Verkiezingen: het wordt dringen in het midden de komende maanden

Sinds 2002 is het niet meer voorgekomen dat een zittende premier níet deelneemt aan de verkiezingen. En dat geeft een andere dynamiek aan de verkiezingscampagne, zo blijkt nu vrijwel alle lijsttrekkers zich hebben gepresenteerd aan de kiezer. VVD’er Mark Rutte laat een gapend gat achter in het ‘politieke midden’.

,,Alles is mogelijk’’, hield D66-lijsttrekker Rob Jetten zijn achterban zaterdagmiddag hoopvol voor tijdens de campagne-aftrap in Zwolle. Voor D66, dat volgens de peilingen fors dreigt te verliezen, lijkt dat hopen tegen beter weten in. Maar de les van 2002 is dat de kiezer na het aangekondigde vertrek van een zittende premier op zoek gaat naar nieuwe houvast. Destijds leek het CDA op sterven na dood maar werd in een door de moord op Pim Fortuyn besmeurde campagne toch de grootste. Nota bene met een volstrekt onbekende lijsttrekker: Jan Peter Balkenende. Het is een les waar ook Jettens CDA-collega Henri Bontenbal (in een peiling van I&O Research dreigt de partij zelfs maar drie zetels over te houden) zich aan vastklampt.

Elke partij weet dat het speelveld open ligt. Zelfs de VVD weet dat het geen vanzelfsprekendheid is dat de liberalen zonder Rutte nog een keer de grootste worden op 22 november.

Bij de afgelopen verkiezingen kwamen er op de flanken links en rechts partijen op die zich afzetten tegen Rutte en de politiek waar hij voor stond. Nu Rutte weg is, lonken partijen juist naar de kiezers die voorheen op hem stemden. Kiezers die Rutte in 2021 nog aan zich wist te binden door zich te presenteren als ‘doener’ en niet als ‘schreeuwer’, en die in de coronapandemie ervaring niet wilden inwisselen voor een onbekend gezicht.

Luister ook naar onze podcast Politiek Dichtbij. Al onze podcasts vind je op ad.nl/podcasts.

Veel partijen hengelen naar hun gunst. En in elk geval vier doen dat voorlopig met succes: de VVD, Pieter Omzigts nieuwe partij Nieuw Sociaal Contract (NSC), de linkse samenwerking GroenLinks-PvdA en de BBB. Allemaal presenteren ze zich als de stem van de kiezer in het midden. Allemaal kopiëren ze de Rutte-rol door op te roepen tot minder verdeeldheid. Een boodschap die er in moet gaan als koek bij kiezers in het midden die vooral stabiliteit willen, sociaaleconomisch vaak ietsje naar links hellen (vóór een fatsoenlijke verzorgingsstaat) en cultureel ietsje naar rechts. En dat is een grote groep volgens opiniepeilers.

Niet toevallig benadrukte lijsttrekker Dilan Yesilgöz vrijdag bij de aftrap van de VVD-verkiezingscampagne dat én het asielbeleid strenger moet én dat er iets moet worden gedaan aan de bestaanszekerheid van mensen. De zelfde thema’s claimen Omtzigt en BBB-leider Caroline van der Plas, die voortdurend benadrukt dat haar partij ‘niet links of rechts is, maar een brede middenpartij’. En ook Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) benoemde bestaanszekerheid tot een speerpunt van de campagne en zei er bij dat zijn achterban moet stoppen met doemverhalen over het klimaat en dat de kiezer in het midden moet worden overtuigd om de grootste te kunnen worden.

Met de vierstrijd die zich aftekent in de peilingen wordt het voor de andere partijen dringen om er nog tussen te komen, zeker voor de traditionele middenpartijen. D66-leider Jetten benadrukt ook te willen stoppen met ‘klimaatdrammen’. Hij zei zaterdag dat het tijd is ‘voor een nieuwe generatie’.

En ook CDA’er Bontenbal probeert zich op die manier te onderscheiden. Hij zegt dat zijn partij te veel is afgedreven van haar beginselen en terug moet naar het oude verhaal: omzien naar elkaar en gemeenschapszin. Tegelijk wil de partij een nieuw begin uitstralen. De top van de zaterdag gepresenteerde kandidatenlijst bestaat net als Bontenbal uit nieuwe gezichten, zoals de nummer 2 Eline Vedder.

Ondertussen hebben partijen die zich profileren aan de flanken het lastig. Op links staat de SP onder druk en dreigt het radicale BIJ1 domweg te verdwijnen. Op rechts dacht JA21 in 2021 nog ‘het gat op rechts’ te kunnen vullen. Inmiddels moet het vechten tegen het imago van een zoveelste partij die door ruzie implodeert.

Dat geldt ook voor BVNL dat zich net als JA21 afsplitste van Forum voor Democratie en dat daarna zelf weer splitste. Met partijhoppers als Henk Krol (ooit 50Plus) en Harry Wijnschenk (ooit LPF) op de lijst hoopt de partij van Wybren van Haga (die ook nog bij de VVD heeft gezeten) terug te keren in de Tweede Kamer. Vooralsnog staat de partij op nul zetels in de peilingen.

Bekijk hier al onze video’s over de politiek: