Andon Zako Çajupi
 Andon Zako Çajupi (ok. 1900) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość |
albańska |
| Język |
albański |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
|
Baba Tomorri | |
.svg){kind=small}
| |
Andon Zako Çajupi (ur. 27 marca 1866 w Sheper, w Górnej Zagorii, zm. 11 lipca 1930 w Heliopolis, w Egipcie[1]) – albański pisarz i dramaturg, działacz narodowy, prawnik.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Był synem zamożnego kupca tytoniowego – Harito Çako. W wieku 15 lat przeniósł się wraz z rodziną do Egiptu, gdzie przez pięć lat uczył się w liceum św. Katarzyny, prowadzonym przez francuskich lazarystów w Aleksandrii[2]. Po ukończeniu szkoły w 1887 powrócił na krótko do rodzinnej wsi Sheper, a następnie wyjechał do Genewy. Ukończył studia na miejscowym uniwersytecie i w 1892 uzyskał doktorat z prawa[2]. W 1894 roku po śmierci żony Evgjenii powrócił do Egiptu, gdzie pracował jako adwokat. W 1898 opublikował serię artykułów poświęconą kwestii alfabetu albańskiego w wydawanym w Bukareszcie czasopisma Shqiperia[3].
W 1919 roku występując w imieniu albańskiego stowarzyszenia Vëllazëria (Braterstwo), działającego w Kairze wysłał memorandum na Konferencję Pokojową w Paryżu, domagając się w nim zachowania integralności ziem zamieszkanych przez Albańczyków. W 1920 roku założył Shoqeria e Miqve (Towarzystwo Przyjaciół), które w 1928 roku sprzeciwiło się proklamowaniu monarchii w Albanii.
Także w Genewie powstały jego pierwsze dramaty, w tym wystawiana do dzisiaj komedia Pas vdekjes (Po śmierci). W swoich utworach krytycznie oceniał zwyczaje i tradycje społeczeństwa patriarchalnego. Jest uznawany za jednego z najbardziej znanych pisarzy albańskiego Odrodzenia Narodowego (Rilindja Kombetare)[2]. Jeden z utworów – wydaną w 1908 roku tragedię Burri i dheut poświęcił postaci Skanderbega. Dramat Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër (Czternastoletni pan młody) pozostał w rękopisie i został wydany po śmierci Çajupiego[2].
W 1922 wydał antologię poezji włoskiej. Rita Petro w książce Vrima przedstawiła Çajupiego jako pioniera albańskiej poezji erotycznej[4]. Był tłumaczem bajek La Fontaine'a na język albański (ukazały się w 1921)[5].
Zmarł w Egipcie, w 1958 jego szczątki przeniesiono do Albanii. Jego imieniem nazwano działający w Korczy teatr oraz gimnazja w Tiranie i w Prisztinie. Imię Çajupiego nosi także jedna z ulic w Kamzie i w południowo-zachodniej części Tirany. W 1966 Marianthi Xhako nakręciła film dokumentalny Çajupi.
W życiu prywatnym był żonaty (żona Evgjenia zm. 1892), miał syna (Stefan)[6].
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]- Baba Tomorri (Ojciec Tomorr, Kair 1902)
- Dhjata e vjetër e shfaqur, znane też jako: Baba Musa lakuriqë (satyra)
- Burri i dheut (Boży mąż, tragedia, 1908)
- Pas vdekjes (Po śmierci, wydane pośmiertnie w 1937, komedia)
- Vepra dramaturgjike (Tirana, 2001)
- Vepra letrare : Baba Tomorri; Poezi të ndryshme; Baba Musa lakuriq... etj. (Tirana, 2001)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History.. I.B. Tauris: 2013, s. 69. ISBN 978-1-78076-431-3.
- ↑ a b c d Fjalor Enciklopedik Shqiptar, vol. 1. Tirana: 2008, s. 370-372. (alb.).
- ↑ Tomor Osmani. Shtypi shqiptar për njësimin e alfabetit të shqipes (1888-1908). „Studime Filologjike”. 1-2, s. 66, 2009.
- ↑ Penisi i Andon Zako Çajupi apo Vrima e Rita Petros?
- ↑ Perkujtojme rilindasin Andon Zako Cajupi. = 2019-10-07 [online], gazetavatra.com (alb.).
- ↑ Josif Papagjoni: Enciklopedi. Teatri & Kinematografia Shqiptare. Tirana: Toena, 2009, s. 47-48. ISBN 978-99943-1-456-0. (alb.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History.. I.B. Tauris: 2013, s. 69. ISBN 978-1-78076-431-3.
- Gjergji Zheji: Andon Zako-Çajupi: Jeta dhe veprat. Tirana: 1969. (alb.).
- Andon Zako Cajupi. = 2021-09-07 [online], albanianliterature.net [zarchiwizowane z adresu 2015-07-17] (alb.).