Ma Hawaiʻi nei i loaʻa ai ka ikaika loa o nā kānāwai i pili i nā ilina kuʻuna, akā, wahi a nā mea kau kānāwai, he pono ka hoʻonui ʻana i ke kiaʻi ʻana i nā wahi pana ma nā ʻāina lehulehu ʻole. 

Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.

Ke hui pū nei ʻo Civil Beat me ka polokalamu ʻoihana haʻilono a ke Kulanui o Hawaiʻi no ka haʻilono ʻana i pili i ke kau ʻahaʻōlelo. E hoʻopuka pū ʻia ana nā moʻolelo ma Ka Leo, ka nūpepa haumāna kulanui. 

Maliʻa paha, inā ʻike kekahi ʻona ʻāina ma Hawaiʻi i ka noho ʻana o nā iwi kānaka ma kona ʻāina, akā, makemake naʻe ʻo ia e kūʻai ʻia aku ia ʻāina, e koi ʻia ka haʻi ʻana i ka mea kūʻai mai, o uku ʻia auaneʻi ka uku hoʻopaʻi. 

Aia ʻelua pila ke kali nei i ka pūlima ʻia ʻana e ke kiaʻāina, ʻo ia hoʻi ʻo Senate Bill 2591 me Senate Bill 3154, a pili ia mau pila i ke kuleana o ka ʻona ʻāina nāna i ʻike leʻa, he iwi kanaka ko ka ʻāina e kūʻai ʻia aku ana. He $1,000 ka uku hoʻopaʻi ke hōʻike ʻole ʻia ka ʻike noho iwi, a he $20,000 a emi aku ka uku hoʻopaʻi ke hoʻololi iki ʻia ka waiwai o ia ʻāina. 

  • Civil Beat stories ma ka ʻōlelo Hawaiʻi

Ua kanu ʻia nā aliʻi ma nā wahi huna i mea e kūpale ai nā kino mai nā hoa paio lili loa, ka mea nāna e makeʻe i nā iwi, ke koena o ka mana, wahi a ka Department of Land And Natural Resources State Historic Preservation Division. Ma o kēia hana kuʻuna, loaʻa nā iwi kupuna i ʻō, i ʻaneʻi ma ka pae ʻāina i kēia wā. 

“ʻAʻole pili kēia i ka hulikoehana wale nō,” wahi a Keʻōpū Reelitz, ka luna hoʻopaipai ma ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi. “ʻO kā mākou hana, ʻo ia nō ka hoʻohanohano ʻana i ka ʻāina kahiko loa a me nā kūpuna i noho ma laila no nā hanauna he nui.” 

Ua hāpai aʻe ʻo Kenekoa Maile Shimabukuro iā SB 2591. Wahi āna, loaʻa kekahi mau kānāwai mālama koehana, akā, wahi a kekahi OHA Burial Sites Working Group ma kekahi hōʻike ma ka makahiki 2023, he mau hakahaka a he nele kumu waiwai ko laila. 

Loaʻa ʻē iā Hawaiʻi kekahi o nā kānāwai ikaika loa i pili i ka ilina ma ʻAmelika, wahi a Kamakana Ferreira, he luna loea hoʻokō kānāwai ma OHA, akā, ʻo ka pilikia ma laila, ʻo ia nō ka hoʻokō kānāwai. Ma lalo o ke kānāwai kūikawā, wahi āna, hiki i nā ʻona ʻāina ke hana e like me ka makemake ma nā ʻāina iwi kūpuna. 

“Emi aku ka ʻoʻoleʻa o nā kānāwai no nā ʻona ʻāina iwi kūpuna a me ko lākou makemake,” wahi a Ferreira. 

ʻĀnō, ke ʻike ʻia ka iwi kanaka, kāhea aku ka ʻona ʻāina iā DLNR, wahi a Ferreira. A laila, e hoʻouna ʻia kekahi mea noiʻi no ka nānā ʻana i ia iwi. Mai laila aku, e kāhea aku ana paha nā mākaʻi a me ka ʻaha iwi kūpuna a me OHA.

“He koʻikoʻi ka hōʻike ʻana mai i kēia ʻikepili, keu hoʻi no nā ʻona ʻāina hou i hoihoi i kēlā ʻāina,” wahi a Ferreira, “no ka mea, he mea ia e hoʻololi aku i kā lākou hoʻohana ʻana i ka ʻāina a me ka waiwai o ia ʻāina.” 

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.

Do You Feel More Informed?

As a nonprofit newsroom, we rely on the generosity of readers like you to keep all of our stories and resources free during election season—and every day.

Make a gift today to help us keep our news free and accessible for everyone. And if you’re able, please consider a monthly gift to support our work all year-round.

 

About the Author