Przejdź do zawartości

Czortków

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czortków
Чортків
Ilustracja
Panorama miasta
Herb Flaga
Herb flaga Czortkowa
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

czortkowski

Hromada

Czortków

Prawa miejskie

1522

Powierzchnia

30 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


28 583[1]

Nr kierunkowy

+380-3552

Kod pocztowy

48500, 48505

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Czortków”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Czortków”
Ziemia49°00′N 25°46′E/49,000000 25,766667
Strona internetowa
Galeria: cerkwie
Czortków. Cerkiew Wniebowstąpienia
Czortków. Cerkiew Św. Pokrowy
Czortków. Cerkiew Św. Pokrowy
Cerkiew Św. Pokrowy
Czortków. Cerkiew Zaśnięcia (uspieńska)
Czortków. Dzwonnica cerkwi uspieńskiej
Galeria: kościół
Kościół św. Stanisława
Czortków. Kościół pw. św. Stanisława
Czortków. Kościół pw. św. Stanisława
Czortków. Kościół pw. św. Stanisława
Galeria:synagoga
Czortków. Synagoga
Czortków. Synagoga
Czortków. Synagoga
Czortków. Synagoga
Czortków. Synagoga
Czortków. Synagoga
Czortków. Synagoga
Synagoga
Synagoga
Galeria: zamek, inne
Zamek w Czortkowie
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Czortków. Zamek
Ruiny zamku w Czortkowie
Czortków.Jatki
Czortków.Jatki
Czortków. Targ
Pałac
Herb Czortkowa z okresu II Rzeczypospolitej
Położenie na mapie województwo tarnopolskiego w roku 1939
Miasto (zamek, stary kościół ok. 1865 r.
Schemat zamku w Czortkowie

Czortków (ukr. Чортків, Czortkiw) – miasto (w 2013[2]– 2020 wydzielone z rejonu) na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu czortkowskiego i hromady Czortków.

Czortków leży nad Seretem.

Mały przemysł spożywczy i odzieżowy.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
1941, 1/2 lipca w nocy NKWD zamordowało 8 dominikanów (Anatola Znamirowskiego, Andrzeja Bojakowskiego, Jacka Misiutę, Justyna Spyrłaka, Hieronima Longawę, Reginalda Czerwonka, Metodego Iwanuszczowa i Józefa Wincentowicza), w ich siedzibach w mieście i poza miastem, nad przepływającym w pobliżu Seretem,
1941, 6 lipca – pogrom Żydów,
1942 – utworzone getto w Czortkowie i zagłada Żydów przez nowego okupanta, Niemców[8],
1944, 23 marca – wkroczenie Armii Czerwonej. Tymczasowe ulokowanie do 1947 roku w mieście władz obwodu tarnopolskiego,

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
  • Ruiny zamku w Czortkowie, dokładnie w Wygnance z początku XVII wieku.
  • dominikański kościół pw. św. Stanisława. Pierwszy kościół wybudowano wraz z klasztorem oo. dominikanów w 1619 r. Jego fundatorem był Stanisław Golski, który po śmierci został pochowany w krypcie kościoła. Świątynię odwiedzali polscy królowie, m.in. Jan II Kazimierz czy Jan III Sobieski. Obecny kościół został wybudowany w 1918 r., w stylu gotyku nadwiślańskiego, według projektu polskiego architekta Jana Sas-Zubrzyckiego, autorami figur świętych byli Czesław Stowp i Damian Stankiewicz. W 1941 r. Sowieci uciekając na wschód podpalili kościół i klasztor, rujnując budowlę. Po zakończeniu II wojny światowej i wyjeździe Polaków z tutejszych ziem władza sowiecka zamknęła kościół i urządziła w nim magazyn nawozów sztucznych, a znajdujące się w nim cenne organy drezdeńskie zostały zniszczone. Ojcom dominikanom kościół został oddany w stanie ruiny w 1989. Pierwszym proboszczem został pochodzący z Czortkowa o. Reginald Wiśniewski. W kościele do końca II wojny światowej znajdował się uważany za cudowny obraz Matki Boskiej Czortkowskiej. Od zniszczenia uchronili go byli polscy parafianie, którzy po przymusowym wysiedleniu przewieźli obraz w nowe granice Polski, a w latach 80. XX wieku złożyli w warszawskim kościele pw. św. Jacka, gdzie znajduje się po dziś dzień. Obecnie w czortkowskim kościele znajduje się koronowana kopia obrazu;
  • cerkiew greckokatolicka pw. Wniebowstąpienia z XVI w., podobnie jak zamek, w dawnej wsi Wygnanka z dzwonnicą z XVII wieku;
  • cerkiew Zaśnięcia (uspieńska)[12];
  • cerkiew Św. Pokrowy (dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie cerkiew prawosławna, UAKP) z początku XX w., podobnie jak zamek, w dawnej wsi Wygnanka[13];
  • stary ratusz miejski z czworokątną oryginalną wieżą wybudowaną w latach 1905–1908, prace nad budową ratusza ostatecznie zakończono w 1924 roku. Na wieży znajduje się zegar wykonany na polecenie polskich władz samorządowych w Szwajcarii (w Bernie) w firmie „Aoasta”;
  • nowy ratusz miejski;
  • stary katolicki (polski) cmentarz z licznymi nagrobkami (zachowany, lecz w znacznym stopniu zdewastowany), mauzoleum i katakumby polskich ofiar egzekucji ukraińskich z lat 1918–1919. Spoczywają tam prochy polskich obrońców Czortkowa z okresu walk polsko-ukraińskich, m.in. młodzi Polacy 16-, 17-letni gimnazjaliści;
  • nowa synagoga z XX w. w stylu mauretańskiego neogotyku.
pomniki, muzea
  • współczesny pomnik Tarasa Szewczenki i muzeum;
  • współczesny pomnik Petra Chamczuka;
  • rejonowe muzeum krajoznawcze.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
  • 1901 – 4551[potrzebny przypis] mieszkańców, w tym 427 rzymskich katolików, 889 grekokatolików, 2209 izraelitów, 1 ormianin, 2 ewangelistów[14].
  • 1921 – 5191 mieszkańców.
  • 1931 – 19 000 mieszkańców, w tym 46,4% Polaków, 22,8% Ukraińców, 30% Żydów.
  • 1959 – 60% Ukraińców, 25% Rosjan, 3% Polaków, 2% Żydów.
  • 1991 – 28 000 mieszkańców.
  • 2001 – 29 075 mieszkańców, 90% Ukraińców.
  • 2012 – 29 500 mieszkańców[15].

W przeszłości miasto było głównie zamieszkane przez Polaków, Rusinów – następnie Ukraińców oraz Żydów. W 1941 r. na skutek wydarzeń wojennych ludność żydowska wzrosła do ok. 8 tys., tworząc liczący się w ich środowisku ośrodek chasydzki skupiony wokół potomków cadyka Dawida Mojżesza (zm. 1900). Obecnie miasto jest zamieszkane głównie przez Ukraińców oraz przez – niegdyś całkowicie nieobecną – mniejszość rosyjską, osiedloną w czasach radzieckich.

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Czortków jest siedzibą greckokatolickiej eparchii buczackiej.

W czasach II RP siedzibę miał tu klub piłkarski Czortkowia Czortków.

Ludzie związani z miastem

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Czortkowem.

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (niosący pomoc Żydom w Czortkowie)

[edytuj | edytuj kod]

Na polskiej liście Sprawiedliwych:

  • Julia Banko (Czulemba)[24]
  • Andrzej i Aniela Dobruccy oraz Ewa Mikusz z d. Dobrucka[25][26]
  • Józefa Henhen[27]
  • Eugeniusz i Rozalia Kałuscy[28]
  • Wiktor i Józefa Kotowiczowie[29]
  • prof. Mossiczy z żoną (IN) oraz mężczyzna o nazwisku Trunkwalter[30]
  • Stefan Lintner[31]
  • Katarzyna Pałys i jej córka Janina[32]
  • Leopold Papierkowski[33]
  • Jan i Olga Pauterowie[34]
  • Maria Rosenzweig z d. Błyszczuk[35][36]
  • Zygmunt i Lucyna Zdziejowscy[37]

Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:

Współpraca zagraniczna

[edytuj | edytuj kod]
Miasto Państwo Data podpisania umowy
Leżajsk  Polska ?
Dobrodzień  Polska 26.06.2004
gmina Dobrodzień  Polska 26.06.2004
Zawadzkie  Polska ?

Pobliskie miejscowości

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Чисельність населення (за оцінкою) на 1 вересня 2019 року // Головне управління статистики у Тернопільській області.
  2. Постанова Верховної Ради України від 19 вересня 2013 року № 609-VII «Про віднесення міста Чортків Чортківського району Тернопільської області до категорії міст обласного значення»
  3. Karta Podola, znaczney [!] Części Wołynia, płynienie Dniestru od Uścia, aż do Chocima y Ładowa, Bogu od swego zrzodła, aż do Ładyczyna, Pogranicze Mołdawy, Woiewodztw [!] Bełzkiego, Ruskiego, Kiiowskiego [!] y Bracławskiego.
  4. Wodociągi miejskie w Czortkowie. „Nowości Illustrowane”. Nr 6, s. 6, 10 lutego 1906. 
  5. Dz.U. z 1929 r. nr 87, poz. 656
  6. Główny Urząd Statystyczny, Statystyka Polski, Seria C, z.78 Drugi powszechny spis ludności z 9.XII.1931 Województwo tarnopolskie, tabela 12 s. 33 wersja elektroniczna. Statystyka wyznań wykazuje 8829 osób wyznania rzymskokatolickiego, 5732 mojżeszowego i 4327 greckokatolickiego, tamże tabela 11.
  7. Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, GKBZPNP-IPN, 10 czerwca 1996, 62–64; 133–134, ISBN 83-903356-6-2.
  8. Marta Goren (ur. Winter w 1935) o swoim życiu w Czortkowie, Warszawie i Palestynie/Izraelu - Relacje, wspomnienia - Społeczność żydowska przed 1989 - Czortków - Wirtualny Sztetl (archive.is)
  9. Wołodymyr Dobrianski, «Чортківська офензива» та домініканський костел святого Станіслава у Чорткові: дослідження свідчень 100-річної давнини // Бережани та Бережанщина в період «Чортківської офензиви»: події, особистості, пам’ять, Бережани, 2019, 39–48 s.
  10. Wołodymyr Dobrianski, Чортківський костел святого Станіслава і домініканський монастир: становлення та Перша світова війна // Землі Опілля в історико-культурному розвитку України. Доля історико-архітектурної спадщини західноукраїнських земель у часи Першої світової війни та революційних подій 1917–1921 рр. Тези доповідей і повідомлень VI Всеукраїнської наукової конференції. 18.10.2018 r. / Надія Волинець, Володимир Парацій, Бережани, 2018, 25–27 s.
  11. У Чорткові на Тернопільщині від ракетної атаки зруйновані три навчальних заклади // Укрінформ, 13.6.2022.
  12. Карти Google.
  13. cerkiew Św. Pokrowy na mapie google.
  14. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1901. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1901, s. 359.
  15. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року, Київ: Державний комітет статистики України, 2013, s. 96.
  16. Roman Banach [online], 1944.pl [dostęp 2020-01-24].
  17. Listy z kraju. Czortków. „Kurjer Lwowski”. 502, s. 6, 27 października 1909.
  18. Henryk Kopia, Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie, Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 45.
  19. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Juljusza Słowackiego w Czortkowie za rok szkolny 1927-1928. Czortków, 1928, s. 12, 42.
  20. Arie Wolf. Pan Dyrektor Matuszewski – pamięci wybitnego pedagoga – polonisty.
  21. Kronika.Kurjer Lwowski”. ?, s. 4, 10 września 1913.
  22. Kronika, „Nowa Reforma”, 11 listopada 1896, s. 2.
  23. Jadwiga Kowalska. Niemożliwe stało si możliwym! (Zabytkowy kościół w Zbarażu uratowany).
  24. Banko Julia (Czulemba). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  25. Dobrucki Andrzej & Dobrucka Aniela ; Daughter: Mikusz Ewa (Dobrucka). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  26. Historia pomocy - Rodzina Dobruckich. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-05-29]. (pol.).
  27. Henhen Józefa. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  28. Kałuska Rozalia ; Godchild: Kałuski Eugeniusz. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  29. Kotowicz Wiktor & Józefa. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  30. Mossiczy First name unknown. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  31. Lintner Stefan. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  32. Pałys Katarzyna (Bielawska); Daughter: Łuska Janina (Pałys). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  33. Papierkowski Anatol. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  34. Pauter Jan & Olga (Opacka). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  35. Rosenzweig Maria (Błyszczuk). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  36. Historia pomocy - Rosenzweig Maria. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-05-29]. (pol.).
  37. Zdziejowski Zygmunt & Zdziejowska Lucyna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  38. Aksenchuk Yevstakhi & Anna ; Son: Bogdan. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  39. АКСЕНЧУК ЄВСТАХІЙ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-05-29]. (ukr.).
  40. АКСЕНЧУК ГАННА. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-05-29]. (ukr.).
  41. АКСЕНЧУК БОГДАН. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-05-29]. (ukr.).
  42. Sekreta Anna ; Son: Rudolf ; Daughter: Josefa. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-29]. (ang.).
  43. СЕКРЕТА ГАННА. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-05-29]. (ukr.).
  44. СЕКРЕТА ЙОСЕФА. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-05-29]. (ukr.).
  45. СЕКРЕТА РУДОЛЬФ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-05-29]. (ukr.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]