Uollis və Futuna

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Uollis və Futuna
fr. Territoire des îles Wallis-et-Futuna
Bayraq[d] Gerb
Bayraq[d] Gerb
Himn: La Marseillaise
 •  Semyuel Uollish kəşf etmişdir
Rəsmi dilləri
Paytaxt Matāʻutu
İdarəetmə forması Respublika
Sahəsi Dünyada 174-cü
 • Ümumi 274 km²
Əhalisi
 • Əhali 15 min nəfər
 • Siyahıyaalma (2008) 13 484 nəf.
 • Sıxlıq 54 nəf./km²
ÜDM (AQP)
 • Ümumi 188 mlln.$ dollar
 • Adambaşına 12 600 $ dollar
Demonim Fransız
Valyuta CFP Franqı
İnternet domeni .wf
ISO kodu WF
Telefon kodu +681
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sağ[d]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Uollis və Futuna — Fransanın dəniz ərazisi.

Erkən insanlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu adalarda insan məskənlərinin ən erkən əlamətləri Lapita mədəniyyətindən, eramızdan əvvəl 850-800-cü illər arasındadır. Adalar, FiciSamoa arasında gedən qayıq trafiki üçün təbii dayanacaq nöqtəsi kimi xidmət edirdi. 15 və 16-cı əsrlərdə Tonqan istilaları zamanı adalar müxtəlif müqavimət və assimilyasiya göstərdi, Futuna Tonqan qədər olan mədəni xüsusiyyətlərini daha çox qorudu, Uollis isə cəmiyyətdə, dilində və mədəniyyətində daha əsaslı dəyişikliklərə məruz qaldı. İlkin sakinlər, adalarda qalalar və digər müəyyən edilə bilən xarabalar tikdilər, bəziləri hələ qismən bütövdür. Şifahi tarix və arxeoloji dəlillər Tonqan işğalçılarının bu quruluşların bəzilərini yenidən ələ keçirdiyini və dəyişdirdiyini göstərir.

Avropalıların məskunlaşmaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Futuna, ilk olaraq 1616-cı ildə dünyanı gəzdikləri zaman Willem Schouten və Jacob Le Maire tərəfindən Avropa xəritələrinə salındı. Adalara, Niderlandın Hoorn şəhərinə oxşar "Hoornse Eylanden" adını verdilər. Bu daha sonra Fransız dilinə "Isles de Horne" olaraq dəyişdirildi. Uollis (Wallis) adalarının adı isə 1767-ci ildə Tahitini kəşf etdikdən sonra yanlarında üzən İngilis tədqiqatçı Semyuel Uollisin (Samuel Wallis) soyadını daşıyır. Fransızlar, 1837-ci ildə əhalini Roma katolikliyinə çevirən Fransız missionerlərinin gəlişi ilə ərazidə məskunlaşan ilk avropalılardı. 1954-cü ildə müqəddəs kimi canlandırılan Pierre Chanel, Futuna adasının və bölgənin əsas himayədarıdır.

5 aprel 1842-ci ildə missionerlər yerli əhalinin bir hissəsinin üsyanından sonra Fransanın onları qorumasını istədi. 5 Aprel 1887-ci ildə Uollis adasının kraliçası Uvea, 16 Fevral 1888-ci ildə isə Futuna adasının kralı Sigave və həmçinin Alofi adasının kralı Alo da Fransız himayəsi müqaviləsini imzaladılar. O dövrdə adalar Fransız müstəmləkəsi Yeni Kaledoniyanın rəhbərliyi altına alındı.

1917-ci ildə üç ənənəvi krallıq Fransa tərəfindən birləşdirildi və hələ də Yeni Kaledoniya Koloniyasının səlahiyyətində olan Uollis və Futuna Koloniyasına inteqrasiya edildi.

Dənizaşırı ərazilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1959-cu ildə adaların sakinləri, 29 iyul 1961-ci ildən etibarən qüvvədə olan ayrı bir Fransanın dənizaşırı ərazi olmağa səs verdilər və bununla da Yeni Kaledoniyaya tabeçiliyindən çıxmış oldular.

İki əsas ada qrupundan ibarətdir. Bunlardan biri şimal-şərqdəki Uvea ilə Uollis adaları və digəri isə cənub-qərbdəki Futuna və Alofi ilə Horne Adalarıdır. Bu iki adalar icmasının arasındakı məsafə təxminən 200 km-dir. Sakit okeanda təqribi olaraq Yeni Zelandiya ilə Havay adaları arasında yerləşmişdir. Adalar icmasının üç ədəd olan əsas adaları Futuna, Alofi və Uvea vulkanik adalardır və sıx meşələrlə örtülmüşdür. Lakin, enerji məsələsində yaşanan problemlər səbəbi ilə son zamanlarda ağac kəsimləri sürətlənmişdir. Adaların bəzi bölgələri şirin su probleminə görə yaşamağa əlverişli deyildir. Bütün adalarda Tropik iqlim üstünlük təşkil edir. Noyabr ilə aprel ayları arasında hava isti və yağışlı, May və Oktyabr ayları arasında isə sərin və quraq keçir. Adada illik ortalama yağış 2500 ilə 3000 mm arasındadır. Bölgədəki rütubət 80% civarındadır. İllik ortalama istilik isə 26,6 °C-dir. 765 metr ilə Sinqavi, adalar icmasının ən yüksək nöqtəsidir.

Ada Paytaxt Digər Şəhərlər Ərazi (km2) Əhali
Uollis və Futuna Matāʻutu (Mata-Utu) Leava, Vaitupu, Alele, Liku, Falaleu, Utufua 142.42 11,558
Hoorn adaları (Futuna və Alofi adaları) Leava Fiua, Nuku, Taoa, Mala'e, Ono, Vele 64.1 3,225
Alofi 17.8 1
Futuna Leava Toloke, Fiua, Vaisei, Nuku, Taoa, Mala'e, Kolopelu, Ono, Kolia, Vele, Kolotai, Laloua, Poi, Tamana, Tuatafa, Tavai 46.3 3,225
Faioa 0.68 0
Fenuafo'ou 0.03 0
Fugalei 0.18 0
Ilot St. Christophe Chappel St. Christophe 0.03 0
Luaniva 0.18 0
Nukuatea 0.74 0
Nukufotu 0.04 0
Nukuhifala Nukuhifala 0.067 4
Nukuhione 0.02 0
Nukuloa Nukuloa 0.35 10
Nukutapu 0.05 0
Nukuteatea 0.1 0
Tekaviki 0.01 0
Uollis (Ada) Matāʻutu Vaitupu, Alele, Liku, Falaleu, Utufua, Mala'efo'ou, Mala'e 75.8 8,333

Əhalinin təxminən üçdə ikisi Uollis Adasında və digər üçtə biri isə Futuna Adasında yaşamaqdadırlar. Əhalinin çox böyük hissəsi polineziyalı olmaqla bərabər, kiçik bir qrup hissəsi isə fransızların soyundan gəlməkdədirlər. Əhali fransız dilindən əlavə olaraq Uollis ya da Futuna dillərini danışmaqdadırlar. Əhalinin təxminən 10%-i fransız dilini ana dili səviyyəsində danışmaqdadırlar. Oxuma-yazma nisbətinin aşağı olduğu adalar icmasında 15 yaşından yuxarı olan əhalinin yarısı oxuyub yaza bilməkdədirlər. 2008-ci ildə əhalinin siyahıya alınmasına görə adada ümumi əhalisi 2003-cü illə müqayisədə 2% azalma göstərərək 13.484 olaraq təyin edilmişdir.

2005-ci ildə Uollis və Futunanın ÜDM-i bazar məzənnələri ilə 188 milyon ABŞ dolları idi. Ərazinin iqtisadiyyatı ənənəvi yaşayış əkinçiliyi ilə məhdudlaşır, işçi qüvvəsinin təxminən 80% -i dolanışığını kənd təsərrüfatından (hindistan cevizi və tərəvəzlər), heyvandarlıqdan (əsasən donuzlardan) və balıqçılıqdan qazanır. Əhalinin təxminən 4% -i dövlət orqanlarında işləyir. Gəlirlər Fransa hökumətinin subsidiyalarından, YaponiyaCənubi Koreyaya balıqçılıq hüquqlarının lisenziyalaşdırılmasından, idxal vergilərindən və Yeni Kaledoniya, Fransa Polineziyası və Fransadakı qürbətçi işçilərin pul köçürmələrindən gəlir. Sənayelərə kopra, əl işləri, balıqçılıq və ağac məhsulları daxildir. Kənd təsərrüfatı məhsullarına hindistan cevizi, çörək meyvəsi, yam, taro, banan, donuz və balıq daxildir. 1991-ci ildə BNP Paribas-ın törəmə şirkəti olan BNP Nouvelle-Calédonie, hazırda ərazidə yeganə bank olan Banque de Wallis-et-Futuna törəmə şirkətini qurdu.