ʻUa ʻIke ʻIa A Lohe ʻIa’: Hoʻohiki ʻO Biden I Kona Kākoʻo ʻAna I Nā Poʻe He ʻAkia, He Hawaiʻi, a He Pakipika
Pīhoihoi nā mea hoʻopaipai kaiāulu i ka hōʻoi ʻana i ka ʻimi ʻikepili ʻana a me ka hōʻike ʻia ʻana o nā kaulike ʻole ma o nā lāhui liʻiliʻi.
Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.
Wahi a nā mea hoʻopaipai no nā Hawaiʻi, nā poʻe Pakipika, a me nā ʻAmelika ʻAkia ma Hawaiʻi, he hehi koʻikoʻi kā ka pelekikena papahana hou no ke kōkua ʻana i ko lākou mau kaiāulu a me ka hoʻoponopono ʻana i nā kaulike noho loa ma ka pae he kamaʻāina a he aupuni.
Ua mālama kā Pelekikena Joe Biden papa luna hoʻokele i kekahi hālāwai pūnaewele lōʻihi ma ka Pōʻalua me ke kūkākūkā ʻana i ke kaʻakālai aupuni no ka hōʻoi ʻana i ka ʻimi ʻikepili ʻana, ka hoʻoponopono ʻana i ka hoʻokaeʻili, a me ka hoʻākea ʻana i ke aʻo ‘ōlelo ʻana. ʻO nā mea koʻikoʻi ʻē aʻe, ʻo ia nō ka hōʻoi ʻana i ka hoʻopili kaiāulu ʻana, ka hai ʻana i nā kānaka like ʻole ma o ke aupuni pekelala a me ka hoʻonui ʻana i ke kālā no nā kaiāulu.
Wahi a Kūhiō Lewis, ʻo ia hoʻi ka mea nāna e alakaʻi nei iā Council for Native Hawaiian Advancement, ua hoʻolaha ʻia ka hoʻolaha a ka pelekikena ma ka piha ʻana o nā makahiki he 130 i ka hoʻokāhuli ʻia ʻana o ke aupuni Hawaiʻi.
Nona iho, ʻo ka hoʻohiki ʻana a ke aupuni, he hehi koʻikoʻi nō ia no ka hoʻoponopono ʻana i nā kaulike ʻole o ka lāhui Hawaiʻi a me ka hoʻonā ʻana i nā hihia noho loa i pili ka ʻona ʻāina ʻana.
“Ua kāʻili ʻia ko mākou ʻāina, ua pāpā ʻia ko mākou moʻomeheu, a ua hoʻopaʻahao ʻia ko mākou mōʻīwahine…e aho kēia mau mea e lilo i kahua no kekahi kūkākūkā ʻana me ʻAmelika e pili ana i kāna e hoʻoponopono aku ai i kēlā hana hewa,” wahi āna. “Hōʻeuʻeu kēia i ko kākou hiki ʻana ke hoʻomau i kēia kūkākūkā ʻana, no ka mea, ʻaʻole nō ia i hoʻoponopono ʻē ʻia ma mua, a he pono ka hoʻoponopono ʻana.”
Ua hoʻokomo ʻia 32 mau kaʻakālai i pili i nā keʻena like ʻole ma kā ka pelekikena hoʻolaha no ka hoʻoholo ʻana i ke kaʻakālai nui o ke aupuni. Wahi a Sylvia Hussey, ʻo ia hoʻi ka luna hoʻokō no ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi, e nānā hou ana ke keʻena i nā kaʻakālai me ka ʻimi ʻana i ka hopena kikoʻī no nā Hawaiʻi.
Ua hele a hauʻoli ʻo Lewis, ua koho ka Department of Interior i ka hoʻolikelike ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma o ke keʻena me he pahuhopu helu ʻekahi lā a me ka hoʻohana ʻia ʻana o ia hana me he laʻana lā no nā keʻena pekelala ʻē aʻe.
“Hauʻoli loa wau i ko lākou ʻike ʻana i kēia mea me he koʻikoʻi lā,” wahi āna me ke kuhi ʻana, ma kekahi wā i hala akula, ua pāpā ʻia ka ʻōlelo Hawaiʻi a ʻane makeloa, a ʻaʻole maʻalahi ka hoʻōla ʻōlelo ʻana. “Hoʻopaʻa kēia i ko kākou kahua a me ko kākou moʻomeheu ma ka pae kiʻekiʻe loa o ke aupuni.”
Hauʻoli ʻo ia i ka nānā ʻia ʻana o nā pilikia koʻikoʻi i ka lāhui Hawaiʻi e ke aupuni pekelala, a hauʻoli hoʻi ʻo ia i ka hoʻonohonoho ʻia ʻana o nā alakaʻi Hawaiʻi ma nā kūlana koʻikoʻi e ka papa luna hoʻokele a Biden, e laʻa me Krystal Kaʻai, ʻo ia hoʻi ka mea nāna e alakaʻi aku nei i ka White House Initiative no ka hoʻoholo ʻana i ka pono, ke kaulike, a me nā manawa kūpono no nā ʻAmelika ʻAkia, nā Hawaiʻi, a me nā poʻe Pakipika.
“He hoʻohui maoli ʻana kēia,” wahi āna. “He manawa kūpono kēia no kākou e hana pū ai me ke aupuni pekelala no ke aʻo ʻana aku i nā kānaka nāna e koho aku ana.”
Ke Kulekele Hōʻike ʻIkepili
ʻO Nani Coloretti, ʻo ia nō kekahi o nā kānaka no Hawaiʻi nāna e kōkua ana i ke kālai ʻana i nā kulekele. ʻO ia nō ka hope alakaʻi o ke Office of Management and Budget — a he mau kuleana like ʻole kona — a na kēia keʻena e hoʻouna aku i nā ʻōlelo aʻoaʻo no ke ʻano e ʻohiʻohi ʻia ai ka ʻikepili e nā keʻena pekelala. I kona wā i hoʻohiki ʻia ai, ʻo Coloretti ka luna aupuni kiʻekiʻe loa ma ke ʻano he ʻAmelika Pilipino ma ka papa luna hoʻokele a Biden.
Ma ka Pōʻalua, ua wehewehe akula ʻo Coloretti i ke ʻano a ke keʻena e hana aku nei no ka hōʻano hou ʻana i nā ʻōlelo kōkua no ka ʻohiʻohi ʻana i ka ʻike i pili i ke ʻano lāhui a me ke ʻano moʻomeheu.
Mai ka makahiki 1997 aku, ua paipai ke Office of Management and Budget i nā keʻena pekelala e kāpae i nā Hawaiʻi a me nā poʻe Pakipika ma ka waeʻano he poʻe ʻAmelika ʻAkia. ʻAʻole e hahai pinepine ʻia kēia ʻōlelo paipai, akā, ua hōʻike naʻe ka papa luna hoʻokele a Biden i mau alahele like ʻole no ka hoʻokō ʻana i kēlā ʻōlelo paipai i piha ai ka makahiki 26 iā ia a me ka paipai ʻana i kona hōʻano hou ʻia ʻana.
ʻO Julie Su, ʻo ia hoʻi ka hope kākauʻōlelo ma ka U.S. Department of Labor, a ua kuhi akula ʻo ia, ua hoʻomaka ka Bureau of Labor Statistics i ka hoʻolaha ʻana i ka ʻikepili no nā kānaka ʻoihana ʻole i kēlā me kēia mahina no ka poʻe Hawaiʻi a me nā poʻe Pakipika ʻē aʻe. Wahi āna, hōʻike ka ʻikepili, he pālua ka helu o nā kānaka ʻoihana ʻole ke hoʻohālikelike ʻia me ka helu no ke aupuni ma Novemapa o ka makahiki 2020, ʻo ia hoʻi ka wā e hoʻokū ʻia ai ka hoʻokele waʻa ʻana e ka wā maʻi ahulau.
“Inā ʻaʻole ʻoe hoʻokaʻawale, no laila, ʻo nā kaulike e alo ʻia e nā lāhui kīkoʻī, hele nō a uhi ʻia a ʻaʻole hiki ke ʻike leʻa ʻia,” wahi a Su ma ka Pōʻalua. “Inā pēlā ka pōʻaiapili, e paʻakikī loa ana nō ka hoʻoponopono ʻana i ka pono o ke kaiāulu no ka loaʻa ʻoihana ʻana, ka hoʻonaʻauao ʻana, ka hoʻohale ʻana, a me nā pono sivila.”
ʻO ka hoʻolaha a ka papa luna hoʻokele a Biden, nāna i kuhi i ka Federal Housing Finance Agency a me kona hoʻolaha ʻana i nā helu hoʻāpono uku hale i kēlā makahiki aku nei ma o nā ʻano lāhui a me nā ʻano moʻomeheu. Ma o ka hoʻohui pū ʻia ʻana, ua hoʻāpono ʻia nā Kānaka Maoli a me nā poʻe Pakipika no nā hōʻaiʻē uku hale i 80% o nā hoʻāʻo a emi aku, a hoʻāpono ʻia naʻe nā ʻAkia a me nā ʻAmelika ʻilikea i 80% o nā hoʻāʻo a ʻoi aku.
Akā, ua hōʻike ʻia nā ʻokoʻa nui ma loko o ka hui i kapa ʻia ʻo NHPI ma o ka hoʻokaʻawale ʻana i ka ʻikepili. Ua hoʻāpono ʻia nā Hawaiʻi no nā hōʻaiʻē uku hale he 80% o nā hoʻāʻo. ʻO nā poʻe Chamorro, ua hoʻāpono ʻia lākou he 80% a emi iki aku. Emi aku ka nui o nā Kāmoa i hoʻāpono ʻia, a ʻo nā poʻe he “Other Pacific Islander,” ua hoʻāpono ʻia ka hōʻaiʻē he 70% o nā hōʻaʻo a emi aku.
Ua hōʻike ka ʻikepili no ka poʻe he “Other Pacific Islanders” — e laʻa me ka poʻe Chuukese, he Marshallese, a me nā poʻe Pakipika ʻē aʻe — ua loaʻa iā lākou ka lua o ka helu haʻahaʻa loa no ka hoʻāpono ʻia ʻana o ka hōʻaiʻē uku hale ma o nā lāhui a me nā moʻomeheu a pau.
Wahi a Josie Howard, ʻo ia hoʻi ka luna hoʻokō o ka hui lawelawe kanaka ʻo We Are Oceania, koʻikoʻi loa ka hoʻokaʻawale ʻia ʻana o ka ʻikepili i kāna hana ponoʻī ma loko o ka wā maʻi ahulau, no ka mea, ua hōʻike ʻia ka nui ʻino o nā ʻohana he Chuukese a he Marshallese nāna e make nui ana i ka maʻi Covid, a ua kōkua ia ʻikepili i kona hui e hōʻoia i ka lawa o ka nui limahana no ka hoʻokō ʻana i ka pono he ʻōlelo a he moʻomeheu no nā kaiāulu.
Hiki i ka hoʻokaʻawale ʻikepili ʻana ke aʻo aku i nā keʻena i ke ʻano o ka ʻōlelo a me ka moʻomeheu e lawelawe ai, wahi a Howard, keu hoʻi ma ka hoʻomaopopo ʻana i ka ʻikepili olakino koʻikoʻi e ʻokoʻa ai ke ola a me ka make.
“Inā ʻaʻole hoʻomaopopo nā kānaka i ka ʻōlelo, ʻaʻohe kaulike o laila,” wahi āna.
Wahi a Amy Agbayani, ʻo ia hoʻi kekahi mea hoʻopaipai no ko Hawaiʻi kaiāulu Pilipino, ua paʻa nō kona manaʻo, he hopena maikaʻi ana ko ka papahana a ka papa luna hoʻokele a Biden no ka ʻohiʻohi pono ʻia ʻana o ka ʻike i pili i kona kaiāulu Pilipino ponoʻī, no ka mea, ʻano nui ke kaiāulu, a ke nui aʻe nei ka ʻike, ʻokoʻa ko lākou nohona, a ʻokoʻa ka nohona o nā kaiāulu ʻAkia Hikina, ʻo ia hoʻi nā kaiāulu a lākou e hoʻohui ʻia ai. Ma Hawaiʻi nei, he 16% Pilipino ko ka nui kanaka o ka mokuʻāina.
“He hopena nui ko laila inā ʻaʻole ʻoe helu i kekahi lāhui holoʻokoʻa, a i ʻole, helu hemahema ʻoe,” wahi āna.
Noʻonoʻo naʻe ʻo ia, e aho e kōkua ʻia ka hoʻokaʻawale ʻana i ka ʻikepili a me ka lawelawe ʻana i ka ʻōlelo o nā kaiāulu Pakipika, i loko nō o ka liʻiliʻi o ko lākou nui kanaka.
“He mau polokamu nui a maikaʻi ko ka ʻōlelo Kepania, a ʻaʻohe polokamu o nā ʻōlelo Pakipika,” wahi a Agbayani.
He lālā ʻo Agbayani o ke komikina a ka pelekikena no nā ʻAmelika ʻAkia, nā Kānaka Maoli, a me nā poʻe Pakipika, no laila, ua hauʻoli ʻo ia i ko ka Pōʻalua hoʻolaha, akā ʻaʻole ʻo ia pūʻiwa. I loko nō o ka nui o ka manawa a me nā kumu waiwai e pono ai kēia mau kaʻakālai, nui kona mahalo i ka poʻe ma loko o kā Biden papa luna hoʻokele a me ka hoʻohana ʻia ʻana o ko lākou kūlana no ka hoʻoponopono ʻana i kēia mau pilikia.
“Ke ʻōlelo ke aupuni pekelala i kāna mau makaʻāinana penei, “He koʻikoʻi kēia,” e kōkua ana nō ia iā kākou,” wahi āna.
Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.
