Titoizm

Titoizm to termin określający ideologię polityczną nazwaną od jugosłowiańskiego przywódcy Josipa Broza Tity, przede wszystkim używany dla opisu "schizmy" pomiędzy Jugosławią a Związkiem Radzieckim po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to Związek Komunistów Jugosławii odmówił dalszego podporządkowywania się rozkazom płynącym z Moskwy.

Charakterystyka

Titoizm opiera się przede wszystkim na założeniu, iż w każdym kraju, przy zachowaniu podstawowych komunistycznych celów i zasad, działania polityczne i kształt ustroju muszą być dopasowane do specyficznych warunków w nich panujących. Powinno to przeważać nad dyrektywami płynącymi z zewnątrz, przedstawiającymi mechanizmy sprawdzone gdzie indziej. W czasie epoki Tito oznaczało to, iż komunistyczny cel powinien zostać osiągnięty niezależnie od (a później także w opozycji do) działań Związku Radzieckiego.

Termin ten miał początkowo znaczenie pejoratywne i został utworzony przez władze ZSRR w okresie szczególnie mocnych tarć pomiędzy oboma krajami w latach 1948-1955.

W odróżnieniu od reszty Europy Wschodniej, która zaraz po wojnie trafiła pod faktyczne władanie Stalina, Jugosławia pod mocnym przywództwem marszałka Tito, pozostała stosunkowo niezależna od Moskwy. Stało się tak również dlatego, że jugosłowiańscy partyzanci wyzwolili kraj z tylko nieznaczną pomocą Armii Czerwonej. Jugosławia była jedynym krajem na Bałkanach, który znalazł się w sowieckiej strefie wpływów i oparł się naciskom Moskwy chcącej nakłonić go do wstąpienia do Układu Warszawskiego. Państwo to pozostało "socjalistyczne, ale niepodległe" aż do czasu upadku ZSRR. Jugosławia nigdy nie zaakceptowała pełnego członkostwa w RWPG, a sam Tito otwarcie odrzucał wiele aspektów stalinizmu.

Związek Radziecki i jego państwa satelickie wobec tego oskarżały najczęściej Jugosławię o faszyzm i trockizm. Oskarżenia te były luźno osadzone w titowskich ideach samoupravljanje (samorządu) i stowarzyszeń pracy (dochody dzielone pomiędzy pracowników i zakłady pracy będące ich własnością i zakładane przez nich). Sowieci widzieli w tych pomysłach zalążki korporacjonizmu.

Propagandowe ataki, posługujące się m.in. karykaturą Tito Rzeźnik [klasy pracującej], miały na celu wskazanie go jako agenta zachodniego imperializmu. Rzeczywiście, Tito był przyjmowany na Zachodzie jako sojusznik, ale nigdy nie stracił miana komunisty. W tym czasie represjonował on opozycję, jak również te osoby, które wyrażały podziw dla Związku Radzieckiego a nawet tylko te, które podziwiały rosyjską kulturę. Wielu dysydentów trafiło do obozu karnego na wyspie Goli otok .

Tło historyczne

Początkowo Tito był ulubieńcem Stalina. W czasie nazistowskiej okupacji wojennej Tito spotykał się z władzami sowieckimi, jako przywódca lewicowych oddziałów partyzanckich. Podczas tych spotkań dyskutował na temat przyszłości Jugosławii. Po jakimś czasie stosunki przestały być tak serdeczne jak na początku, ponieważ Tito nie miał zamiaru dopuścić obcej interwencji lub wpływów. Tendencję tę kontynuował później jako uczestnik Ruchu państw niezaangażowanych.

Tito rozwścieczył Stalina m.in. poparciem dla planów bułgarskiego przywódcy Georgi Dymitrowa, który postulował połączenie tych dwóch bałkańskich krajów w celu utworzenia jednego państwa. Doprowadziło to do podpisania porozumienia o współpracy w 1947 roku w miejscowości Bled (Dymitrow nakłaniał także Rumunię do dołączenia do federacji, wyrażając swe poglądy na ten temat podczas wizyty w Bukareszcie w 1948).

Rezultaty i wpływy

Pomimo tego, że ZSRR pod przywództwem Nikity Chruszczowa i podczas procesu destalinizacji, zrewidował swój stosunek do Jugosłowian, ci nigdy nie wykazali entuzjazmu względem Związku Radzieckiego. Ten ostatni chciał tak naprawdę uzyskać wpływy w ruchu państw niezaangażowanych.

Konserwatywne podejście Leonida Breżniewa ochłodziło ponownie stosunki pomiędzy oboma krajami (choć nigdy nie pogorszyły się one tak, jak za Stalina). Jugosławia poparła czechosłowackiego przywódcę Aleksandra Dubčeka w czasie Praskiej wiosny 1968 roku, a później pielęgnowała specjalne relacje z rumuńskim prezydentem Nicolae Ceauşescu. Titoizm był odbiciem idei Dubčeka "Socjalizmu z ludzką twarzą", a Ceauşescu sprowadził na siebie sympatię Jugosłowian po tym jak odmówił wzięcia udziału w radzieckiej inwazji na Czechosłowację. Ten ostatni połączył ideę titoizmu osiągania komunizmu różnymi drogami w zależności od kraju, ale połączył to z rumuńskim nacjonalizmem i kultem wodza (przypominającym północnokoreański Dżucze) oraz swoją wersją rewolucji kulturalnej. Przypominało to albański hodżyzm i było popierane przez teoretyków narodowego bolszewizmu, takich jak Belg Jean-François Thiriart.

Ideologia Tito stała się mniej wyrazista pod presją rozmaitych jugosłowiańskich grup nacjonalistycznych i mającej miejsce w latach 70. tzw. chorwackiej wiosny (okresu działalności ruchu politycznego żądającego większych praw dla Chorwatów, jak również reform ekonomicznych i politycznych). Jednakże w kwestiach gospodarczych idee pozostawały niezmienione, przyczyniający się do stosunkowo wysokiego poziomu życia w kraju, faktycznie odizolowana od innych krajów socjalistycznych Europy Wschodniej.

Pomimo ciągłego podkreślania charakteru oficjalnej ideologii państwowej, wszystkie aspekty titoizmu zostały zrewidowane zaraz po śmierci Tity w 1980 roku. W latach 80. miał miejsce wzrost nacjonalizmu, a titoizm stał się jednym z głównych elementów tzw. Jugo-nostalgii.