«Գարդման (գավառ)»–ի խմբագրումների տարբերություն
հեռացվել է Կատեգորիա:Գարդմանք գավառ, ավելացվեց Կատեգորիա:Գարդման ՀոթՔաթ գործիքով |
|||
| (31 intermediate revisions by 12 users not shown) | |||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
{{այլ|Գարդման (այլ կիրառումներ)}} |
{{այլ|Գարդման (այլ կիրառումներ)}} |
||
[[Պատկեր:Gardman Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 6.jpg|մինի|Գարդման գավառը Ուտիքի կազմում]] |
|||
{{Պատմական երկիր |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| Նախորդ1 = |
|||
| Դրոշ_Նախորդ1 = |
|||
| Նախորդ2 = |
|||
| Դրոշ_Նախորդ2 = |
|||
| Նախորդ3 = |
|||
| Դրոշ_Նախորդ3 = |
|||
| Հաջորդ1 = |
|||
| Դրոշ_Հաջորդ1 = |
|||
| Հաջորդ2 = |
|||
| Դրոշ_Հաջորդ2 = |
|||
| Հաջորդ3 = |
|||
| Դրոշ_Հաջորդ3 = |
|||
| Հիմնադրման տարեթիվ = |
|||
| Ավարտի տարեթիվ = |
|||
| Դրոշ = |
|||
| Դրոշի հոդված = |
|||
| Զինանշան = |
|||
| Զինանշանի հոդված = |
|||
| Քարտեզ = |
|||
| Քարտեզի տարեթիվ = |
|||
| Պետական կարգ = |
|||
| Մայրաքաղաք = Գարդման |
|||
| Պետության գլուխ = [[Իշխան]] |
|||
| Դինաստիա = |
|||
| Օրենսդրություն = |
|||
| Կառավարիչ = |
|||
| Փոխ-կառավարիչ = |
|||
| Իրադարձություն1 = |
|||
| Իրադարձության տարեթիվ1 = |
|||
| Իրադարձություն2 = |
|||
| Իրադարձության տարեթիվ2 = |
|||
| Իրադարձություն3 = |
|||
| Իրադարձության տարեթիվ3 = |
|||
| Իրադարձություն4 = |
|||
| Իրադարձության տարեթիվ4 = |
|||
| Իրադարձություն5 = |
|||
| Իրադարձության տարեթիվ5 = |
|||
| Իրադարձություն6 = |
|||
| Իրադարձության տարեթիվ6 = |
|||
| Մակերես = |
|||
| ⚫ | |||
| Ազգություն = [[Հայեր]] |
|||
| Արժույթ = |
|||
| Կարգախոս = |
|||
| Տոն = |
|||
| Հիմն = |
|||
| Լեզու = [[Հայերեն]] |
|||
| Կրոն = {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} |
|||
| Նշումներ = |
|||
}} |
|||
| ⚫ | |||
Գտնվում է [[Հյուսիսային Արցախ]]ի և [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] միջև, Ադրբեջանի [[Մուսավաթական Ադրբեջան|կազմավորումից]] ի վեր ամբողջությամբ ընդգրկված է դրա կազմում{{փաստ}}։ |
|||
== Պատմություն == |
|||
{{անավարտ բաժին}} |
|||
| ⚫ | |||
Գավառը հիշատակվում է նաև ''Գարդմանք'' կամ ''Գարդմանաձոր'' անուններով<ref name="Հակոբյան" />։ Զարգացած միջնադարում հայտնի էր [[Գարդմանի իշխանություն]]ը։ |
|||
== Աշխարհագրություն == |
== Աշխարհագրություն == |
||
Համաձայն [[Թադևոս Հակոբյան]]ի, այս գավառը տարածվում էր [[Շամքոր գետ]]ի վերին հոսանքի շրջանում<ref name="Հակոբյան">{{Գիրք։Հակոբյան։Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|243-244}}</ref>։ Գավառի մեծ մասը լեռնային է և անտառապատ<ref name="Հակոբյան" />։ Երբեմն որոշ հեղինակներ Գարդմանք գավառը սխալմամբ վերագրում էին [[Արցախ նահանգ]]ին<ref name="Հակոբյան" />։ |
|||
{{անավարտ բաժին}} |
|||
Գավառի մեծ մասը լեռնային է և անտառապատ։ |
|||
Գարդմանի տարածքը այժմ բաժանվում է երկու շրջանի՝ [[Գետաբեկի շրջան|Գետաբեկի]] (առավել լեռնային հատվածը, որով սահմանակցում է Հայաստանի Հանրապետությանը) և [[Շամքորի շրջան|Շամքորի]] (դաշտային հատվածը, որը հասնում է մինչև Կուր գետ)։ |
|||
| ⚫ | |||
* [[Գարդմանք]] |
|||
* [[Ուտիք]] |
|||
* [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]] |
|||
| ⚫ | |||
== Արտաքին հղումներ == |
|||
Գարդմանը [[Շակաշեն]]ի ([[Գյոյգյոլի շրջան]]ի դաշտային հատված), [[Տուչքատակ]]ի ([[Թովուզի շրջան]] և [[Շամշադինի շրջան|Շամշադին]]) և [[Աղվե]]ի ([[Ղազախի շրջան|Ղազախի]] և [[Իջևանի շրջան]]) հետ միասին կազմել է Ուտիքի հայաբնակ հատվածը։ 18-րդ դարի կեսին [[Գանձակի խանություն|Գանձակի խանության]] հիմնումից հետո հայերն աստիճանաբար հեռանում են ոչ միայն վերոհիշյալ գավառների դաշտային հատվածներից, այլև երբեմն լեռնային հատվածներից։ 1770-ական թվականներին ամբողջությամբ հայափաթվում է Գետաբեկի շրջանը, և միայն [[Գերմանացիներն Ադրբեջանում|գերմանացիների]] վերաբնակեցումից ու տեղում լեռնային արդյունաբերության հիմնադրումից հետո՝ մեկ դար անց, որոշակի հայ բնակչություն է հաստատվում միայն մեկ բնակավայրում՝ [[Գետաբեկ]]ում։ Ինչ վերաբերում է Շամխորի շրջանին, ապա այնտեղ 20-րդ դարի սկզբին գոյություն ուներ միայն վեց խոշոր գյուղ՝ [[Բադա (Շամքոր)|Բադա]] (1672), [[Բարսում (Շամքորի շրջան)|Բարսում]] (1343), [[Գառնակեր (գյուղ)|Գառնակեր]] (1313), [[Նուկզար]] (790) [[Չարդախլու]] (1422) և [[Ջագիր (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ջագիր]] (932)։ Որոշակի հայ բնակչություն կար նաև Աննենդֆելդում (Շամքոր)։ Գարդմանում, բացի մի քանի տասնյակ թյուրքալեզու գյուղերից, եղել են նաև մի քանի ռուսական, այդ թվում՝ մեկ ուղղափառ բնակիչներ ունեցող գյուղ, ինչպես նաև մեկ այլ գերմանական ավան՝ [[Գեորգսֆելդ]]ը, և մեկ վրացական գյուղ։ |
|||
Գարդման գավառում է եղել համանուն ավանը, որի ավերակները գտնվում են այժմյան [[Գրթմանիկ]]ում ([[Շամքոր գետ]]ի աջակողմյան վտակներից մեկի վրա)<ref name="Հակոբյան" />։ |
|||
== Ճարտարապետություն == |
|||
Գարդման գավառի նշանավոր վայրերից է հայ մատենագիրների կողմից հիշատակված [[Գետաբակք բերդ]]ը<ref name="Հակոբյան" />, [[Գարդման բերդ]]ը, [[Չարեք բերդ]]ը, ինչպես նաև [[Չարեք վանք]]ը և [[Գարդման վանք]]ը։ |
|||
== Տնտեսություն == |
|||
Գարդմանում է գտնվում մի հայտնի պղնձահանք, որն գտնվում է այժմյա [[Գետաբեկ]] քաղաքի տեղը։ Այս պղնձահանքերի շահագործումն ունի հնագույն պատմություն- բայց նրա մասին հիշատակությունները հաճախակի են դառնում միայն [[10-րդ դար|10]]-[[13-րդ դար]]երում<ref name="Հակոբյան" />։ |
|||
| ⚫ | |||
* [[Հյուսիսային Արցախ]] |
|||
* [[Դաշտային Ղարաբաղ]] |
|||
== Ծանոթագրություններ == |
== Ծանոթագրություններ == |
||
{{Ծանցանկ}} |
{{Ծանցանկ}} |
||
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=700}} |
|||
{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}} |
{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}} |
||
[[Կատեգորիա: |
[[Կատեգորիա:Գարդման]] |
||
[[Կատեգորիա:Գարդմանքի պատմություն]] |
|||
07:59, 6 Օգոստոսի 2024-ի տարբերակ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գարդման (այլ կիրառումներ)
_12_copy_6.jpg)
Գարդման (Գարդմանք), Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգի 8 գավառներից մեկը։ Գավառի տիրույթները տարածվում էին Շամխոր գետի ավազանի և նրա հարակից տարածքների վրա[1]։
Գտնվում է Հյուսիսային Արցախի և Տավուշի միջև, Ադրբեջանի կազմավորումից ի վեր ամբողջությամբ ընդգրկված է դրա կազմում[փա՞ստ]։
Անվանում
Գավառը հիշատակվում է նաև Գարդմանք կամ Գարդմանաձոր անուններով[1]։ Զարգացած միջնադարում հայտնի էր Գարդմանի իշխանությունը։
Աշխարհագրություն
Համաձայն Թադևոս Հակոբյանի, այս գավառը տարածվում էր Շամքոր գետի վերին հոսանքի շրջանում[1]։ Գավառի մեծ մասը լեռնային է և անտառապատ[1]։ Երբեմն որոշ հեղինակներ Գարդմանք գավառը սխալմամբ վերագրում էին Արցախ նահանգին[1]։
Գարդմանի տարածքը այժմ բաժանվում է երկու շրջանի՝ Գետաբեկի (առավել լեռնային հատվածը, որով սահմանակցում է Հայաստանի Հանրապետությանը) և Շամքորի (դաշտային հատվածը, որը հասնում է մինչև Կուր գետ)։
Բնակչություն
Գարդմանը Շակաշենի (Գյոյգյոլի շրջանի դաշտային հատված), Տուչքատակի (Թովուզի շրջան և Շամշադին) և Աղվեի (Ղազախի և Իջևանի շրջան) հետ միասին կազմել է Ուտիքի հայաբնակ հատվածը։ 18-րդ դարի կեսին Գանձակի խանության հիմնումից հետո հայերն աստիճանաբար հեռանում են ոչ միայն վերոհիշյալ գավառների դաշտային հատվածներից, այլև երբեմն լեռնային հատվածներից։ 1770-ական թվականներին ամբողջությամբ հայափաթվում է Գետաբեկի շրջանը, և միայն գերմանացիների վերաբնակեցումից ու տեղում լեռնային արդյունաբերության հիմնադրումից հետո՝ մեկ դար անց, որոշակի հայ բնակչություն է հաստատվում միայն մեկ բնակավայրում՝ Գետաբեկում։ Ինչ վերաբերում է Շամխորի շրջանին, ապա այնտեղ 20-րդ դարի սկզբին գոյություն ուներ միայն վեց խոշոր գյուղ՝ Բադա (1672), Բարսում (1343), Գառնակեր (1313), Նուկզար (790) Չարդախլու (1422) և Ջագիր (932)։ Որոշակի հայ բնակչություն կար նաև Աննենդֆելդում (Շամքոր)։ Գարդմանում, բացի մի քանի տասնյակ թյուրքալեզու գյուղերից, եղել են նաև մի քանի ռուսական, այդ թվում՝ մեկ ուղղափառ բնակիչներ ունեցող գյուղ, ինչպես նաև մեկ այլ գերմանական ավան՝ Գեորգսֆելդը, և մեկ վրացական գյուղ։
Գարդման գավառում է եղել համանուն ավանը, որի ավերակները գտնվում են այժմյան Գրթմանիկում (Շամքոր գետի աջակողմյան վտակներից մեկի վրա)[1]։
Ճարտարապետություն
Գարդման գավառի նշանավոր վայրերից է հայ մատենագիրների կողմից հիշատակված Գետաբակք բերդը[1], Գարդման բերդը, Չարեք բերդը, ինչպես նաև Չարեք վանքը և Գարդման վանքը։
Տնտեսություն
Գարդմանում է գտնվում մի հայտնի պղնձահանք, որն գտնվում է այժմյա Գետաբեկ քաղաքի տեղը։ Այս պղնձահանքերի շահագործումն ունի հնագույն պատմություն- բայց նրա մասին հիշատակությունները հաճախակի են դառնում միայն 10-13-րդ դարերում[1]։
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 700)։ 
|
