Jump to content

Sasao nga Austronesio

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Austronesio
Heograpiko a
pannakaiwarwaras
Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia, Oceania, Madagascar, Taiwan, Purpuro ti Andaman
Lingguistika a pannakaidasigMaysa kadagiti kangrunaan a pamilia ti pagsasao
Proto-pagsasaoProto-Austronesio
Pannakabingbingay
ISO 639-2 / 5map
Glottologaust1307
Pannakaiwarwaras ti sasao nga Austronesio.

Ti sasao nga Austronesio ket dagiti pamilia ti pagsasao nga adu a naiwarwaras iti amin a paset ti Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia, Madagascar ken dagiti isla ti Taaw Pasipiko, nga adda met dagiti bassit a kameng iti kontinental nga Asia. Ti sasao nga Austronesio ket naisasao babaen dagiti agarup a 386 a riwriw a tattao, a mangaramid daytoy iti maikalima a kadakkelan a pamilia ti pagsasao babaen dagiti bilang ti agsasao, kalpasan laeng ti sasao nga Indo-Europeano, ti sasao a Sino-Tibetano, ti sasao a Niger-Kongo, ken ti sasao nga Aproasiatiko. Daytoy ket maipada iti Indo-Europeano, Niger–Kongo, ken Aproasiatiko a kas maysa kadagiti kasayaatan a nabangon a pamilia ti pagsasao. Dagiti kangrunaan a sasao nga Austronesio nga addaan iti kaaduan a bilang dagiti agsasao ket ti Malayo (Indones ken Malaysio), Habanes, ken Filipino (Tagalog).

Ni Otto Dempwolff ket isu idi ti immuna a nagsukisok nga ekstensibo a nagsukimat iti Austronesio babaen ti panagusar ti komparatibo a pamay-an. Ti sabali pay nga Aleman, ni Wilhelm Schmidt, ket isu ti nagaramid iti balikas ti Aleman iti austronesisch[1] a nagtaud manipud iti Latin iti auster "abagatan nga angin" ken mainayon ti Griego iti nêsos "isl". Ti nagan nga Austronesio ket naporma idi manipud kadagiti isu met laeng a taudan. Ti pamilia ket naitunos a nanaganan, gapu ta ti kaaduan a sasao nga Austronesio ket naisasao kadagiti isla: bassit laeng dagiti pagsasao, a kas ti Malayo ken ti sasao a Chamiko, ket dagiti indihenio iti nangruna a daga ti Asia. Adu kadagiti sasao nga Austronesio nga addaan iti bassit unay nga agsasao, ngem dagiti kangrunaan a sasao nga Austronesio ket insasao babaen dagiti sangapulo a riniwriw a tattao ken ti maysa a pagsasao nga Austronesio, ti Malay, ket insasao babaen dagiti 250 a riwriw a tattao, a mangaramid daytoy iti maika-8 a kaaduan ti nangisasao a pagsasao iti lubong. Duapolo wenno ad-adu pay kadagiti pagsasao nga Austronesio ket opisial kadagiti respektibo a pagilianda (kitaen ti listaan dagiti kangrunaan ken opisial a sasao nga Austronesio).

Dagiti nadumaduma a taudan ket aggigiddiatda nga agbilang, ngem ti Austronesio ken Niger–Kongo ket dagiti dua a kadakkelan a pamilia ti pagsasao iti lubong, iti tunggal maysa ket addaan iti maysa a pagkalima iti dagup dagiti pagsasao a nabilang iti lubong. Ti heograpikal a gay-at ti Austronesio ket maysa idi a kadakkelan iti ania man a pamilia ti pagsasao sakbay ti pannakaiwarwaras ti Indo-Europeano iti kolonial a paset ti panawen, a mangsakop manipud iti Madagascar aginggana idiay akin-abagatan a daya nga aplaya ti Aprika aginggana iti Isla ti Paskua ti Panagungar idiay akindaya a Pasipiko. Ti Hawayano, Rapa Nui, ken Malagasi (a naisasao idiay Madagascar) ket dagiti adda iti ruar ti heograpia ti pamilia ti Austronesio.

Segun kenni Robert Blust (1999), ti Austronesio ket nabingbingay kadagiti nadumaduma a nangruna a sangsanga, amin malaksid iti maysa kadagitoy ket eksklusibo a mabirukan idiay Taiwan. Ti sasao a Formosano ti Taiwan ket naigrupoda kadagiti ad-adu ngem siam nga umuna nga urnos dagiti subgrupo ti Austronesio. Amin dagiti pagsasao nga Austronesio ket naisasao iti ruar ti Taiwan (mairaman iti pagsasao a Yami) ket tagikua ti sanga ti Malayo-Polinesio, a sagpaminsan a tinawtawagan iti Ektra-Formosano.

Pannakaidasig

[urnosen | urnosen ti taudan]

Narikut ti akin-uneg nga estruktura ti sasao nga Austronesio. Ti pamilia ket buklen dagiti adu nga agpapada ken asideg nga agkakabagian a pagsasao nga adu a dagiti bilang ti lugar ti dialekto, isu a narigat daytoy a mabigbig dagiti pagbeddengan a pagbaetan dagiti sanga. Nupay kasta, nalawag daytoy a ti kalatakan a dibersidad ti henelohia ket mabirukan kadagiti sasao a Formosano ti Taiwan, ken ti kabassitan ti dibersidad ket kadagiti is-isla ti Pasipiko, a mangsuporta ti pannakaiwarwars ti pamilia manipud iti Taiwan wenno Tsina. Ti immuna a komprehensibo a panangidasig a mangipaltiing iti daytoy ket ni Dyen (1965).

Ti seminal nga artikulo ti panangidasig ti Formosano—ken, babaen ti pagpaatiddog, ti kangatuan nga agpang nga estruktura ti Austronesio—ket idi Blust (1999). Dagiti prominente a Formosanista dagiti lingguista nga espesialista iti pagsasao a Formosano) ket adda problemada kadagiti dadduma a salaysayna, ngem agtultuoloy a ti punto ti reperensia para kadagiti agdama a panagusig iti lingguistika, ken kas ti naipakita dita baba. Ti sasao a Malayo-Polinesio ket kankanayon a mairaman iti sanga nga Akindaya a Formosano n ni Blust gapu ti panagtalinaay a panagbibingay iti proto-Austronesio ti *t, *C aginggana iti /t/ ken *n, *N aginggana iti /n/, ti panangiyalisda iti *S aginggana iti /h/, ken dagiti bokabulario a kas ti *lima "lima" a saan a napasingkedan kadagiti sabali a sasao a Formosano.

Adda dagiti agparang a dua a nalatak a migrasion ti sasao nga Austronesio a napardas a nagsakop kadagiti dakkel a lugar, a nagresultaan dagiti nadumaduma a lokal a grupo nga addaan iti bassit a dakkel a gantingan nga estruktura. Ti immuna idi ket ti Malayo-Polinesio, a naiwarwaras idiay Filipinas, Indonesia, ken Melanesia. Ti sasao a Tengnga a Malayo-Polinesio ket agpapadada a saan a gapu iti kaasideg iti panagkakabagian iti henelohia, ngem imbes ket a gapu dagiti napigsa a sub-estrato manipud kadagiti saan nga Austronesio a pagsasao. Ti maikadua a migrasion ket iti sasao nga Oceaniko idiay Polinesia ken Mikronesia (Greenhill, Blust & Gray 2008).

Iti pay maipatinayon iti Malayo-Polinesio, sangapulo ket tallo kadagiti pamilia a Formosano ket aduda a maaw-awat. Ti pagsusuppiatan ket maipatengnga kadagiti panagkakabagian a pagbaetan dagitoy a pamilia. Iti panangidasig a naipakita ditoy, ti Blust (1999) ket isilpona dagiti dua a pamilia iti grupo nga Akinlaud a Tantanap, dua pay iti grupo nga Akinlaud a Formosano, ken tallo iti maysa a grupo ti Akindaya a Formosano, bayat a ti Lee (2008) ket isilpona pay dagiti lima a pamilia iti grupo nga Akin-amianan a Formosano. Awaten ti Austronesian Basic Vocabulary Database (2008) ti Akin-amianan, paayenna ti Akindaya, isilpona ti Tsouiko ken Rukai (dagiti dua a nakaro a managbaliw a pagsasao), ken isilpona ti Malayo-Polinesio iti Paiwan iti grupo a Paiwaniko. Ti Ross (2009) pagsisinaenna ti Tsouiko, ken ibagbagana a ti Tsou, Rukai, ken Puyuma ket maipanda iti ruar dagiti panagkonstrukto manen iti Proto-Austronesio.

Dagiti sabali pay a panagadal ket nangipresentada iti ponolohiko nga ebidensia para iti naipabassit a pamilia a Paiwaniko ti Paiwaniko, Puyuma, Bunun, Amis, ken Malayo-Polinesio, ngem daytoy ket saan a naipaltiing iti bokabulario. Ti tattao ti Akindaya a Formosano a Basay, Kavalan, ken Amis ket agbibingayda iti langa ti pagtaengan a nangibagbaga a nagtaudda manipud iti maysa nga isla a tinawtawagay iti Sinasay wenno Sanasay (Li 2004). Ti Amis, iti naipangpangruna, ket mangitaltalinaayda a nagtaudda manipud iti daya, ken natratoda idi babaen ti Puyuma, nga isu dagiti kaduada a nagtataeng, a kas agserserbi a grupo (Taylor 1888).[2]

Blust (1999)

[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti pamilia ti sasao a Formosano sakbay ti kolonisasion ti Minnanes ti Taiwan, segun kenni Blust (1999).
Pannakaiwarwaras ti sasao nga Austronesio, segun kenni Blust (1999).
Austronesio

(agpakanawan manipud iti abagatan a laud)

  Akinlaud a Tantanap (Formosano)
  Amianan a laud a Formosano
  • Dagiti dialekto ti Mantauran, Tona, ken Maga ti Rukai ket managbaiwda.
  Pagsasao a Paiwan (akin-abagatan nga ungto ti Formosa)

Daytoy a panangidasig ket mangitalinaay ti Akindaya a Formosano ni Blust, ken mangikaykaysa dagiti sabali nga akin-amianan a pagsasao. Insingasing ni Li ti tinaudan a Proto-Formosano (F0) ken ipadana daytoy iti Proto-Austronesio (PAN), ken surotenna iti modelo ti Starosta (1995).[3][4] Ti Rukai ken Tsouiko ket nakitkitada a kas nakaro a managbaliw,[3] uray no ti puesto ti Rukai ket nakaro a kontrobersial.[5]

Austronesian Basic Vocabulary Database (2008)

[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti pamilia ti sasao a Formosano sakbay ti kolonisasion ti Minnanes, segun ti Austronesian Basic Vocabulary Database (Greenhill, Blust & Gray 2008).

Dagitoy a panagsukimat ket mangibati iti Akin-amianan a Formosano ni Li, ngem pagsisinaenna ti Daya a Formosano ni Blust, ken mangisingasin a ti Paiwan ket mabalin nga asi-asideg iti Malayo-Polinesio. Pagkaykaysaenna pay daytoy ti Tsouiko ken Rukai, dagiti dua a kaaduan a managbaliw a pagsasao iti Li.

Austronesio
  Kavalaniko

Daytoy ket maysa a nalawag, nga ababa nga agpang a pannakaigrupo

Dagitoy a grupo ket naisilpoda iti maysa a nakarkulo a 97% a probabilidad.

  Ami

Sabali pay nga ababa nga agpang a pannakaigrupo

  • Sakizaya
  • Nataoran (Amianan nga Amis)
  • Amis
  Bunun
  Tsou–Rukai

Ti Tsou ken Rukai ket naisilpoda iti kalalainganna a kompidensia, nakarkulo iti 85% a probabilidad.

  Siraya
  • Siraya (dagiti dialekto a Taivoan, Makatao)
  Puyuma
  Paiwaniko

Naisilpo ti Malayo-Poliensio ken Paiwan iti ababa nga agpang a kompidensia (74%).

Ross (2009)

[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti pamilia ti sasao a Formosano sakbay ti kolonisasion ti Minnanes, segun kenni Ross (2009).

Idi 2009, insingasing ni Malcolm Ross ti baro a pannakaidasig ti pamilia ti pagsasao nga Austronesio a naibatay iti morpolohiko nga ebidensia manipud kadagiti nadumaduma a sasao a Formosano.[6] Insingasing a dagiti agdama a panagkonstrukto manen para iti Proto-Austronesio ket pudno a maitunos iti maysa nga agpakatengnga nga agpang, nga iterminona iti "Proto-Nuklear nga Austronesio". Iti naipangpangruna, ti panangidasig ni Ross ket saan a mangsuporta ti panagkaykaysa ti sasao a Tsouiko, imbes ket nga inkeddengna a ti sasao nga Akin-abagatan a Tsouiko ti Kanakanavu ken Saaroa ket sabalida a sanga. Daytoy ket mangsuporta ti tunton ni Chang (2006) a ti Tsouiko ket saan nga umiso a grupo.[7]

Austronesio
  Rukai
  • (Managbaliw dagiti dialekto a Mantauran ken Tona–Maga)
  Puyuma
  Tsou
  Nuklear nga Austronesio
  • Saan a naibagbaga dagiti subdivision, malaksid iti Saaroa–Kanakanabu a kas sabali manipud iti Tsou.

Tsart iti panangiyasping ti Austronesio

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dita baba ket ti tsart a mangiyasping ti listaan dagiti bilang ti 1-10 ken dagiti sangapulo ket tallo a balikas iti sasao nga Austronesio; a naisasao idiay Taiwan, ti Filipinas, ti Is-isla Marianas, Indonesia, Malaysia, Chams wenno Champa idiay Tailandia, Cambodia, ken Bietnam, Daya a Timor, Papua, Baro a Selanda, Hawaii, Madagascar, Borneo ken Tuvalu.

Listaan dagiti Bilang 1-10 iti Austronesio 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Proto-Austronesio *əsa
*isa
*duSa *təlu *Səpat *lima *ənəm *pito *walu *Siwa *(sa-)puluq
Sasao a Formosano 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Amis cecay tosa tolo spat lima enem pito falo siwa mo^tep
Atayal qutux sazing cyugal payat magal mtzyu mpitu mspat mqeru mopuw
Paiwan ita drusa tjelu sepatj lima enem pitju alu siva tapuluq
Bunun tasʔa dusa tau paat hima nuum pitu vau siva masʔan
Puyuma isa zuwa telu pat lima unem pitu walu iwa pulu'
Rukai itha drusa tulru supate lrima eneme pitu valru bangate pulruku
Tsou coni yuso tuyu sʉptʉ eimo nomʉ pitu voyu sio maskʉ
Saisiyat 'aeihae' roSa' to:lo' Sopat haseb SayboSi: SayboSi: 'aeihae' maykaSpat hae'hae' lampez
Yami asa dora atlo apat lima anem pito wao siyam poo
Thao taha tusha turu shpat tarima katuru pitu kashpat tanathu makthin
Kavalan usiq uzusa utulu uspat ulima unem upitu uwalu usiwa rabtin
Truku kingal dha tru spat rima mataru empitu maspat mngari maxal
Sakizaya cacay tosa tolo sepat lima enem pito walo siwa cacay a bataan
Seediq kingal daha teru sepac rima mmteru mpitu mmsepac mngari maxal
Sasao a Malayo-Polinesio 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Proto-Malayo-Polinesio *əsa
*isa
*duha *təlu *əpat *lima *ənəm *pito *walu *hiwa *puluq
Nuklear a Malayo-Polinesio 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Sasao a Sunda–Sulawesi 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Acehnes صيفر
sifar
سوه
soh
سا
sa
دوا
duwa
لهيي
lhee
ڤويت
peuet
ليموڠ
limong
نم
nam
توجوە
tujoh
لاڤن
lapan
سيكوريوڠ
sikureueng
سيڤلوه
siploh
Balinesa ᬦᬸᬮ᭄
nul
ᬩᭂᬲᬶᬓ᭄
besik
ᬲᬶᬓᬶ
siki
ᬤᬸᬯ
dua
ᬢᭂᬮᬸ
telu
ᬧᬧᬢ᭄
papat
ᬮᬶᬫᬾ
lime
ᬦᭂᬦᭂᬫ᭄
nenem
ᬧᬶᬢᬸ
pitu
ᬓᬸᬢᬸᬲ᭄
kutus
ᬲᬶᬬ
sia
ᬤᬲ
dasa
Banjar اسا
asa
دوا
dua
تالو
talu
امڤت
ampat
ليم
lima
انم
anam
ڤيتو
pitu
والو
walu
ساڠ
sanga
ساڤولوه
sapuluh
Batak, Toba sada dua tolu opat lima onom pitu ualu sia sampulu
Batak, Karo sada dua telu empat lima enem pitu waloh siwah sepuloh
Bugines ᨔᨙᨉᨗ
ceddi
ᨉᨘᨓ
dua
ᨈᨛᨒᨘ
tellu
ᨕᨛᨄ
empa
ᨒᨗᨆ
lima
ᨕᨛᨊᨛ
enneng
ᨄᨗᨈᨘ
pitu
ᨕᨑᨘᨓ
arua
ᨕᨙᨔᨑ
asera
ᨔᨄᨘᨒᨚ
seppulo
Cia-Cia 디세
dise
ise
루아
rua
ghua
똘루
tolu
빠아
pa'a
을리마
lima
노오
no'o
삐쭈
picu
활루
walu
oalu
시우아
siua
옴뿔루
ompulu
Cham sa dua klau pak lima nam tujuh dalapan salapan sapluh
Indones kosong
nol
satu
suatu[8]
dua tiga[9][10] empat lima[11] enam tujuh delapan[12] sembilan sepuluh
Habanes (Kawi)b[13] sunya eka dwi tri catur panca sad sapta asta nawa dasa
Habanes (Kuna)[14] das sa
(sa' / sak)
rwa tĕlu pāt lima nĕm pitu walu sanga sapuluh
Habanes (Krama) ꦤꦺꦴꦭ꧀
nol
ꦱꦼꦠꦸꦁꦒꦭ꧀
setunggal
ꦏꦭꦶꦃ
kalih
ꦠꦶꦒ
tiga
ꦱꦼꦏꦮꦤ꧀
sekawan
ꦒꦁꦱꦭ꧀
gangsal
ꦲꦼꦤꦼꦩ꧀
enem
ꦥꦶꦠꦸ
pitu
ꦮꦺꦴꦭꦸ
wolu
ꦱꦔ
sanga
ꦱꦼꦢꦱ
sedasa
Habanes (Ngoko)[15] ꦤꦺꦴꦭ꧀
nol
ꦱꦶꦗꦶ
siji
ꦭꦺꦴꦫꦺꦴ
loro
ꦠꦼꦭꦸ
telu
ꦥꦥꦠ꧀
papat
ꦭꦶꦩ
lima
ꦲꦼꦤꦼꦩ꧀
enem
ꦥꦶꦠꦸ
pitu
ꦮꦺꦴꦭꦸ
wolu
ꦱꦔ
sanga
ꦱꦼꦥꦸꦭꦸꦃ
sepuluh
Kelantan-Pattani kosong so duwo tigo pak limo ne tujoh lape smile spuloh
Madures nol settong dhuwa' tello' empa' lema' ennem petto' ballu' sanga' sapolo
Makassares ᨒᨚᨅ
lobbang
ᨊᨚᨒᨚ
nolo'
ᨙᨔᨙᨑ
se're
ᨑᨘᨕ
rua
ᨈᨒᨘ
tallu
ᨕᨄ
appa'
ᨒᨗᨆ
lima
ᨕᨊ
annang
ᨈᨘᨍ
tuju
ᨔᨂᨈᨘᨍ
sangantuju
ᨔᨒᨄ
salapang
ᨔᨄᨘᨒᨚ
sampulo
Malayo کوسوڠ
kosong
صيفر
sifar
ساتو
سواتو
satu
suatu
دوا
dua
تيݢ
tiga[9]
امڤت
empat
ليم
lima[16]
انم
enam
توجوە
tujuh
لاڤن
lapan
سمبيلن
sembilan
سڤولوه
sepuluh
Minangkabau[17] چيك
ciek
دوا
duo
تيڬو
tigo
امڤيق
ampek
ليمو
limo
انم
anam
توجوە
tujuah
سالڤن
salapan
سمبيلن
sambilan
ساڤولواه
sapuluah
Moken cha:? thuwa:? teloj
(təlɔy)
pa:t lema:? nam luɟuːk waloj
(walɔy)
chewaj
(cʰɛwaːy / sɛwaːy)
cepoh
Sasak sekek due telo empat lime enam pituk baluk siwak sepulu
Sundanes ᮔᮧᮜ᮪
nol
ᮠᮤᮏᮤ
hiji
ᮓᮥᮃ
dua
ᮒᮤᮜᮥ
tilu
ᮇᮕᮒ᮪
opat
ᮜᮤᮙ
lima
ᮌᮨᮔᮨᮕ᮪
genep
ᮒᮥᮏᮥᮂ
tujuh
ᮓᮜᮕᮔ᮪
dalapan
ᮞᮜᮕᮔ᮪
salapan
ᮞᮕᮥᮜᮥᮂ
sapuluh
Malayo Terengganu kosong se duwe tige pak lime nang tujoh lapang smilang spuloh
Tetun nol ida rua tolu hat lima nen hitu ualu sia sanulu
Tsat (HuiHui)c sa³³ *,
ta¹¹ **
tʰua¹¹ kiə³³ pa²⁴ ma³³ naːn³² su⁵⁵ paːn³² tʰu¹ paːn³² piu⁵⁵
Adda dagiti dua a porma dagiti bilang ti 'maysa' iti Tsat (Hui Hui; Hainan Cham) :
^* Ti balikas a sa³³ ket inus-usar iti serial a panagbilang.
^** Ti balikas a ta¹¹ ket inus-usar kadagiti sangagasut sangaribo ken sakbay dagiti panangipateg.
Sasao a Borneo–Filipino 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Ilokano ibbong
awan
maysa dua tallo uppat lima innem pito walo siam sangapulo
Ibanag awan tadday duwa tallu appa' lima annam pitu walu siyam mamfulu
Pangasinan sakey duwa talo apat lima anem pito walo siyam samplo
Kapampangan ala metung/ isa' adua atlu apat lima anam pitu walu siyam apulu
Tagalog wala isa dalawa tatlo apat limá anim pito walo siyam sampu
Bikol wara sarô duwá tuló apat limá anom pitó waló siyám sampulû
Masbatenio isad
usad
duwa
duha
tulo upat lima unom pito walo siyam napulo
Aklanon uwa isaea
sambilog
daywa tatlo ap-at lima an-om pito waeo siyam napueo
Karay-a wara (i)sara darwa tatlo apat lima anəm pito walo siyam napulo
Onhan isya darwa tatlo upat lima an-om pito walo siyam sampulo
Romblomanon isa duha tuyo upat lima onum pito wayo siyam napuyo
Hiligaynon wala isa duha tatlo apat lima anom pito walo siyam napulo
Waraywaray waray usa duha tulo upat lima unom pito walo siyam napulo
Cebuano wala usa duha tulo upat lima unom pito walo siyam napulo
pulo
Tausug isa duwa upat lima unum pitu walu siyam hangpu'
Maranao isa dua telu pat lima nem pitu ualu siau sapulu'
Benuaq (Dayak Benuaq) eray duaq toluu opaat limaq jawatn turu walo sie sepuluh
Dusun aiso iso duo tolu apat limo onom turu walu siam hopod
Malagasi aotra isa
iray
roa telo efatra dimy enina fito valo sivy folo
Sangires (Sangir-Minahasan) sembau darua tatelu epa lima eneng pitu walu sio mapulo
Sasao nga Oceanikod 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Fijiano saiva dua rua tolu vaa lima ono vitu walu ciwa tini
Hawayano 'ole 'e-kahi 'e-lua 'e-kolu 'e-hā 'e-lima 'e-ono 'e-hiku 'e-walu 'e-iwa 'umi
Kiribati akea teuana uoua tenua aua nimaua onoua itua wanua ruaiwa tebwina
Māori kore tahi rua toru whā rima ono whitu waru iwa tekau
ngahuru
Marshales[18] o̧o juon ruo jilu emān ļalem jiljino jimjuon ralitōk ratimjuon jon̄oul
Motue[19] ta rua toi hani ima tauratoi hitu taurahani taurahani-ta gwauta
Niueano nakai taha ua tolu fa lima ono fitu valu hiva hogofulu
Rapanui tahi rua toru rima ono hitu va'u iva angahuru
Rarotongano a Māori kare ta'i rua toru rima ono 'itu varu iva nga'uru
Rotumano ta rua folu hake lima ono hifu vạlu siva saghulu
Sāmoano o tasi lua tolu fa lima ono fitu valu iva sefulu
Sāmoano
(tipo-K)
o kasi lua kolu fa lima ogo fiku valu iva sefulu
Tahitiano hō'ē
tahi
piti toru maha pae ōno hitu va'u iva hō'ē 'ahuru
Tongano noa taha ua tolu fa nima ono fitu valu hiva hongofulu
taha noa
Trukes eet érúúw één fáán niim woon fúús waan ttiw engoon
Tuvaluano tahi
tasi
lua tolu fa lima ono fitu valu iva sefulu
Ilokano maysa dua tallo uppat tao balay aso dalan aldaw baro datayo ania apoy
Tetum ida rua tolu haat ema uma asu dalan loron foun ita saida ahi
Amis cecay tosa tolo sepat tamdaw luma wacu lalan cidal faroh kita uman namal
Puyuma sa dua telu pat taw rumah soan dalan wari vekar mi amanai apue,
asi
Tagalog isa dalawa tatlo apat tao bahay aso daan araw bago tayo / kami ano apoy
Bikol sarô duwá tuló apat táwo harong áyam dálan aldaw bâgo kitá anó kalayó
Bikol Rinconada əsad darwā tolō əpat tawō baləy ayam raran aldəw bāgo kitā onō kalayō
Cebuano usa,
isa
duha tulo upat tawo balay iro dalan adlaw bag-o kita unsa kalayo
Waraywaray usa duha tulo upat tawo balay ayam,
ido
dalan adlaw bag-o kita anu kalayo
Hiligaynon isa duha tatlo apat tawo balay ido dalan adlaw bag-o kita ano kalayo
Aklanon isaea,
sambilog
daywa tatlo ap-at tawo baeay ayam daean adlaw bag-o kita ano kaeayo
Kinaray-a (i)sara darwa tatlo apat tawo balay ayam dalan adlaw bag-o kita ano kalayo
Tausug hambuuk duwa tu upat tau bay iru' dan adlaw ba-gu kitaniyu unu kayu
Maranao isa dowa t'lo phat taw walay aso lalan gawi'e bago tano tonaa apoy
Kapampangan metung adwa atlu apat tau bale asu dalan aldo bayu ikatamu nanu api
Pangasinan sakey dua,
duara
talo,
talora
apat,
apatira
too abong aso dalan ageo balo sikatayo anto pool
Ivatan asa dadowa tatdo apat tao vahay chito rarahan araw va-yo yaten ango apoy
Ibanag tadday dua tallu appa' tolay balay kitu dalan aggaw bagu sittam anni afi
Yogad tata addu tallu appat tolay binalay atu daddaman agaw bagu sikitam gani afuy
Gaddang antet addwa tallo appat tolay balay atu dallan aw bawu ikkanetam sanenay afuy
Tboli sotu lewu tlu fat tau gunu ohu lan kdaw lomi tekuy tedu ofih
Malayo/Indones satu,
suatu
dua tiga[20] empat orang rumah,
balai
anjing jalan hari baru kita apa,
anu
api
Daan a Habanes esa,
eka
rwa,
dwi
tĕlu,
tri
pat,
catur[21]
wwang umah asu dalan dina hañar, añar[22] kami[23] apa,
aparan
apuy,
agni
Habanes siji,
setunggal
loro,
kalih
tĕlu,
tiga[24]
papat,
sekawan
uwong,
tiyang,
priyantun[24]
omah,
griya,
dalem[24]
asu,
sĕgawon
dalan,
gili[24]
dina,
dinten[24]
anyar,
énggal[24]
awaké dhéwé,
kula panjenengan[24]
apa,
punapa[24]
gĕni,
latu,
brama[24]
Sundanes hiji dua tilu opat urang imah anjing jalan poe anyar,
enggal
arurang naon seuneu
Acehnes sa duwa lhèë peuët ureuëng rumoh,
balè,
seuëng
asèë röt uroë barô (geu)tanyoë peuë apui
Minangkabau ciek duo tigo ampek urang rumah anjiang labuah,
jalan
hari baru awak apo api
Lampunges sai khua telu pak jelema lamban kaci ranlaya khani baru kham api apui
Bugines sedi dua tellu eppa tau bola asu lalen esso baru idi aga api
Temuan satuk duak tigak empat uwang,
eang
gumah,
umah
anying,
koyok
jalan aik,
haik
bahauk kitak apak apik
Bataknes sada dua tolu opat halak jabu biang dalan ari baru hita aha api
Kelantan-Pattani so duwo tigo pak oghe ghumoh,
dumoh
anjing jale aghi baghu kito gapo api
Chamorro håcha,
maisa
hugua tulu fatfat taotao guma ga'lågu[25] chålan ha'åni nuebu[26] hita håfa guafi
Motu ta,
tamona
rua toi hani tau ruma sisia dala dina matamata ita,
ai
dahaka lahi
Māori tahi rua toru whā tangata whare kurī ara hou tāua, tātou/tātau
māua, mātou/mātau
aha ahi
Tuvaluano tasi lua tolu toko fale kuli ala,
tuu
aso fou tāua a afi
Hawayano kahi lua kolu kanaka hale 'īlio ala ao hou kākou aha ahi
Banjares asa duwa talu ampat urang rūmah hadupan heko hǎri hanyar kami apa api
Malagasi isa roa telo efatra olona trano alika lalana andro vaovao isika inona afo
Dusun iso duo tolu apat tulun walai,
lamin
tasu ralan tadau wagu tokou onu/nu tapui
Kadazan iso duvo tohu apat tuhun hamin tasu lahan tadau vagu tokou onu,
nunu
tapui
Rungus iso duvo tolu,
tolzu
apat tulun,
tulzun
valai,
valzai
tasu dalan tadau vagu tokou nunu tapui,
apui
Sungai/Tambanuo ido duo tolu opat lobuw waloi asu ralan runat wagu toko onu apui
Iban satu, sa,
siti, sigi
dua tiga empat orang,
urang
rumah ukui,
uduk
jalai hari baru kitai nama api
Malayo Sarawak satu,
sigek
dua tiga empat orang rumah asuk jalan ari baru kita apa api
Terengganu se duwe tige pak oghang ghumoh,
dumoh
anjing jalang aghi baghu kite mende, ape,
gape, nape
api
Kanayatn sa dua talu ampat urakng rumah asu' jalatn ari baru kami',
diri'
ahe api

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ John Simpson; Edmund Weiner, dagiti ed. (1989). Official Oxford English Dictionary (OED2) (Dictionary). Oxford University Press. p. 22000.
  2. ^ "The Tipuns... are certainly descended from emigrants, and I have not the least doubt but that the Amias are of similar origin; only of later date, and most probably from the Mejaco Simas [that is, Miyako-jima], a group of islands lying 110 miles to the North-east.... By all accounts the old Pilam savages, who merged into the Tipuns, were the first settlers on the plain; then came the Tipuns, and a long time afterwards the Amias. The Tipuns, for some time, acknowledged the Pilam Chief as supreme, but soon absorbed both the chieftainship and the people, in fact the only trace left of them now, is a few words peculiar to the Pilam village, one of which, makan (to eat), is pure Malay. The Amias submitted themselves to the jurisdiction of the Tipuns."
  3. ^ a b Li, Paul Jen-kuei. 2008. "Time perspective of Formosan Aborigines." In Sanchez-Mazas, Alicia ed. Past human migrations in East Asia: matching archaeology, linguistics and genetics. Taylor & Francis US.
  4. ^ Starosta, S. 1995. "A grammatical subgrouping of Formosan languages." In P. Li, Cheng-hwa Tsang, Ying-kuei Huang, Dah-an Ho, and Chiu-yu Tseng eds. Austronesian Studies Relating to Taiwan, pp. 683–726, Taipei: Institute of History and Philology, Academia Sinica.
  5. ^ "The position of Rukai is the most controversial: Tsuchida... treats it as more closely related to Tsouic languages, based on lexicostatistic evidence, while Ho... believes it to be one of the Paiwanic languages, i.e. part of my Southern group, as based on a comparison of fourteen grammatical features. In fact, Japanese anthropologists did not distinguish between Rukai, Paiwan and Puyuma in the early stage of their studies" (Li 2008: 216).
  6. ^ Ross, Malcolm. 2009. "Proto Austronesian verbal morphology: A reappraisal." In Alexander Adelaar and Andrew Pawley (eds.). Austronesian historical linguistics and culture history: a festschrift for Robert Blust. Canberra: Pacific Linguistics.
  7. ^ Chang, Henry Yungli. 2006. "Rethinking the Tsouic Subgroup Hypothesis: A Morphosyntactic Perspective." In Chang, H., Huang, L. M., Ho, D. (eds.). Streams converging into an ocean: Festschrift in honor of Professor Paul Jen-Kuei Li on his 70th birthday. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
  8. ^ Ti binulod a balikas ti Sanskrito iti "Ekasila" : ti kayat a sawen ti "Eka" ket 1, ti kayat a swenti "Sila" ket "adigi", agparang ti "princsipio" iti bitla a Sukarno
  9. ^ a b Iti inskripsion a Kedukan Bukit agparang ti numeral tlu ratus a kas tallo gasut, tlu a kas tallo, iti http://www.wordsense.eu/telu/ ti balikas a telu ket maibagbaga a tallo iti Malayo, uray no karkarna unay a maus-usar ti telu.
  10. ^ Ti binulod a balikas ti Sanskrito iti "Trisila" : ti kayat a sawen ti "Tri" ket 3, ti "Sila" ket "adigi", agparang ti "prinsipio" iti bitla ti Sukarno
  11. ^ Ti binulod a balikas ti Sanskrito: ti Pancasila ken dagiti 5 prinsipio ti sukarno a n aiplawag ditoy: Pancasila (politika), ti kayat a sawen ti "Panca" ket 5, ti kayat a sawen ti "Sila" ket "adigi", "prinsipio".
  12. ^ Ti Lapan ket ammo a pangyababaan iti Delapan.
  13. ^ Siman Widyatmanta, Adiparwa. Vol. I dan II. Cetakan Ketiga. Yogyakarta: U.P. "Spring", 1968.
  14. ^ Zoetmulder, P.J., Kamus Jawa Kuno-Indonesia. Vol. I-II. Terjemahan Darusuprapto-Sumarti Suprayitno. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama, 1995.
  15. ^ [1] Javanese alphabet, pronunciation, and language (Aksara Jawa), http://www.omniglot.com/writing/javanese.htm
  16. ^ Ti binulod a baliaks ti Sanskrito: ti kayat a sawen ti "Panca" ket 5, iti nagandagiti disc ti kanta ti Siti Nurhaliza, ti kayat a sawen ti "Pancawarna": "5 a marmaris".
  17. ^ [2]
  18. ^ Cook, Richard (1992). Peace Corps Marshall Islands: Marshallese Language Training Manual (PDF), pg. 22. Naala idi Agosto27, 2007
  19. ^ Percy Chatterton, (1975). Say It In Motu: An instant introduction to the common language of Papua. Pacific Publications. ISBN 978-0-85807-025-7
  20. ^ Iti inskripsion ti Kedukan Bukit agparang ti numeral ti Tlu ratus a kas Tallo a gasut, ti Tlu a kas Tallo, in http://www.wordsense.eu/telu/ ti baliaks a Telu ket naibagbaga kas Tallo iti Pagsasao a Malayo ken Indones ngem karkarna ti panagusar iti Telu.
  21. ^ s.v. kawan, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  22. ^ s.v. hañar, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  23. ^ s.v. kami, this could mean both first person singular and plural, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  24. ^ a b c d e f g h i Javanese English Dictionary, Stuart Robson and Singgih Wibisono, 2002
  25. ^ Manipud iti Espaniol "galgo"
  26. ^ Manipud iti Espaniol "nuevo"

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Bengtson, John D., The "Greater Austric" Hypothesis, Association for the Study of Language in Prehistory.
  • Blust, R. A. (1983). Lexical reconstruction and semantic reconstruction: the case of the Austronesian "house" words. Hawaii: R. Blust.
  • Cohen, E. M. K. (1999). Fundaments of Austronesian roots and etymology. Canberra: Pacific Linguistics. ISBN 0-85883-436-7
  • Marion, P., Liste Swadesh élargie de onze langues austronésiennes, éd. Carré de sucre, 2009
  • Pawley, A., & Ross, M. (1994). Austronesian terminologies: continuity and change. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University. ISBN 0-85883-424-3
  • Sagart, Laurent, Roger Blench, and Alicia Sanchez-Nazas (Eds.) (2004). The peopling of East Asia: Putting Together Archaeology, Linguistics and Genetics. London: RoutledgeCurzon. ISBN 0-415-32242-1.
  • Tryon, D. T., & Tsuchida, S. (1995). Comparative Austronesian dictionary: an introduction to Austronesian studies. Trends in linguistics, 10. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-012729-6
  • Wittmann, Henri (1972). "Le caractère génétiquement composite des changements phonétiques du malgache." Proceedings of the International Congress of Phonetic Sciences 7.807-10. La Haye: Mouton.
  • Wolff, John U., "Comparative Austronesian Dictionary. An Introduction to Austronesian Studies", Language, vol. 73, no. 1, pp. 145–56, Mar 1997, ISSN 0097-8507

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]