Wikipedia:Weryfikowalność
Czytelnicy Wikipedii powinni mieć możliwość zweryfikowania, czy informacje zamieszczone w Wikipedii zostały wcześniej opublikowane w wiarygodnych źródłach. Autorzy artykułów powinni umieścić źródła cytatów oraz wszelkich informacji, które są lub mogłyby zostać zakwestionowane. W przeciwnym przypadku takie materiały mogą zostać usunięte. Źródła należy podać w postaci przypisów lub notatki bibliograficznej w treści artykułu. Szczególnie potrzebne jest podawanie źródła informacji w przypadku cytatów, informacji, które są kontrowersyjne lub mało wiarygodne, a także informacji o wyjątkowości (o tym, że coś lub ktoś jest najlepszy, pierwszy lub jedyny w swoim rodzaju). Sposób opisu materiałów zastosowanych jako źródła określa zalecenie Bibliografia. Jeśli dla danego tematu artykułu nie istnieją wiarygodne źródła, Wikipedia nie powinna zawierać hasła na ten temat.
Odpowiedzialność za podawanie źródeł
Obowiązek wykazania weryfikowalności wprowadzonej treści spoczywa na edytorze, który ją wprowadza. Obowiązek jest wypełniony poprzez wskazanie w treści artykułu rzetelnego źródła, które podaje informację wprowadzaną do artykułu[1].
Informacje, które są lub mogłyby zostać zakwestionowane, powinny być uźródłowione poprzez umieszczenie przypisów bibliograficznych. Zawartość źródła musi być jednoznacznie zgodna z wprowadzoną informacją. Przypis bibliograficzny powinien być możliwie najdokładniejszy (może to oznaczać podanie numeru strony lub nazwy rozdziału).
Każda informacja wprowadzona bez źródła może być usunięta i nie może być przywracana bez podania źródła[2]. To, czy i jak szybko dana informacja powinna zostać usunięta, zależy od jej treści i stanu artykułu. Etapem pośrednim może być wstawienie {{fakt}}. Usuwając informację, można zastrzec, że nosi ona znamiona twórczości własnej[3]. Jeżeli jednak informacja może być weryfikowalna, można rozważyć odszukanie odpowiednich źródeł przed usunięciem lub oznaczeniem do dopracowania.
Weryfikowalność, nie Prawda
Artykuły encyklopedyczne powinny opisywać wyłącznie fakty, teorie, idee, założenia, opinie i argumenty, które zostały wcześniej opublikowane przez wiarygodnego wydawcę, niezależnie od osądu, czy informacja zaczerpnięta z danej publikacji jest zgodna z prawdą. Wikipedystów obowiązuje zakaz dokonywania takich ocen, ponieważ jest to twórczość własna.
Źródła
Opublikowane
Źródła muszą być opublikowane (udostępnione publicznie, najczęściej w formie drukowanej lub elektronicznej). Nie można zamieścić w Wikipedii informacji nieopublikowanych (np. pochodzących bezpośrednio z przekazu ustnego), ponieważ nie ma możliwości sprawdzania źródeł takich informacji ani publicznego dokumentowania takiego postępowania. Należy unikać źródeł, w przypadku których nie ma możliwości jednoznacznego cytowania (czego przykładem są utwory telewizyjne czy radiowe).
Jako źródeł informacji nie należy podawać innych artykułów Wikipedii (polskojęzycznej ani obcojęzycznych). Do tłumaczeń z Wikipedii wolno przystępować wyłącznie w przypadku artykułów posiadających wiarygodne źródła. Wskazane jest skonfrontowanie informacji z podanymi źródłami[4].
Rzetelne
Artykuły powinny być oparte na wiarygodnych, niezależnych źródłach o uznanej reputacji, gwarantujących dokładne sprawdzanie zamieszczanych w nich faktów. W tematach naukowych zalecanymi źródłami są publikacje, które przeszły proces recenzowania. Źródła powinny być też odpowiednie do wynikających z nich wniosków; zaskakujące wnioski powinny być oparte na szczególnie dobrych źródłach.
W miarę możliwości korzystać należy z prac oryginalnych, unikać należy natomiast powoływania się na podręczniki szkolne. Za najbardziej rzetelne uznaje się publikacje recenzowane, zwłaszcza w przypadku artykułów specjalistycznych, których nie powinno się edytować na podstawie doniesień mass mediów, blogów, forów internetowych itp. Ostrożność należy zachować korzystając z informacji umieszczanych w Internecie, ograniczając się w miarę możliwości do stron publikowanych przez instytucje naukowe, państwowe i budzące zaufanie stowarzyszenia. Nie należy wykorzystywać w roli źródeł stron osób prywatnych (dopuszczalnym wyjątkiem mogą być strony uznanych ekspertów). Pamiętać także należy o tym, że źródła samopublikowalne mogą mieć formę drukowaną, np. broszury czy książki wydanej "nakładem własnym".
Aktualne
Preferować należy możliwie najbardziej aktualne źródła. Należy zwracać uwagę, w jakim miejscu i czasie wydane są publikacje źródłowe, bowiem ich treść może być cenzurowana lub przekłamana (nierzadkie w okresie rządów totalitarnych).
Języki publikacji
Gdy istnieją porównywalnej jakości źródła w wielu językach, to preferowane są te, których dostępność nie jest szczególnie ograniczona ze względu na język, miejsce albo zasięg publikacji. Oznacza to, że jeśli wśród tych źródeł jest źródło w języku polskim, to ono powinno być wykorzystane w pierwszym rzędzie ze względu na to, że większość czytelników polskiej Wikipedii zna przede wszystkim język polski i weryfikowanie źródeł obcojęzycznych (zwłaszcza w językach niebędących powszechnie znanymi) może być dla nich niewykonalne. Jeśli źródła w języku polskim są wtórne, to należy podać, o ile jest to możliwe, także oryginalną pracę obcojęzyczną, na której bazowały polskie źródła lub która jako pierwsza podała daną informację.
W przypadku informacji bazujących na obcojęzycznych pracach naukowych, zdecydowanie zaleca się oparcie na samych pracach, a nie tylko na omówieniach wyników tych prac w polskich źródłach (zwłaszcza mass mediach). Wyjątkiem są wydane w języku polskim tłumaczenia tych prac oraz syntezy i omówienia wyników obcojęzycznych prac dokonane przez specjalistów z danej dziedziny i zamieszczone w polskich pismach naukowych lub prestiżowych popularnonaukowych.
Uwaga. Jeżeli nie dysponujesz źródłami, dzięki którym możesz zweryfikować szybko wprowadzone informacje, a nie masz pewności, czy należy je usunąć, skontaktuj się najlepiej z innymi wikipedystami. Zobacz, jakimi materiałami dysponujemy.
Problematyczne źródła
Źródła o podejrzanej wiarygodności
Ogólnie, źródła o podejrzanej wiarygodności to te, które mają złą reputację dotyczącą stosowanych w nich procedur sprawdzania faktów, oraz te, które takich procedur w ogóle nie mają.
Czasami pewne stwierdzenia można znaleźć wyłącznie w publikacjach o podejrzanej wiarygodności, takich jak np. gazety brukowe, zwane też tabloidami. Jeśli tego rodzaju stwierdzenie nie jest zbyt ważne dla treści artykułu, należy je po prostu usunąć bez dalszych dociekań.
Aby zaznaczyć źródła nierzetelnych informacji należy w odpowiednim miejscu wstawić szablon {{dopracować|nierzetelne=2024-09}}.
Źródła publikowane przez samego siebie
Każdy może stworzyć stronę WWW lub zapłacić za wydanie własnej książki, a potem samemu obwołać się „ekspertem” z danej dziedziny. Z tego powodu książki wydane na własny koszt, osobiste strony WWW, blogi tworzone przez samego siebie itp. publikacje nie mogą być na ogół zaakceptowane jako wiarygodne źródła. Wyjątek stanowią prace ogólnie znanych naukowców z danej dziedziny lub własne publikacje znanych dziennikarzy, którzy zawarli w swoich dziełach przeglądy swoich dokonań, które wcześniej zostały opublikowane w niezależnych, wiarygodnych wydawnictwach. Należy jednak do takich źródeł podchodzić z ostrożnością, na przykład jeśli informacja zawarta w blogu znanej osoby jest rzeczywiście prawdziwa, to zwykle można będzie ją znaleźć w innym, bardziej wiarygodnym i niezależnym miejscu.
Źródła publikowane przez samego siebie na temat samego siebie
Źródła publikowane przez samego siebie i inne mało wiarygodne publikacje mogą być z pewnymi zastrzeżeniami stosowane jako źródła na temat samego podmiotu tych publikacji. Np.: jeśli na stronie internetowej przedsiębiorstwa opublikowane są informacje, można uznać je za godne wzięcia pod uwagę, pod warunkiem, że nie mają one charakteru nachalnej autopromocji i nie istnieją inne wiarygodne źródła zaprzeczające podanym informacjom. Np.: nie ma powodu by nie wierzyć informacjom podawanym przez przedsiębiorstwa w sprawozdaniach finansowych czy prospektach emisyjnych, dopóki nie pojawi się wiarygodna publikacja, dowodząca, że określone informacje tam zawarte nie były zgodne z rzeczywistością.
Przy analizowaniu tego rodzaju źródeł ważny jest też kontekst. Artykuł Wikipedii na temat mało wiarygodnego czasopisma może być częściowo oparty na tym, co czasopismo samo pisze na swój temat – jednakże negatywnych informacji o bezpośrednich konkurentach podawanych przez to czasopismo nie można uznać za wiarygodne.
Pozostałe komentarze
To, że dana informacja jest weryfikowalna, nie oznacza od razu, że Wikipedia jest dobrym miejscem do jej publikowania. Zobacz: czym Wikipedia nie jest. Również to, że dana informacja jest prawdziwa, nie oznacza automatycznie, że spełnia ona nasze kryteria weryfikowalności – informacja ta musi być wcześniej umieszczona w wiarygodnym źródle. Zazwyczaj, gdy informacja jest prawdziwa i ważna, nie powinno być problemów ze znalezieniem jej dobrego źródła, lub gdy jest to informacja własna, przekonaniem wiarygodnego wydawcy, aby ją opublikował. Kolejnym efektem zasady weryfikowalności jest to, że twórczość własna, która nie została umieszczona w wiarygodnym źródle, nie może być umieszczona w Wikipedii.
Zobacz też
- Pomoc:Kopiowanie poza Wikipedię
- Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł
- Wikipedia:Wiarygodne źródła (artykuły o tematyce medycznej)
- Wikipedia:Źródła danych geograficznych i statystycznych - Polska
- ↑ Użytkownik, który usuwa uźródłowioną informację (zakłada się, że została wprowadzona w dobrej wierze i z przekonaniem o zgodności treści źródła z informacją) ma obowiązek podania uzasadnienia (np. WP:WAGA, treść nieencyklopedyczna itp.). Oczekuje się od wszystkich wikipedystów, że wyjaśnią problem w drodze konsensusu, zanim usunięta uźródłowiona informacja zostanie przywrócona.
- ↑ Zanim się to jednak zrobi, zwłaszcza w przypadku obszernych fragmentów tekstu, warto zwrócić się do autora o podanie źródeł, na których się opierał.
- ↑ Edycje polegające na usuwaniu lub oznaczaniu nieuźródłowionych informacji łatwo mogą być źle zrozumiane. Niektórzy wikipedyści wyrażają sprzeciw wobec częstego usuwania dużych partii nieuźródłowionych tekstów, szczególnie jeśli towarzyszy temu brak oznak poprawienia artykułu. Skupianie się na usuwaniu z różnych artykułów nieuźródłowionych informacji prezentujących określony punkt widzenia jest odradzane, ponieważ takie działanie może wywoływać wrażenie działania niezgodnego z NPOV. Należy również sprawdzić, czy nieuźródłowiona informacja jest podana i uźródłowiona w innym miejscu artykułu. Z tych powodów zaleca się wyraźnie zastrzec, że istnieje uzasadniona obawa, że nieuźródłowiona informacja może nie być weryfikowalna.
Jeśli istniejący od dawna artykuł jest pełen informacji nieopartych na źródłach, należy najpierw skontaktować się z autorem nieuźródłowionych informacji z prośbą o uzupełnienie źródeł. Można także skontaktować się z odpowiednim wikiprojektem (jeżeli jest aktywny) albo na stronie dyskusji artykułu zadać pytanie o źródła. Po jakimś czasie, jeśli nie będzie odpowiedzi, można skierować hasło do naprawy lub wyjątkowo do skasowania.
Nie ma wymogu, aby każde stwierdzenie czy zdanie było poparte odnośnikiem do materiału źródłowego i kwestia ta podlega samodzielnej, bazującej głównie na doświadczeniu i zdrowym rozsądku ocenie twórców Wikipedii. Oznacza to jednak, że w dowolnej chwili każdy inny twórca Wikipedii może uznać, że określony fragment tekstu wymaga wskazania źródła i postąpić jak wyżej lub zaznaczyć ten fragment szablonem {{fakt}}. W przypadku zasadnego zaznaczenia podejrzanego fragmentu autor fragmentu tekstu lub inny wikipedysta powinien podać źródło. Gdy nikt długo nie odpowiada na wezwania do podania źródła, można podejrzany fragment usunąć ze stosownym uzasadnieniem. Gdy znaczna część artykułu wzbudza wątpliwości i nie ma w nim stosownych źródeł, warto do niego dodać szablon {{dopracować}}. - ↑ Wikipedia:Kawiarenka/Zasady dyskusja/Archiwum/2012-4 kwartał#Tłumaczenie artykułów a źródła; dyskusja w kawiarence, stolik zasady z 7 wrz 2012
Pierwsze kroki
W ramach przygotowania się do napisania lub poprawienia artykułu wskazane jest przeanalizowanie możliwie wielu źródeł na dany temat, tak by przedstawiać możliwie neutralny punkt widzenia i unikać powielania przypadkowych błędów.