Ed Harris

Ed Harris

Ed Harris (2017)
Imię i nazwisko	Edward Allen Harris
Data i miejsce urodzenia	28 listopada 1950 Englewood
Zawód	aktor, reżyser, producent filmowy, scenarzysta
Współmałżonek	Amy Madigan (od 1983)
Lata aktywności	od 1976

Ed Harris, właśc. Edward Allen Harris (ur. 28 listopada 1950 w Englewood) – amerykański aktor, reżyser, producent filmowy i scenarzysta.

Role w filmach Apollo 13 (1995), Truman Show (1998), Pollock (2000) i Godziny (2002) przyniosły mu uznanie krytyki i nominacje do Oscara.

13 marca 2015 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 6712 Hollywood Boulevard.

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w Englewood w stanie New Jersey jako syn Margaret (z domu Sholl), agentki biura podróży, i Roberta L. „Boba” Harrisa (1922-2014), który śpiewał z chórem Freda Waringa i pracował w księgarni Art Institute of Chicago. Wychowywał się rodzinie klasy średniej prezbiterian w Tenafly w New Jersey z dwoma braćmi – Paulem i Robertem. W 1969 roku ukończył Tenafly High School, gdzie grał w drużynie futbolowej, pełniąc funkcję kapitana drużyny w swoim ostatnim roku. Trenował lekkoatletykę na Uniwersytecie Columbia. W 1971 wraz z rodziną przeniósł się do Nowego Meksyku, odkrywając zainteresowanie aktorstwem w różnych sztukach teatralnych. Studiował dramat na University of Oklahoma. Po kilku udanych rolach w lokalnych teatrach, przeprowadził się do Los Angeles i zapisał się do California Institute of the Arts, gdzie spędził dwa lata i ukończył z tytułem licencjata sztuk pięknych w 1975 roku.

Kariera

W Pasadena Repertory Theatre grał w światowej premierze sztuki Thomasa Rickmana Baalam w The Hotel Carver w Pasadena (1975) i w spektaklu Kingdom of Earth Tennessee Williamsa w West Coast (1976) w roli Lota. Pojawił się po raz pierwszy na Off-Broadwayu jako Eddie w przedstawieniu Chora miłość (Fool for Love) w Circle Repertory Theatre (1983), a na Broadwayu debiutował jako Fred Small w widowisku Kamienie szlachetne (Precious Sons) w Longacre Theatre (1986). Rola Eddiego w produkcji off-Broadwayowskiej Fool for Love Sama Sheparda w 1984 przyniosła mu nagrodę Obie, a w 1995 za rolę Cartera w spektaklu Simpatico Sama Sheparda z Beverly D’Angelo zdobył nagrodę Lucille Lortel.

Karierę ekranową rozpoczął pod koniec lat 70. w dreszczowcu medycznym Michaela Crichtona Śpiączka (Coma, 1978) z Michaelem Douglasem i dramacie Granica (Borderline, 1980) u boku Charlesa Bronsona. Jednak pierwszym dużym filmowym występem była kreacja Williama „Billy’ego” Davisa, króla renesansowej trupy motocyklowej (rola wzorowana na królu Arturze) w filmie fantastycznonaukowym George’a A. Romero Rycerze na motorach (Knightriders, 1981). W dramacie Agnieszki Holland Zabić księdza (To Kill a Priest, 1988) wcielił się w postać oficera SB, który dostaje zadanie zlikwidowania duchownego. Współpracę z polską reżyserką Harris kontynuował w późniejszych latach występując w jej kolejnych filmach: Trzeci cud (The Third Miracle, 1999) i Kopia mistrza (Copying Beethoven, 2006), gdzie zagrał Ludwiga van Beethovena.

Pierwszą nominację do Oscara otrzymał w 1995 za drugoplanową rolę zarządzającego kosmiczną operacją dyrektora NASA – Gene’a Kranza w dramacie Rona Howarda Apollo 13 (1995). Trzy lata potem wcielił się w twórcę tytułowego programu telewizyjnego w tragikomedii Petera Weira Truman Show (The Truman Show, 1998), a rola ta przyniosła mu drugą nominację do Oscara.

W 2000 zadebiutował jako reżyser biograficznego filmu Pollock, gdzie zagrał słynnego amerykańskiego malarza Jacksona Pollocka. Tytułowa rola przyniosła mu też nominację do Oscara w kategorii „Najlepszy aktor pierwszoplanowy”. W 2008 ponownie stanął po drugiej kamery reżyserując western Appaloosa na podstawie powieści Roberta B. Parkera.

W dramacie Stephena Daldry’ego Godziny (The Hours, 2002), inspirowanym powieścią Virginii Woolf Pani Dalloway, zagrał drugoplanową, ale zapadającą w pamięć kreację umierającego na AIDS homoseksualnego poety przyniosła mu kolejną nominację do Oscara. W dramacie wojennym Jeana Jacques’a Annauda Wróg u bram (Enemy at the Gates, 2001) wystąpił w roli niemieckiego szlachcica walczącego w szeregach hitlerowskiej armii w czasie bitwy pod Stalingradem. Można go było także oglądać w serialu HBO Empire Falls (2005), dreszczowcu Davida Cronenberga Historia przemocy (2005) oraz usłyszeć jako dyrektora kontroli misji w filmie fantastycznonaukowym Alfonso Cuaróna Grawitacja (Gravity, 2013). W amerykańskim serialu telewizyjnym Westworld (2015-2019) wystąpił jako czarny charakter Mężczyzna w czerni.

Życie prywatne

21 listopada 1983 zawarł związek małżeński z aktorką Amy Madigan, z którą ma córkę Lily Dolores.

Filmografia

• Śpiączka (Coma, 1978)
• Pierwszy krok w kosmos (The Right Stuff, 1983)
• Miejsca w sercu (Places in the Heart, 1984)
• Słodkie marzenia (Sweet Dreams, 1985)
• Kryptonim „Szmaragd” (Code Name: Emerald, 1985)
• Walker (Walker, 1987)
• Zabić księdza (To Kill a Priest, 1988)
• Szalony Megs (Jacknife, 1989)
• Otchłań (The Abyss, 1989)
• Glengarry Glen Ross (1992)
• Firma (The Firm, 1993)
• Porcelanowy księżyc (China Moon, 1994)
• Apollo 13 (1995)
• Nixon (1995)
• Twierdza (The Rock, 1996)
• Truman Show (The Truman Show, 1998)
• Mamuśka (Stepmom, 1998)
• Trzeci cud (The Third Miracle, 1999)
• Pollock (2000, także reżyseria)
• Wróg u bram (Enemy at the Gates, 2001)
• Piękny umysł (A Beautiful Mind, 2001)
• Godziny (The Hours, 2002)
• Radio (2003)
• Piętno (The Human Stain, 2003)
• Historia przemocy (A History of Violence, 2005)
• Kopia mistrza (Copying Beethoven, 2006)
• Skarb narodów: Księga tajemnic (National Treasure: Book of Secrets, 2007)
• Ślady zbrodni (Cleaner, 2007)
• Appaloosa (2008, także scenariusz i reżyseria)
• Call of Duty: Black Ops (2010) jako Jason Hudson (głos)
• Virginia i jej problemy (Virginia, 2010)
• Niepokonani (The Way Back, 2010) jako Mister Smith
• To cały ja (That’s What I Am 2011) jako pan Simon
• Człowiek na krawędzi (Man on a Ledge, 2012) jako David Englander
• Sztanga i cash (Pain & Gain, 2013) jako Ed Du Bois
• Phantom (2013) jako Dmitri „Demi” Zubov
• Snowpiercer: Arka przyszłości (Snowpiercer, 2013) jako Minister Wilford
• Sweetwater (2013) jako szeryf Cornelius Jackson
• Oblicze miłości (2013) jako Tom Young / Garret Mathis
• Grawitacja (2013) jako Mission Control (głos)
• Samoloty 2 (Planes: Fire & Rescue, 2014) jako Blade Ranger (głos)
• Frontera (2014) jako Roy McNary
• Anarchia (Cymbeline, 2015) jako King Cymbeline
• Nocny pościg (Run All Night, 2015) jako Shawn Maguire
• The Adderall Diaries (2015) jako Neil Elliott
• W niepewnym boju (In Dubious Battle, 2016) jako Joy
• Zasady nie obowiązują (Rules Don’t Apply, 2016) jako pan Bransford
• A Crooked Somebody (2017)
• Mother! (2017) jako Man
• Kodachrome (2017) jako Ben Ryder
• Geostorm (2017) jako Leonard Dekkom
• The Last Full Measure (2019) jako Ray Mott
• Niezłomni (2020) jako generał Patton
• Córka (The Lost Daughter, 2021) jako Lyle
• Top Gun: Maverick (2022) jako kontradmirał Chester Cain

Nagrody

Rok	Nagroda	Kategoria	Film
1996	Screen Actors Guild	Wybitny występ aktora w roli drugoplanowej	Apollo 13 (1995)
		Znakomita obsada w filmie kinowym
1999	Złoty Glob	Najlepszy aktor drugoplanowy	Truman Show (1998)
2013	Złoty Glob	Najlepszy aktor drugoplanowy w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym	Zmiana w grze (TV, 2012)
2017	Saturn	Najlepszy drugoplanowy aktor telewizyjny	Westworld (TV, 2016)

Linki zewnętrzne

• Ed Harris w bazie IMDb (ang.)
• Ed Harris w bazie Notable Names Database (ang.)
• Ed Harris w bazie Filmweb
• Ed Harris w bazie Discogs.com (ang.)