Księga urwisów: Różnice pomiędzy wersjami

Księga Urwisów
Autor	Edmund Niziurski
Typ utworu	Literatura dla dzieci i młodzieży
	Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1954

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 09:55, 10 cze 2024

Księga urwisów – powieść przygodowa dla młodzieży autorstwa Edmunda Niziurskiego, wydana po raz pierwszy w 1954.

Akcja powieści rozgrywa się w czasach wczesnej PRL w wiosce na Kielecczyźnie. Bohaterami są uczniowie klasy szóstej szkoły podstawowej w Wilczkowie – Wiktor Stopa (miejscowy chłopak, półsierota), Karlik Rudniok (syn inżyniera górnictwa ze Śląska) i inni. Przeżywają oni serię niebezpiecznych przygód, których podłożem jest działalność dywersanta, zamierzającego zniszczyć kopalnię miedzi, oraz walka o kolektywizację rolnictwa.

Księga urwisów została wydana pod koniec okresu stalinowskiego, w momencie gdy pojawiały się pierwsze, bardzo nieśmiałe oznaki odwilży, i w dużym stopniu przepojona jest propagandą typową dla okresu stalinowskiego – kolektywizacja rolnictwa jest pokazana jako proces pozytywny, pozytywnymi bohaterami (drugoplanowymi) są działacz ZMP Gondera i oficer UB Bolesławiec. Lider sprzeciwiających się kolektywizacji chłopów został przedstawiony jako postać zdecydowanie antypatyczna, a pod koniec utworu okazuje się, że jego syn jest złodziejem, który w dodatku dostarczał wyposażenie zachodnim dywersantom. W pozytywnym świetle przedstawione są starania o utworzenie w Wilczkowie spółdzielni rolniczej oraz drużyny harcerskiej (OH ZMP), jak również działania głównych bohaterów w celu zdemaskowania „szpiegów”.

Niziurski jednak właśnie Księgą urwisów jako jeden z pierwszych potrafił przeciwstawić się schematom realizmu socjalistycznego w literaturze dla młodzieży. Bohaterami są realistycznie przedstawieni chłopcy, którzy wdają się w bójki między sobą, mają skłonności do wygłupów i łobuzerskich kawałów, na ogół źle się uczą, są jednak pokazani z sympatią. Stosunki międzyludzkie w klasie, szkole i wiosce są odmalowane w sposób bardzo realistyczny, a akcja jest dynamiczna i dobrze skonstruowana^[1].

Niziurski za Księgę urwisów otrzymał w 1955 roku Nagrodę Prezesa Rady Ministrów.

Bohaterowie

Wiktor Stopa – chłopak z Wilczkowa, półsierota (ojciec zginął podczas II wojny światowej), przez siostrę spowinowacony z rodziną Osuchów przedstawionych jako „kułacy” i wrogowie kolektywizacji
Karol (Karlik) Rudniok – Ślązak, syn inżyniera górnictwa, najbliższy przyjaciel Wiktora
Antoni Batura – klasowy mądrala, syn kowala, brat działacza partyjnego
Franciszek Miksa – przywódca klasowych łobuzów
Gondera – młody nauczyciel biologii, aktywista ZMP
Sądej – lubiany nauczyciel matematyki, również zwolennik kolektywizacji
Zajączkowski – dyrektor szkoły
Kropa – woźny szkolny, początkowo uznawany za gbura i alkoholika, później okazało się, że przez szkolnych łobuzów zmarła jego córka i dlatego nie przepadał za chłopcami w wieku szkolnym
Wcisło – kierownik urzędu pocztowego, mieszczącego się w tym samym budynku co szkoła
Gola – uczeń starszej klasy, zafascynowany sportem, przyjaciel Wiktora

Ekranizacja

Na jej podstawie w 1954 roku został zrealizowany film pt. Tajemnica dzikiego szybu. Zdjęcia kręcono w miejscu dawnych prac wydobywczych na Miedziance oraz na terenie Szkoły Podstawowej w Zajączkowie.

Przypisy

↑ Barbara Tylicka, Grzegorz Leszczyński: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 272. ISBN 83-04-04606-7.

[1] Barbara Tylicka, Grzegorz Leszczyński: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 272. ISBN 83-04-04606-7.

[1]

@@ Linia 4: / Linia 4: @@
  |grafika           =
  |opis grafiki      =
+ |alt grafiki       =
  |autor             = [[Edmund Niziurski]]
  |tematyka          =
@@ Linia 18: / Linia 19: @@
  |wikicytaty        =
 }}
 '''Księga urwisów''' – powieść przygodowa dla młodzieży autorstwa [[Edmund Niziurski|Edmunda Niziurskiego]], wydana po raz pierwszy w [[1954]].
-Akcja powieści rozgrywa się w czasach wczesnej [[PRL]] w wiosce na [[Kielecczyzna|Kielecczyźnie]]. Bohaterami są uczniowie klasy szóstej szkoły podstawowej w Wilczkowie: Wiktor Stopa (miejscowy chłopak, półsierota), Karlik Rudniok (syn inżyniera górnictwa ze Śląska) i inni. Przeżywają oni serię niebezpiecznych przygód, których podłożem jest działalność w Wilczkowie dywersanta, zamierzającego zniszczyć kopalnię miedzi oraz walka o [[kolektywizacja  rolnictwa|kolektywizację rolnictwa]].
+Akcja powieści rozgrywa się w czasach wczesnej [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] w wiosce na [[Województwo świętokrzyskie|Kielecczyźnie]]. Bohaterami są uczniowie klasy szóstej szkoły podstawowej w Wilczkowie – Wiktor Stopa (miejscowy chłopak, półsierota), Karlik Rudniok (syn inżyniera górnictwa ze Śląska) i inni. Przeżywają oni serię niebezpiecznych przygód, których podłożem jest działalność [[Dywersja|dywersanta]], zamierzającego zniszczyć kopalnię [[Miedź|miedzi]], oraz walka o [[Kolektywizacja|kolektywizację rolnictwa]].
-''Księga urwisów'' została wydana pod koniec [[stalinizm|okresu stalinowskiego]], w momencie gdy pojawiały się pierwsze, bardzo nieśmiałe oznaki odwilży. Z jednej strony w dużym stopniu przepojona jest propagandą typową dla okresu stalinowskiego: kolektywizacja rolnictwa jest pokazana jako proces pozytywny, pozytywnymi bohaterami (drugoplanowymi) są działacz [[Związek Młodzieży Polskiej|ZMP]] Gondera i oficer [[Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego|UB]] Bolesławiec. Lider sprzeciwiających się kolektywizacji chłopów został przedstawiony jako postać zdecydowanie antypatyczna, a pod koniec utworu okazuje się, że jego syn jest złodziejem, który w dodatku dostarczał wyposażenie zachodnim dywersantom. W pozytywnym świetle przedstawione są starania o utworzenie w Wilczkowie spółdzielni rolniczej oraz drużyny harcerskiej ([[Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej|OH ZMP]]), jak również działania głównych bohaterów w celu zdemaskowania "szpiegów".
+''Księga urwisów'' została wydana pod koniec [[stalinizm|okresu stalinowskiego]], w momencie gdy pojawiały się pierwsze, bardzo nieśmiałe oznaki odwilży, i w dużym stopniu przepojona jest propagandą typową dla okresu stalinowskiego – kolektywizacja rolnictwa jest pokazana jako proces pozytywny, pozytywnymi bohaterami (drugoplanowymi) są działacz [[Związek Młodzieży Polskiej|ZMP]] Gondera i oficer [[Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego|UB]] Bolesławiec. Lider sprzeciwiających się kolektywizacji chłopów został przedstawiony jako postać zdecydowanie antypatyczna, a pod koniec utworu okazuje się, że jego syn jest złodziejem, który w dodatku dostarczał wyposażenie zachodnim dywersantom. W pozytywnym świetle przedstawione są starania o utworzenie w Wilczkowie [[Spółdzielnia|spółdzielni]] rolniczej oraz drużyny harcerskiej ([[Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej|OH ZMP]]), jak również działania głównych bohaterów w celu zdemaskowania „szpiegów”.
-Z drugiej jednak strony Niziurski właśnie ''Księgą urwisów'' jako jeden z pierwszych potrafił przeciwstawić się schematom [[socrealizm|realizmu socjalistycznego]] w literaturze dla młodzieży. Bohaterami są realistycznie przedstawieni chłopcy, którzy wdają się w bójki między sobą, mają skłonności do wygłupów i łobuzerskich kawałów, na ogół źle się uczą, są jednak pokazani z sympatią. Stosunki międzyludzkie w klasie, szkole i wiosce są odmalowane w sposób bardzo realistyczny, a akcja jest dynamiczna i dobrze skonstruowana<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Tylicka | imię = Barbara | autor link = | nazwisko2 = Leszczyński | imię2 = Grzegorz | autor link2 = | tytuł = Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej | wydanie = | wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich]] | miejsce = Wrocław | rok = 2003 |  strony = 272 | rozdział = | isbn = 83-04-04606-7}}</ref>.
+Niziurski jednak właśnie ''Księgą urwisów'' jako jeden z pierwszych potrafił przeciwstawić się schematom [[Realizm socjalistyczny|realizmu socjalistycznego]] w literaturze dla młodzieży. Bohaterami są realistycznie przedstawieni chłopcy, którzy wdają się w bójki między sobą, mają skłonności do wygłupów i łobuzerskich kawałów, na ogół źle się uczą, są jednak pokazani z sympatią. Stosunki międzyludzkie w klasie, szkole i wiosce są odmalowane w sposób bardzo realistyczny, a akcja jest dynamiczna i dobrze skonstruowana<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Tylicka | imię = Barbara | autor link = | nazwisko2 = Leszczyński | imię2 = Grzegorz | autor link2 = | tytuł = Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej | wydanie = | wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich]] | miejsce = Wrocław | rok = 2003 |  strony = 272 | rozdział = | isbn = 83-04-04606-7}}</ref>.
-Niziurski za ''Księgę urwisów'' otrzymał w 1955 roku Nagrodę Prezesa Rady Ministrów.
+Niziurski za ''Księgę urwisów'' otrzymał w 1955 roku [[Nagroda Prezesa Rady Ministrów|Nagrodę Prezesa Rady Ministrów]].
 == Bohaterowie ==
-* Wiktor Stopa – chłopak z Wilczkowa, półsierota (ojciec zginął podczas II wojny światowej), przez siostrę spowinowacony z rodziną Osuchów przedstawionych jako "kułacy" (wrogowie kolektywizacji)
+* Wiktor Stopa – chłopak z Wilczkowa, półsierota (ojciec zginął podczas II wojny światowej), przez siostrę spowinowacony z rodziną Osuchów przedstawionych jako „kułacy” i wrogowie kolektywizacji
 * Karol (Karlik) Rudniok – Ślązak, syn inżyniera górnictwa, najbliższy przyjaciel Wiktora
 * Antoni Batura – klasowy mądrala, syn kowala, brat działacza partyjnego
 * Franciszek Miksa – przywódca klasowych łobuzów
 * Gondera – młody nauczyciel biologii, aktywista ZMP
-* Sądej – lubiany nauczyciel matematyki, również zwolennik kolektywizacji
+* Sądej – lubiany nauczyciel [[Matematyka|matematyki]], również zwolennik kolektywizacji
 * Zajączkowski – dyrektor szkoły
-* Kropa – woźny szkolny, początkowo uznawany za gbura i alkoholika. Później okazało się że przez działania szkolnych łobuzów zmarła jego córka i dlatego nie przepadał za chłopcami w wieku szkolnym.
+* Kropa – woźny szkolny, początkowo uznawany za gbura i alkoholika, później okazało się, że przez szkolnych łobuzów zmarła jego córka i dlatego nie przepadał za chłopcami w wieku szkolnym
 * Wcisło – kierownik urzędu pocztowego, mieszczącego się w tym samym budynku co szkoła
 * Gola – uczeń starszej klasy, zafascynowany sportem, przyjaciel Wiktora
 == Ekranizacja ==
-Na jej podstawie w 1954 roku został zrealizowany film pt. ''[[Tajemnica dzikiego szybu]]''. Zdjęcia kręcono w miejscu dawnych prac wydobywczych na Miedziance oraz na terenie Szkoły Podstawowej w Zajączkowie.
+Na jej podstawie w 1954 roku został zrealizowany film pt. ''[[Tajemnica dzikiego szybu]]''. Zdjęcia kręcono w miejscu dawnych prac wydobywczych na [[Miedzianka (województwo świętokrzyskie)|Miedziance]] oraz na terenie Szkoły Podstawowej w Zajączkowie.
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
 {{Edmund Niziurski}}
 [[Kategoria:Powieści Edmunda Niziurskiego]]
 [[Kategoria:Powieści z 1954]]
+[[Kategoria:Powieści, których akcja toczy się w Polsce]]

Powieści i opowiadania dla dorosłych	Gorące dni Śmierć Lawrence’a Przystań Eskulapa Pięć manekinów Salon wytrzeźwień Wyraj Eminencje i bałłabancje A potem niech biją dzwony
Powieści i opowiadania dla dzieci i młodzieży	Księga urwisów Dzwonnik od świętego Floriana Lizus Lalu Koncewicz, broda i miłość Niewiarygodne przygody Marka Piegusa Wielka heca Awantura w Niekłaju Fałszywy trop Sposób na Alcybiadesa Nikodem, czyli tajemnica gabinetu Jutro klasówka Siódme wtajemniczenie Klub włóczykijów Trzech pancernych i pół Naprzód, Wspaniali! Opowiadania Awantury kosmiczne Osobliwe przypadki Cymeona Maksymalnego Adelo, zrozum mnie! Awantura w VII A Szkolny lud, Okulla i ja Ta zdradziecka Julita Wynos Nieziemskie przypadki Bubla i spółki Trzy godziny prawdy Gwiazda Barnarda Żaba, pozbieraj się! czyli siedem obłędnych dni Tomka Ż. Przygody Bąbla i Syfona Bąbel i Syfon na tropie Pięć melonów na rękę Nowe przygody Marka Piegusa (również niewiarygodne) Sekret panny Kimberley Największa przygoda Bąbla i Syfona
Inne	W zapadłej wsi Wakacje z intruzami
Scenariusze i ekranizacje	Tajemnica dzikiego szybu (1956) Tysiąc talarów (1959) Kryptonim Nektar (1963) Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1967) Weekend z dziewczyną (1968) Tajemnica starego ogrodu (1983) Spona (1998) Klub włóczykijów (2015)