Titoizm

Titoizm – termin określający ideologię polityczną nazwaną od jugosłowiańskiego przywódcy Josipa Broza Tity, przede wszystkim używany dla opisu „schizmy” pomiędzy Jugosławią a Związkiem Radzieckim po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to Komunistyczna Partia Jugosławii odmówiła dalszego podporządkowywania się rozkazom płynącym z Moskwy.

Geneza

W odróżnieniu od reszty Europy Wschodniej Jugosławia pod przywództwem marszałka Tito, pozostała stosunkowo niezależna od ZSRR. Wynikało to z faktu, że jugosłowiańscy partyzanci wyzwolili kraj z tylko nieznaczną pomocą Armii Czerwonej. Jugosławia nigdy nie zaakceptowała pełnego członkostwa w RWPG, a sam Tito otwarcie odrzucał wiele aspektów stalinizmu.

Bezpośrednią przyczyną konfliktu ze Stalinem był projekt Federacji Bałkańskiej, wypracowany wspólnie z Georgim Dymitrowem. Doprowadziło to do podpisania porozumienia o współpracy bułgarsko-jugosłowiańskiej w 1947 roku w Bled (Dymitrow podczas wizyty w Bukareszcie w 1948 nakłaniał także Rumunię do dołączenia do federacji). Stalin obawiał się, że Federacja Bałkańska mogłaby stać się przeciwwagą dla ZSRR.

Związek Radziecki i jego państwa satelickie wobec tego oskarżały najczęściej Jugosławię o faszyzm i trockizm. W titowskich ideach samoupravljanje (samorządu) Sowieci widzieli zalążki korporacjonizmu. Propagandowe ataki, posługujące się m.in. karykaturą Tito Rzeźnik [klasy pracującej], miały na celu przedstawienie go jako agenta zachodniego imperializmu. Choć jednak Tito był traktowany na Zachodzie jako sojusznik, to nigdy nie sprzestał być komunistą.

Tito odpowiedział represjami wobec zwolenników Związku Radzieckiego. Wielu dysydentów trafiło do obozu karnego na wyspie Goli otok.

Charakterystyka

Titoizm opiera się przede wszystkim na założeniu, iż w każdym kraju, przy zachowaniu podstawowych komunistycznych celów i zasad, działania polityczne i kształt ustroju muszą być dopasowane do specyficznych warunków w nich panujących. Powinno to przeważać nad dyrektywami płynącymi z zewnątrz, przedstawiającymi mechanizmy sprawdzone gdzie indziej. W czasie epoki Tito oznaczało to, iż komunistyczny cel powinien zostać osiągnięty niezależnie od (a później także w opozycji do) działań Związku Radzieckiego.

Termin ten miał początkowo znaczenie pejoratywne i został utworzony przez władze ZSRR w okresie szczególnie mocnych tarć pomiędzy oboma krajami w latach 1948–1955.

Rezultaty i wpływy

Pomimo tego, że ZSRR pod przywództwem Nikity Chruszczowa i podczas procesu destalinizacji, zrewidował swój stosunek do Jugosłowian, ci nigdy nie wykazali entuzjazmu względem Związku Radzieckiego. Ten ostatni chciał tak naprawdę uzyskać wpływy w ruchu państw niezaangażowanych.

Konserwatywne podejście Leonida Breżniewa ochłodziło ponownie stosunki pomiędzy oboma krajami (choć nigdy nie pogorszyły się one tak, jak za Stalina). Jugosławia poparła czechosłowackiego przywódcę Aleksandra Dubčeka w czasie Praskiej wiosny 1968 roku, a później pielęgnowała specjalne relacje z rumuńskim prezydentem Nicolae Ceauşescu. Titoizm był odbiciem idei Dubčeka „Socjalizmu z ludzką twarzą”, a Ceauşescu sprowadził na siebie sympatię Jugosłowian po tym jak odmówił wzięcia udziału w radzieckiej inwazji na Czechosłowację. Ten ostatni połączył ideę titoizmu osiągania komunizmu różnymi drogami w zależności od kraju, ale połączył to z rumuńskim nacjonalizmem i kultem wodza (przypominającym północnokoreański Dżucze) oraz swoją wersją rewolucji kulturalnej. Przypominało to albański hodżyzm i było popierane przez teoretyków narodowego bolszewizmu, takich jak Belg Jean-François Thiriart.

Ideologia Tito stała się mniej wyrazista pod presją rozmaitych jugosłowiańskich grup nacjonalistycznych i mającej miejsce w latach 70. tzw. chorwackiej wiosny (okresu działalności ruchu politycznego żądającego większych praw dla Chorwatów, jak również reform ekonomicznych i politycznych). Jednakże w kwestiach gospodarczych idee pozostawały niezmienione, przyczyniając się do stosunkowo wysokiego poziomu życia w kraju, faktycznie odizolowanego od innych krajów socjalistycznych Europy Wschodniej.

Pomimo ciągłego podkreślania charakteru oficjalnej ideologii państwowej, wszystkie aspekty titoizmu zostały zrewidowane zaraz po śmierci Tity w 1980 roku. W latach 80. miał miejsce wzrost nacjonalizmu, a titoizm stał się jednym z głównych elementów tzw. Jugo-nostalgii.

Zobacz też

• narodowy komunizm