Ortolan
| Emberiza hortulana[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
 Samiec | |
.jpg) Samica | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
ortolan |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Ortolan, trznadel ortolan (Emberiza hortulana) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny trznadlowatych (Emberizidae), zamieszkujący większość Europy i zachodnią Azję. W zachodniej Europie występuje wyspowo, nie na całym obszarze. W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu, choć rozmieszczony nierównomiernie i miejscowo może być liczny[3]. Przeloty IV–V i VIII–IX, zimuje w Afryce. Monotypowy.
Drugi człon nazwy naukowej hortulana pochodzi od łacińskiego słowa hortus – ogród[4].
Morfologia
Wielkości wróbla. Długość ciała 15–16 cm, masa ciała około 25 g[4]. U samca głowa popielata, występuje żółty wąs i śliniak. Grzbiet rdzawobrązowy z czarnobrązowymi plamkami. Strona brzuszna cynamonowobrązowa, pierś zielonkawoszara. Dziób jest czerwonawy, oczy i nogi brązowe. Samice ubarwione bardziej blado, z prążkowaną piersią. Są nieznacznie mniejsze od samców, także ich obrączka oczna wykazuje mniejsze rozmiary[4].
W odróżnieniu od innych trznadli, ortolan odbywa dwa pierzenia. W lipcu wymieniają wszystkie pióra, za na przedwiośniu jedynie drobne pióra okrywowe, dzięki czemu samce przybierają swoje ozdobne barwy[4].
Zasięg występowania
W Europie gniazduje niemal na całym kontynencie, z wyjątkiem byłych republik nadbałtyckich i północnych części Skandynawii. Do tego obszary lęgowe występują od Palestyny i Turcji po Iran i Mongolię. Zimowiska leżą na południe od obszarów lęgowych, jednak w południowej Europie miejscami występują cały rok (miejsca ptaków lęgowych zajmują wtedy zimujące ptaki z północy). Wiele europejskich ortolanów zimuje w Afryce na południe od Sahary, zaś azjatyckich na Półwyspie Arabskim i w Indiach[4].
Występuje na obszarach nizinnych. W Polsce nieliczny ptak lęgowy o nierównomiernym zasięgu. W ostatnich latach liczebność wzrosła do niekiedy kilku par na kilometr kwadratowy[4].
Lęgi
Ptaki przybywają z zimowisk pod koniec kwietnia lub na początku maja. Sezon lęgowy rozpoczyna się na początku maja. Gniazdo umieszczone jest na ziemi pośród gęstej roślinności; buduje je samica. Przy gnieździe ptaki są bardzo płochliwe. Zniesienie liczy około 5 jaj. Inkubacja trwa 12–14 dni. Młode pozostają w gnieździe przez blisko dwa tygodnie. Ortolan wyprowadza jeden lub dwa lęgi w sezonie. Odlatuje w sierpniu[4].
Ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[5]. W starożytnym Rzymie mieszkańcy łapali drobne ptaki, w szczególności potrzosy i ortolany, w celach spożywczych. We Włoszech proceder jest kontynuowany[4].
- ↑ Emberiza hortulana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Emberiza hortulana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 778. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km2, a liczny – 100–1000 par na 100 km2.
- ↑ a b c d e f g h Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 296. ISBN 978-83-7074-474-9.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Dz.U. z 2004 r. nr 220, poz. 2237