Ակնագործություն
Ակնագործություն, դեկորատիվ-կիրառական արվեստի տեսակ, թանկագին և կիսաթանկագին քարերով գեղարվեստական, կենցաղային և այլ իրերի զարդարում։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հին ժամանակներից հայտնի էր Եգիպտոսում, Միջագետքում, Հնդկաստանում, Չինաստանում և այլուր։ Դեռևս մ. թ. ա. 4-րդ հազարամյակում Հին Արևելքի երկրներում օգտագործվել են փորագիր թանկագին քարեր որպես կնիք-մատանիներ։
Մ. թ. ա. 7-6-րդ դարերում ակնագործությունը զարգացել է Հունաստանում, որտեղ հայտնաբերվել էին թանկագին քարերի նոր տեսակներ (զմրուխտ, հասպիս, ամեթիստ և այլն)։
Եվրոպայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Միջին դարերում ականագործությունը մուտք է գործել Եվրոպայում Հայաստանում դեռևս մ. թ. ա. 3-րդ հազարամյակում կիսաթանկագին քարերից (սարդիոն, լեռնային բյուրեղաքար, ագատ, սուտակ և այլն) պատրաստում էին ուլունքներ (Շենգավիթ)։
Թանկագին քարերով իրերի զարդարում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թանկագին քարերով իրերի զարդարումը՝ ընդելուզումը, հայտնի էր մ. թ. ա. 2-րդ հազարամյակից (ավելի ուշ շրջանի լավագույն օրինակներից են Տիգրան Բ-ի և Արտավազդ Բ-ի դրամների վրա պատկերված թագերը)։ Հայկական ականագործության բազմաթիվ նմուշներ գտնվել են Լճաշենի, Արմավիրի, Գառնիի, Դվինի պեղումներից։
Ականագործության մասին հիշատակումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ականագործության մասին հիշատակում են մի շարք պատմիչներ, մասնավորապես՝ Ագաթանգեղոսը, Անանիա Շիրակացին, Ուխտանեսը։ Եկեղեցական և կենցաղային բազմաթիվ իրեր (խաչեր, բուրվառներ, անոթներ և այլն) զարդարում էին թանկագին քարերով։
Հայ թագավորը իշխաններին և պալատական ծառայողներին թանկագին քարերից կազմված պատիվ (գլխակապ) էր շնորհում (հայտնի է Բագարատ թագադիր ասպետի երեք շարք ադամանդներից կազմված պատիվը)։ Հայ ալքիմիական աշխատություններում նշված է արեհստական եղանակով թանկագին քարերի ստացման և մշակման կերպերի մասին։ Նույնը հիշատակում է նաև ուշ միջնադարի պատմիչ Առաքել Դավրիմեցին։
Հայ ֆեոդալները և բարձրաստիճան հոգևորականներն օգտագործում էին ակնակուռ կնիք-մատանիներ (գտնվել են Դվինի պեղումներից, որոնց մի մասը վերաբերում է հին շրջանին)։
Անգլիացի գոհարագետ Է. Բրաունը և հայ ազգագրագետ Հ. Քյուրտյանը հիշատակում են 17-րդ դարում, ակնագործներ Եփրեմ Սադիին, Տեր Սարգսին և այլոց, որոնց հայտնի էին թանկագին քարեր հղկելու և մշակելու բազմաթիվ գաղտնիքներ։
17-19-րդ դարեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]17-19-րդ դարերում առանձնապես աչքի են ընկել Նոր Ջուղայի ակնագործները, որոնց աշխատանքի նմուշներից է ռուսաց Ալեքսեյ Միխայլովիչ ցարին 1660 թվականին ընծայած «Ալմաստե գահը» (Մոսկվա, Զինապալատ)։
19-20-րդ դարերում Հայաստանում հայտնի էին Վանի, Կ. Պոլսի, Կարսի, Ալեքսանդրապոլի (Լենինական), Շուշիի և այլ քաղաքների տնայնագործ վարպետ ակնագործները։
Խորհրդային կարգեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո ԽՍՀՄ-ում կազմակերպվեցին ոսկերչական արտելներ, որոնց միավորումից ստեղծվեցին գործարաններ։ ՀԽՍՀ-ում կազմակերպվել է Երևանի ոսկերչական գործարանը։ Ժամանակակից հայ վարպետները օգտագործելով անցյալի հարուստ ավանդույթները, ստեղծում են քեղարվեստական արժեք ունեցող ինքնատիպ զարդեր։
Հայ ոսկերչության և ականաքործության բազմաթիվ նմուշներ առաքվում են արտասահմանյան մի շարք երկրներ (Անգլիա, Իտալիա, Ֆրանսիա, Դանիա և այլն)։
Զարդերի ձևավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Զարդերի ձևավորումը զարդեր նախագծելու և ստեղծելու արվեստն է կամ մասնագիտությունը[1][2][3]։ Սա զարդարման ամենավաղ ձևերից մեկն է, որը թվագրվում է առնվազն 7000 տարվա վաղեմությամբ՝ հնագույն հայտնի մարդկային հասարակությունների գոյությամբ Հնդկաստանի հովտի քաղաքակրթության, Միջագետքի և Եգիպտոսի։ Դարերի ընթացքում արվեստը ստացել է բազմաթիվ ձևեր՝ հնագույն ժամանակների պարզ ուլունքներով աշխատանքից մինչև մեր օրերում հայտնի մետաղների բարդ մշակում և թանկարժեք քարերի կտրման աշխատանքները[4]։
Զարդ ստեղծելուց առաջ տեսանելի են դիզայնի գաղափարները, որոնց հաջորդում են մանրամասն տեխնիկական գծագրերը, որոնք ստեղծվում են զարդերի դիզայների կողմից՝ մասնագետ, որը տիրապետում է նյութերի ճարտարապետական և գործառնական գիտելիքներին, պատրաստման տեխնոլոգիաներին, կոմպոզիցիային, հագնելու պիտանիությանը և շուկայի միտումներին։
1714-1830 թվականների ընթացքում տարածված էր բնական տարրերով, կանաչ և մանուշակագույն թանկարժեք քարերով զարդեր ստեղծելը, և դա կոչվում էր Ջորջիան ժամանակաշրջան[5]։ Հաջորդ վաղ վիկտորիանական շրջանում ավելացվել են կենդանական մոտիվներ և բազմագույն մետաղական նախշեր։ Վիկտորիանական ժամանակաշրջանի կեսերին տարածված դարձան հնգագույն զարդերը՝ համադրված խեցիների, վրձինների, խճանկարների և այլ տեխնիկաների հետ։
1880-ական թվականներին նույնպես տարածված դարձան այնպիսի ոճեր, ինչպիսիք են կոկորդային վզնոցները, ապարանջանները և բրոշները։ Այնուհետև, ուշ վիկտորիանական շրջանում, ադամանդները դարձան հիմնական գործող հերոսները, և ադամանդե տարրերին մեկը մյուսի հետևից ավելացվեցին թռչունների, միջատների և կենդանիների թեմաներ[6]։
Զարդերի ձևավորման վաղ հանձնարարականները հաճախ ստեղծվել են ազնվականության կամ եկեղեցու կողմից՝ որևէ իրադարձության պատվին կամ որպես կրելու զարդ[7][8][9]։ Վաղ մեթոդների կառուցվածքում էմալապատումը և կրկնակի կիրառումը դարձել են դեկորատիվ իրեր ստեղծելու ստանդարտ մեթոդներ, որոնք ցույց են տալիս հարստությունը, դիրքը կամ իշխանությունը։ Այս վաղ տեխնիկաները ստեղծեցին բարդ դիզայնի հատուկ տարր, որը հետագայում ձևավորեց բարոկկո շարժումը զարդերի ձևավորման մեջ։
Ժամանակակից հայ անվանի ակնագործներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ժամանակակից հայ անվանի ակնագործ վարպետներից են
- Կ. Մեսրոպյանը,
- Թ. Ալավերդյանը,
- Հ. Թերզյանը,
- Ս. Քյուրքչյանը,
- Գ. Մանուկյանը,
- Հ. Դեմիրճյանը,
- Ա. Զարդարյանը և ուրիշներ։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Borel, F. 1994. The Splendor of Ethnic Jewelry։ from the Colette and Jean-Pierre Ghysels Collection. New York: H.N. Abrams (ISBN 0-8109-2993-7).
- Evans, J. 1989. A History of Jewellery 1100–1870 (ISBN 0-486-26122-0).
- LaGamma, Alisa (1991). Metropolitan jewelry. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 0870996169.
{{cite book}}: External link in|title= - Nemet-Nejat, Karen Rhea 1998. Daily Life in Ancient Mesopotamia. Westport, CT: Greenwood Press (ISBN 0-313-29497-6).
- Tait, H. 1986. Seven Thousand Years of Jewellery. London: British Museum Publications (ISBN 0-7141-2034-0).
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «The Art Of Jewelry: Important Historical Techniques». blog.marasim.co. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «What Is Jewellery Design? Career As Jewellery Designer». www.careerindia.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «Designing Jewelry». jewelrydesigns.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «Jewelry Design: An In-Depth Look At The Role Of A Jewelry Designer». blog.shoplc.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «Geschichte des Schmuckdesigns seit dem Mittelalter». www.bekommenamenskette.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «The Victorian Period». www.easternct.edu. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «A Brief History & Timeline of Jewelry Making». workingtheflame.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «The Jewelry Making Process». raymondleejewelers.net. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ «What is the History of European Jewelry?». quickjewelryrepairs.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 21-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ակնագործություն» հոդվածին։ |
| ||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 226)։ 
|