Перайсці да зместу

Беларускі алфавіт

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Кірылічныя
алфавіты
Славянскія:
Беларускі
Балгарскі
Сербскі
Македонскі
Рускі
Украінскі
Неславянскія:
Казахскі
Кыргізскі
Малдаўскі
Мангольскі
Таджыкскі
Гістарычныя:
Стараславянская азбука
Румынская кірыліца
* Азначаны толькі афіцыйныя
алфавіты дзяржаў.
Падрабязней тут.

Беларускі алфавіт, беларуская азбукаалфавіт беларускай мовы, заснаваны на кірылічным пісьме, паходзіць ад алфавіта стараславянскай мовы. Існуе ў сучасным выглядзе з 1922 г. (фармальна, прапанаваны ў 1918 г., гл. гісторыю развіцця).

Гл. таксама: Беларускі лацінскі алфавіт, Беларускі арабскі алфавіт.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 Аа Бб Вв Гг Дд Ее Ёё Жж Зз Іі
11 Йй Кк Лл Мм Нн Оо Пп Рр Сс Тт
21 Уу Ўў Фф Хх Цц Чч Шш Ыы Ьь Ээ
31 Юю Яя

Заўвагі

  • Дадаткова, «’» (U+2019 знак апострафа, нефарм. «верхняе 9») ужываецца для абазначэння адсутнасці палаталізацыі. Ён не з’яўляецца літарай і не ўлічваецца пры алфавітным упарадкаванні. У друку перад 2-й сусв. вайной ужываўся апостраф у форме «‘» (U+2018, нефарм. «верхняе 6»). У практычным камп’ютарным ужытку ён часта замяняецца на «'» (U+0027 APOSTROPHE SIGN).
  • Спалучэнні літары «д» з літарамі «ж» або «з» могуць азначаць або два асобныя гукі (напрыклад, у пэўных камбінацыях прыстаўкі-кораня: «пад-земны», «ад-жыць») або беларускія афрыкаты «дж» і «дз» (напрыклад, «падзея», «джала»).
  • У некаторых пераліках алфавіта, беларускія афрыкаты, абазначаныя дыграфамі «дж» і «дз», уключаюцца ў круглых дужках пасля літары «д», каб падкрэсліць іх асаблівы статус, напрыклад, такім чынам: «… Дд (ДЖдж ДЗдз) Ее …».
  • Літара «ґ» (Зычны гук выбухны) ніколі не ўключалася ні ў адну стандартную кадыфікацыю беларускага алфавіта.

Алфавіт сярэдневяковай кірыліцы (11 ст.) складаўся з 43 літар. У час развіцця беларускай мовы і алфавіта 15 літар былі вынятыя. Яшчэ 4 новыя літары былі дабаўлены, даючы, такім чынам, сучасны набор з 32 літар.

Новымі літарамі былі:

  • Літара «э» ((CYRILLIC) EH) з'явілася ў беларускіх тэкстах у канцы 15 ст.
  • Літара «й» ((CYRILLIC) SHORT I) развілася з «и» ((CYRILLIC) I), спалучанай з дыякрытычным знакам, у канцы 16 ст. (параўн. у рускім алфавіце з 1735).
  • Літара «ё» ((CYRILLIC) IO) узята з рускага алфавіта ў сяр. 19 ст. (параўн. у рускім алфавіце з 1797).
  • Літара «ў» ((CYRILLIC) SHORT U) была прапанавана рускім лінгвістам П. А. Бяссонавым у 1870.

У сучаснай форме, беларускі алфавіт фармальна існуе з моманту афіцыйнага прыняцця граматыкі Браніслава Тарашкевіча для выкарыстання ў савецкай школьнай сістэме (1922 г., то бок з моманту выдання самой граматыкі (1918 г.)). Перад гэтым выкарыстоўвалася некалькі неафіцыйных варыянтаў алфавіта на аснове тагачаснага рускага, з дробнымі ўзаемнымі адрозненнямі.

У 1920-х, асабліва на Беларускай Акадэмічнай канферэнцыі (1926 г.), прапаноўваліся разнастайныя змяненні ў алфавіце. Найбольш абмяркоўваліся замена «й» на «ј» ((CYRILLIC) JE), і/або замена «е», «ё», «ю», «я» на «је» (або «јє»), «јо», «ју», «ја» (на ўзор сербскага правапісу), адпаведна, і/або замена «ы» на «и» (на ўзор украінскага правапісу), і/або ўвядзенне літары «ґ» і/або ўвядзенне спецыяльных графем ці лігатур для афрыкатных «дж», «дз» і інш. Час ад часу пэўную ўвагу атрымлівалі прапановы ўвядзення лацінскага пісьма (напрыклад, прапанова Жылуновіча на Беларускай Акадэмічнай канферэнцыі (1926 г.)). Аднак, нішто з гэтага не было ажыццёўлена.

Вядомы беларускі лінгвіст Ян Станкевіч у сваіх пазнейшых працах прапанаваў цалкам іншы парадак алфавіта (гл. таксама: Беларускі лацінскі алфавіт):

Выклад беларускага алфавіту
(Станкевіч, 1962)
Оо Аа Ээ Бб Гг Хх Дд Ее Ёё
Яя ДЗдз ДЖдж Зз Жж Іі Йй Кк Лл Мм
Нн Пп Рр Сс Шш Тт Вв Уу Ўў Фф
Ьь Цц Чч Ыы Юю
  • Да рэформы беларускай азбукі. // Працы акадэмічнае канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі. — Мн. : [б. м.], 1927.
  • Ян Станкевіч. Які мае быць парадак літараў беларускае абэцады [1962] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 2. — Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. ISBN 985-6599-46-6
  • Б. Тарашкевіч. Беларуская граматыка для школ. — Вільня : Беларуская друкарня ім. Фр. Скарыны, 1929 ; Мн. : «Народная асвета», 1991 [факсімільн.]. — Выданне пятае, пераробленае і пашыранае.
  • Што трэба ведаць кожнаму беларусу. Выданне «Вольнае Беларусі». — Менск : друк-ня А. Я. Грынблята, 1918 ; Менск : Беларускае каперацыйна-выдавецкае таварыства ″Адраджэнне″, 1991 [факсімільн.]. — Зборнік артыкулаў розных аўтараў: М. Міцкевіча, Я. Лёсіка, В. Ластоўскага, М. Багдановіча, Пётр[?] з Арленят і інш.