostępu = 2019-12-10 |opublikowany = webmineral.com |url = http://webmineral.com/data/Halite.shtml}}</ref><ref>{{Mindat|nazwa = Halite |data dostępu = 2019-12-10 |id=1804}}</ref>
- |grafika6                   =
- |grafika6_opis              =
+ |przełam                 = muszlowy
- |Inne nazwy                 =
+ |łupliwość               = doskonała według (''100'')
+ |pokrój kryształu        = izomorficzne (w formie sześcianu), naskorupienia, skupienia włókniste, naciekowe, wykwity
- |Skład chemiczny            = NaCl
+ |układ krystalograficzny = regularny
- |Twardość w skali Mohsa     = 2,5<ref name=webmineral>{{Cytuj |tytuł = Halite Mineral Data |data dostępu = 2019-12-10 |opublikowany = webmineral.com |url = http://webmineral.com/data/Halite.shtml}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Halite |data dostępu = 2019-12-10 |opublikowany = www.mindat.org |url = https://www.mindat.org/min-1804.html}}</ref>
- |Przełam                    = muszlowy
+ |topliwość               = 804 °C
+ |właściwości mechaniczne = kruchy, diatermiczny, łatwo rozpuszczalny w wodzie (35,7 g NaCl/100 ml H<sub>2</sub>O)
- |Łupliwość                  = doskonała według ''(100)''
+ |gęstość minerału        = 2,1–2,2 g/cm³
- |Pokrój kryształu           = izomorficzne (w formie sześcianu), naskorupienia, skupienia włókniste, naciekowe, wykwity
+ |barwa                   = bezbarwny, białawy lub zabarwiony na niebiesko, różowo, pomarańczowo, żółto lub czerwonawo
- |Układ krystalograficzny    = regularny
- |Topliwość                  = 804°C
+ |rysa                    = biała
+ |połysk                  = szklisty, tłusty
- |Właściwości mechaniczne    = kruchy, diatermiczny, łatwo rozpuszczalny w wodzie (35,7 g NaCl/100 ml H<sub>2</sub>O)
+ |współczynnik załamania  = 1,5443
- |Gęstość minerału           = 2,1–2,2
+ |inne własności optyczne =
- |Barwa                      = bezbarwny, białawy lub zabarwiony na niebiesko, różowo, pomarańczowo, żółto lub czerwonawo
- |Rysa                       = biała
+ |postacie alotropowe     =
+ |szczególne własności    = optycznie izotropowy
- |Połysk                     = szklisty, tłusty
+ |klasyfikacja Strunza    =
- |Współczynnik załamania     = 1,5443
+ |commons                 = Category:halite
- |Inne własności optyczne    =
- |Postacie alotropowe        =
+ |wikisłownik             = halit
- |Szczególne własności       = optycznie izotropowy
- |wikisłownik = halit
 }}
-'''Halit''' – [[minerał]] z gromady [[halogenki|halogenków]]. Nazwa pochodzi od greckich słów ''halos'' – sól, słony, oraz ''lithos'' – kamień. Minerał znany i używany od czasów starożytnych. Głównym składnikiem jest [[chlorek sodu]].
+'''Halit''' – [[minerał]] z gromady [[halogenki|halogenków]]. Nazwa pochodzi od greckich słów ἅλς ''hals'' – sól, oraz λίθος ''lithos'' – kamień. Minerał znany i używany od czasów starożytnych. Głównym składnikiem jest [[chlorek sodu]].
 '''Halityt''' (potocznie '''sól kamienna''') to monomineralna [[skała]] zbudowana z halitu.
@@ Linia 34: / Linia 32: @@
 [[Plik:NaCl polyhedra.png|thumb|left|100px|''Struktura halitu'']]
-Przeważającą postacią kryształów jest [[sześcian (geometria)|sześcian]]. Struktura kryształu charakteryzuje się regularnym ułożeniem [[jon]]ów [[chlor|Cl<sup>-</sup>]] i z wypełnieniem wolnych przestrzeni przez [[sód|Na]]<sup>+</sup>. W wyższej temperaturze minerał staje się plastyczny. Również przy wzroście ciśnienia zmieniają się jego właściwości fizyczne i wówczas jest zdolny do "płynięcia" – [[Tektonika solna|halokineza]]. Płytki wyłupane z kryształów przy około 200°C stają się giętkie i podatne na trwałe deformacje. Jest [[minerał]]em bardzo [[higroskopijność|higroskopijnym]], głównie na skutek małych domieszek chlorków [[magnez|Mg]] i [[potas|K]].
+Przeważającą postacią kryształów jest [[sześcian (geometria)|sześcian]]. Struktura kryształu charakteryzuje się regularnym ułożeniem [[jon]]ów [[chlor|Cl<sup>−</sup>]] i z wypełnieniem wolnych przestrzeni przez [[sód|Na]]<sup>+</sup>. W wyższej temperaturze minerał staje się plastyczny. Również przy wzroście ciśnienia zmieniają się jego właściwości fizyczne i wówczas jest zdolny do „płynięcia” – [[Tektonika solna|halokineza]]. Płytki wyłupane z kryształów przy około 200 °C stają się giętkie i podatne na trwałe deformacje. Jest [[minerał]]em bardzo [[higroskopijność|higroskopijnym]], głównie na skutek małych domieszek chlorków [[magnez|Mg]] i [[potas|K]].
 Teoretycznie zawiera 39,34% [[sód|Na]] i 60,66% [[chlor|Cl]].
@@ Linia 44: / Linia 42: @@
 * sól pomarańczowa zawdzięcza swoją barwę wrostkom [[hematyt]]u,
 * niebieskie zabarwienie spowodowane jest prawdopodobnie [[Defekty sieci krystalicznej|defektami sieci krystalicznej]]
-* zielone zabarwienie powodują wrostki [[minerał]]ów miedziowych, np. [[atacamit]]
+* zielone zabarwienie powodują wrostki [[minerał]]ów miedziowych, np. [[Atakamit|atacamit]]
 == Geneza ==
@@ Linia 52: / Linia 50: @@
 Sól z wody morskiej lub z wód jezior słonych pozyskuje się we: [[Włochy|Włoszech]], [[Francja|Francji]], [[Portugalia|Portugalii]], [[Hiszpania|Hiszpanii]], [[Indie|Indiach]], [[Chiny|Chinach]], [[Rosja|Rosji]], [[Azerbejdżan]]ie, [[Kazachstan]]ie, [[Uzbekistan]]ie, [[Arabia Saudyjska|Arabii Saudyjskiej]], [[Algieria|Algierii]], [[Tunezja|Tunezji]], [[Stany Zjednoczone|USA]], [[Chorwacja|Chorwacji]].
-W Polsce największe złoża soli kamiennej są wieku [[cechsztyn|cechsztyńskiego]], znajdują się na [[Kujawy|Kujawach]] (kopalnie w [[Inowrocław]]iu – wydobycie ok. 2,5 mln t rocznie i [[Ciechocinek|Ciechocinku]], gdzie sól pozyskiwana jest metodą wypłukiwania [[Solanka (woda mineralna)|solanki]]), a także we wschodniej [[Wielkopolska|Wielkopolsce]] w [[Kopalnia Soli Kłodawa|Kłodawie]] – obecnie najważniejsze złoże eksploatowane metodą podziemną, wydobycie ok. 700 tys. t  rocznie, oraz na [[Dolny Śląsk|Dolnym Śląsku]] w [[Sieroszowice|Sieroszowicach]] – wydobycie ok. 220 tys. t  rocznie.
+W Polsce największe złoża soli kamiennej są wieku [[cechsztyn|cechsztyńskiego]], znajdują się na [[Kujawy|Kujawach]] (kopalnie w [[Inowrocław]]iu – wydobycie ok. 2,5 mln t rocznie i [[Ciechocinek|Ciechocinku]], gdzie sól pozyskiwana jest metodą wypłukiwania [[Solanka (woda mineralna)|solanki]]), a także we wschodniej [[Wielkopolska|Wielkopolsce]] w [[Kopalnia Soli Kłodawa|Kłodawie]] – obecnie najważniejsze złoże eksploatowane metodą podziemną, wydobycie ok. 700 tys. t rocznie, oraz na [[Dolny Śląsk|Dolnym Śląsku]] w [[Zakłady Górnicze Polkowice-Sieroszowice|Sieroszowicach]] – wydobycie ponad 300 tys. t rocznie<ref>{{Cytuj |tytuł = Polkowice-Sieroszowice |data = 2014-10-27 |data dostępu = 2022-04-28 |opublikowany = KGHM Strona korporacyjna |url = https://kghm.com/pl/biznes/wydobycie-i-wzbogacanie-sx-ew/polkowice |język = pl}}</ref>.
 Złoża w [[Małopolska|Małopolsce]] – [[miocen|mioceńskie]], obecnie nieeksploatowane:
-* w [[Wieliczka|Wieliczce]]: ''[[Kopalnia soli Wieliczka|Kopalnia soli "Wieliczka"]]'' – wydobycie zakończono w 1996 r., a produkcja w wysokości ok. 20 tys. t soli rocznie odbywa się poprzez utylizację wód zasolonych wpływających do kopalni. Kopalnia jest przede wszystkim obiektem turystyczno-uzdrowiskowym, odwiedzanym przez ponad 1 mln turystów rocznie
+* w [[Wieliczka|Wieliczce]]: ''[[Kopalnia Soli „Wieliczka”|Kopalnia soli „Wieliczka”]]'' – wydobycie zakończono w 1996 r., a produkcja w wysokości ok. 20 tys. t soli rocznie odbywa się poprzez utylizację wód zasolonych wpływających do kopalni. Kopalnia jest przede wszystkim obiektem turystyczno-uzdrowiskowym, odwiedzanym przez ponad 1 mln turystów rocznie
 * w [[Bochnia|Bochni]] – w likwidacji od 1990 r., od 1995 r. prowadzona jest działalność turystyczno-uzdrowiskowa
 * w [[Barycz (Kraków)|Baryczy]] – zakończono wydobycie w 1998 r.
-Mniejsze, nieeksploatowane złoża, znajdują się także pomiędzy [[Żory|Żorami]] i [[Rybnik]]iem oraz nad [[Zatoka Pucka|Zatoką Pucką]], pomiędzy [[Łeba|Łebą]] a [[Puck]]iem.
+Mniejsze, nieeksploatowane złoża, znajdują się także pomiędzy [[Żory|Żorami]] i [[Rybnik]]iem oraz nad [[Zatoka Pucka|Zatoką Pucką]] pomiędzy [[Łeba|Łebą]] a [[Puck]]iem.
-W Polsce w roku 2013 wydobyto 4,2 mln ton soli kamiennej<ref>{{cytuj stronę | url = http://geoportal.pgi.gov.pl/surowce/chemiczne/sol_kamienna | tytuł = Surowce mineralne Polski. Sól kamienna | data = | opublikowany = Państwowy Instytut Badawczy | język = pl | data dostępu = 2014-12-21}}</ref>.
+W Polsce w roku 2013 wydobyto 4,2 mln ton soli kamiennej<ref>{{cytuj stronę |url = http://geoportal.pgi.gov.pl/surowce/chemiczne/sol_kamienna |tytuł = Surowce mineralne Polski. Sól kamienna |data = |opublikowany = Państwowy Instytut Badawczy |język = pl |data dostępu = 2014-12-21}}</ref>.
 {| class="wikitable"
-! Wybrani producenci<br />soli kamiennej<br />w 1998 roku<ref>{{Cytuj|tytuł = Wielka Encyklopedia PWN |data = 2004 |isbn = 83-01-14193-X 83-01-13357-0 |wolumin = 25 |inni = Jan Wojnowski (red.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydaw. Naukowe PWN |s = 396 |oclc = 830629358}}</ref>
+! Wybrani producenci<br />soli kamiennej<br />w 1998 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Wielka Encyklopedia PWN |data = 2004 |isbn = 83-01-14193-X 83-01-13357-0 |wolumin = 25 |inni = Jan Wojnowski (red.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 396 |oclc = 830629358}}</ref>
-! Produkcja w tysiącach ton
+! Produkcja<br />w tysiącach ton
 |-
 | '''Europa'''
@@ Linia 131: / Linia 129: @@
 * Sól kamienna jest jednym z ważniejszych surowców w przemyśle chemicznym oraz spożywczym ([[sól kuchenna]], [[sól warzona]]).
 * Jest stosowana jako środek do rozmrażania i zwalczania śliskości zimowych ([[sól drogowa]]).
-* Kryształy są używane do budowy aparatury pomiarowej np. [[Spektroskopia IR|spektrofotometrów absorpcyjnych w podczerwieni]]
+* Kryształy są używane do budowy aparatury pomiarowej np. [[Spektroskopia w podczerwieni|spektrofotometrów absorpcyjnych w podczerwieni]]
 == Galeria ==
-{{commonscat|halite}}
 {{clear}}
 <gallery>
 Plik:Halit z wieliczki 1.jpg|halit z [[Wieliczka|Wieliczki]]
 Plik:Groty Kryształowe.jpg|Kryształy halitu w [[Rezerwat przyrody Groty Kryształowe|Grotach Kryształowych]]
-Plik:Halit crystal, Pedra Lume, Cape Verde.jpg|Halit z [[Pedra Lume]], [[Wyspy Zielonego Przylądka]]
+Plik:Halit crystal, Pedra Lume, Cape Verde.jpg|Halit z [[Pedra Lume]], [[Geografia Republiki Zielonego Przylądka|Wyspy Zielonego Przylądka]]
 </gallery>
 == Zobacz też ==
-* [[Kopalnia soli]]
+* [[kopalnia soli]]
-* [[Trakt solny]]
+* [[trakt solny]]
 == Przypisy ==
@@ Linia 152: / Linia 149: @@
 [[Kategoria:Halogenki (minerały)]]
-[[Kategoria:Skały osadowe]]
 [[Kategoria:Surowce chemiczne]]
 [[Kategoria:Chlorek sodu]]