Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 10

HNAM ZE MILA KRISTIANNA KALPUI

(Inculturation)

- Lalawmpuia, BD-II (2010-2011)(He thuziak hi Magazine editorial board 2010-2011 in essay


writing competition a buatsaih tuma lawmman pakhatna dawngtu a ni)

Kamkeuna:

Sappui \awnga ‘inculturation’ awmzia sawi tum hmasa ta ila. Italian te, Japanese te leh Indian miten
mahni nunphung bik kan nei \heuh ang hian Italian te, Japanese te leh Indian mite hian kan nihna anga
kristian dan a awm ngei ang. Chu chu inculturation kan tih awmzia chu a ni mai. Chuvangin,
inculturation awmzia chu kan sakhaw nun leh rinnate kan hnam zia hmanga puan chhuah hi a ni tiin
Julian Saldanha chuan a hrilhfiah a. A fiah tawkah ngaiin duh tawk rih mai ila. He \awngkam
inculturation tih hi Japan ram a\anga lo zichhuak niin Y. Congar chuan a sawi. |henkhat chuan, 1962
kuma Belgian missiologist, J. Masson-a chherchhuah niin an ring thung.[1] Kohhran lehkhaa a lanna
hmasa ber chu, kum 1977-a the Synod of Bishops-in a tihchhuah ‘Message to the people of God’ –ah
a ni. Pope John Paul II pawh khan Apostolic exhortation on Cathesis (1979) leh on the Christian
family (1981)-ahte a hmang nasa hle.[2] Tichuan, inculturation chu Hnam ze mila kristianna kalpui a
tih theih anga kan hmang zui zel tawh ang.

Mizoten kan hnam mila Kristianna kalpui dan tur chungchang tarlan kan tum ber ang a, Kristian
Sakhaw thar kan vawn hmaa kan hnam zia siamtu te, sakhaw thar a lo luh dan te, nghawng a neih dan
te, Zo hnam mila kristianna kalpui a \ulzia leh a kalpui dan turte kan han thlir thuak thuak dawn a ni.

1. Kristian Nih Hmaa Zo Hnam Zia:

Tun hma Mizote chu anthropologist-ten ‘Tribal Society’ an tih, hnam dang chawhpawlh loh, \awng
khat hmang, sakhaw khat bia, pi leh pu dan (customary law) zawma awm, mahnia ro inrel,
subsistence nei leh dinhmun dangah reng reng inang khat deuh vek hi an ang ber a.[3] Hnam tinin
mahni hnam zia leh nunphung kan nei hrang \heuh a, hnam mawl (primitive society) zingah chuan
hnam zia chu an sakhua leh pi pute lo tih \hin danin a siam ber. Chu chu Zo nunah pawh a dik thui hle
niin a lang. Mizote phei chu sakhuana hian min hneh zual emaw tih mai tur a ni. Kan awm dan leh
khawsak dante, kan rilru leh ngaihtuahnate hi kan hriat loh hlanin sakhuana thil hian a lo thunun vek
a. Kan nun zawng zawng hi sakhuanain a luan chhuak vek emaw tih mai tur a ni.[4] Kum 1872 hma
lama Mizo society pumpuiin a tum vawrtawp chu Sakhaw thil tho a ni a, chuvangin Mizo society pum
chu Mizo sakhuain a vawng a, a khuh ti ila, a sual kher lo vang.[5]

Chutichuan, Mizo hnam zia leh nunphung chu kan sakhaw hlui leh kan pi pute tih danin a hring
chhuak ber a, chu nun zia chu mimal nunah te, chhungkaw nunah te leh khawtlang nunah te a lo par
chhuak \hin a ni a tih theih awm e.

2. Rih Dilah Jordan Lui A Lo Luang Lut A:


Mizote chu ‘mahni seh seh mual hranah’ tih ang maiin Rih Dil khawvela tlang hrang hrang bawhin
kan chengho \hin a. Mahse, kum Zabi 19-na a lo ral dawn hnaih chuan khawvela literature huai ber,
Hebrai Bible chuan Mizoram a lo thleng hlawl mai a. A chhung thu hian tunah Mizo nunah ro a rel a.
A lo thlen tirh phat atangin thu leh hla, he rama lo leng tawhte chu a ngeih lo va, kawng laiah ngat lo
chuan a kal duh bawk lo va. Tichuan, he rama tual\o, thu leh hla awmsate chuan an ngam lo va,
kawng kianin kawng sir an chuh ta rawk rawk a, pun chu sawi loh ngai pawh awh hlei thei lovin a
thuhnuaiah chep tak leh thaw-ipik takin an awm ta zawk a ni.[6]

Tichuan, sakhaw thar, kristian sakhua chu Rih lipuiah chuan a lo luang lut ta a. Kan hnam zia leh
sakhaw hlui nen intawngin an inbuan ta bawrh bawrh a, sakhaw thar chu a chak zawk fe avangin
sakhaw hlui chuan a ngam lo hle a, a tlawm zawkah a \ang ta a ni. Kristian sakhua chuan danglamna
nasa tak a rawn thlen a, sakhaw hlui chu rawn hnawlin kan hnam ziaa a \ha lo laite a siam \ha bawk
a. Chutichuan, kan hnam thil hlu tam tak, kristian sakhua nena inhne rem thei nia langte pawh kan
chan ta bawk a ni.

3. Kristian Sakhuain Zo Nun A Tihdanglam Dan:

Kristian sakhuain kan hnam nun a khawih danglam dan hi sawi kim sen pawh a har a, hriat zawh sen
pawh awlai lo tak niin a lang. A \ha zawng leh a chhe zawnga nghawng a neih dan tiin tawi tein tarlan
tum ta ila.

( a ) A \ha zawngin:

i) Inpawl dan leh hmun a tidanglam a, thil chin \ha lo zu, inngaih leh nupa in\hente a hnawl a, hnam a
tihpumkhatna lai pawh a awm. Chhe lam leh \ha lama rawngbawl dan a lo dang ta a, rin dan atthlak
hnawksak a tibo bawk. Hnam a ti\hang a, hmangaihna a tizau va, tlawmngaihna pawh a tifim a ni.

ii) Tin, kristian sakhua chuan Mizote ngaihtuahna a tifim a, an suangtuahna a tifing a, an khawhawi a
tizau va, an duhthusam chenin a tisang a, chutiang zel chuan Mizo literature pawh a tipung a, a tihausa
a, a darh zau bawk. Heng bakah hian ramhuai hlauhna a umboziate, naupang nun chher \hat nan
Sande sikul \angkai dante leh thil dang eng emaw zat tarlan tur a awm.

(b) A Chhe zawngin:

i) Kristian Sakhaw rawn pu luttu Missionary-te avangin kan hnam incheina puan ven te, mipa kawr
te, kawrchei te, puanchei te, bengbeh te, kan \awng kalhmang te, kan thu mawi leh \ha te, kan hla
kalhmang \ha hrim hrim te, lam hnam kan nihna te kan kalsan deuh vek a ni.[7]

ii) Kan Mizo mizia tam tak hloh phah hial khawpin Mizote hian a hnam pumin sap nun zirin kan la a
ni ta hial mai. Rev. Z.T. Sangkhuma pawhin, “Khawvelah hian tu hnam mah hi Mizote anga kristian
nih vanga mahni hnam thil zawng zawng hnawl vek mai hi an awm ve lo hial awm e,” a ti hial a ni.[8]
Rev. Zairema chuan, “Khawchhak lam mi chuan chaw kan eiin min pek belh dawn se, ‘a tawk e’ kan
ti a, a tawk tihna a ni chiah lo… khawthlangho chuan tawk an lo ti tak tak a, khawchhak mi,
khawthlanga zinte chuan hei hi an hriat loh avangin an \amchhawl nual bawk a ni” a ti. A nih duh
hmel viau mai. Sapho tih dan kan copy a, mahse, sapho nun leh dinhmun chu dangin an hak tawk leh
duh tawk ang kan ha tawkin kan duh tawk ve si lo. An tih ang tih ve tur emaw kan ti a, an sawi ang
sawi ve kan tum a, kan sawi thiam loh bakah, kan hrethiam tak tak bawk si lo. Chuvangin, Mizo
Kristiante hi kan \amchhawl a nih tak ber hi le.[9]

Hetiang hi kan dinhmun a nih avangin insiam \hat kan mamawh a, kut kuangkuaha uipui tui lian thlir
mai mai thei kan ni tawh lo. Kan kristiannain kan hnam nuna nghet taka zung a kaih theihna turin
hnam dang culture leh theology a \ul dan azira hnawl emaw thlifima kan hnam ze mila Kristianna hi
kan kalpui a \ul tawh takzet niin a lang.

4. Hnam Ze Mila Kristianna Kalpui:

a ). Hnam zia Leh Sakhuana: Kristian hmasa berte kha Judate an ni a. Kristian an lo nih khan zawhna
khirhkhan tam tak an tawng nghal a. Mosia dante chu a kipkawia zawm zel tur a ni em? tih te, an fate
chu “ni riatnia serhtan zel tur a ni em?” tih te leh zawhna harsa tak takte a lo chhuak zel a. Chumi
chungchanga harsatna lo chhuak chu Jerusalem inkhawmpui (ecumenical council hmasa ber) neih
chhan pawh a ni a.[10]

Rome ram tluk hnua ram ropui lo ding chhuak, Spain, Portugal, France, Germany, Denmark leh
United Kingdom-te’n sipai tha chakna hmangin ram hrang hrang an hneh a. Colony-ah an siam a,
Missionary-te hmangin kristianah an siam a. Chung ram hausaknate chu rawkin an intiropui a,
anmahni sakhaw sawngbawl dan leh hnam zia chhawm tura zirtirin an hneh \hin. Mission field pui
bera ngaih \hin, Asia leh Africa-a ram hrang hrangte chu mahni kea ding turin an independent ta
hlawm a. Independent ramte leh khawvel hawi zau hmasa ram apiang chu khawtlang ram, colony
siamtu ramte huatna leh dodalna rilruin a fan ta zel a. Kristianna chu khawthlang sakhua, hnam
awpbettu sakhua, ram leh ram inawhbehna hmanrua ang hiala ngaihna a lian tial tial a. Kristiannain a
ken tel culture nia ngaihte chu khawthlang awhbehna hmanrua ang veka puh a ni ta deuh zel a ni.[11]

Hengte avang hian Kristiannna chu hnam nunphung nena inmil thei ang bera kalpui duhna a lo
chhuak a. An uar telh telh a, tunah phei chuan Pathian thu chher dan kalphung (theological method)
tlanglawn berte zing ami a lo ni ta hial mai. Hnam ze mila kristianna kalpui hi chu tun lai khawvela
kristiante \ul tih tlan a ni ta ber mai awm e.

i) Hnam zia leh sakhuana hi a kalkawp \ha tur a ni: Sakhuanna hi a ngheh dawn chuan hnam nunah a
inphun nghet tlat tur a ni. Kristianna pawh hi hnam nunah nghet taka a inphun chuan a nghetin a chak
dawn a ni. Lami Sanneh-a Christian Century Editor \hin khan lehkhabu ngaihtuahna chawk tho thei
tak mai a ziak a. A lehkhabu Whose Religion is Christianity tih-ah chuan tun kum 2000 hnu lama
khawvela kristian \han a chhui a, a thil sawi mak ang reng tak chu ‘Pathian hming atana a ram mite
Pathian hming ang an hmannaah kristianna hi a \hang deuh ber’ tih a ni.[12]

Sadhu Sundar Singh-a khan India mite’n kristianna an dawnsawn \hat loh chhan a sawi dan chu,
“India mite hian Nunna Tui an mamawh ngawih ngawih a, Europe nova dawn hi an duh lo mai a ni,”
tiin a sawi \hin. Chuvangin, a thupui chu “India mite chuan Nunna Tui (Chanchin Tha) hi India novin
an dawng tur a ni” tih hi a ni a.[13] India ramah Jesuit missionary Roberto De-Nobili chuan a
khawthlang thuam leh nunphung chu dah \hain Hindu puithiam inchei angin a inchei a, an ei ang a ei
a, mission quarters ni lovin daia chawlhbukah a cheng a, Sanskrit a thiam em em a, Vedas bua hla
chham leh \awng\ainate a chham ve zuah zuah a. Chupa chuan Hindu Brahmin-te kristianah a siam a,
mission thawhna hmun harsa bera a hunlaia an sawiah Hindu chi \ha 1208 leh chi hniam 2975 lai
kristianah a siam thei a ni. Chungte avang chuan Hindu puithiamte pawhin an ngaisang a, Holy Father
an ti hial a ni.[14] Hei hian culture mila sakhaw kalpui \hatzia a entir chiang hle awm e.

ii) Hnam ze mila Pathian thu kalpui hi Bible kalphung pawh a ni: Kan Bible ngei pawh hi hnam ze
huang chhung a\anga ziak a ni a, chuvangin Bible-ah pawh hian hnam ze mila Pathian thu kalpui a nih
dan kan hmu chiang hle. Mathaia chuan Isua chu Pathian Fapa ngei a nihzia sawi nan Juda
inthlahchhawnna thuk tak a ziak a, Juda pa tan chuan a fiah em em laiin Greek pa tan chuan
hriatthiam a har hle ang. Greek nun mila ziaktu Johana ve thung chuan.Isua chu Pathian Fapa ngei a
nihzia sawi nan Greek-ho finna hawhin “A tirin thu (logos) a awm a…” a ti zaih mai a, Juda pa tan
hriatthiam a har hle ang a. Greek pa tan erawh chuan a fiah leh uar ang chu. Hei hi Bible kalhmang a
ni tlat.

Bible hi culture-in a tuam tih hre duh lova a ngial angana a ziak ang anga pawm tumtu tan chuan
Bible-ah hian tih hleih theih loh a tam mai. Fawh thianghlim chuan chibai kan inbuk lem lo. “Mi
lungngai hnena hla satu chu khawvawh nia silhfen hlih leh pema chingal leih ang a ni” (Thuf 25:20)
tih Juda thufing hi keini culture nen chuan inpersan tak a ni. Kan lusun lungngaih lai bera kan
inhnemna chu hla sak a ni a, chu chu anni tan chuan lungngaihna tizualtu lek, thil atthlak lutuk a ni.

Helaia han sawi chian \ul em em chu kan hnam nuna thuk tak leh nghet taka zung kaihtir tur chuan
Kristianna hi kan hnam ze milin kan kalpui ngei ngei tur a ni tih hi a ni. Chu chu Bible pawhin a
kalpui dan tho a ni a, chuvangin thil thar lutuk leh tih ngai loh ni lovin a tir a\anga kristianna kalphung
a ni zawk. Hnam nun ze mil kan tih hian hnamzia hnuaiah kristianna hi a kal tur tihna a ni lo va,
Krista zirtirna nena inrem lo chu hnam ze nghet pawh ni se paih zawk tur a ni. Krista zirtirna hi hnam
ze milin kan nun chhuahpui tur a ni tihna a ni.[15]

5. Zo Hnam Ze Mila Kristianna Kalpui:

Mizorama Kristianna leh culture intawnna thu zir dan, thlir dan, ziak dan kawng hraw tak tak chi
thumah a thliar theih a. Pakhatna chu khawthlang (Sap) thlirna a ni a. Pahnihna chu Mizovin Sap
thlirna hawha thil a thilr velna hi a ni. Pathumna chu Mizovin Mizo Kristianna leh culture a thlirna a
ni. He thlirna hi chuan Mizo culture-a thil \hate chu \ha a ti mai a, \ha lote pawh a awm tih a hai
chuang lo. He thlirna tukverh a\ang lo hi chuan Kristianna leh culture pawh thlir fuh a har a.
Chuvangin he thlirna hi he thuziak atan hman a ni ber.[16]

a) Mizo Kristian Culture: Kristianna leh Mizo culture inbuan kara lo zichhuak chu Mizo nun thar,
Mizo Kristiannna a ni. Kristianna avangin pi pute nunzia tam tak chu khap behin a awm a. Rev.
Lalsawma’n, “Hnam nunphung (culture ) lam thua kohhran dinhmun chu \awngkam khatin a sawi
theih a, chu chu KHAPNA a ni,” tiin. Kut leh Chawngchen te, zu in te, mizo hla hlui leh a thluk te,
lam te leh sakhaw hman te a khap a ti.Hei hi ngun takin ngaihtuah ta ila, heng thil ‘khap’ leh
Kristianna insu chuan khawi dang maha la awm ngai lo culture thar a siam a ni. Kristianna chuan
Chawngchen leh Kut a khap a; mahse, Kristian Kut (Christmas) kan hman dan chu sapho hman dan
leh khawvel dang zawng zawnga kristiante hman dan ang lovin Mizo takin Chawngchen leh kut hman
dan dungzuiin vantlang ruai, zai leh lam nen kan hmang ta mup mup a ni. Mizo hla hlui leh a thluk leh
lamte hi khap ang chuan lang mah se, Sap kristian hla khawng leh sang vuk mai leh Mizo hla thluk
nem leh hniam riai innawk a\angin Mizo Kristian Hla thar, Mizo Lengkhawm Zai a lo chhuak a, a
thuken chu Kristianna thuchah nimah se, a hlarua tam tak leh a thluk chu Mizo culture a\anga
irhchhuak a ni a, Mizo thinlung hi a fan bik em em a ni.”[17] Chuvangin, Kristiannain Mizo culture
thar- Mizo Kristian Culture a nghawng chhuak a; Mizo culture-in Kristianna chu Mizo Kristianna-ah
a siam bawk a ni.

b) Zonun Tel Lo Chuan Kristianna A Kalh A Kim Thei Mawlh Lo : Hnam tin zingah Chanchin |ha
thutak a lo luh hian an hnam nun chu hetiangin a rawn khawih \hin a: i) Hnam nunphung leh zia an lo
neih sa chu Chanchin |ha thutak zirtirna nen a inkalh nge a kal dun thei tih leh,

ii) Kal dun thei lo laite a awm a nih chuan, Chanchin |ha thutak nena kal dun thei tura an hnam zia leh
nunphung chu siam \hat tih te. Heng zawng zawng hi chumi hnam zinga ringtute kovah chuan a
innghat ta thin a ni.[18]

Kristianna leh Mizo culture in\hialnain Mizo Kristian Culture thar a hring chhuak tih kan sawi tawh a.
Kan hnam thil eng emaw zat chu kan sakhaw tharah kan seng lut ngei mai. Chutih lai erawh chuan,
hnam thil hlu tam tak hnawl kan nei a, chungte chu Zo Kristian nun hian a ngai a, a tel lova sakhaw
thar vawn chu Khuang tel lova chai ang maiin a kalh a kim thei lo a ni.

Chu chu ngaihnawm taka sawiin Rev Rosiamliana chuan, “Khualkhuaa kan zina in lam kan hlata lung
a leng ang mai hian kan hloh tak hnam nun a\anga kan hlat deuh hnu hian chumi ngaihna (nostalgia)
chu a lo lian tial tial em? Kan hnam nun hlui liam tate chu kan thlir a, kan lung a leng a, koh kir leh
kan duh a, min hnawh bosaktu lian bera kan ngaih kan sakhua kan hlau deuh bawk si a ni em? Pi pute
a\anga kan inhlanchhawnte tel lo chuan bul riaua inhriatna leh nihna bil (identity) nei \ha tawk lo niin
kan inhria a, chubakah kan sakhua ngei pawh chu a tuamtu kawr emaw a funna hnah nena ei harsa
kan ti a, chungte chu paiha a chaw tak chu khawrh chhuaha kan ei dan pangngai ang taka ei kan chak
a ni lo’m ni?
Pu Siamkima’n, “Kan pipute chenna ram chu hawisanin ram thar, Jordan lui lam chu kan hawi ta fur
a, a lui kamahte chuan dingin a ral ram lam chu kan thlir ta \hup a; amaherawhchu, kan tukhumah hi
chuan Rih dil ram chu a la bet tlat a ni. Chumi kan pi pute lo chenna ramah chuan zin leh vah vel chak
chang pawh kan la nei deuh reng a ni. Ngaih tur bik sawi tur pawh hre si lovin, a ram hming lam
ringawt pawh hian kan lung chu a la len em em si a ni,” tiin nun hluia kan lunglenna thu a sawi a. Ni,
kan hnam nun, hman lai ata kan pi leh pute a\anga kan lo inhlanchhawn hi kan hriatna buzawlah hian
a la cham tlat a, chu chuan min fan ru tlat a ni. Chumi tel lo chuan kan nun a kim tak tak thei lo a ni
ang.

Kan sakhua ngei pawh hi chu hnam nun tel lo chuan a lau tlatin kan hria a. Rev. Zairema sawi dan hi
a ngaihnawm ngawt mai, “Pathian thu hi kan hnam nuna kan lak luh tak tak dawn chuan kan hnam zia
zulzuia inzirtirna Pathian thu kan hriat a \ul zual dawnin ka hria. Good Friday niahte hian Kraws thu
hi Chai hla thlukin sa dup dup mai ila, Mizote chu min fan rang hlein ka ring,” tiin ama ngaihdan tak a
puang chhuak a ni. Rev. Liangkhaia khan a hun hnuhnung lamah khan Pathian chawimawi a chak a, a
chak dan nia Rev. Z.T. Sangkhuma sawi chu, “In lianpuiah khuangpui leh khuangte nen mihlimho,
hlim taka \awnghriat loh nena zaiin lam tlut tlut se, a lehlamah in lian puiah bawk nula leh tlangval
rual \ing\ang leh rimawi tinrengte nen solfa zaiin a chikimin zai tlut tlut bawk se. Chubakah a laiah,
zawl zau puiah, mi \hahnem tawk tak chu, Mizo dar chi hrang hrang leh darkhuangte nen Khuallamin
lam suau suau bawk se ka duh a ni,” a ti.[19]

Rev. Z.T.Sangkhuma hian hnam ze mila kalpui kawngah a rilru a seng nasa hle. Ani chuan Mizo kut
pui pathumte hi kristian taka hman a theihin a hria a. Pawl kut hi Pathian hnena lawmthu sawi nan
hman ni se, Chapchar kut hi Inremna kut atan hman ni se, Mim kut hi ‘kal hmasate hriat rengna’ kut
atan hman ni se, hei hi kristian kut pawimawh tak ‘ All saints day’ an hman rilru puin hman ni se a ti
a. Rev. Lalsawma chuan,“ Dik taka sawi chuan Kalhlen kut, Easter kut, Krismas kutte pawh hi a in\an
dan chu ringlote kut a ni a, Baibul sakhuanaa hman chilh an ni. Chutiang bawkin Mizo kutpuite hi
Kohhranin hmanchhilh vat ta zawk ila. Kohhran programme-ah hnam pum Pathian hnena inhlanni
atan hman ni se a hlu hle ang. Hnam thil hlu tihnghehna a lo ni bawk dawn si a, tiin a sawi bawk.[20]

c) Engtia tih tur nge ni ang?: Khi’ng kutni vangthla bakah khian kan hnam thil hlu tam tak kan seng
luh dawn chuan eng chin nge ni ang a, eng nge a tehkhawng tur ni ang ? tihte chu zawhna harsa tak
chu a ni phawt mai. Mizo culture kristiannaa kan seng luh dawnin paih, thlitfim leh pawm hmangin
kan seng lut thei ang. Paih tur chi tam tak a awm ang- hmeichhe dah hniam lutukna ang chi te,
khawbing rilru na lutuk ang chi te, zu ruih te, mipat hmeichhiatna chungchanga kan ngaihdan \ha lote
leh thil dang eng emaw zat paih tur a awm ang. |henkhat chu thlitfim ngai a awm bawk. Hla thlukte
pawh siamrem theih a ni a, kutte pawh hman laia an tih dan ang ngau ngau lovin thlitfima seng luh
theih a ni ang. |ha saa pawm mai tur pawh a awm \euh mai, tlawmngaihnate leh aia upa zahna angte
hi.[21]

Kan hnam zia leh nunphung chu engtianga kalpui tur nge tih leh tuna kan hnam zia leh nunphung hi
Chanchin |ha ( kristianna) nen a kal dun zel thei ang em tih fiah taka kan hriat theih nan tehkhawng
pahnih Rev Khuanga sawi chu:
i) Chanchin |ha thutakin Pathian leh a thil tum min hrilh: Pathian thil tum min hrilh chu mihring leh
khawvel tlan chhuah a, engkim kristaa fawkkhawm tih a ni (Ephesi 1:9-10). Hnam nunphung leh zia
siam dan dik chu Pathian thil tum mila siam hi a ni. Hnam hrang hrang inngeihlohnate hian kristian
nunah chuan hmun a nei thei ta lo va, Kristaa pumkhat kan nihna tur zawnga kan hnam zia leh
nunphung leh politics khelhnate pawh chu kan kalpui a ngai ta a ni.

ii) Chanchin |ha thutakin mihring nihna leh tawpna tur min hrilh: Mihring nihna min hrilh chu
“Pathian anpuia siam kan ni” tih hi a ni. Mi, tupawh hi Pathian anpuia siam an nih avanga zah leh
chawimawi tur kan ni. Hei hian kan mihringpuite chunga nun dan tur min hrilhfiah ta em em mai a ni.
Mihring tawpna tur min hrilh chu, “A fapa nunna leh thisena tlan chhuah a, ama fapa ang taka awm
tura ruat lawk kan ni” tih a ni a, mimal leh hnam nunah tih dan tur dik min kawhhmuh a ni. Chumi
hawi zawnga mimal leh hnam nun kaltir hi kan tih tur ber a lo ni ta a ni.[22]

Heng kan tihna kawngah hian kan rilru put hmang hi a dik a ngai. Hlimhlawp bawl duhna avanga
kohhran khap thil mausam duhna rilru emaw, zalen duh luat vanga helna rilru emaw kan put vanga
thil ti kan nih chuan a dik lo vang. Kan hnam nun mawi humhalha chawi nun duhna rilru leh kan
hnam nunah kan kristianna hi lut thuk deuh deuh se kan tihna avanga ti kan nih chuan engti pawhin ti
ila kan tisual tak tak lo vang tih ka ring tlat a ni.[23]

d) A tawp bera kan tarlan leh duh hram chu hnam ze mila kristianna kan kalpui theihna tur leh Zonuna
kristianna a insawhngheha zung a kaih theihna turin Mizo Kristian Theology kan chher chhuah a ngai
niin a lang. Pathian thu Zonun nena inhnerem thlap, zonun tawk zawnga Pathian thu kalpui a ngai a ni
.Kan sawi tawh angin Mizo kristiante hian Sap culture chauh kan la chhawng (copy) a ni lo va, an hun
tawn leh nun mila an chher an theology chenin kan la ring tlat niin a lang. A \hing kan ring rei ta lua e.
Rev. Dr. K.Thanzauva’n, ‘Choak Arawnchang tawn kan iang e’ a tih te pawh kha a dik thui hle .

Chuvangin, Thu tisaa lo chang chuan Judate hnenah Juda puan a rawn sin mai a, Greek mite hnenah
Greek mi angin, Sapho hnenah Sap mi angin, Mizote hnenah chuan Zo puan a sin ve mai tur a ni ang.
Sap puan a rawn sin na tur bik a awm love. Chuvangin, Mizo nih chu kristian nihna, kristian nih chu
Mizo nihna tih theih deuh maiin kristianna chu a lo Mizo va, Mizona chu a lo kristian theihna turin
kristianna hi Zopuan ngeia kan tuam a ngai a ni. Hetiang hian sawi ta ila, Mizo kristiante hian sap
culture leh Mizo culture kan neih kawp avangin, khawthlang sapho theology chauhvin min titlai zo lo
va, Mizo theology chauh a tawk bawk hek lo. Mizo Kristian experience leh dinhmun ngaihtuahin
thurin leh zirtirna- Mizo Kristian Theology- siam chhuah hi tih makmawh niin a lang.[24]

Thu Hmawr Bawkna:

Mizote hi vanneihthlak takin kristian kan lo ni a, chu kristianna chu a rawn kengtu Sap culture-a
tuamin kan lo dawng a, a tuamna kawr phelha mizo nihnaa lo dawng ta lo chuan a kawr, a tuamna
chawpin, zonun chhungril thleng pha si lovin kan seng lut a, kristianna chu kan inbarh sual ta a ni, a
tih theih awm e. A tuamna kawr kan phelh loh chuan kan sakhuannain kan nunah bu a khuar nghet
thei tak tak dawn lo niin a lang.Chuvangin, kan hnam nun kal sual mek hi siam \hat a ngai a, bawp
kawkherha thlir liam mai mai chi niin a lang ta lo. Kan hnam ze mila kristianna kan kalpui a ngai
tawh a ni. Kan thu suih bawk nan, amah Mafaa dan takin, ka khabe hi ka sitin ka ring zo lo va,
Rev.Z.T.Sangkhuma khabe kan ruai ang e. Kan hnam ze mila kan kalpui hunah chuan “Mizo hnam
zia leh thlarau lam thil, Pathian thu a inzawm ang a, rinna leh rinawmna, piantharna leh Pathian \ihna,
Pathian fa nihna leh sual kalsanna a inzawm theih a beiseiawm tawh dawn a ni. Tichuan, Mizote hian
urhsun zawk leh nghet zawkin Chanchin |ha hi kan vuan ang a, kan ram, kan hnam, vantlang nunah
takna a lo awm ngei ang.”[25]

[1] Julian Saldanha, Inculturation (Bangalore: ST. PAULS, 1996), 14.

[2] Ibid…, 15.

[3] B. Lalthangliana, ed., Hranghluite Sulhnu ( Aizawl: RTM Press, 1996), 62.

[4] Rev. Z.T. Sangkhuma, Missionary-te Hnuhma ( Aizawl: MC Lalrinthanga, 1995), 173.

[5] B.Lalthangliana, “Mizo Society leh Sakhua,” Mizo Hnamzia Leh Khawtlang Nun Siamthatna
(Aizawl: Synod Publication Board, 1988), 10.

[6] Siamkima, Zalenna Ram (Aizawl: F.Rengchhhawni, 1986), ix-xi.

[7] Lalthangliana, Mizo Society leh Sakhua…, 12-13.

[8] Sangkhuma, Missionary-te Hnuhma…, 174.

[9] Rev.Dr. H. Vanlalauva,” Mizo Kristian Theology,” Mizo Miziaa Pathian Thu (Aizawl: Synod
Publication Board, 1988), 30.
[10] Rev.Dr. Vanlalchhuanawma, “Kristianna Leh Culture,” Ziak Mite Thlirna (Aizawl: KTP Saron,
2003), 113.

[11] Ibid…, 114.

[12] Rev. Rosiamliana Tochhawng,“ Mizo Culture leh Sakhuanna,” A Paper presentation at Mizo
Cultural Organization & Govt. Aizawl West College Cultural Club Seminar on Culture, at Govt.
Aizawl West College, Aizawl on Oct. 7, 2010.

[13] V.L.Chhuanawma, Kristianna leh Culture…, 117f.

[14] Rosiamliana , Mizo Culture leh Sakhuana…, 4.

[15] Ibid…, 5f.

[16] V. L. Chhuanawma, Kristianna leh Culture…, 120-121.

[17] Rosiamliana, Mizo Culture leh Sakhuana …, 8-9.

[18] Rev. Khuanga,” Mizo Nunphung, Hnamzia, Politics Leh Kristianna,” Mizo Miziaa Pathian Thu
(Aizawl: Synod Publication Board, 1988), 61.

[19] Rosiamliana, Mizo Culture leh Sakhuana…, 9-10.

[20] Ibid…, 10f.

[21] Ibid…, 12f.


[22] Khuanga, Mizo Nunphung, Hnamzia, Politics leh Kristianna..., 61f.

[23] Rosiamliana, Mizo Culture leh Sakhuana…, 12.

[24] R.L.Rinawma & Rev. Tlanghmingthanga, eds., Kum 100 Kristian Zofate Hmabak (Bangalore:
The Bangalore Mizo Christian Felloship, 1995), 14-15.

[25] Sangkhuma, Missionary-te Hnuhma., 211.

You might also like