Sarisa: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 23:42, 22 paź 2023

Sarisa, sarysa (stgr. σάρισα) – długa włócznia macedońskiej piechoty, używana później w armiach hellenistycznych.

Pod koniec pierwszej połowy IV wieku p.n.e. wprowadzona do uzbrojenia ciężkozbrojnej piechoty (pedzetajrów) przez króla Filipa II.

Konstrukcja

Sarisa składała się z dwóch krótszych kawałków drewna dereniowego, połączonych ze sobą 16-centymetrową żelazną tuleją, poprawiającą jednocześnie wytrzymałość całej konstrukcji. Podzielenie trzonu na dwie krótsze części pozwoliło na zredukowanie naprężeń materiału, które mogły wystąpić przy tak długim drzewcu^[1]. Długość sarisy była uzależniona od wzoru i od okresu: początkowo wynosiła od 4–5 do 5,5 metra, by w epoce hellenistycznej przekroczyć 6 metrów, a jej średnica wynosiła prawdopodobnie 3,17–3,81 centymetra^[2]^[3].

Wyróżniono trzy odmiany sarisy. Krótka mierzyła 4,5 metra i ważyła około 3 kilogramów, zakończona lekkim 30-centymetrowym grotem. Inną była włócznia o identycznej długości, zaopatrzona jednak w 50-centymetrowy grot z tuleją i metalową piętą o ostrym zakończeniu. Wskutek zwiększenia masy elementów metalowych ciężar tej odmiany wynosił około 5,5 kilograma^[4]. Kolejną odmianą była włócznia 5,5-metrowa o pogrubionym drzewcu dla zneutralizowania wibracji utrudniających jej użycie, i o ciężarze zwiększonym do 6,2 kilograma.

Masywna (wagi ok. 1 kg), zaostrzona pięta (tylec) włóczni spełniała kilka zadań. Stanowiąc przeciwwagę dla grotu, pozwalała falangicie trzymać włócznię znacznie bliżej jej końca. Umożliwiało to wysunięcie od 2/3 do 4/5 długości sarisy przed front szyku, dzięki czemu czynny udział w walce mogło wziąć aż pięć szeregów żołnierzy^[5]. Po drugie, dla lepszej stabilności koniec włóczni można było wbić w ziemię, co okazywało się istotne przy odpieraniu ataków jazdy. Była też możliwość użycia tego ostrza jako zastępczego grotu w przypadku złamania drzewca broni.

Sposób użycia

Uzbrojenie to przeznaczone było nie do indywidualnego pojedynku, ale do walki w ścisłym szeregu przeciwko podobnym szeregom piechoty. Na polu boju piechur mógł osadzić sarisę grotem tylca w ziemię, tworząc z niej obronną zaporę („płot”), mógł trzymać pionowo bądź skośnie nad głową, poruszając nią jako osłoną przed pociskami, albo w ataku, oburącz trzymając poziomo, przeć na drzewce, ciężarem ciała spychając w ten sposób żołnierzy falangi przeciwnika^[6]. Piki te w marszu przenoszono pionowo, a obniżano jedynie na rozkaz ataku, poczynając od pierwszego szeregu szyku falangi^[7]

Według Polibiusza sarisa miała dodatkowe obciążenie w dolnej części. Chwytana lewą ręką w odległości ok. 1,8 m (4 łokci) od dolnego końca, a prawą o ¾ m powyżej, wystawała na długość ok. 4,5 metra (10 łokci) przed dzierżącym ją falangitą. Oburęczny chwyt uniemożliwiał pchnięcie na odległość powyżej 1 metra, a zwrot z wypoziomowaną bronią wymagał przestrzeni w promieniu ok. 6,3 metra. Świetnego wyszkolenia natomiast wymagał atak dokonywany w biegu – przy wyrównanym szeregu, bez krzyżowania saris o uginających się drzewcach^[7].

Z uwagi na rozmiary i ciężar sarisy falangita musiał utrzymywać ją obiema rękami, co uniemożliwiało trzymanie okrągłej tarczy o średnicy ok. 60 cm, zawieszanej na rzemieniu na szyi falangity i stale zamocowanej na przedramieniu^[7]^[8]^[5]. Pierwsze pięć szeregów falangi trzymało włócznie poziomo, godząc w przeciwnika, natomiast włócznie żołnierzy z dalszych szeregów, nie uczestniczących bezpośrednio w starciu, pochylone były do poziomu barków poprzednika. Takie ustawienie miało też zapewnić częściową ochronę falangi przed nadlatującymi pociskami^[5].

Dla efektywnego posługiwania się tym orężem konieczne było wyszkolenie solidną musztrą oraz dyscyplina oddziału, lecz nabycie tych zdolności zapewniało falangitom niezwykłą przewagę już na początku starcia. Techniczna istota skuteczności tej broni wynikała z faktu, że typowa włócznia piechoty była od niej o połowę krótsza, tym samym uniemożliwiając zadanie pierwszego ciosu przed frontalnym uderzeniem sarisą^[9].

W historii

Dzięki zastosowaniu sarisy wojska macedońskie, których trzon stanowiły oddziały pedzetajrów, zdołały osiągnąć przewagę nad panującymi dotąd na polach bitew hoplitami armii państw greckich walczących z hegemonią macedońską, a następnie w starciach z hoplitami w służbie króla perskiego, a także z doborową jazdą Persów za panowania Aleksandra III Wielkiego. Po jego śmierci oddziały macedońskiej falangi dominowały na polach bitew świata hellenistycznego aż do II wieku p.n.e., kiedy wyposażona w sarisy piechota uległa rzymskim legionistom najpierw pod Kynoskefalaj (197 p.n.e.), a następnie pod Magnezją (190 p.n.e.) i Pydną (168 p.n.e.).

Przypisy

↑ Pogląd o dwuczęściowej konstrukcji sarisy poparła m.in. Ewa Wipszycka (Historia starożytnych Greków, tom 2, s. 298), a także W. Heckel, R. Jones, Macedonian Warrior, dz. cyt., s. 14). Kwestia ta pozostaje jednak przedmiotem dyskusji wśród historyków.
↑ Teofrast z Eresos (Badania nad roślinami, III 12,2) podaje, że w jego czasach maksymalna długość sarisy wynosiła 12 łokci (Teofrast ułożył swoje dzieło po 322 p.n.e., a więc już po śmierci Aleksandra III, nie ma jednak powodów, by sądzić, że krótsza długość sarisy podana przez Teofrasta nie może odnosić się również do czasów Filip II). U opisującego wydarzenia końca IV wieku p.n.e. Poliajnosa (Podstępy wojenne, II 29,2) długość najdłuższych saris wynosiła 16 łokci, podobnie Polibiusz (Dzieje, XVIII 29,29), opisując bitwę pod Kynoskefalai (197 p.n.e.), podaje, że używane w tym czasie przez macedońskich falangitów włócznie mierzyły 16 łokci. Ponieważ długość łokcia wahała się między 44 a 52,5 centymetra, nie jest możliwe dokładne oszacowanie na podstawie tych przekazów długości sarisy.
↑ W. Heckel, R. Jones, Macedonian Warrior, dz. cyt., s. 13.
↑ 5,5 kg (N.G.L. Hammond, Starożytna Macedonia, dz. cyt., przypis 4, s. 107), 5,35 kg (K. Nawotka, dz. cyt., s. 52).
↑ ^a ^b ^c Polibiusz, Dzieje, XVIII 29,2.
↑ N.G.L. Hammond: Starożytna Macedonia. Początki, instytucje, dzieje. Warszawa: PIW, 1999, s. 105-107.
↑ ^a ^b ^c Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, s. 94-96, ISBN 978-83-8178-708-6.
↑ K. Nawotka: Aleksander Wielki, dz. cyt., s. 56.
↑ Peter Green: Aleksander Wielki. Biografia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 41, ISBN 978-83-01-16461-4.

Bibliografia

N.G.L. Hammond: Starożytna Macedonia: początki, instytucje, dzieje. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999, s. 105-110. ISBN 83-06-02691-8.
Krzysztof Nawotka: Aleksander Wielki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007, s. 105-110. ISBN 978-83-229-2823-3.
Ewa Wipszycka: Armia Filipa II. W: Benedetto Bravo, Marek Węcowski, Aleksander Wolocki: Historia starożytnych Greków. Wyd. 1. Cz. 2: Okres klasyczny. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 295-398. ISBN 978-83-235-0412-2.
Waldemar Heckel, Ryan Jones: Macedonian Warrior. Alexander's elite infantryman. Oxford: Osprey Publishing, 2006. ISBN 978-1-84176-950-9. (ang.).

Linki zewnętrzne

Żołnierz dzierżący sarisę. myweb.unomaha.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-16)].
Żołnierz używający sarisy. myweb.unomaha.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-16)].

[1] Pogląd o dwuczęściowej konstrukcji sarisy poparła m.in. Ewa Wipszycka (Historia starożytnych Greków, tom 2, s. 298), a także W. Heckel, R. Jones, Macedonian Warrior, dz. cyt., s. 14). Kwestia ta pozostaje jednak przedmiotem dyskusji wśród historyków.

[2] Teofrast z Eresos (Badania nad roślinami, III 12,2) podaje, że w jego czasach maksymalna długość sarisy wynosiła 12 łokci (Teofrast ułożył swoje dzieło po 322 p.n.e., a więc już po śmierci Aleksandra III, nie ma jednak powodów, by sądzić, że krótsza długość sarisy podana przez Teofrasta nie może odnosić się również do czasów Filip II). U opisującego wydarzenia końca IV wieku p.n.e. Poliajnosa (Podstępy wojenne, II 29,2) długość najdłuższych saris wynosiła 16 łokci, podobnie Polibiusz (Dzieje, XVIII 29,29), opisując bitwę pod Kynoskefalai (197 p.n.e.), podaje, że używane w tym czasie przez macedońskich falangitów włócznie mierzyły 16 łokci. Ponieważ długość łokcia wahała się między 44 a 52,5 centymetra, nie jest możliwe dokładne oszacowanie na podstawie tych przekazów długości sarisy.

[3] W. Heckel, R. Jones, Macedonian Warrior, dz. cyt., s. 13.

[4] 5,5 kg (N.G.L. Hammond, Starożytna Macedonia, dz. cyt., przypis 4, s. 107), 5,35 kg (K. Nawotka, dz. cyt., s. 52).

[a2-5] Polibiusz, Dzieje, XVIII 29,2.

[6] N.G.L. Hammond: Starożytna Macedonia. Początki, instytucje, dzieje. Warszawa: PIW, 1999, s. 105-107.

[con-7] Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, s. 94-96, ISBN 978-83-8178-708-6.

[8] K. Nawotka: Aleksander Wielki, dz. cyt., s. 56.

[9] Peter Green: Aleksander Wielki. Biografia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 41, ISBN 978-83-01-16461-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+'''Sarisa, sarysa''' ([[język starogrecki|stgr.]] σάρισα) – długa [[włócznia]] [[starożytna Macedonia|macedońskiej]] piechoty, używana później w armiach [[epoka hellenistyczna|hellenistycznych]].
-'''Sarissa''' (lub '''sarysa''') – długa włócznia piechoty składająca się z dwóch kawałków drewna [[Dereń jadalny|dereniowego]] połączonych metalową tuleją<ref>Istniała także odmiana sarissy używana przez kawalerię zwana ksystos.</ref>. Ojczyzną sarissy była [[starożytna Macedonia]], gdzie pod koniec I poł. IV w. p.n.e. wprowadził ją na użytek piechoty król [[Filip II Macedoński|Filip II]].
-[[Plik:Makedonische phalanx.png|thumb|300px|right|Falanga macedońska uzbrojona w sarissy]]
-==Konstrukcja==
+Pod koniec pierwszej połowy IV wieku p.n.e. wprowadzona do uzbrojenia ciężkozbrojnej piechoty ([[pedzetajrowie|pedzetajrów]]) przez króla [[Filip II Macedoński|Filipa II]].
-Sarissa składała się z dwóch krótszych kawałków drewna dereniowego  połączonych ze sobą 16 cm żelazną tulejką, poprawiającą jednocześnie wytrzymałość całej konstrukcji. Podzielenie sarissy na dwie krótsze części pozwoliło na zredukowanie powstających naprężeń materiału, które mogły wystąpić przy tak długiej włóczni<ref>Pogląd mówiący że sarissa składała się z dwóch części poparła m. in. E. Wipszycka (''Historia starożytnych Greków'' tom. II, s. 298), a także  W. Henkel,  R. Jones (''Macedonian Warrior: Alexander's Elite Infantryman'', s. 14) Kwestia ta pozostaje jednak  przedmiotem dyskusji wśród historyków.</ref>. Długość sarissy wahała się w zależności od modelu i epoki w jakiej była używana. Początkowo miała ona długość 4-5 – 5,5 m, by w [[Epoka hellenistyczna|epoce hellenistycznej]] osiągnąć ponad 6 m, a jej średnica wynosiła prawdopodobnie 3,17 – 3,81 cm,<ref>[[Teofrast]] (''Badania nad roślinami'', 3.12.2) podaje że w jego czasach maksymalna długość sarissy wynosiła 12 [[Łokieć (miara)|łokci]] (Teofrast ułożył swoje dzieło po [[322 p.n.e.]], a więc już po śmierci [[Aleksander Macedoński|Aleksandra III]], nie ma jednak powodów by sądzić że krótsza długość sarissy podana przez Teofrasta nie może odnosić się również do czasów [[Filip II Macedoński|Filip II]]). U opisującego wydarzenia końca IV w. p.n.e. [[Poliajnos]]a (''Podstępy wojenne'', 2.29.2) długość najdłuższych sariss wynosiła 16 łokci, podobnie [[Polibiusz]] (Dzieje, 18.29.29) opisując bitwę pod Kynoskefalai ([[197 p.n.e.]]) podaje że używane w tym czasie przez macedońskich falangitów włócznie mierzyły 16 łokci. Jednak długość łokcia wahała się między 44 a 52,5 cm, a więc nie jest możliwe  dokładne oszacowanie na podstawie tych przekazów długości  sarissy.</ref><ref>Za: W. Henkel,  R. Jones (''Macedonian Warrior: Alexander's Elite Infantryman'', s. 13)</ref>. Istniały trzy typy sarissy. Krótka sarissa mierzyła 4,5 m i ważyła około 3 kg, zakończona była lekkim 30 cm grotem. Kolejny typ stanowiła włócznia o takiej samej długości, zaopatrzona jednak w grot z tulejką o łącznej długości 50 cm. Na końcu włóczni znajdowało się żelazne ostrze. Z powodu zwiększenia ilości i masy elementów metalowych w tym rodzaju sarissy jej waga wzrosła do około 5,5 kg<ref>5,5 kg (Hammond, ''Starożytna  Macedonia'', przypis 4 s. 107), 5,35 kg (Nawotka, s. 52)</ref> . Ostatni rodzaj sarissy stanowiła włócznia długości 5,5 m. Zastosowano w niej znacznie grubsze drzewce, chcąc w ten sposób zneutralizować wibracje, mogące utrudnić jej używanie. Waga drzewca wraz z metalowymi elementami zwiększyła wagę włóczni do 6,2 kg. Podobnie jak opisywany wcześniej sarissa, ta także posiadała grot z tulejką oraz ostrze umieszczone na jej końcu. Ostrze to spełniało kilka zadań. Po pierwsze stanowiło przeciwwagę dla grotu, umożliwiając falangicie trzymanie włóczni znacznie bliżej jej końca. Umożliwiało to wystawienie od 2/3 do 4/5 długości sarissy przed szereg żołnierzy, dzięki czemu aktywny udział w walce mogło podjąć aż pięć szeregów żołnierzy<ref name="a2">Polibiusz, ''Dzieje'', 18.29.2</ref>. Po drugie żelazne ostrze można było wbić w ziemię dla uzyskania lepszej stabilności, co było szczególnie ważnej przy odpieraniu ataków jazdy. Kolejnym zastosowaniem dla ostrza było użycie go jako zapasowego grotu w przypadku gdy drzewce sarissy zostało połamane.
+[[Plik:Makedonische phalanx.png|thumb|300px|[[Falanga]] macedońska uzbrojona w sarisy]]
-==Sposób użycia==
+== Konstrukcja ==
+Sarisa składała się z dwóch krótszych kawałków drewna [[dereń jadalny|dereniowego]], połączonych ze sobą 16-centymetrową żelazną [[tuleja|tuleją]], poprawiającą jednocześnie wytrzymałość całej konstrukcji. Podzielenie trzonu na dwie krótsze części pozwoliło na zredukowanie naprężeń materiału, które mogły wystąpić przy tak długim drzewcu<ref>Pogląd o dwuczęściowej konstrukcji sarisy poparła m.in. Ewa Wipszycka (''Historia starożytnych Greków'', tom 2, s. 298), a także W. Heckel, R. Jones, ''Macedonian Warrior'', dz. cyt., s. 14). Kwestia ta pozostaje jednak przedmiotem dyskusji wśród historyków.</ref>. Długość sarisy była uzależniona od wzoru i od okresu: początkowo wynosiła od 4–5 do 5,5 metra, by w [[Epoka hellenistyczna|epoce hellenistycznej]] przekroczyć 6 metrów, a jej średnica wynosiła prawdopodobnie 3,17–3,81 centymetra<ref>[[Teofrast z Eresos]] (''Badania nad roślinami'', III 12,2) podaje, że w jego czasach maksymalna długość sarisy wynosiła 12 [[Łokieć (miara)|łokci]] (Teofrast ułożył swoje dzieło po [[322 p.n.e.]], a więc już po śmierci [[Aleksander Macedoński|Aleksandra III]], nie ma jednak powodów, by sądzić, że krótsza długość sarisy podana przez Teofrasta nie może odnosić się również do czasów [[Filip II Macedoński|Filip II]]). U opisującego wydarzenia końca IV wieku p.n.e. [[Poliajnos]]a (''Podstępy wojenne'', II 29,2) długość najdłuższych saris wynosiła 16 łokci, podobnie [[Polibiusz]] (''Dzieje'', XVIII 29,29), opisując bitwę pod Kynoskefalai ([[197 p.n.e.]]), podaje, że używane w tym czasie przez macedońskich falangitów włócznie mierzyły 16 łokci. Ponieważ długość łokcia wahała się między 44 a 52,5 centymetra, nie jest możliwe dokładne oszacowanie na podstawie tych przekazów długości sarisy.</ref><ref>W. Heckel, R. Jones, ''Macedonian Warrior'', dz. cyt., s. 13.</ref>.
+Wyróżniono trzy odmiany sarisy. Krótka mierzyła 4,5 metra i ważyła około 3 kilogramów, zakończona lekkim 30-centymetrowym [[grot (broń)|grotem]]. Inną była włócznia o identycznej długości, zaopatrzona jednak w 50-centymetrowy grot z tuleją i metalową piętą o ostrym zakończeniu. Wskutek zwiększenia masy elementów metalowych ciężar tej odmiany wynosił około 5,5 kilograma<ref>5,5 kg (N.G.L. Hammond, ''Starożytna Macedonia'', dz. cyt., przypis 4, s. 107), 5,35 kg (K. Nawotka, dz. cyt., s. 52).</ref>. Kolejną odmianą była włócznia 5,5-metrowa o pogrubionym [[drzewce (broń)|drzewcu]] dla zneutralizowania wibracji utrudniających jej użycie, i o ciężarze zwiększonym do 6,2 kilograma.
-Z uwagi na rozmiary i ciężar sarissy falangita musiał trzymać ją dwoma rękoma w 1/3 lub 1/5 jej długości<ref>Uniemożliwiało to wykorzystanie ręki do trzymania tarczy, którą zawieszono za pomocą rzemieni na szyi falangity(Nawotka, s. 56)</ref><ref name="a2"/>. Pierwsze pięć szeregów falangi trzymało włócznie poziomo, starając się ugodzić przeciwnika. Sarissy pozostałych żołnierzy którzy nie brali aktywnego udziału w starciu pochylone były do poziomu barków poprzednika. Takie ustawienie włóczni zapewnić miało ochronę falangi przed nadlatującymi pociskami, które miał powstrzymać gęsty las sariss<ref name="a2"/>. Sarissa nie nadawał się do starć w bliskiej odległości w których stawał się zupełnie nieporęczna.
+Masywna (wagi ok. 1 kg), zaostrzona pięta (tylec) włóczni spełniała kilka zadań. Stanowiąc przeciwwagę dla grotu, pozwalała falangicie trzymać włócznię znacznie bliżej jej końca. Umożliwiało to wysunięcie od 2/3 do 4/5 długości sarisy przed front szyku, dzięki czemu czynny udział w walce mogło wziąć aż pięć szeregów żołnierzy<ref name="a2">Polibiusz, ''Dzieje'', XVIII 29,2.</ref>. Po drugie, dla lepszej stabilności koniec włóczni można było wbić w ziemię, co okazywało się istotne przy odpieraniu ataków jazdy. Była też możliwość użycia tego ostrza jako zastępczego grotu w przypadku złamania drzewca broni.
-==Historia==
-Dzięki zastosowaniu sarissy macedońskie wojska, których podstawę stanowiły oddziały ''sarissophóroi'' (z gr. noszący sarissy) zdołały osiągnąć przewagę nad panującymi do tej pory na polach bitew greckimi hoplitami, najpierw wchodzącymi w skład greckich armii walczących z macedońską hegemonią w Grecji wprowadzaną przez [[Filip II Macedoński|Filipa II]], a następnie w starciu z hoplitami w służbie króla perskiego oraz w starciu z doborową perską jazdą za panowania [[Aleksander Macedoński|Aleksandra III Wielkiego]]. Po jego śmierci oddziały macedońskiej falangi dominowały na polach bitew świata hellenistycznego aż do II w. p.n.e. kiedy sarissophóroi ulegli rzymskim legionistom najpierw pod [[Bitwa pod Kynoskefalaj (197 p.n.e.)|Kynoskefalaj]] (197 p.n.e.), a następnie pod [[Bitwa pod Magnezją|Magnezją]] (190 p.n.e) i [[Bitwa pod Pydną|Pydną]] (168 p.n.e).
+== Sposób użycia ==
+Uzbrojenie to przeznaczone było nie do indywidualnego pojedynku, ale do walki w ścisłym szeregu przeciwko podobnym szeregom piechoty. Na polu boju piechur mógł osadzić sarisę grotem tylca w ziemię, tworząc z niej obronną zaporę („płot”), mógł trzymać pionowo bądź skośnie nad głową, poruszając nią jako osłoną przed pociskami, albo w ataku, oburącz trzymając poziomo, przeć na drzewce, ciężarem ciała spychając w ten sposób żołnierzy falangi przeciwnika<ref>[[N.G.L. Hammond]]: ''Starożytna Macedonia. Początki, instytucje, dzieje''. Warszawa: PIW, 1999, s. 105-107.</ref>. Piki te w marszu przenoszono pionowo, a obniżano jedynie na rozkaz ataku, poczynając od pierwszego szeregu szyku falangi<ref name=con>Peter Connolly: ''Grecja i Rzym na wojnie''. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, s. 94-96, {{ISBN|978-83-8178-708-6}}.</ref>
+Według Polibiusza sarisa miała dodatkowe obciążenie w dolnej części. Chwytana lewą ręką w odległości ok. 1,8 m (4 łokci) od dolnego końca, a prawą o ¾ m powyżej, wystawała na długość ok. 4,5 metra (10 łokci) przed dzierżącym ją falangitą. Oburęczny chwyt uniemożliwiał pchnięcie na odległość powyżej 1 metra, a zwrot z wypoziomowaną bronią wymagał przestrzeni w promieniu ok. 6,3 metra. Świetnego wyszkolenia natomiast wymagał atak dokonywany w biegu – przy wyrównanym szeregu, bez krzyżowania saris o uginających się drzewcach<ref name=con />.
+Z uwagi na rozmiary i ciężar sarisy falangita musiał utrzymywać ją obiema rękami, co uniemożliwiało trzymanie okrągłej tarczy o średnicy ok. 60 cm, zawieszanej na rzemieniu na szyi falangity i stale zamocowanej na przedramieniu<ref name=con /><ref>K. Nawotka: ''Aleksander Wielki'', dz. cyt., s. 56.</ref><ref name="a2"/>. Pierwsze pięć szeregów [[falanga|falangi]] trzymało włócznie poziomo, godząc w przeciwnika, natomiast włócznie żołnierzy z dalszych szeregów, nie uczestniczących bezpośrednio w starciu, pochylone były do poziomu barków poprzednika. Takie ustawienie miało też zapewnić częściową ochronę falangi przed nadlatującymi pociskami<ref name="a2"/>.
+Dla efektywnego posługiwania się tym orężem konieczne było wyszkolenie solidną musztrą oraz dyscyplina oddziału, lecz nabycie tych zdolności zapewniało falangitom niezwykłą przewagę już na początku starcia. Techniczna istota skuteczności tej broni wynikała z faktu, że typowa włócznia piechoty była od niej o połowę krótsza, tym samym uniemożliwiając zadanie pierwszego ciosu przed frontalnym uderzeniem sarisą<ref>[[Peter Green]]: ''Aleksander Wielki. Biografia''. Warszawa: [[Wydawnictwo Naukowe PWN]], 2010, s. 41, {{ISBN|978-83-01-16461-4}}.</ref>.
+== W historii ==
+Dzięki zastosowaniu sarisy [[Armia starożytnej Macedonii|wojska macedońskie]], których trzon stanowiły oddziały [[pedzetajrowie|pedzetajrów]], zdołały osiągnąć przewagę nad panującymi dotąd na polach bitew [[hoplici|hoplitami]] armii państw greckich walczących z hegemonią macedońską, a następnie w starciach z hoplitami w służbie króla [[Starożytny Iran|perskiego]], a także z doborową jazdą Persów za panowania [[Aleksander Macedoński|Aleksandra III Wielkiego]]. Po jego śmierci oddziały macedońskiej falangi dominowały na polach bitew świata hellenistycznego aż do II wieku p.n.e., kiedy wyposażona w sarisy piechota uległa rzymskim [[legion]]istom najpierw [[Bitwa pod Kynoskefalaj (197 p.n.e.)|pod Kynoskefalaj]] (197 p.n.e.), a następnie [[Bitwa pod Magnezją|pod Magnezją]] (190 p.n.e.) i [[Bitwa pod Pydną|Pydną]] (168 p.n.e.).
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
-==Bibliografia==
+== Bibliografia ==
-*{{Cytuj książkę | nazwisko= Hammond | imię=Nicholas Geoffrey Lemprière  | inni= | tytuł= Starożytna Macedonia : początki, instytucje, dzieje | data=1999 | wydawca=Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce=Warszawa | isbn=83-06-02691-8 | strony=105-110}}
+* {{Cytuj książkę | nazwisko = Hammond | imię = N.G.L. | autor link = N.G.L. Hammond | inni = | tytuł = Starożytna Macedonia: początki, instytucje, dzieje | data = 1999 | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | isbn = 83-06-02691-8 | strony = 105-110}}
-*{{Cytuj książkę | nazwisko= Nawotka | imię=Krzysztof  | inni= | tytuł= Aleksander Wielki| data=2007 | wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego | miejsce=Wrocław | isbn=978-83-229-2823-3 | strony=105-110}}
+* {{Cytuj książkę | nazwisko = Nawotka | imię = Krzysztof | autor link = Krzysztof Nawotka | inni = | tytuł = Aleksander Wielki | data = 2007 | wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego | miejsce = Wrocław | isbn = 978-83-229-2823-3 | strony = 105-110}}
-* {{cytuj książkę | autor r = Ewa Wipszycka | rozdział = Armia Filipa II | nazwisko = Bravo | imię = Benedetto | nazwisko2 = Węcowski | imię2 = Marek | nazwisko3 = Wolocki | imię3 = Aleksander | tytuł = Historia starożytnych Greków | część = 2 | tytuł części = Okres klasyczny| wydanie = 1 | wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego | miejsce = Warszawa | rok = 2009 | strony = 295-398 | isbn = 9788323504122}}
+* {{Cytuj książkę | autor r = Ewa Wipszycka | rozdział = Armia Filipa II | nazwisko = Bravo | imię = Benedetto | nazwisko2 = Węcowski | imię2 = Marek | nazwisko3 = Wolocki | imię3 = Aleksander | autor r link = Ewa Wipszycka | autor link = Benedetto Bravo | tytuł = Historia starożytnych Greków | część = 2 | tytuł części = Okres klasyczny | wydanie = 1 | wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego | miejsce = Warszawa | rok = 2009 | strony = 295-398 | isbn = 9788323504122}}
-* {{cytuj książkę | imię = Waldemar | nazwisko = Heckel | imię2 = Ryan | nazwisko2 = Jones | tytuł = Macedonian Warrior. Alexander's elite infantryman| wydawca = OSPREY PUB INC | miejsce = Hong Kong | rok =  2006 |język = en| isbn = 9781841769509}}
+* {{Cytuj książkę | imię = Waldemar | nazwisko = Heckel | imię2 = Ryan | nazwisko2 = Jones | tytuł = Macedonian Warrior. Alexander's elite infantryman | wydawca = Osprey Publishing  | miejsce = Oxford | rok =  2006 | język = en | isbn = 9781841769509}}
-==Linki zewnętrzne==
+== Linki zewnętrzne ==
+{{wikisłownik|sarisa}}
-*[http://myweb.unomaha.edu/~mreames/Alexander/sarissa_jones.html Rekonstrukcja macedońskiej ''sarissy'']
+* {{Cytuj stronę | url = http://myweb.unomaha.edu/~mreames/Alexander/Jones/Jones_pezhetairoi_sarissa_sm.jpg | tytuł = Żołnierz dzierżący sarisę | opublikowany = myweb.unomaha.edu | archiwum = https://web.archive.org/web/20120216121731/http://myweb.unomaha.edu/~mreames/Alexander/Jones/Jones_pezhetairoi_sarissa_sm.jpg | zarchiwizowano = 2012-02-16}}
-*[http://www.ancientmacedonia.com/PhilipofMacedon.html Macedońska falanga używająca ''sarissy'']
+* {{Cytuj stronę | url = http://myweb.unomaha.edu/~mreames/Alexander/Jones/Jones_pezhetairoi_atready_sm.jpg | tytuł = Żołnierz używający sarisy | opublikowany = myweb.unomaha.edu | archiwum = https://web.archive.org/web/20120216120905/http://myweb.unomaha.edu/~mreames/Alexander/Jones/Jones_pezhetairoi_atready_sm.jpg | zarchiwizowano = 2012-02-16}}
-*[http://www.planetfigure.com/forums/showthread.php?t=14872 Żołnierz używający ''sarisy'']
+{{Broń biała}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Broń drzewcowa]]
-[[Kategoria:Wojskowość hellenistyczna|Sarrisa (broń)]]
+[[Kategoria:Greckie wynalazki]]
 [[Kategoria:Wojska starożytnej Grecji]]
+[[Kategoria:Wojskowość hellenistyczna]]
-[[bg:Сариса]]
-[[cs:Sarísa]]
-[[de:Sarissa (Waffe)]]
-[[el:Σάρισα]]
-[[en:Sarissa]]
-[[es:Sarissa]]
-[[eu:Sarissa]]
-[[fr:Sarisse]]
-[[ko:사리사]]
-[[it:Sarissa]]
-[[lt:Sarisa]]
-[[hu:Szarisza]]
-[[mk:Сариса]]
-[[nl:Sarissa]]
-[[ja:サリッサ]]
-[[no:Sarissa]]
-[[pt:Sarissa]]
-[[ru:Сариса]]
-[[fi:Sarissa]]
-[[sv:Sarissa]]
-[[zh:薩里沙長槍]]