Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah

Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah arabcha: الظاهر لإعزاز دين الله
Fotimiylar xalifaligi imomi va xalifasi
Saltanat	1021–1036
Oʻtmishdoshi	Abu Ali al-Mansur
Davomchisi	Al-Mustansir Billoh
Tugʻilishi	1005-yil 20-iyun Cairo, Misr
Vafoti	1036-yi 13-iyun (30 yoshda) Cairo, Misr
Farzandlari	Al-Mustansir Billoh
Dini	Ismoiliy, shia, islom

Abu al-Hasan (arabcha: أبو الحسن علي ابن الحاكم) (1005-yil 20-iyunda tugʻilgan – 1036-yil 13-iyunda vafot etgan) – Fotimiylarning yettinchi xalifasi (1021–1036). Az-Zahir li-I’zaz dinillah (arabcha: الظاهر لإعزاز دين الله) laqabi bilan tanilgan. Hokimiyat tepasiga otasi Abu Ali al-Mansur gʻoyib boʻlganidan keyin kelgan.

Hukmronligi

1021-yil 14-fevralda al-Hakim gʻoyib boʻlganida hokimiyat tizgini uning singlisi Sitt al-Mulk oʻz qoʻliga oʻtdi. Sitt al-Mulk amakivachchasi Abdurahim ibn Ilyos al-Hakim tomonidan merosxoʻr etib tayinlanganiga qaramasdan, uning oʻrniga al-Hakimning 16 yoshli oʻgʻli Alini taxtga koʻtardi. Ali 28-mart kuni az-Zahir li-I’zoz dinillah nomi bilan qasamyod qildi. Uning raqibi Abulqosim oʻzi gubernatorlik qilayotgan Damashqdan Qohiraga chaqirib olindi. Oradan bir necha oy oʻtgach esa Abulqosim oʻz joniga qasd qilib, vafot etdi.

Sitt al-Mulk vafotiga qadar (1023-yil fevral) hokimiyatni tepasida turgan. Tarixchi Thierry Bianquisning soʻzlariga koʻra, Sitt al-Mulk haqiqiy davlat arbobi boʻlgan. U Fotimiylarning birinchi monarxi boʻlib, boshqaruv mas’uliyatini oʻz amaldorlari zimmasiga faol ravishda yuklagan. Biroq oxir-oqibat, Fotimiy xalifalarining toʻliq siyosiy zaiflashuviga olib keluvchi tendensiyaning boshlanishiga sabab boʻlgan.

Bu tuzum davrida Fotimiylar davlati inqirozga uchragan. 1023–1025-yillarda Misrda ocharchilik va vabo anarxiyaga olib keldi. Falastin va Suriyada esa badaviylar (1024–1029) oʻrtasida qoʻzgʻolon koʻtarildi. Qoʻzgʻolonchilar koalitsiyasi Fotimiy diplomatiyasi tomonidan parchalanib ketdi, shundan soʻng, general Anushtakin al-Dizbariy uni harbiy yoʻl bilan magʻlub etishga muvaffaq boʻldi.

Shu bilan birga, 1028-yilda hukmron doiralardan biri Ali ibn Ahmad Jarjaroy oʻz hamkasblarini yoʻq qilib, vazirlik lavozimini egallashga muvaffaq boʻldi va ushbu lavozimni 1045-yilgacha saqlab qoldi. Jarjaroy Vizantiya imperiyasi bilan yaxshi munosabatlarga ega edi. Vizantiya va saltanatning nasroniy subyektlari bilan munosabatlarni yaxshilash maqsadida 1009-yilda vayron qilingan Muqaddas qabr cherkovini qayta qurish ishlari Vizantiya imperatori Roman III bilan tuzilgan shartnomada qabr cherkovi xalifaning ruxsati bilan qayta tiklandi. Vizantiyaliklar tomonidan moliyalashtirilgan haqiqiy qurilish ishlari 1042-yilga qadar amalga oshirildi.

Darziylarni taʼqib qilishi

Keyingi yetti yil davomida darziylar eʼtiqod masalasida yangi xalifa az-Zahir tomonidan qattiq taʼqiblarga duch kelishgan. Ushbu taʼqiblar Fotimiylar xalifaligi ichidagi hokimiyat uchun kurash natijasi edi. Darziylar yangi xalifani oʻz imomlari sifatida tan olishdan bosh tortganliklari uchun ham ularga shubha bilan qaralar edi. Koʻpgina aygʻoqchilar, asosan, ad-Daraziy tarafdorlari darziylar jamoasiga kirib borish uchun unitarlik harakatiga qoʻshilishdi. Aygʻoqchilar muammo qoʻzgʻatishga va darziylarning obroʻsiga putur yetkazishga kirishdilar. Bu esa darziylar jamoasi va yangi xalifa oʻrtasida kelishmovchilikka sabab boʻldi. Tortishuvlar Antioxiyadan Iskandariyagacha boʻlgan hududga qadar yoyildi, u yerda oʻn minglab darziylar Fotimiylar armiyasi tomonidan oʻldirib yuborildi. Eng katta qirgʻin Antioxiyada boʻlib, u yerda 5000 nafar, keyinchalik Halabda darziylarning taniqli vakillari oʻldirilgan. Natijada, asirga olinganlar yo oʻz eʼtiqodlaridan voz kechishga majbur boʻlishgan yoki oʻlimga mahkum etilgan. Omon qolgan darziylar, asosan, Livan janubida va Suriyadan topilgan. 1038-yilda, az-Zahir vafotidan ikki yil oʻtgach, darziylar harakati qayta tiklanishi mumkin edi, chunki az-Zahirning oʻrniga hokimiyat tepasiga kelgan yangi rahbar kamida bir nafar darziylarning taniqli lideri bilan doʻstona siyosiy aloqalarga ega boʻlgan edi.

Oʻlimi va merosi

Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah oʻn toʻrt yil davomida imomlik qilgan. Az-Zahirning oʻgʻli Ali 1036-yil 13-iyunda vabodan vafot etgach, uning oʻgʻli al-Mustansir sakkizinchi xalifa etib tayinlangan.

Yana qarang

• Muhammadning shajarasi

Adabiyotlar

• Bianquis, Thierry. Damas et la Syrie sous la domination fatimide (359-468/969-1076): essai d'interprétation de chroniques arabes médiévales. Deuxième tome (French). Damascus: Institut français de Damas, 1989. ISBN 978-2-35159131-4. 
• "al-Ẓāhir li-Iʿzāz Dīn Allāh". Encyclopaedia of Islam (12 vols.) (2nd nashri). Leiden: E. J. Brill. 1960–2005. https://referenceworks.brillonline.com/search?s.q=al-%E1%BA%92%C4%81hir+li-I%CA%BFz%C4%81z+D%C4%ABn+All%C4%81h&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&search-go=Search. 
• Brett, Michael. The Fatimid Empire, The Edinburgh History of the Islamic Empires. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017. ISBN 978-0-7486-4076-8. 
• "D̲j̲arrāḥids". Encyclopaedia of Islam (12 vols.) (2nd nashri). Leiden: E. J. Brill. 1960–2005. https://referenceworks.brillonline.com/search?s.q=D%CC%B2j%CC%B2arr%C4%81%E1%B8%A5ids&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&search-go=Search. 
• Cappel, Andrew J. (1994). "The Byzantine Response to the ʿArab (10th–11th Centuries)". Byzantinische Forschungen (A. Hakkert) 20: 113–132. 
• Gil, Moshe. A History of Palestine, 634–1099. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. ISBN 0-521-59984-9. 
• Lev, Yaacov „[[[:Andoza:Google Books]] Turks in the Political and Military Life of Eleventh-Century Egypt and Syria]“,. The Influence of Human Mobility in Muslim Societies Hidemitsu: . Kegan Paul, 2003 — 43–62 bet. ISBN 0710308027. 

Az-Zahir li-Iʼzaz dinillah Fotimiylar xalifaligi
Humkdorlik unvoni
Oldingisi Al-Hakim ibn Amrulloh	Fotimiylar xalifasi 1021-yil 13-fevral – 1036-yil 13-iyun	Keyingisi Al-Mustansir Billoh
Shialik unvonlari
Oldingisi Al-Hakim ibn Amrulloh	Ismoiliy imomlari 1021-yil 13-fevral – 1036-yil 13-iyun	Keyingisi al-Mustansir Billah