Vejatz lo contengut

Pirenèus

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Infotaula de geografia fisicaPirenèus
Modifica el valor a Wikidata
{{{imatge}}}
TipeSerrada Modifica el valor a Wikidata
Autres nomsPòrts, Pirenèu
EponimPirena
Part deCencha alpina Modifica el valor a Wikidata
Localizacion
EstatEspanha, França e Andòrra Modifica el valor a Wikidata
Unitat administrativaNòva Aquitània, Occitània, Comunautat Autonòma Basca, Aragon, Navarra e Catalonha Modifica el valor a Wikidata
Limitròf ambVal de l'Èbre
Conca d'Aquitània Modifica el valor a Wikidata
Carte
Donadas
Altitud3 404 m Modifica el valor a Wikidata
Punt culminantAneto
Superfícia55 000 km²
Materialròca metamorfica, ròca magmatica e ròca sedimentària
Dimensions491 (longitud) km
Istòria
Periòdes istoricsEocèn, Paleozoïc e Mesozoïc Modifica el valor a Wikidata
Cronologia
EdatEocèn

Los Pirenèus[nt 1] (o a tòrt las Pirenèas[1]), tanben sonats popularament los Pòrts, son una cadena montanhosa entre la mar Mediterranèa (cap de Creus) e l'ocean Atlantic (golf de Gasconha), situada en Occitània (pendís nòrd), als Païses Catalans (èst), al Bascoat (oèst) e en Aragon (pendís sud).

En tèrmes d'estats, los Pirenèus separan França (pendís nòrd) e Espanha (pendís sud) e comprenon al mitan lo principat d'Andòrra. Las principalas excepcions a aquesta disposicion son formadas 1º per la Val d'Aran, una valada occitana que depend d'Espanha mas que se situa sul pendís nòrd del massís; 2º per lo vilatge catalan de Llívia qu'es una enclava espanhòla dins l'estat francés; 3º per la comarca catalana de Cerdanha situada sul pendís sud de la cadena, mas partejada entre França e Espanha.

Pirenèus centrals
Vista satellit dels Pirenèus.
Estanh dels Gorgs, en Bearn

An una longor de 425 km e una largor que generalament fa pas mai de 100 km.

Lo gentilici es pirenenc -a.

Los Pirenèus prenon los noms seguents dins las lengas dels territòris qu'ocupan: en catalan Pirineus; en aragonés Pireneu; en basc Pirinioak; en francés Pyrénées; en espanhòl Pirineos.

Segond la mitologia grèga, los Pirenèus foguèron creats per Eracles, que faguèt un clapàs per enterrar la princessa Pirena.

Principalas cimas

[modificar | Modificar lo còdi]

Qualques unas de las cimas pus importantas dels Pirenèus son, entre d'autras:

  1. Dins las lengas autoctònas:
  1. Domergue SumienL’occitan, lenga fantasmada: l’exemple de la toponimia. «[...] lei Pirenèus, au masculin, segon la primiera reïntroduccion sabenta d’aqueu nom dins lei lengas modèrnas, que comencèt tot bèu just dins un document en occitan de 1660: <als confins dels Pireneus> (Dauzat & al. 1978. 196). Pasmens lo francisme las/eras Pirenèas* s'es espandit a causa dau francés les Pyrénées que sa finala -ées sembla tau femenina. Ara lo conseu generau deis Auts Pirenèus (Hauts/Nauts Pirenèus en gascon) se sent obligat de promòure la forma Hautas Pirenèas*, en se fabricant una autenticitat factícia qu’ignora tot de l’istòria occitana dau nom (cf. Atau que’s ditz 1998. 8).»