Chwaliszewo (Poznań)
![Ziemia](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/20px-Geographylogo.svg.png)
Historyczna część i obszar SIM Poznania | |||
![]() Ulica Chwaliszewo | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Miasto | |||
Data założenia |
18 sierpnia 1444[1] | ||
W granicach Poznania | |||
Położenie na mapie Poznania ![]() | |||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego ![]() | |||
![]() |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/19080218_posen_walischeibrucke.jpg/240px-19080218_posen_walischeibrucke.jpg)
Chwaliszewo – część Poznania i jednocześnie jednostka obszarowa Systemu Informacji Miejskiej (SIM)[4], leżąca między Wartą a Garbarami, w obrębie osiedla samorządowego Stare Miasto. W latach 1444[1]–1800[2] stanowiło odrębne miasto. Miasto będące własnością kapituły katedralnej poznańskiej, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[5]. Niegdyś osobna wyspa na rzece Warcie. Nazywane również Poznańską Wenecją[6]. W 2008 uznane zostało przez prezydenta RP, w ramach historycznego zespołu miasta Poznania, jako pomnik historii.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Etymologia nazwy nie jest jasna. Może oznaczać własność Chwalisza[7]. Legendy mówią o jednym z pierwszych mieszkańców, kalekim krawcu imieniem Chwaliszewa. Inne przekazy wywodzą nazwę od drogi do katedry, gdzie chwali się Boga. Znana była też historyczna rodzina szlachecka Chwaliszewskich[8].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Według Systemu Informacji Miejskiej granice jednostki obszarowej SIM Chwaliszewo wytyczone są od wschodu: rzeką Wartą, od południa i zachodu: starym korytem Warty przecinając plac Międzymoście i ulicę Estkowskiego z powrotem do Warty[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/F.Corvinus_Poznan_Map_1856_%28Chwaliszewo%2C_Warta%29.jpg/240px-F.Corvinus_Poznan_Map_1856_%28Chwaliszewo%2C_Warta%29.jpg)
Chwaliszewo (wówczas nazywane Groblą Kapitulną[1][9]) powstało jako osada na grobli kapitulnej, będącej jedyną drogą łączącą Ostrów Tumski z lewobrzeżnym Poznaniem[9] w XV wieku. W 1444 roku przedstawiciele osady i kapituły poznańskiej niemal w miejscowości Wielki Waradyn otrzymali od króla Władysława przywilej lokacyjny[1]. Powstało miasteczko liczące około 100 mieszkańców i będące własnością kapituły poznańskiej, lokowane na prawie magdeburskim[1]. Miasto miało swoje władze: wójta, radę, burmistrza i ich siedzibę ratusz, wybudowany przy głównej ulicy. W czasie wojny trzynastoletniej Chwaliszewo wystawiło w 1458 roku 4 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[10].
Pierwszym kościołem parafialnym dla miasta była stojąca na Zagórzu świątynia pod wezwaniem św. Mikołaja[9]. Służyła ona nie tylko wiernym z Chwaliszewa, ale także Ostrówka, czy mieszkańcom wsi Piotrowo i Berdychowo[9]. Od drugiej połowy XV wieku, po pożarach tejże świątyni mieszkańcy zaczęli skupiać się wokół kościoła św. Barbary, stojącego przy moście łączącym groblę z Ostrowem Tumskim[11]. Przy kościele św. Barbary w 1496 roku wybudowano szpital, pod tym samym wezwaniem[11]. W aktach z 1509 roku pojawiają się wzmianki na temat drugiego kościoła pod wezwaniem św. Wawrzyńca, który wraz ze szpitalem stał naprzeciwko kościoła św. Barbary[11].
Chwaliszewo posiadało własne cechy (13 cechów w XVI wieku[11]) oraz dwa terminy rocznych jarmarków: po dniu św. Mikołaja oraz po uroczystości świętych Apostołów Piotra i Pawła[9]. Dzięki temu chwaliszewscy rzemieślnicy stanowili silną konkurencję dla poznańskich wytwórców. Ponadto dochodziło do sporów o wykorzystanie Warty.
cech | Poznań | Chwaliszewo |
---|---|---|
kuśnierzy | 32 rzemieślników | 15 rzemieślników |
szewców | 44 rzemieślników | 11 rzemieślników |
krawców | 45 rzemieślników | 8 rzemieślników |
piekarzy | 16 rzemieślników | 11 rzemieślników |
- Osobny artykuł:
W 1569 większa część drewnianych zabudowań spłonęła podczas wielkiego pożaru.
Miasto położone było w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[12].
W 1793 liczyło 105 domów mieszczan[13]. Jako odrębne miasto przetrwało do 28 czerwca 1800 roku[3], kiedy to decyzją władz pruskich włączone zostało do miasta Poznania[2]. Liczyło wtedy 1433 mieszkańców[14]. Nowej dzielnicy Poznania nadano niemiecką nazwę Wallischei. Początek upadku znaczenia Chwaliszewa można odnotować w 1803 roku, kiedy to ratusz chwaliszewski został zamieniony w lazaret[3].
Rząd pruski uznał za zbędne i zabronił remontować podupadające świątynie św. Barbary i św.Wawrzyńca wraz ze szpitalami[11], a także kościół św. Mikołaja na Zagórzu[15]. W 1805[15] Biskup Ignacy Antoni Raczyński zlecił więc rozbiórkę budynków[11][15]. Od tego czasu kościołem parafialnym dla mieszkańców stała się katedra[11].
W 1807 na terenie Chwaliszewa urodził się Karol Libelt. W 1843 miał tu miejsce incydent z carem rosyjskim, nazywany Wystrzałem na Chwaliszewie (podejrzewano zamach lub spisek)[16]. W 1846, na nieistniejącym już Moście Chwaliszewskim doszło do jednej z nielicznych potyczek podczas powstania 1846 roku. W tym samym roku rozwiązał się ostatni cech z Chwaliszewa – cech szewców[3]. W 1878 dzielnica zyskała połączenie z resztą lewobrzeżnego miasta za pomocą nowego żelaznego mostu[3]. 8 sierpnia 1880 Chwaliszewo z innymi dzielnicami połączył tramwaj konny[3].
W 1914 na Chwaliszewie urodził się Edmund Sobkowiak bokser poznańskiej Warty, olimpijczyk i wicemistrz Europy oraz powstaniec warszawski.
W okresie międzywojennym funkcjonowało tutaj najwięcej w Poznaniu wytwórni tytoniowych[17]. W latach 20. XX wieku zniknęły też pozostałości jedynego na wyspie chwaliszewskiej ostańca wyższego poziomu terasowego Warty (około 60 m n.p.m.). Ziemia ze wzgórza zlokalizowanego w północnej części Chwaliszewa (około 3000 m³) została zużyta w celu podwyższenia poziomu chwaliszewskich ulic[18].
Dzielnica została zniszczona w dużym stopniu podczas walk w 1945. Odbudowane potem kamienice nawiązują do starej zabudowy. W pierwszej połowie lat 50. XX wieku, w Pracowni Staromiejskiej powstał plan zagospodarowania Chwaliszewa, który zakładał m.in. realizację rynku w centrum dzielnicy, pomiędzy ul. Chwaliszewo i Wenecjańską, a także zabudowę kamieniczkami nabrzeży starego koryta Warty[19]. Niestety plany te nie zostały zrealizowane. Znaczący wpływ na wygląd dzielnicy miała budowa nowego koryta Warty oraz zasypanie starego wraz z rozbiórką mostu. W latach 70. XX wieku w północnej części wybudowano nowy ciąg komunikacyjny zwany potocznie Trasą Chwaliszewską, łączący Aleje Niepodległości z Rondem Śródka. Nowa trasa przejęła główny ruch samochodowy i tramwajowy na linii wschód-zachód w centrum miasta, przez co główna ulica Chwaliszewa straciła swoje wielowiekowe znaczenie. W tym samym okresie utworzono nową parafię pw. Wszystkich Świętych przy dawnym kościele protestanckim przy ul. Grobli.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Mazurek_D%C4%85browskiego_Chwaliszewo_Pozna%C5%84.jpg/240px-Mazurek_D%C4%85browskiego_Chwaliszewo_Pozna%C5%84.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Krzy%C5%BC_Chwaliszewo.jpg/140px-Krzy%C5%BC_Chwaliszewo.jpg)
Od pierwszych lat XXI w., po okresie zastoju, Chwaliszewo przechodzi stopniową rewitalizację. Duże nadzieje wiąże się z przebiegającym tędy turystyczno-historycznym Traktem Królewsko-Cesarskim oraz z rozpoczętej w 2008 budowie przy ul. Tylne Chwaliszewo (Nowe Chwaliszewo), pomiędzy starym i nowym korytem Warty, nowoczesnych i nawiązujących architektonicznie do zabudowy historycznej luksusowych kompleksów mieszkalno-usługowych. Do pełnego zagospodarowania pozostaje jeszcze stare koryto oraz obecne nabrzeża Warty, wraz z Półwyspem (Cyplem) Chwaliszewskim, gdzie planowany jest nadrzeczny park i port rekreacjny[20][21]. W 2008 roku Chwaliszewo zostało uznane pomnikiem historii Polski[22]. W 2009 roku zostało utworzone stowarzyszenie "Chwaliszewo", którego głównym celem – pro publico bono – jest wspieranie rewitalizacji oraz promocja tej historycznej dzielnicy[23].
Pierwszy stos w Polsce
[edytuj | edytuj kod]W 1511 władze Chwaliszewa, po raz pierwszy w Polsce, spaliły na stosie kobietę oskarżoną o bycie czarownicą. Kobietę podejrzewano, że czarami zniszczyła piwo z browarów[24][25]. Miała zniszczyć „sześć warzelni piwa i zaszkodzić wielu ludziom”[26].
W 2014 Ewa Łowżył zaproponowała upamiętnienie spalonej kobiety pomnikiem. Dotąd nie zebrano na ten cel środków. W październiku 2016 odbył się natomiast koncert zatytułowany Pieśni Czarownicy z Chwaliszewa[27].
Wypadek orszaku cara Mikołaja I
[edytuj | edytuj kod]19 września 1843 przez Poznań przejeżdżał car rosyjski Mikołaj I, który wyjątkowo nie lubił tego miasta, z uwagi na przychylne traktowanie przez tutejszą społeczność uchodźców politycznych z zaboru rosyjskiego. Ostentacyjnie nie zamierzał wysiąść z powozu, nawet podczas przeprzęgania koni na Rybakach, mimo że na spotkanie wyszedł nadburmistrz prowincji Moritz Beurmann. Podczas przejazdu przez Chwaliszewo, niedaleko mostu na Warcie, jeden z powozów kancelaryjnych uległ awarii i stoczył się w głęboki rynsztok. Na skutek silnego uderzenia przypadkowo wypaliła strzelba siedzącego z tyłu kozaka. Car zasugerował, że był to zamach na jego osobę, czego nie potwierdziło skrupulatne, pruskie śledztwo. Żeby zażegnać konflikt wydalono jednak z Poznańskiego wielu działaczy politycznych, chroniących się na tym terenie[28].
Najważniejsze instytucje
[edytuj | edytuj kod]- Okręgowa Izba Radców Prawnych
- Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (Oddział Higieny Komunalnej i Oddz. Higieny Szkolnej)
- Zakład Opieki Zdrowotnej Chirurgia Endoskopowa
- Biblioteka Raczyńskich. Filia nr 11 ul. Chwaliszewo 17/23 (35 tys. woluminów)[29]
Ulice
[edytuj | edytuj kod]Ulica | długość |
---|---|
Ciasna | 38 m[30] |
Chwaliszewo | 296 m[30] |
Czartoria | 202 m[30] |
Nowa Sienna | 95 m[31] |
Tylne Chwaliszewo | 136 m[30] |
Wenecjańska | 224 m[30] |
Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]Przez obszar Chwaliszewa przebiegają linie tramwajowe oraz autobusowe na zlecenie ZTM. Według stanu na 15 listopada 2021 roku[32][33][34] są to następujące połączenia:
- Linie tramwajowe dzienne
- Linie tramwajowe nocne
- Linie autobusowe dzienne
- Linie autobusowe nocne (wszystkie przystanki nie będące końcowymi traktowane są jako na żądanie)
- 211 Garbary PKM ↔ Starołęka PKM (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary)
- 213 Dębiec PKM ↔ Mogileńska
- 220 Garbary PKM ↔ Spławie (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary)
- 221 Sypniewo (przystanek „Wielka” przy ulicy Garbary; wybrane kursy do przystanku „Rondo Minikowo”)
- 223 Kacza ↔ Zieliniec (wybrane kursy do pętli „Mogileńska”)
- 231 Poznań Główny ↔ Unii Lubelskiej (kursuje wyłącznie w noce ndz. – pon. i pon. – wt.)
- Linie autobusowe podmiejskie
- 911 Biedrusko/Park ↔ Rondo Śródka
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Złoty Krzyż, zwany krzyżem chwaliszewskim – krucyfiks w obecnej formie pochodzący z 1945 roku, stojący w miejscu dawnego przyczółka Mostu Chwaliszewskiego.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 8-10, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552.
- ↑ a b c Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 21, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552.
- ↑ a b c d e f Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 100-137, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552.
- ↑ a b https://web.archive.org/web/20170922004858/http://zdm.poznan.pl/content/pliki/mapa_jed_obsz.jpg Mapa jednostek obszarowych Systemu Informacji Miejskiej Poznania
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 246.
- ↑ Jan Kaczmarek , Chwaliszewo. Poznańska Wenecja, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2011, ISBN 978-83-7768-012-4, OCLC 803906775 .
- ↑ red. Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, tom 1, PWN, Warszawa-Poznań, 1988, s.30, ISBN 83-01-08194-5
- ↑ Jacek Y. Łuczak, Spacerownik Poznański, Biblioteka Gazety Wyborczej, Agora, Warszawa, 2013, s.27, ISBN 978-83-268-0055-9
- ↑ a b c d e Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 11, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552.
- ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
- ↑ a b c d e f g h Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 12, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Wielkopolska t. I, Warszawa 1883, s. 47.
- ↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s.227
- ↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s.233
- ↑ a b c Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, s. 76, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552.
- ↑ Zamach na cara w Poznaniu? • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl, 25 lipca 2011 [dostęp 2022-09-03] (pol.).
- ↑ Zbigniew Kopeć , Poznań między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918–1939, Łódź: Księży Młyn, 2013, s. 87, ISBN 978-83-7729-030-9, OCLC 891282668 .
- ↑ Alfred Kaniecki, Wpływ antropopresji na przemiany środowiskowe w dolinie Warty w Poznaniu, w: Landform Analysis, vol. 24/2013, s.28
- ↑ Projekt – Miasto. Wspomnienia poznańskich architektów 1945-2005, Henryk Marcinkowski i inni, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2013, s. 65, ISBN 978-83-7768-069-8, OCLC 871701842 .
- ↑ Poznań postawi na port
- ↑ W Poznaniu zaświeci latarnia morska?
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, z dnia 28.11.2008, w sprawie uznania za pomnik historii "Poznań – historyczny zespół miasta" (Dz.U. z 2008 r. nr 219, poz. 1401)
- ↑ Stowarzyszenie Chwaliszewo. [dostęp 2022-01-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-09)].
- ↑ Joanna Adamczyk Czary i magia w praktyce sądów kościelnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu (XV–połowa XVI wieku) w: Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice. Konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego, red. Maria Koczerska, Warszawa: DiG 2007, s. 230
- ↑ Dariusz Mikiłła Historia prawa na ziemiach polskich, wyd. Towarzystwo Wspierania Nauki Glob, 1995, ISBN 978-83-904818-0-7, s.177
- ↑ Alfred Kaniecki Poznań. Dzieje miasta wodą pisane, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, Tom 36, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2004, ISBN 978-83-7063-376-9, s. 336
- ↑ Paulina Rezmer, Zaśpiewają pieśń czarownicy z Chwaliszewa, w: Głos Wielkopolski, 27.10.2016, s.5
- ↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s.272-273
- ↑ Filie – informacje szczegółowe
- ↑ a b c d e Zarząd Dróg Miejskich: Spis dróg publicznych w administracji ZDM w formacie Excel. [dostęp 2013-07-16]. (pol.).
- ↑ Ulica utworzona we wrześniu 2013 (wybrukowana kostką granitową, po uprzednim wytyczeniu geodezyjnym), w miejscu istniejącej przed wojną ul. Bednarskiej.
- ↑ Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Mapa sieci tramwajowej [PDF] [online], ztm.poznan.pl, 15 listopada 2021 [dostęp 2021-11-29] (pol. • ang.).
- ↑ Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Mapa sieci połączeń ZTM Poznań [PDF] [online], ztm.poznan.pl, 15 listopada 2021 [dostęp 2021-11-29] (pol. • ang.).
- ↑ Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Mapa sieci połączeń nocnych ZTM Poznań [online], ztm.poznan.pl, 15 listopada 2021 [dostęp 2021-11-29] (pol. • ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Anna Pawlaczak. Chwaliszewo – Najstarsze przywileje Chwaliszewa. „Kronika Miasta Poznania”. 1/1995, 1995. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. ISSN 0137-3552.