Sarisa

Sarissa (lub sarysa) – długa włócznia piechoty składająca się z dwóch kawałków drewna dereniowego połączonych metalową tuleją. Ojczyzną sarissy była starożytna Macedonia, gdzie pod koniec I poł. IV w. p.n.e. wprowadził ją na użytek piechoty król Filip II.

Falanga macedońska uzbrojona w sarissy

Konstrukcja

Sarissa składała się z dwóch krótszych kawałków drewna dereniowego połączonych ze sobą 16 cm żelazną tulejką, poprawiającą jednocześnie wytrzymałość całej konstrukcji. Podzielenie sarissy na dwie krótsze części pozwoliło na zredukowanie powstających naprężeń materiału, które mogły wystąpić przy tak długiej włóczni. Długość sarissy wahała się w zależności od modelu i epoki w jakiej była używana. Początkowo miała ona długość 4-5 – 5,5 m, by w epoce hellenistycznej osiągnąć ponad 6 m, a jej średnica wynosiła prawdopodobnie 3,17 – 3,81 cm,. Istniały trzy typy sarissy. Krótka sarissa mierzyła 4,5 m i ważyła około 3 kg, zakończona była lekkim 30 cm grotem. Kolejny typ stanowiła włócznia o takiej samej długości, zaopatrzona jednak w grot z tulejką o łącznej długości 50 cm. Na końcu włóczni znajdowało się żelazne ostrze. Z powodu zwiększenia ilości i masy elementów metalowych w tym rodzaju sarissy jej waga wzrosła do około 5,5 kg . Ostatni rodzaj sarissy stanowiła włócznia długości 5,5 m. Zastosowano w niej znacznie grubsze drzewce, chcąc w ten sposób zneutralizować wibracje, mogące utrudnić jej używanie. Waga drzewca wraz z metalowymi elementami zwiększyła wagę włóczni do 6,2 kg. Podobnie jak opisywany wcześniej sarissa, ta także posiadała grot z tulejką oraz ostrze umieszczone na jej końcu. Ostrze to spełniało kilka zadań. Po pierwsze stanowiło przeciwwagę dla grotu, umożliwiając falangicie trzymanie włóczni znacznie bliżej jej końca. Umożliwiało to wystawienie od 2/3 do 4/5 długości sarissy przed szereg żołnierzy, dzięki czemu aktywny udział w walce mogło podjąć aż pięć szeregów żołnierzy. Po drugie żelazne ostrze można było wbić w ziemię dla uzyskania lepszej stabilności, co było szczególnie ważnej przy odpieraniu ataków jazdy. Kolejnym zastosowaniem dla ostrza było użycie go jako zapasowego grotu w przypadku gdy drzewce sarissy zostało połamane.

Sposób użycia

Z uwagi na rozmiary i ciężar sarissy falangita musiał trzymać ją dwoma rękoma w 1/3 lub 1/5 jej długości. Pierwsze pięć szeregów falangi trzymało włócznie poziomo, starając się ugodzić przeciwnika. Sarissy pozostałych żołnierzy którzy nie brali aktywnego udziału w starciu pochylone były do poziomu barków poprzednika. Takie ustawienie włóczni zapewnić miało ochronę falangi przed nadlatującymi pociskami, które miał powstrzymać gęsty las sariss. Sarissa nie nadawała się do starć w małej odległości, w której stawała się zupełnie nieporęczna.

Historia

Dzięki zastosowaniu sarissy macedońskie wojska, których podstawę stanowiły oddziały sarissophóroi (z gr. noszący sarissy) zdołały osiągnąć przewagę nad panującymi do tej pory na polach bitew greckimi hoplitami, najpierw wchodzącymi w skład greckich armii walczących z macedońską hegemonią w Grecji wprowadzaną przez Filipa II, a następnie w starciu z hoplitami w służbie króla perskiego oraz w starciu z doborową perską jazdą za panowania Aleksandra III Wielkiego. Po jego śmierci oddziały macedońskiej falangi dominowały na polach bitew świata hellenistycznego aż do II w. p.n.e. kiedy sarissophóroi ulegli rzymskim legionistom najpierw pod Kynoskefalaj (197 p.n.e.), a następnie pod Magnezją (190 p.n.e.) i Pydną (168 p.n.e.).

Bibliografia

• Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond: Starożytna Macedonia : początki, instytucje, dzieje. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999, s. 105-110. ISBN 83-06-02691-8.
• Krzysztof Nawotka: Aleksander Wielki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007, s. 105-110. ISBN 978-83-229-2823-3.
• Ewa Wipszycka: Armia Filipa II. W: Benedetto Bravo, Marek Węcowski, Aleksander Wolocki: Historia starożytnych Greków. Wyd. 1. Cz. 2: Okres klasyczny. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 295-398. ISBN 978-83-235-0412-2.
• Waldemar Heckel, Ryan Jones: Macedonian Warrior. Alexander's elite infantryman. Hong Kong: OSPREY PUB INC, 2006. ISBN 978-1-84176-950-9. (ang.). Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Rekonstrukcja macedońskiej sarissy
• Macedońska falanga używająca sarissy
• Żołnierz używający sarisy