Przejdź do zawartości

Tramwaje w Krakowie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Infrastruktura: informacja o przetargu na remont Basztowej
Linia 859: Linia 859:
=== Infrastruktura ===
=== Infrastruktura ===
Miasto planuje także budowę następujących torowisk<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.psmkms.krakow.pl/index.php/16-aktualnosci/1080-ogromne-pieniadze-na-krakowska-komunikacje | tytuł = Ogromne pieniądze na krakowską komunikację | data dostępu = 2015-02-21 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://www.psmkms.krakow.pl psmkms.krakow.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>:
Miasto planuje także budowę następujących torowisk<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.psmkms.krakow.pl/index.php/16-aktualnosci/1080-ogromne-pieniadze-na-krakowska-komunikacje | tytuł = Ogromne pieniądze na krakowską komunikację | data dostępu = 2015-02-21 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://www.psmkms.krakow.pl psmkms.krakow.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>:
* budowa KST III - [[Osiedle Krowodrza Górka|Krowodrza Górka]] - [[Górka Narodowa]] oraz [[Osiedle Krowodrza Górka|Krowodrza Górka]] - [[Azory (Kraków)|Azory]]. 25 listopada otworzono oferty w przetargu na realizację linii [[Osiedle Krowodrza Górka|Krowodrza Górka]] - [[Górka Narodowa]]. Najkorzystniejszą ofertę złożyło konsorcujum firm ZUE i PORR Polska Infrastructure (253,4 mln zł). Firma Porr jednak nie przedłużyła oferty(co było wymagane w związku z przedłużającą się procedurą przetargową) i konsorcjum wycofało się<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.grupazue.pl/resources/dokumenty/raporty/2017/RB_11_2017.pdf | tytuł = RAPORT BIEŻĄCY 11 / 2017 | data = 2017-02-23 | data dostępu = 2017-03-14}}</ref>. [[ZIKiT]] wybrał konsorcjum dwóch firm Przedsiębiorstwa Usług Technicznych INTERCOR oraz Przedsiębiorstwa Inżynieryjnych Robót Kolejowych TOR-KRAK (326,2 mln zł)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://zikit.krakow.pl/ogolne/208327,1787,komunikat,wiemy__kto_zbuduje_tramwaj_do_gorki_narodowej.html | tytuł = Wiemy, kto zbuduje tramwaj do Górki Narodowej | data = 2017-03-10 | data dostępu = 2017-03-14}}</ref>. Wykonawca po podpisaniu umowy będzie miał 42 miesiące na realizaje inwestycji<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/krakow-zue-z-porrem-zbuduja-tramwaj-do-gorki-narodowej-53621.html | tytuł = Kraków: ZUE z PORR-em zbudują tramwaj do Górki Narodowej? | data dostępu = 2016-12-02 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://www.transport-publiczny.pl transport-publiczny.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>.
* budowa KST III - [[Osiedle Krowodrza Górka|Krowodrza Górka]] - [[Górka Narodowa]] oraz [[Osiedle Krowodrza Górka|Krowodrza Górka]] - [[Azory (Kraków)|Azory]]. 25 listopada otworzono oferty w przetargu na realizację linii [[Osiedle Krowodrza Górka|Krowodrza Górka]] - [[Górka Narodowa]]. Najkorzystniejszą ofertę złożyło konsorcujum firm ZUE i PORR Polska Infrastructure (253,4 mln zł). Firma Porr jednak nie przedłużyła oferty(co było wymagane w związku z przedłużającą się procedurą przetargową) i konsorcjum wycofało się<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.grupazue.pl/resources/dokumenty/raporty/2017/RB_11_2017.pdf | tytuł = RAPORT BIEŻĄCY 11 / 2017 | data = 2017-02-23 | data dostępu = 2017-03-14}}</ref>. [[ZIKiT]] wybrał konsorcjum dwóch firm Przedsiębiorstwa Usług Technicznych INTERCOR oraz Przedsiębiorstwa Inżynieryjnych Robót Kolejowych TOR-KRAK (326,2 mln zł)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://zikit.krakow.pl/ogolne/208327,1787,komunikat,wiemy__kto_zbuduje_tramwaj_do_gorki_narodowej.html | tytuł = Wiemy, kto zbuduje tramwaj do Górki Narodowej | data = 2017-03-10 | data dostępu = 2017-03-14}}</ref>. Wykonawca po podpisaniu umowy będzie miał 42 miesiące na realizaje inwestycji<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/krakow-zue-z-porrem-zbuduja-tramwaj-do-gorki-narodowej-53621.html | tytuł = Kraków: ZUE z PORR-em zbudują tramwaj do Górki Narodowej? | data dostępu = 2016-12-02 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://www.transport-publiczny.pl transport-publiczny.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>,
* budowa KST IV - ul. Meissnera - pętla na [[Mistrzejowice|os. Mistrzejowice]]. Obecnie trwają prace projektowe<ref>{{Cytuj stronę | url = http://wiadomosci.onet.pl/krakow/konsultacje-ws-tramwaju-z-meissnera-do-mistrzejowic/h476y | tytuł = Konsultacje ws. tramwaju z Meissnera do Mistrzejowic | data dostępu = 2015-02-21 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://onet.pl onet.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>.
* budowa KST IV - ul. Meissnera - pętla na [[Mistrzejowice|os. Mistrzejowice]]. Obecnie trwają prace projektowe<ref>{{Cytuj stronę | url = http://wiadomosci.onet.pl/krakow/konsultacje-ws-tramwaju-z-meissnera-do-mistrzejowic/h476y | tytuł = Konsultacje ws. tramwaju z Meissnera do Mistrzejowic | data dostępu = 2015-02-21 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://onet.pl onet.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>,
* budowa KST V - [[Kurdwanów|os. Kurdwanów]] - pętla przy ul. Czerwone Maki z tunelem pod [[Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”]]. 18 listopada otwarto oferty na budowę [[Trasa Łagiewnicka|Trasy Łagiewnickiej]]. Najniższą cenę - 802 mln zł - zaproponowało konsorcjum [[Budimex|Budimex SA]] i Ferrovial Agroman SA. W ramach inwestycji zostanie wybudowana linia tramwajowa łącząca pętlę [[Kurdwanów]] z ulicą Zakopiańską<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.gazetakrakowska.pl/strefa-biznesu/wiadomosci/z-regionu/a/trasa-lagiewnicka-za-802-mln-zl-czas-na-wielkie-budowanie,11476388/ | tytuł = Trasa Łagiewnicka za 802 mln zł. Czas na wielkie budowanie | data dostępu = 2016-12-02 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://www.gazetakrakowska.pl gazetakrakowska.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>.
* budowa KST V - [[Kurdwanów|os. Kurdwanów]] - pętla przy ul. Czerwone Maki z tunelem pod [[Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”]]. 18 listopada otwarto oferty na budowę [[Trasa Łagiewnicka|Trasy Łagiewnickiej]]. Najniższą cenę - 802 mln zł - zaproponowało konsorcjum [[Budimex|Budimex SA]] i Ferrovial Agroman SA. W ramach inwestycji zostanie wybudowana linia tramwajowa łącząca pętlę [[Kurdwanów]] z ulicą Zakopiańską<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.gazetakrakowska.pl/strefa-biznesu/wiadomosci/z-regionu/a/trasa-lagiewnicka-za-802-mln-zl-czas-na-wielkie-budowanie,11476388/ | tytuł = Trasa Łagiewnicka za 802 mln zł. Czas na wielkie budowanie | data dostępu = 2016-12-02 | autor = | nazwisko = | imię = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = [http://www.gazetakrakowska.pl gazetakrakowska.pl] | oznaczenie = | strony = | id = | cytat =}}</ref>,
* budowa trasy tramwajowej wzdłuż al. Trzech Wieszczów i ul. Konopnickiej od ul. Pawiej do Ronda Matecznego,
* budowa trasy tramwajowej wzdłuż al. Trzech Wieszczów i ul. Konopnickiej od ul. Pawiej do Ronda Matecznego,
* budowa trasy tramwajowej z Salwatora do Przegorzał.
* budowa trasy tramwajowej z Salwatora do Przegorzał.
Linia 873: Linia 873:
* w alei Solidarności, na odcinku od Placu Centralnego do ul. Bulwarowej (2018r.),
* w alei Solidarności, na odcinku od Placu Centralnego do ul. Bulwarowej (2018r.),
* w ulicy Starowiślnej od mostu Powstańców Śląskich do ulicy Dietla (2020r.)
* w ulicy Starowiślnej od mostu Powstańców Śląskich do ulicy Dietla (2020r.)
* w ulicy Królewskiej od Alei do ul. Rydla. Przebudowana zostanie pętla tramwajowa Bronowice Małe oraz skrzyżowanie ul. Królewskiej z Alejami Trzech Wieszczów (2019 r.),
* w ulicy Królewskiej od Alei do ul. Rydla. Przebudowana zostanie pętla tramwajowa Bronowice Małe oraz skrzyżowanie ul. Królewskiej z Alejami Trzech Wieszczów (2019 r.).


== Tablice Dynamicznej Informacji Pasażerskiej ==
== Tablice Dynamicznej Informacji Pasażerskiej ==

Wersja z 14:59, 14 mar 2017

Szablon:System tramwajowy infobox

Tramwaje w Krakowie – system transportu tramwajowego w Krakowie o długości sieci 97 km funkcjonujący od 1882 r. System obejmuje 194 km pojedynczego toru (stan z 2015 roku), po którym regularnie kursuje 27 linii (22 zwykłe, 2 KST i 3 nocne). Utrzymanie infrastruktury oraz organizacja przewozów należy do zadań Zarządu Infrastruktury Komunalnej i Transportu, natomiast wykonywaniem przewozów oraz utrzymaniem taboru zajmuje się MPK Kraków.

Wraz z otwarciem estakady tramwajowej Lipska - Wielicka od września 2015 r. w mieście funkcjonuje również pierwszy korytarz sieci szybkiego tramwaju w relacji Krowodrza Górka - Kurdwanów, znany pod nazwą Krakowski Szybki Tramwaj, z której korzystają również normalne tramwaje[1].

Historia

 Osobny artykuł: Historia tramwajów w Krakowie.

Sieć tramwajowa

Krakowska sieć tramwajowa obecnie (kliknij aby powiększyć)

Torowiska

Krakowska sieć tramwajowa ma budowę promienistą. Większość linii prowadzi od centrum do poszczególnych dzielnic. Centralnymi punktami systemu są Stare Miasto (szczególnie Dworzec Główny, Stary Kleparz i Teatr Bagatela), Rondo Grzegórzeckie, Rondo Mogilskie, Rondo Czyżyńskie oraz Plac Centralny. Układ jest wrażliwy na prace remontowe prowadzone na głównych liniach z powodu trudności z wyznaczaniem tras objazdowych, by nie doprowadzić do przeciążenia pozostałych odcinków.

Torowiska po generalnych remontach jak i nowo wybudowane utrzymane są w większości w dobrym stanie. Pozostała część znajduje się w przeważającej większości w stanie złym lub bardzo złym[2].

Zajezdnie

W Krakowie tramwaje stacjonują w trzech zajezdniach[3]:

Nazwa Zdjęcie Rok otwarcia Rodzaj stacjonującego taboru Liczba wagonów Schemat
Zajezdnia Nowa Huta 1969 105Na, E1, C3, MAN N8S-NF, EU8N, 405N, PESA 2014N 246
Zajezdnia Podgórze 1938 105Na, E1, C3, NGT6, NGT8, GT8S, PESA 2014N 196
Zajezdnia św. Wawrzyńca 1928 SN1, PN3, SN2 + PN2, N+ND, LH, 102N zmienna

Stan taborowy podany na dzień 24 stycznia 2015.

Końcówki

Krakowska sieć tramwajowa jest dostosowana do eksploatacji taboru jednokierunkowego, dlatego na wszystkich stałych końcówkach wybudowane są pętle. W wypadku tras częściowo zamkniętych z powodu remontów lub otwartych odcinków tras będących w budowie stosowane są tymczasowe zwrotnice pozwalające na zmianę toru bez zawracania. Na takich liniach kursują wagony dwukierunkowe N8 i GT8S.

Pętle tramwajowe

Lp. Nazwa Zdjęcie Rok otwarcia[4] Liczba torów Inna infrastruktura Linie Schemat
1. Bieńczyce 1966 2 - Nieużywana w ruchu

liniowym.

2. Borek Fałęcki 1950 3 Mijanka 8, 19, 22
3. Bronowice 1937 2 - 13, 14
4. Bronowice Małe 1975 2 Tor odstawczy 4, 8, 24, 64
5. Cichy Kącik 1902[5] 2 Tor odstawczy 20
6. Cmentarz Rakowicki 1934 1 Wypustka torowa

(Brak połączenia toru z pętlą)

2
7. Czerwone Maki P+R 2012 2 Tor odstawczy 11, 18, 23, 52, 62
8. Dajwór 1953 2 Mijanka Nieużywana w ruchu

liniowym.

9. Dąbie 1968 2 - 7
10. Dworzec Towarowy 1907[6] 2 - 7, 19
11. Kopiec Wandy 1977 2 - 16
12. Krowodrza Górka 1984[7] 3 Żeberko 3, 5, 18, 50, 69
13. Kurdwanów 2000 2 - 6, 24, 50
14. Łagiewniki 1938 3 - 10, 12
15. Mały Płaszów 2010 2 - 11, 20
16. Mistrzejowice 1974 2 Tor odstawczy 9, 14, 16
17. Nowy Bieżanów 1978 2 Tor odstawczy,
kanał naprawczy 		3, 9, 13, 23, 69
18. Osiedle Piastów 1976 2 Tor odstawczy 21, 52, 64
19. Pleszów
1962 2 Tor odstawczy 10, 21
20. Prokocim 1965 2 - 24
21. Salwator 1917 2 Tor odstawczy 1, 2, 6
22. Walcownia 1955 2 Tor odstawczy 22
23. Wieczysta 1964[8] 2 - 12
24. Wzgórza Krzesławickie 1968 2 Tor odstawczy 1, 4, 5

Jako pętle wykorzystywane są również okazjonalnie zajezdnie, a także niektóre przystanki przelotowe (np. Plac Centralny), gdzie układ torowisk pozwala na objechanie określonej części miasta i powrót tą samą trasą.

Inne końcówki

Jedyna stała końcówka niebędąca pętlą to Dworcowa, która jest trójkątem torowym odchodzącym od trasy wzdłuż ulicy Wielickiej w okolicy dworca kolejowego w Płaszowie. Wykorzystywana jest przy okazji remontów oraz dłuższych zamknięć, zarówno gdy nieprzejezdne są torowiska do Bieżanowa i Kurdwanowa, jak i w przypadku odcięcia ich od reszty sieci.

Od początku swego istnienia w Krakowie eksploatowano głównie tramwaje dwukierunkowe. Przed wojną były to Sanok SN1 oraz Sanok SN2, później także Konstal N i Man SN3, dlatego historycznie część końcówek nie posiadała pętli (np. zlikwidowana w 1966 końcówka Grzegórzki[9]). Wraz z wprowadzaniem do ruchu nowych typów tramwajów jednokierunkowych i rozbudową sieci wszystkie końcówki zostały stopniowo wyposażone w pętle lub inne układy umożliwiające zawracanie tramwajom jednokierunkowym.

W 2006 MPK Kraków ponownie zakupiło pierwsze dwukierunkowe wagony z Norymbergi. Od tego momentu końcówki dla tego typu tramwajów budowane są przy okazji częściowego otwierania nowych odcinków, a także remontów, gdy na danym odcinku nie ma pętli lub jest ona niedostępna z innego powodu. Po raz pierwszy końcówka taka została zastosowana na ulicy Pawiej przed jej podłączeniem od północy do pętli Dworzec Towarowy[10]. Analogiczne rozwiązanie wykorzystywane było na skrzyżowaniu ulic Nowohuckiej i Klimeckiego w związku z budową torowiska do pętli Mały Płaszów, a ostatnio tymczasowa końcówka znajdowała się na Ruczaju, w związku z budową torowiska do Czerwonych Maków.

Linie tramwajowe w Krakowie

Linie tramwajowe w Krakowie posiadają numery z zakresu 0 – 99 i kursują przez całą dobę. Stosowane są następujące konwencje numeracji:

  • x, 1x, 2x, 3x – linie zwykłe
  • 4x – linie wspomagające
  • 5x – Krakowski Szybki Tramwaj oraz linie o zwiększonej częstotliwości kursowania (co 5 minut)[potrzebny przypis]
  • 6x – linie nocne
  • 7x – linie czasowe (uruchamiane w trakcie remontów, objazdów itp.)
  • 8x – linie specjalne (uruchamiane głównie podczas święta Wszystkich Świętych)

Wykaz linii

Linia Przystanek początkowy Przystanek końcowy Długość (km) Średni czas przejazdu Liczba przystanków w tym na żądanie Rodzaj linii
Salwator Wzgórza Krzesławickie 13,1 43 min 29 1 Linia zwykła
Salwator Cmentarz Rakowicki 4,9 17/19 min 12 1 Linia zwykła
Krowodrza Górka Nowy Bieżanów 12,3 40/38 min 24 0 Linia zwykła
Bronowice Małe Wzgórza Krzesławickie 17,6 48/53 min 32 1 Linia zwykła
Krowodrza Górka Wzgórza Krzesławickie 12,9 36/35 min 23 0 Linia zwykła (kursuje przez tunel KST)
Salwator Kurdwanów 10,8 32 min 22 0 Linia zwykła
Dworzec Towarowy Dąbie 8,6 25 min 15 0 Linia zwykła szczytowa
Bronowice Małe Borek Fałęcki 11,6 30 min 22 0 Linia zwykła
Nowy Bieżanów Mistrzejowice 19,1 55/59 min 35 0 Linia zwykła (kursuje przez estakadę KST)
Łagiewniki Pleszów 20,6 59/61 min 36/37 6 Linia zwykła
Czerwone Maki P+R Mały Płaszów 12,4 37 min 24 0 Linia zwykła (kursuje przez estakadę KST)
Łagiewniki Kopiec Wandy 8,8 28/31 min 17/18 1 Linia zwykła szczytowa
Bronowice Nowy Bieżanów 14,6 49 min 31 0 Linia zwykła
Bronowice Mistrzejowice 15,4 51/52 min 33 1 Linia zwykła
Mistrzejowice Kopiec Wandy 7,1 22 min 16 1 Linia zwykła
Czerwone Maki P+R Krowodrza Górka 12,2 44/42 min 26 0 Linia o zwiększonej częstotliwości kursowania
Dworzec Towarowy Borek Fałęcki 8,8 35 min 19 0 Linia zwykła (kursuje przez tunel KST)
Cichy Kącik Mały Płaszów 9,8 30 min 20 0 Linia zwykła
Os. Piastów Pleszów 11,9 31/30 min 19 6 Linia zwykła
Borek Fałęcki Walcownia 18,7 58/56 min 36 4 Linia zwykła
Czerwone Maki P+R Nowy Bieżanów 13,1 42/40 min 28 0 Linia zwykła (kursuje w dni powszednie przez cały dzień i w soboty w godz. 6:00-20:00, w niedziele i święta nie kursuje)
Bronowice Małe Kurdwanów 12,4 45/47 min 28 0 Linia zwykła
Krowodrza Górka Kurdwanów 12,8 33 min 23 0 Linia o zwiększonej częstotliwości kursowania
Czerwone Maki P+R Os. Piastów 17,9 58/59 min 34 0 Linia o zwiększonej częstotliwości kursowania
Czerwone Maki P+R Plac Centralny im. Ronalda Reagana 16,4 62 min 35 1 Linia nocna
Bronowice Małe Os. Piastów 15,1 54 min 30 0 Linia nocna
Krowodrza Górka Nowy Bieżanów 14,1 50 min 28 0 Linia nocna

Remonty i zamknięcia

Podczas remontów i zamknięć występuje konieczność reorganizacji siatki połączeń. W Krakowie stosowane są następujące praktyki:

  • czasowa zmiana trasy – sygnalizowana poprzez wyświetlanie numeru linii w negatywie lub żółte tablice liniowe,
  • zawieszenie linii,
  • uruchamianie linii czasowych 7x – w zamian za linie zawieszane lub do wzmocnienia ciągów komunikacyjnych osłabionych przez zmiany tras.

Krakowska Linia Muzealna

 Osobny artykuł: Krakowska Linia Muzealna.

Od roku 2003 w wakacje uruchamiana jest Krakowska Linia Muzealna obsługiwana zabytkowym taborem tramwajowym. Początkowo historyczne wagony kursowały na regularnych liniach, a od roku 2007 – na specjalnej linii oznaczonej numerem 0. Obecnie linia ma jedną stałą końcówkę na ul. św. Wawrzyńca obok Muzeum Inżynierii Miejskiej, natomiast przebieg trasy zmienia się z edycji na edycję.

Tabor tramwajowy

Polityka taborowa MPK Kraków polega z jednej strony na regularnych zakupach fabrycznie nowych tramwajów niskopodłogowych, a z drugiej na imporcie używanych tramwajów z miast niemieckich i austriackich. Pierwsze używane tramwaje T4 zostały zakupione za symboliczną kwotę już w 1989 z Norymbergi w celu ratowania zaniedbanej floty polskiej produkcji. Średni wiek wagonów to 33 lata (stan na 2013 rok).

Numeracja wagonów

W czerwcu 2015 roku MPK wprowadziło nowy unikatowy system numeracji wagonów tramwajowych składający się z ciągu literowo-cyfrowego XYxxx, w którym:

X to litera oznaczająca zajezdnię, w której stacjonuje wagon lub funkcję:

H – Zajezdnia Nowa Huta
R – Zajezdnia Podgórze
O – pojazdy szkoleniowe
Z – pojazdy zabytkowe

Y to litera oznaczająca model lub funkcję wagonu:

B – doczepy C3
F – GT8S/C
G – 2014N
K – N8S/C
L – EU8N
P – NGT6

T – wagony techniczne
W – E1
V – pojazdy zabytkowe
X – 405N
Y – NGT8 i 126N
Z – 105Na

xxx to liczba trzycyfrowa z zakresu od 100 do 999[11].

Tabor obsługujący regularne linie

Ilostan taboru (ostatnia aktualizacja 28 listopada 2016)
Seria Liczba Liczba
członów 		Liczba miejsc
siedzących 		Procent
niskiej podłogi 		Producent Modernizator Właściwości
105N/Na 72 1 20 lub 23 0% Konstal - [12][13]
126N Nevelo 1 3 60+4 100% Newag - klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej  [14][15][16]
2014N Krakowiak 36 4 102 ? Pesa - klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej przewóz rowerów gniazdka elektryczne  [17][18][19][20]
405N 1 5 57 25% Konstal Protram klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej  [12][21][22][23]
C3 61 1 28 0% SGP / Lohner - [12][24]
E1 72 2 33 0% SGP / Lohner - [12][24]
EU8N 40 3 48 25% Rotax MPK Kraków klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej  [12][25][26][27]
GT8C 1 3 ? ? Düwag - klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej pojazd dwukierunkowy  [28]
GT8S 26 3 51 0% Düwag - pojazd dwukierunkowy  [12][29][28]
N8S 12 3 46 25% MAN SE MPK Kraków pojazd dwukierunkowy  [12][30]
NGT6 50 3 76 lub 73 65% Bombardier - [12][31]
NGT8 24 3 77 68% Bombardier - klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej  [12][32]

Tabor dwukierunkowy

Wypożyczony od Tramwajów Śląskich dwukierunkowy skład wagonów Konstal 111N, który służył na krakowskiej sieci w latach 2006-2008

W pierwszej połowie XX wieku cały krakowski tabor tramwajowy był dwukierunkowy, tj. można było zmienić kierunek jazdy bez pętli tramwajowej dzięki obecności kabiny motorniczego z obu stron pojazdu. Choć przy budowie nowych tras starano się budować pętle wszędzie tam, gdzie było to możliwe, z uwagi na ich przepustowość, funkcjonowało kilka końcówek z przejazdówkami między torami (np. Grzegórzki, Prokocim czy Klasztorna w Nowej Hucie). W 1969 roku na krakowskich torach pojawiły się pierwsze szybkobieżne tramwaje Konstal 102N, wyposażone tylko w jedną kabinę motorniczego (wcześniej przerabiane 4N i 4ND). W następnych latach z ruchu był stopniowo wycofywany cały tabor dwukierunkowy. Zlikwidowano także wszystkie końcówki pozbawione pętli, z wyjątkiem trójkąta torowego na Dworcowej, gdzie tramwaje wciąż mogły zawrócić poprzez manewr wekslowania (aczkolwiek również w tym przypadku istniały plany budowy pętli bezpośrednio pod dworcem kolejowym w Płaszowie[33]).

Brak dwukierunkowych wagonów był szczególnie uciążliwy w trakcie remontów, gdy często zdarzało się, że długi ciąg komunikacyjny musiał być wyłączany z ruchu z uwagi na brak możliwości zawrócenia. Jedynym miejscem, gdzie tramwaje mogły bez przeszkód kursować pomimo prowadzonych prac, był odcinek Nowy Bieżanów -Dworcowa. Dlatego MPK Kraków zaczęło szukać możliwości pozyskania używanych wagonów dwukierunkowych. Okazja nadarzyła się w roku 2006 – w mieście pojawiły się wtedy pierwsze trzy wagony N8S-NF z Norymbergi. Zostały one wykorzystane do obsługi nowo wybudowanego torowiska przy ulicy Pawiej, które docelowo miało być od strony północnej połączone z pętlą Dworzec Towarowy przeznaczoną do remontu dopiero w następnym roku. W pobliżu przystanku Politechnika zabudowano wtedy tymczasowy rozjazd umożliwiający zmianę toru tramwajom dwukierunkowym. MPK wypożyczyło także od Tramwajów Śląskich dwukierunkowy skład wagonów Konstal 111N, który po niezbędnym remoncie służył przez następne dwa lata na krakowskich torach.

Od tego czasu tymczasowe przejazdówki dla wagonów dwukierunkowych zaczęto montować w różnych miejscach sieci przy okazji remontów oraz częściowych otwarć nowych odcinków torów (np. Płaszów, Ruczaj). W roku 2012 spółka z grupy KZN Bieżanów dostarczyła trzy komplety rozjazdów nakładkowych montowanych bezpośrednio na istniejącym torowisku i pozwalających zorganizować tymczasową końcówkę lub ruch jednotorowy z minimalną ingerencją w istniejącą nawierzchnię drogową[34]. Obecnie krakowską flotę tramwajów dwukierunkowych stanowi łącznie 39 wagonów GT8S, N8S-NF oraz N8S.

Tabor szkoleniowy i techniczny

Wagon tramwajowy typu Man GT6 na ulicy Basztowej

MPK Kraków korzysta także z wagonów, które służą do nauki jazdy, prac technicznych i bieżącego utrzymania infrastruktury.

Liczba wagonów na dzień 28 sierpnia 2015[35].

Typ Funkcja Ilość Uwagi
Konstal N pług 2
Konstal N szlifierka 1 Własność firmy ZUE
Konstal 105Na techniczny 2 Jeden wagon posiada urządzenie
do odladzania trakcji.
Konstal 105Na nauka jazdy 4
Konstal 105NT 1
MAN GT6 holownik 1
Suma 11 Wagony, z wyjątkiem szlifierki,
należą do MPK Kraków

Tabor wycofany

Do końca lat 40. Kraków stosował autorski system oznaczeń poszczególnych typów tramwajów[36]. Składał się on z trzech symboli:

  1. Litera S lub P oznaczająca odpowiednio wagon silnikowy lub przyczepkę.
  2. Litera N lub W oznaczająca dostosowanie do toru normalnego lub wąskiego.
  3. Numer dostawy.

Wagony w obrębie pojedynczej serii często produkowane były według jednego wzoru przez różnych wytwórców, a także poddawane rozmaitym przeróbkom, w związku z czym mogły występować między nimi dość znaczne różnice.

Po elektryfikacji sieci wagony tramwaju konnego były dalej wykorzystywane jako wąskotorowe doczepki do wagonów silnikowych SW1. W 1913 na ulice wyjechały pierwsze normalnotorowe tramwaje SN1 wyprodukowane w Fabryce Wagonów i Maszyn w Sanoku. Wraz z nimi zakupiono doczepki PN1. W kolejnych dostawach ich produkcją zajmowały się również fabryki w niemieckim Grazu. Po pierwszej wojnie światowej, w związku z upadkiem sieci spowodowanej zaniedbaniami i brakiem części, wagony musiały zostać poddane gruntownej renowacji. Podjęto także wysiłki budowy SN1 od podstaw w warsztatach własnych.

Wnętrze tramwaju SN2

W 1936 zakupione zostały wagony SN2 z Sanoka, które zostały wprowadzone do ruchu 22 grudnia 1938, a całość dostaw zakończono w maju.

Latem 1941 w ramach prawa świadczeń w Rzeszy do miasta trafiło:

  • 10 starych wagonów MAN Tw oraz 23 doczepki z Norymbergi, które otrzymały oznaczenia odpowiednio SN3 i PN3. Wyprodukowano je w 1909 roku i w swoim macierzystym mieście były już odstawione od kilku lat.
  • 4 wagony SN4 z likwidowanej sieci w Eberswalde w złym stanie technicznym oraz jedna przyczepa PN4.

Wagony SN3 szybko trafiły do ruchu, natomiast z braku części uruchamianie SN4 zajęło dużo więcej czasu. Od 1942 były one wykorzystywane jako wagony techniczne. Jeden z nich, o numerze 150 gruntownie odrestaurowano, dzięki czemu mógł służyć w ruchu liniowym. SN3 eksploatowano w Krakowie aż do 1969, poddając je wielu przeróbkom. Wagon 150 zakończył służbę prawdopodobnie w latach 40., a dalsze losy całej czwórki nie są do końca znane. Prawdopodobnie po jednej sztuce trafiło w późniejszych latach do Warszawy i Częstochowy jako szlifierki[37][38].

W 1949 do Krakowa trafiły znormalizowane wagony Konstal N wraz z doczepkami ND, mające być remedium na powojenne braki taborowe w polskich przedsiębiorstwach tramwajowych. Cechowały się one niezwykle uproszczoną konstrukcją wzorowaną na przedwojennym niemieckim tramwaju KSW. Początkowo dostały one nazwy SN5 oraz PN5, ale nie przyjęły się one na rzecz oznaczeń producenta[36].

W latach 50., 60. i 70. stopniowo udało się wycofać z ruchu wszystkie przedwojenne wagony. Na początku likwidacja objęła całą sieć wąskotorową. W 1968 roku z ulic zjechały ostatnie SN1, a rok później – SN3 oraz doczepki PN1. W 1975 zaprzestano eksploatacji PN2, a wiosną 1976 wycofano z ruchu wagony SN2. Było to możliwe dzięki wznowieniu dostaw fabrycznie nowych tramwajów z chorzowskiego Konstalu dla innych niż Warszawa miast oraz zakupowi używanych N-ek. 14 grudnia 1969 na stan inwentarzowy wpisane zostały pierwsze wagony Konstal 102N, które były istotnym krokiem naprzód w stosunku do eksploatowanego dotychczas taboru. Niebawem do ruchu wprowadzono ich udoskonalone wersje, 102Na. Pod względem wyposażenia elektrycznego oba tramwaje były identyczne. Ich eksploatację zakończono pod koniec 2001.

Od 1975 do miasta trafiały nowe wagony Konstal 105N, a cztery lata później zaczęto dostarczać ich unowocześnioną wersję różniącą się wyglądem oraz układem elektrycznym, znaną jako 105Na, która na krakowskich torach eksploatowana jest do dnia dzisiejszego. W latach 80. Konstal przebudował część 105N na 105Na, zaś pozostałe własnymi siłami przebudowało MPK Kraków na 105NG[13].

W 1989 MPK Kraków zakupiło z Norymbergi używane wagony T4 wraz z doczepkami B4 pochodzące z końca lat 50. Mimo swego zaawansowanego wieku były one bardziej zaawansowane technologicznie niż polskie konstrukcje, a także mniej awaryjne. W 1994 roku do Krakowa sprowadzono tramwaje Düwag GT6, stanowiące przegubową wersję T4. Eksploatację T4 zakończono w 2002 roku, doczepek B4 w 2009, zaś GT6 w 2012 roku.

Tabor zabytkowy

Na początku lat 80. grupka miłośników tramwajów z Norymbergi doprowadziła do odnowienia i powrotu ostatniego zachowanego tramwaju MAN Tw do swojego macierzystego miasta. Rozbudziło to zainteresowanie starymi tramwajami, które w miarę możliwości technicznych zaczęto stopniowo odbudowywać.

MPK dysponuje 21 wagonami zabytkowymi lub ich replikami. Zabytkowe wozy obsługują komunikację miejską w celach turystycznych (np. linia „0”) lub okolicznościowo.

Wszystkie typy tramwajów, z wyjątkiem LH Standard, były użytkowane w Krakowie.

19 marca 2011 dla uczczenia 110 rocznicy pierwszej jazdy tramwaju elektrycznego w Krakowie, na trasie: Bronowice Małe – Muzeum Inżynierii Miejskiej kursowały tramwaje okolicznościowej linii nr 110. Linię obsługiwały zabytkowe wozy typów: SN1 z 1912 r. (tzw. „Gracówka”) i LH Standard z 1924 r.[39]

Zdjęcie Typ Numery taborowe Rok produkcji Rok wycofania Rok odbudowy Uwagi
SN1+PN3 37+555 1912 1960 1995 Odbudowany na podstawie części z trzech zachowanych egzemplarzy. Doczepka jest repliką norymberskiej PN3 wybudowaną od podstaw w 2009 roku.
LH Standard 1076 1924 B.d. 1985, 2006 Wagon sprowadzony z Wrocławia w połowie lat 80.
SN2 + PN2 87+530 1939 1971 1991, 1992 Po odstawieniu wagon służył jako pług. Doczepka wyremontowana rok później.
PN2 524 1939 B.d. 2008 Doczepka doprowadzona do wyglądu z późniejszych lat eksploatacji.
Konstal N+ND 26+538 1954 B.d. 1992 Wagon zakupiony od WPK Katowice w 1989 roku, w latach 1992–2006 znajdował się w muzeum tramwajów w Norymberdze. Obecnie doprowadzony jest do wyglądu z pierwszych lat eksploatacji. Niepokazana na zdjęciu doczepka pozostała w Krakowie.
Konstal N 20 1954 B.d. 2001 Używany wagon z Warszawy zakupiony w 1969 roku, doprowadzony do wyglądu z okresu modernizacji prowadzonych w latach 70.
Konstal 102N 203 1969 1997 1994, 2003 W roku 1994 odrestaurowano jeden z pozostałych wagonów 102N i nadano mu pierwotny numer 203. Wagon ten mimo, iż przeznaczony na historyczny, pojawiał się liniowo do 1997 roku.
Konstal 102Na 210 1970 2001 2001 Najstarszy tego typu wagon w Polsce. Ciekawostką jest to, że zachowany egzemplarz od samego początku eksploatacji posiadał ten sam numer taborowy.
T4+B4 127+527 1958 2002 2003 Używany skład z Norymbergi zakupiony przez MPK Kraków w 1994 roku.
T4 220 1957 - 2004 Dawny wagon techniczny przysłany z Norymbergi na części dla wagonów typu GT6 w 2004 roku. Dzięki zachowaniu w idealnym stanie został natychmiast przekwalifikowany na muzealny.
MAN GT6 187 1962 2010 2010 W 2004 roku sprowadzono z Niemiec ostatni wagon MAN GT6. Tramwaj z oryginalnym numerem 327 otrzymał w krakowskim MPK numer 187 i również został pomalowany w oryginalne barwy, z którymi jeździł do końca eksploatacji liniowej.
Konstal 102NaD 155 1994 1997 - Doczepa czynna powstała w wyniku modernizacji tramwaju Konstal 102Na polegającej na usunięciu kabiny motorniczego. Kursowały one w składach z tramwajami 102Na do 1997 roku w liczbie pięciu sztuk. Jako historyczną zachowano doczepę o numerze 155. Stacjonuje ona w zajezdni Nowa Huta i pozostaje od dłuższego czasu nieużywana.
SN4 151 1910 1959 2015 Wagony wyprodukowane w fabryce Gottfried Linder Waggonbau AG w roku 1910, przekazane do Krakowa w 1941 roku. Ze względu na zły stan techniczny, odremontowano je i wprowadzono do ruchu dopiero w 1942, jednak po krótkim czasie zostały przekwalifikowane na wagony techniczne.

Przyszłość

Przyszłość sieci tramwajowej w Krakowie
Przyszłość sieci tramwajowej w Krakowie

Tabor

24 października MPK otwarło oferty prztargowe na zakup 50 tramwajów o długości 32-35m. Zostały złożone 4 oferty[40]:

Przetarg podzielony jest na dwie części. W pierwszej części zostanie dostarczone 35 wagonów. Przewidywany czas realizacji kontraktu lata 2019-2020[41].

10 listopada MPK wykluczyło Pesę z przetargu w związku z nienależytą realizacją umowy na zakup 36 wagonów Krakowiak[42].

Infrastruktura

Miasto planuje także budowę następujących torowisk[43]:

  • budowa KST III - Krowodrza Górka - Górka Narodowa oraz Krowodrza Górka - Azory. 25 listopada otworzono oferty w przetargu na realizację linii Krowodrza Górka - Górka Narodowa. Najkorzystniejszą ofertę złożyło konsorcujum firm ZUE i PORR Polska Infrastructure (253,4 mln zł). Firma Porr jednak nie przedłużyła oferty(co było wymagane w związku z przedłużającą się procedurą przetargową) i konsorcjum wycofało się[44]. ZIKiT wybrał konsorcjum dwóch firm Przedsiębiorstwa Usług Technicznych INTERCOR oraz Przedsiębiorstwa Inżynieryjnych Robót Kolejowych TOR-KRAK (326,2 mln zł)[45]. Wykonawca po podpisaniu umowy będzie miał 42 miesiące na realizaje inwestycji[46],
  • budowa KST IV - ul. Meissnera - pętla na os. Mistrzejowice. Obecnie trwają prace projektowe[47],
  • budowa KST V - os. Kurdwanów - pętla przy ul. Czerwone Maki z tunelem pod Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”. 18 listopada otwarto oferty na budowę Trasy Łagiewnickiej. Najniższą cenę - 802 mln zł - zaproponowało konsorcjum Budimex SA i Ferrovial Agroman SA. W ramach inwestycji zostanie wybudowana linia tramwajowa łącząca pętlę Kurdwanów z ulicą Zakopiańską[48],
  • budowa trasy tramwajowej wzdłuż al. Trzech Wieszczów i ul. Konopnickiej od ul. Pawiej do Ronda Matecznego,
  • budowa trasy tramwajowej z Salwatora do Przegorzał.

Planowana jest też modernizacja lub przebudowa torów[49]:

Estakada Wielicka - Lipska w czasie budowy
  • w ulicy Basztowej - przetarg już został ogłoszony (termin realizacji 2017r.)[50],
  • w ulicy Krakowskiej od ul. Rollego do ul. J.Dietla oraz na węźle "Stradom" (2018r.),
  • w ulicy Zwierzynieckiej i Kościuszki do pętli Salwator (2020r.),
  • na Rondzie Kocmyrzowskim (w trakcie),
  • w alei Solidarności, na odcinku od Placu Centralnego do ul. Bulwarowej (2018r.),
  • w ulicy Starowiślnej od mostu Powstańców Śląskich do ulicy Dietla (2020r.)
  • w ulicy Królewskiej od Alei do ul. Rydla. Przebudowana zostanie pętla tramwajowa Bronowice Małe oraz skrzyżowanie ul. Królewskiej z Alejami Trzech Wieszczów (2019 r.).

Tablice Dynamicznej Informacji Pasażerskiej

Tablice Informacji Pasażerskiej
Tablica pięciowierszowa na przystanku "Os. Złotego Wieku"
Tablica trójwierszowa na przystanku "Starowiślna"

Pierwsze tablice elektroniczne w Krakowie pojawiły się w 2008 roku na trasie linii nr 50. Urządzenia szybko zyskały uznanie wśród Krakowian, dlatego miasto zdecydowało o rozbudowie sieci tablic. W 2010 roku w Starym Mieście pojawiły się kolejne wyświetlacze. Nowe tablice były cieńsze i posiadały 5 wierszy tekstu w przeciwieństwie do starszych modeli, które miały ich 3. Ten sam model tablic w przeciągu następnych dwóch lat zawitał na nowo powstałych trasach tramwajowych. Kolejna akcja montowania tablic przeprowadzona została w 2013 roku. Nowa seria tablic wyróżnia się tym przyciskiem wzbudzającym zapowiedź głosową o najbliższych odjazdach przeznaczoną dla niewidomych. Niedługo potem wszedł w życie kolejny projekt mający na celu wyposażyć w tablice wszystkie przystanki tramwajowe z wyjątkiem tras do Walcowni i do Pleszowa. Wymienione również zostały tablice na trasie linii nr 50, przy czym stare przeszły na mniej przeciążone trasy.

W ramach systemu działa obecnie ponad 250 tablic[51] zainstalowanych na wszystkich przystankach tramwajowych na terenie miasta z wyjątkiem tras do Walcowni i do Pleszowa, gdzie będą znajdować się one tylko na przystankach końcowych.

Na dużych węzłach przesiadkowych w 2014 roku zainstalowano 16 dużych tablic LCD. Główną część ekranu zajmuje lista odjazdów najbliższych tramwajów, a w przyszłości również autobusów, z informacją o przystosowaniu dla osób niepełnosprawnych. Obok listy znajduje się mapa rejonu węzła z zaznaczonymi lokalizacjami przystanków wraz z numerami linii. Na ekranie prezentowana jest również prognoza pogody na najbliższe dni oraz wiadomości. Dodatkowo tablice mogą być używane do przekazywania informacji o utrudnieniach (zaplanowanych i nadzwyczajnych)[52]. Tablice takie znajdują się w okolicy Dworca Głównego oraz przystanków: "Politechnika", "Plac Inwalidów" oraz "Rondo Mogilskie".

Galerie zdjęć

  • Inne
  • Wykolejony wagon NGT6 #2024 pod Bagatelą
    Wykolejony wagon NGT6 #2024 pod Bagatelą
  • Zderzenie dwóch tramwajów na Rondzie Mogilskim
    Zderzenie dwóch tramwajów na Rondzie Mogilskim
  • SGP/Lohner E1 nr 101 – pierwszy egzemplarz, który dojechał do Krakowa
    SGP/Lohner E1 nr 101 – pierwszy egzemplarz, który dojechał do Krakowa
  • Wypustka torowa pod Cmentarzem Rakowickim
    Wypustka torowa pod Cmentarzem Rakowickim
  • Tramwaj E1 w świątecznych dekoracjach
    Tramwaj E1 w świątecznych dekoracjach
  1. ↑ Gazeta Krakowska: Szybki Tramwaj w Krakowie. Otwarcie estakady Lipska - Wielicka. 2015-08-30. [dostęp 2016-12-08].
  2. ↑ http://kmkrakow.atlaskolejowy.pl/stan.php
  3. ↑ Zestawienie taboru tramwajowego w Krakowie. psmkms.krakow.pl. [dostęp 2015-10-12].
  4. ↑ Pętle tramwajowe. www.kmk.krakow.pl. [dostęp 2010-07-07].
  5. ↑ Przeniesiona w obecne miejsce w 1954 roku.
  6. ↑ Zmodernizowana w 2007 roku.
  7. ↑ Zmodernizowana w 2007 roku.
  8. ↑ Zmodernizowana w 2015 roku.
  9. ↑ Pętle tramwajowe – G. www.kmk.krakow.pl. [dostęp 2010-07-07].
  10. ↑ Śląskie 111N w Krakowie. psmkms.krakow.pl. [dostęp 2010-07-07].
  11. ↑ Marek Gancarczyk. Zmiana numerów inwentarzowych krakowskich tramwajów. „Przewoźnik Krakowski”. 2 (56)/2015. s. 42. [dostęp 2015-09-12]. 
  12. ↑ a b c d e f g h i / Tabor / Tramwaje. mpk.krakow.pl, 2016-10-01. [dostęp 2016-11-28].
  13. ↑ a b / Tabor / Tramwaje / Wagon 105N/Na. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  14. ↑ InfoTram: Nevelo jest dzierżawiony przez MPK Kraków. infotram.pl, 2015-03-31. [dostęp 2015-03-31]. (pol.).
  15. ↑ Newag: Tramwaj Nevelo. [dostęp 2014-09-17]. (pol.).
  16. ↑ InfoTram: Nevelo wrócił do Krakowa. Ponownie na testy. infotram.pl, 2016-11-27. [dostęp 2016-11-28]. (pol.).
  17. ↑ Umowa na dostawę 36 nowych tramwajów podpisana. mpk.krakow.pl, 2014-07-04. [dostęp 2014-11-08].
  18. ↑ Pierwsza wizualizacja Krakowiaka - jest umowa!. infotram.pl, 2014-07-03. [dostęp 2014-07-03].
  19. ↑ Krakowiak – najdłuższy tramwaj w Polsce – w trakcie łączenia. transport-publiczny.pl, 2015-06-29. [dostęp 2015-07-06].
  20. ↑ Wszystkie Krakowiaki dostarczone. infotram.pl, 2015-12-29. [dostęp 2015-12-29].
  21. ↑ / Tabor / Tramwaje / Wagon 405N. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  22. ↑ Pierwsze jazdy 405Kr. infotram.pl, 2012-01-19. [dostęp 2012-01-19].
  23. ↑ Jacek Kołodziej. Wagon z Düsseldorfu z elementem niskiej podłogi. „Przewoźnik Krakowski”. 3 (53) 2014. s. 42. 
  24. ↑ a b / Tabor / Tramwaje / Wagon E1, C3. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  25. ↑ / Tabor / Tramwaje / Wagon EU8N. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  26. ↑ Jacek Kołodziej. Wagon EU8N. „Świat Kolei”. 2/2011, s. 46-47. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  27. ↑ MPK zakończyło projekt modernizacji wagonów EU8N. infotram.pl, 2016-07-15. [dostęp 2016-07-15].
  28. ↑ a b Jacek Kołodziej. Wagon z Düsseldorfu z elementem niskiej podłogi. „Przewoźnik Krakowski”. 3 (53) 2014. s. 11-12. 
  29. ↑ / Tabor / Tramwaje / Wagon GT8S. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  30. ↑ / Tabor / Tramwaje / Wagon N8. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  31. ↑ / Tabor / Tramwaje / Wagon NGT 6. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  32. ↑ / Tabor / Tramwaje / Wagon NGT 8. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-15].
  33. ↑ Jacek Kołodziej: Krakowskie tramwaje. Rybnik: Eurosprinter, 2010, s. 186. ISBN 978-83-926946-9-4.
  34. ↑ Przenośny rozjazd w Krakowie. infotram.pl. [dostęp 2012-05-22].
  35. ↑ Ilostan taboru. kmk.krakow.pl. [dostęp 2015-08-29].
  36. ↑ a b Jacek Kołodziej: Krakowskie tramwaje. Rybnik: Eurosprinter, 2010, s. 228. ISBN 978-83-926946-9-4.
  37. ↑ Jacek Kołodziej: Krakowskie tramwaje. Rybnik: Eurosprinter, 2010, s. 237. ISBN 978-83-926946-9-4.
  38. ↑ Tomasz Haładyj: Opowieść o częstochowskich tramwajach. Częstochowa: Muzeum Częstochowskie, 2009, s. 108. ISBN 978-83-601286-1-9.
  39. ↑ 110 lat tramwaju elektrycznego. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-02-21].
  40. ↑ MPK SA w Krakowie: Czterech producentów chce dostarczyć nowe tramwaje do Krakowa. 2016-10-24. [dostęp 2016-12-05].
  41. ↑ MPK SA w Krakowie: MPK SA z umową na dofinansowanie zakupu 35 niskopodłogowych tramwajów. 2016-12-06. [dostęp 2016-12-07].
  42. ↑ MPK SA w Krakowie: Firma PESA Bydgoszcz SA wykluczona z przetargu. 2016-11-10. [dostęp 2016-12-05].
  43. ↑ Ogromne pieniądze na krakowską komunikację. psmkms.krakow.pl. [dostęp 2015-02-21].
  44. ↑ RAPORT BIEŻĄCY 11 / 2017. 2017-02-23. [dostęp 2017-03-14].
  45. ↑ Wiemy, kto zbuduje tramwaj do Górki Narodowej. 2017-03-10. [dostęp 2017-03-14].
  46. ↑ Kraków: ZUE z PORR-em zbudują tramwaj do Górki Narodowej?. transport-publiczny.pl. [dostęp 2016-12-02].
  47. ↑ Konsultacje ws. tramwaju z Meissnera do Mistrzejowic. onet.pl. [dostęp 2015-02-21].
  48. ↑ Trasa Łagiewnicka za 802 mln zł. Czas na wielkie budowanie. gazetakrakowska.pl. [dostęp 2016-12-02].
  49. ↑ ZiKiT: Plany remontów torowisk 2016-2021. 2016-09-19. [dostęp 2016-12-05].
  50. ↑ Przebudowa ulicy Basztowej coraz bliżej. 2017-03-13. [dostęp 2017-03-14].
  51. ↑ Omiń korki – odc. 99. youtube.com. [dostęp 2015-02-21].
  52. ↑ Pierwsze tablice LCD na ulicach Krakowa. psmkms.krakow.pl. [dostęp 2015-02-21].
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

  • Jerzy Duda: Początki komunikacji miejskiej w Krakowie, w: Biuletyn Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie, zesz. 3, Kraków 2010.
  • Jacek Kołodziej: Krakowskie tramwaje. Wyd. Eurosprinter, Rybnik 2010.
  • Janusz Osman, Jan Koźmic: Kronika krakowskich linii tramwajowych 1882 – 2007. Kraków 2008.

Linki zewnętrzne

Systemy tramwajowe w Polsce
Funkcjonujące
1435 mm
1000 mm
900 mm
Zlikwidowane
Niezrealizowane
Szybkie tramwaje


 

Transport zbiorowy w Krakowie
Środki transportu
Istniejące
Planowane
Zlikwidowane
Infrastruktura
Zajezdnie autobusowe
Zajezdnie tramwajowe
Inne
Organizator
 
Przewoźnicy
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tramwaje_w_Krakowie&oldid=48804128”