Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.

Ua ʻāpono ke Komikina Home Hawaiʻi i ka papahana a Ikaika Anderson, ʻo ia hoʻi ka Luna hou, no ke kūkulu ʻana i nā home no nā Hawaiʻi i loko nō o ke koe wale ʻana o nā nīnau i pili i ke ʻano o ke kūkulu ʻia ʻana o nā hale a me nā wahi i kūkulu ʻia ai ia mau hale. 

Ma ka Pōʻalua nō i hālāwai mua ai ʻo Anderson me ke komikina he ʻeiwa lālā, a no lākou ke kuleana no ka mālama ʻana i nā ʻāina noho kahu i hoʻokaʻawale ʻia e kekahi kānāwai a ka ʻAhaʻōlelo lāhui. Ua hōʻike akula ʻo ia i kekahi “hoʻolālā he ʻelima kiko” nāna e kālele ana i ka ʻimi ʻana i ke alahele e lawe ʻia mai ai nā home i nā mea i hoʻokahu ʻia he 28,000 ma ka papa helu inoa o ke Keʻena o Nā ʻĀina Hoʻokūʻonoʻono Hawaiʻi. 

Ma kekahi hālāwai ma ka ʻAha Kenekona i kēlā pule aku nei, ua hāpai aʻela ʻo Anderson i kekahi manaʻo i pili i ka pākuʻi hoʻololi ʻana i ka hoʻolālā a ke komikina no ka uku ʻana i ke kālā he $600 miliona i hoʻokaʻawale ʻia e ka ʻAhaʻōlelo i kēlā makahiki aku nei. Ma ka Pōʻalua, ua ʻōlelo akula ʻo Anderson, ʻo ka pahuhopu o kāna hoʻolālā, ʻaʻole ia no “ka wāwahi ʻana a me ke kāpae ʻokoʻa ʻana” i ka hoʻolālā uku a ke komikina. 

“He wahi noi kēia iā ʻoukou e kūkulu ma luna pono o ka hoʻolālā a ʻoukou i hoʻouna aku ai i ka ʻAhaʻōlelo,” wahi a Anderson. 

Wahi a ka maka, kālele nō paha kēia i ke kūkulu ʻana i nā hale ma kahi o ke kūkulu ʻana ma luna o nā māhele ʻāina i kuhi mua ʻia ma lalo o ka hoʻolālā kūikawā he $600 miliona i hoʻopaneʻe ʻia i nā kau kānāwai. 

Ua hālāwai ke komikina me he ʻaha hoʻokō lā no hoʻokahi hola a ʻoi ma mua o ke koho pāloka ʻana no kā Anderson papahana. Ua ʻāpono ʻia nō me 7 koho he ʻae a 2 koho he ʻaʻole. ʻO nā lālā komikina ʻo Randy Awo lāua ʻo Dennis Neves ka mea nāna i kākoʻo ʻole. 

Ua haʻi akula ʻo Anderson i ke komikina, kū nō paha kāna mau papahana i ke kānāwai ʻo Act 279, ʻo ia hoʻi ke kānāwai nāna i ʻāpono akula i ka nui kālā a me ka mea nāna i paipai iā DHHL e kūkulu ma luna o nā māhele ʻāina, e kūʻai i ka ʻāina a me nā hale papaʻi, e hoʻolako i ke kālā no nā mea i hoʻokahu ʻia nāna e kali ana ma ka papa helu inoa, a e hoʻēmi i ke kālā e uku ʻia no ka noho hale ʻana. 

Ma mua o ka hopena o ke kau hapahā mua ma Malaki, ua ʻōlelo akula ʻo Anderson, e hoʻolaha aʻe ana ʻo DHHL i ʻehā mau noi i nā papahana nāna e kūkulu i 330 mau home i hiki ke noho ʻia me ka wikiwiki. Wahi āna, makemake ʻo ia a me ke kiaʻāina ʻo Josh Green e kūkulu i nā home i hiki ke noho ʻia e nā kānaka nāna e kali ana ma ka papa helu inoa, a ʻaʻole makemake ʻia ke kūkulu wale ʻana ma luna o nā māhele ʻāina, ʻo ia hoʻi ka ʻāina i hiki ai i nā kānaka ke kūkulu i ko lākou mau home ponoʻī. 

Wahi a Anderson, e hoʻomaka hou ana ʻo ia i ka hui pinepine ʻana me nā kaiāulu noho ʻāina hoʻokūʻonoʻono a me nā hui ʻē aʻe i hoʻokahu ʻia. Ma o kona hui pū ʻana me kēlā mau hui i kēlā makahiki aku nei, wahi a Anderson, ua aʻo maila ʻo ia, manaʻo nā kaiāulu he nui, nui ke kālele ʻana o ke aupuni mokuʻāina “iā Oʻahu.”

Ekolu māhele o ka hoʻolālā hou no ka uku ʻana i ke kālā he $600 miliona i hoʻāpono ʻia e ka ʻAhaʻōlelo, e laʻa me ka papahana no ke kūkulu ʻana i nā home no nā ʻohana he nui a me nā home kupuna, e laʻa me kekahi papahana he 85 keʻena no nā kūpuna i kūkulu ʻē ʻia ma Waimānalo. 

Wahi a Anderson, ke nānā nei kāna keʻena i ke kōkua ʻana i nā kānaka ma ka papa helu inoa, ma o ke kōkua ʻana i ka uku mua ʻana no ka hale ma ka ʻāina o DHHL. I kēlā pule aku nei, ua haʻi akula kāna keʻena i nā kau kānāwai mokuʻāina, ʻaʻole pau ka loiloi ʻana o ke Keʻena Luna Loio i kēia hoʻolālā. 

ʻO ka mea nui, ua ʻoluʻolu nō nā lālā komikina i nā papahana a Anderson, akā, ua makemake lākou i ka ʻikepili hou ma luna aʻe o ka mea i kākau ʻia ma ka pepa he hoʻokahi ʻaoʻao me he hoʻolālā kiko pōkā. 

Wahi a Awo, ʻo ka maʻamau, ʻo ia nō ka hāʻawi ʻia ʻana o nā palapala noi papahana i ka pānela me he puʻu pepa lā i hoʻouna ʻia e nā limahana, a ua pili nō ia i nā papahana kikoʻī. 

“ʻO kēia mea, ʻaʻole maʻamau kona ʻano a me ke ʻano i hāʻawi ʻia iā mākou,” wahi a Awo. 

Ua koho ʻo Awo iā “ʻaʻole,” no ka mea, nona iho, ʻaʻole pono ke komikina e ʻāpono i ka ʻōlelo a ka luna ma kahi o ke koho ʻana i nā kulekele i hōʻoia ʻokoʻa ʻia. 

Ua ʻōlelo akula ʻo Neves, ua hoʻomaka ʻē ʻia kekahi mau māhele o kā Anderson hoʻolālā ma DHHL, a ua makemake ʻo ia e aʻo mai i ka ʻike hou aku i pili i ke ʻano o nā papahana e hāpai ʻia ana. ʻO ia kekahi o nā lālā komikina nāna i hana ma kekahi kōmike no ka hoʻomohala ʻana i ka hoʻolālā mua loa no ka uku ʻana i ke kālā he $600 miliona. 

“Ke ʻōʻili mai kēia mau mea, pono mākou e kuhi pono, o hala loa auaneʻi ka wā ma o ko mākou nīnau ʻana, “He aha lā kēia?” wahi a Neves me ka ʻōlelo ʻana i kona mahalo ʻana i kā Anderson hoʻāʻo mua ʻana i kekahi hoʻolālā. 

Wahi a ka lālā komikina ʻo Paulina Namuʻo, ua kākoʻo ʻo ia i kā Anderson papahana, no ka mea, ua hoʻokomo ʻia nā manaʻo mai nā papahana kūikawā a DHL. 

Wahi a Anderson, ʻaʻole e hihia ana ke komikina i ko lākou hoʻāpono ʻana i kā ia nei papahana. Hiki nō iā lākou ke hōʻole i nā papahana i kūpono ʻole i ka wā e hiki mai ana. 

Ua paipai ka mea hoʻopaipai hale ʻo Blossom Feiteira i ke komikina e hoʻopaʻa i kā lākou hoʻolālā uku ponoʻī i hoʻāpono ʻē ʻia i kēlā makahiki aku nei, ʻo ia hoʻi ka mea i hoʻomohala ʻia me nā kaiāulu noho ʻāina hoʻokūʻonoʻono. 

“E hahai i ke alahele, ua hoʻomohala ʻē ʻia kekahi hoʻolālā, a he hoʻolālā maikaʻi nō ia, ʻaʻole nō ia kekahi mea nāna i puka wale mai ka pō mai,” wahi a Feiteira. 

I kēia manawa, e hoʻoili ʻia ana ke kālā he $172 miliona ma luna o DHHL ma ka hopena o kēia makahiki kālā ma ka lā 30 o Iune, a e hoʻoili ʻia ana ke kālā he $367 miliona ma ka makahiki ma hope aku. Eia hoʻi, ua hoʻolālā ke keʻena e hoʻokaʻawale i ke kālā he $60 miliona no nā polokalamu nāna e kōkua ana i ke kūʻai hale ʻana. 

Akā, hiki i kekahi mau ālaina ke hoʻohihia i ko DHHL hoʻokō ʻana i nā papahana ma o ke kālā he $600 miliona. 

Ma ka Pōʻalua, ua koho pāloka ke komikina me ke kūlike ʻole no ka noi ʻana i ka ʻAhaʻōlelo e hoʻopaneʻe i ka lā palena pau a hiki i ka makahiki 2025 no ka hoʻoili ʻana i ke kālā, a i ʻole, no ka hoʻokaʻawale ʻana i ia kālā no na papahana kikoʻī. 

Na Act 279 e kuhi i ka lā 30 o Iune o ka makahiki 2025 me he lā palena pau lā no ka uku ʻia ʻana o ke kālā. Akā, ma muli o nā kānāwai kumu kānāwai mokuʻāina, hoʻomua ʻia ka lā palena pau i ka makahiki 2024, no laila, hoʻokahi makahiki o ke keʻena no ka uku ʻana i ke kālā. 

ʻO kekahi ālaina nāna e hoʻohihia nei i kēia mea, ʻo ia nō ke koina pekelala nāna e hoʻohaiki i ka nui kālā i hiki ai iā DHHL ke hoʻoili a uku aku ma ka wā i loaʻa ai ke kālā kākoʻo no ka wā maʻi ahulau. ʻO kēlā mau koina, ua kapa ʻia he “maintenance of effort,” a ma o ia mau koina, koi ʻia nā mokuʻāina nāna i loaʻa ke kālā kākoʻo e hoʻopaʻa i ka nui kālā no ka hoʻonaʻauao lehulehu ʻana, i loko nō o ka hoʻonui ʻia ʻana aʻe o ka hoʻolako kālā no nā keʻena mokuʻāina a me nā polokalamu ʻē aʻe. 

I mea e hōʻalo ʻia ai ke koina pekelala, uku ʻo DHHL i $50 miliona a hoʻoili ia keʻena i $170 miliona kālā ma kēia makahiki kālā kūikawā e pau ana ma ka lā 30 o Iune, wahi a Lehua Kinilau-Cano i ke komikina, ʻo ia ka luna polokalamu o ko DHHL Native American Housing Assistance and Self Determination Act. 

Me ka ʻole o ka hoʻopaneʻe ʻia ʻana, pono ke keʻena e hoʻoili aku i $400 miliona kālā ma loko o hoʻokahi makahiki. 

I loko nō o kēlā mau ālaina a me ka lōʻihi o ka wā i hoʻopōkole ʻia, ua ʻōlelo akula ʻo Anderson, paʻa kona manaʻo i ka hiki ʻana o ke keʻena ke uku i ke kālā ma mua o ka lā palena pau. 

“ʻAʻole wau e ʻōlelo ana, ʻaʻole hiki iā mākou ke hoʻoili aku i ke kālā i loko o kēia lōʻihi o ka wā,” wahi a Anderson. “Akā, manaʻo ʻia, ʻo ka hana kūpono, ʻo ia nō ke kākoʻo ʻana i ka hoʻopaneʻe ʻana.” 

E koho ana ka ʻAhaʻōlelo i ka hoʻopaneʻe a i ʻole ka hoʻopaneʻe ʻole ʻana. E hui ana nā kau kānāwai ma ka Pōʻakolu no ka ʻaha o ka makahiki 2023. 

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.