Контентге кёч

Айрымкан

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
    Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Айрымкан (магъаналары).
Уллулугъу бла дунияда тёртюнчю айрымкан болгъан Мадагаскарны спутникден этилген фотографиясы

Айрымкан неда айрыкам — тёрт джанындан да суу бла къуршаланнган эмда суудан дайым (тенгизни эм бек кёлтюрюлюуюню сагъатында да) мийик болгъан джер кесекди. Айрымканла материкледен ёлчелерини гитчеликлери бла башха боладыла (эм гитче континент болгъан Австралиядан юч къатха гитче Гренландия, майданы эм уллу айрымканнга саналады). Айрымканла бирем-бирем боладыла эмда къауумла — архипелагла боладыла.

Айрымканланы тюрлюлери

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Айрымканла, джаратылгъанлары бла эмда материклеге кёре орналгъанлары бла айырылыб таныладыла. Алай а тамал бёлюнюу, тенгиз сууда орналгъан айрымканлагъа эмда тузсуз сууда орналгъан айрымканлагъа бёлюнюудю.

География орналгъанларына кёре океанладагъы эмда тенгизледеги айрымканла — континентни (материкни), джаяу зонаны эмда океанныкъыла боладыла.

Тенгиз суу орунлада орналгъан айрымканла джаратылгъанларына кёре бёлюнедиле:

  • тамырлы магъаданладан къуралгъанла;
  • сууну (толкъунланы) аккумулятив иши къурагъан;
  • откъусладан эмда балчыкъвулкандан къуралгъанла;
  • коралладан къуралгъанла.

Майданлары 30 000 км²-ден кёб болгъан айрымканла

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Айрымканны аты Майданы (км²) Кърал
1 Гренландия 2 175 600 Дания Дания
2 Джангы Гвинея 790 000 Индонезия Индонезия эмда Папуа — Джангы Гвинея Папуа — Джангы Гвинея
3 Калимантан (Борнео) 737 500 Бруней Бруней, Индонезия Индонезия, Малайзия Малайзия
4 Мадагаскар 587 041 Мадагаскар Мадагаскар
5 Баффинни Джери 507 451 Канада Канада
6 Суматра 425 000 Индонезия Индонезия
7 Хонсю 227 414 Япония Япония
8 Уллу Британия 219 000 Уллу Британия Великобритания
9 Виктория 217 291 Канада Канада
10 Элсмир 196 236 Канада Канада
11 Сулавеси 174 600 Индонезия Индонезия
12 Къыбыла айрымкан 150 737 Джангы Зеландия Джангы Зеландия
13 Ява 126 700 Индонезия Индонезия
14 Шимал айрымкан 114 050 Джангы Зеландия Джангы Зеландия
15 Ньюфаундленд 108 860 Канада Канада
16 Куба 105 007 Куба Куба
17 Лусон 104 688 Филиппинле Филиппинле
18 Исландия 102 828 Исландия Исландия
19 Минданао 94 630 Филиппинле Филиппинле
20 Ирландия 84 406 Уллу Британия Уллу Британия эмда Ирландия Ирландия Республика
21 Хоккайдо 78 073 Япония Япония
22 Сахалин 76 400 Россия Россия
23 Гаити 74 700 Гаити Республика Гаити эмда Доминикан Республика Доминикан Республика
24 Банкс 70 028 Канада Канада
25 Шри-Ланка 65 268 Шри-Ланка Шри-Ланка
26 Тасмания 60 637 Австралия Австралия
27 Девон 55 247 Канада Канада
28 Шимал айрымкан, Джангы Джер 48 904 Россия Россия
29 От Джер 47 992 Аргентина Аргентина эмда Чили Чили
30 I Александрны Джери 43 200 АргентинаЧилиУллу Британия Антарктида
31 Аксель-Хайберг 43 178 Канада Канада
32 Мелвилл 42 149 Канада Канада
33 Саутгемптон 41 214 Канада Канада
34 Маражо 40 100 Бразилия Бразилия
35 Шпицберген 39 044 Норвегия Норвегия
36 Кюсю 36 555 Япония Япония
37 Джангы Британия 36 514 Папуа — Джангы Гвинея Папуа — Джангы Гвинея
38 Тайвань 35 801 Къытай Республика Къытай Республика
39 Хайнань 33 572 Къытай Халкъ Республика Къытай Халкъ Республика
40 Уэльсли принцни айрымканы 33 339 Канада Канада
41 Къыбыла айрымкан, Джангы Джер 33 275 Россия Россия
42 Ванкувер 31 285 Канада Канада
43 Тимор 30 777 Кюнчыгъыш Тимор Кюнчыгъыш Тимор эмда Индонезия Индонезия

Адетге кёре Австралияны гитче континентге санайдыла, алай а Австралияны айрымкан неда айрымкан-материк кибик тюшюннгенле да бардыла[1][2][3].

Россияны эм уллу айрымканлары

[тюзет | къайнакъны тюзет]
  1. Сахалин
  2. Шимал
  3. Къыбыла