Przejdź do zawartości

Lamentacje Jeremiasza

Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fragment Lamentacji: Przetoż ia płaczę; z oczu moich, z oczu moich, mówię, wody cieką, że iest daleko odemnie pocieszyciel użyty jako epitafium na nagrobku dziecka na cmentarzu żydowskim w Warszawie

Lamentacje Jeremiasza, Treny Jeremiasza, Lamentacje, Księga Lamentacji, jedna z ksiąg Starego Testamentu, składa się z pięciu poematów, powstałych pod wpływem oblężenia i zagłady Jerozolimy w 587/586 r. przed Chr. W Biblii hebrajskiej księga ta wywodzi swoją nazwę od pierwszego jej słowa איכה ʾēḫā(h), Eicha) – „Ach!”, westchnienia, którego kontekstem jest doświadczenie żałoby. W tekście westchnienie to wraca jeszcze trzykrotnie. Starsza nazwa hebrajska to quinot (pieśni żałobne, lamentacja). Tytuł „Lamentacje” jest oddany w Wulgacie przez threni. W LXX - threnoi[1].

Tekst hebrajski Lamentacji należy do grupy najlepiej zachowanych tekstów biblijnych. W grotach qumrańskich zostały znalezione cztery fragmenty tej księgi. Tłumaczenia na język grecki, syryjski i łaciński poświadczają tekst hebrajski w formie przekazanej przez masoretów[2].

Kanoniczność

[edytuj | edytuj kod]

Kanoniczność Lm nigdy nie była kwestionowana, jednak ich miejsce w kanonie różni się w dwóch głównych tradycjach. W tradycji hebr. księga jest umieszczona w trzeciej części w Pismach, w różnych miejscach, ostatecznie stanowiła część „pięciu zwojów”, czytanych podczas różnych żydowskich dni świątecznych. Tradycje gr. i łac. umieszczają ją w drugiej części - Prorocy - za Jr i często poprzedzają wzmianką: „I zdarzyło się, po tym jak Izrael został wzięty do niewoli, a Jerozolima pozostała pustkowiem, że Jeremiasz usiadł płacząc i wznosił lament nad Jerozolimą i mówił...[3]

Redakcja historyczna i autorstwo

[edytuj | edytuj kod]

W roku 587 siódmego lub dziesiątego dnia miesiąca Abib (lipiec - sierpień), Babilończycy zniszczyli Jerozolimę i jej świątynię oraz deportowali liczną grupę ludności, pozostawiając jedynie najbiedniejszych i najsłabszych. Lamentacje zostały napisane najprawdopodobniej w Palestynie, w odpowiedzi na kryzys polityczny, społeczny oraz religijny w starożytnym Izraelu. Ponieważ żałobny rytuał był po zniszczeniu świątyni nadal odprawiany w jej pobliżu, jest możliwe, że takie lamentacje zostały wykorzystane w Księdze Lamentacji.

Starożytna tradycja mówi że autorem Lamentacji jest prorok Jeremiasz; z tego powodu w sztuce zachodniej Jeremiasza nazywa się „płaczącym prorokiem”. Podstawą domniemania jego autorstwa może być uwaga z 2 Krn 35,25 o tym, że napisał on tren o śmierci Jozjasza. Inna tradycja milczy na temat autorstwa. Same poematy są anonimowe, choć istnieje domniemanie, że mamy do czynienia z więcej niż jednym autorem[4].

Budowa

[edytuj | edytuj kod]

Księga Lamentacji składa się z pięciu rozdziałów. Jest napisana bardzo kunsztownym stylem. Każdy wiersz rozdziału pierwszego, drugiego oraz czwartego rozpoczyna się kolejną literą (akrostych) alfabetu hebrajskiego (po 22 wiersze w rozdziale). W rozdziale trzecim kolejną literą alfabetu rozpoczynają się trzy następujące po sobie wiersze (w sumie 66)[5].

Plan księgi

[edytuj | edytuj kod]

Forma poematów jest podporządkowana wymaganiom alfabetycznego akrostychu. W pierwszych dwóch utworach najpierw wypowiada się świadek nieszczęścia, potem uosobiona Jerozolima. Trzecia pieśń najbardziej obrazuje najwyższy stopień rozpaczy i bólu. Anonimowy mówca, który "zaznał boleści" utożsamia się z cierpiącą Jerozolimą, opowiadając o przyczynach gniewu Boga i o zagładzie miasta. W kolejnej części znajduje się zachęta do ufności w dobroć Bożą. Lamentacja czwarta ukazuje tragedię ostatnich dni przed upadkiem miasta. Piąta jest rodzajem liturgicznego zakończenia całej księgi i prośbą o miłosierdzie Boże[6]. Wyraża to następujący schemat:

  • (I) Żałość Syjonu (1, 1-22)
    • (A)Lament nad Syjonem (1, 1-11)
    • (B)Lament Syjonu (1, 12-22)
  • (II) Dzień gniewu Jahwe (2, 1-22)
    • (A) Dzień gniewu Pańskiego (2, 1-10)
    • (B) Odpowiedź poety i Syjonu (2, 11-22)
  • (III) Z głębokości wołam (3, 1-66)
    • (A) Samotność (3, 1-20)
    • (B) Wspominanie i rozmyślanie (3, 21-39)
    • (C) Skrucha (3, 40-66)
  • (IV) Ponowne nawiedzenie miasta (4, 1-22)
    • (A) Rozpacz miasta (4, 1-16)
    • (B) Próżna ufność (4, 17-22)
  • (V) Modlitwa ludu (5, 1-22)[7]

Teologia księgi

[edytuj | edytuj kod]

Na pierwszy plan wysuwa się cierpienie w wyniku upadku Judei i zburzenia Jerozolimy, Celem jednak, do którego zdążają lamentacje jest refleksja nad przyczyną klęski i próba odnalezienia się w nowej sytuacji. Pojawia się również obraz perspektyw na przyszłość i pokuta oparta na ufności w skuteczną pomoc Jahwe. Klęska narodowa stanowi dla autora bolesną niespodziankę, mimo że jest wypełnieniem zapowiedzi proroków. Głównym przedmiotem skarg są cierpienia społeczności judzkiej, która przeżyła grozę oblężenia i zdobycia miasta, a przed sobą ma tylko perspektywę niewoli. Cierpienia te są tym bardziej dotkliwe, że pochodzą od Jahwe, dotąd obrońcy i opiekuna narodu, a obecnie zagniewanego władcy. Niekiedy autor Lm przypisuje samemu Jahwe czyny dokonane przez najeźdźcę. Przyczyną gniewu Jahwe i kar, które ponosi Izrael jest jego jego grzech. Autor Lm nazywa go większym niż grzech Sodomy. Obok grzechów całego narodu są to przekroczenia i zaniedbania kapłanów, proroków i przywódców oraz indywidualne przestępstwa, bałwochwalstwo, brak ufności w Jahwe. Autor Lm jest solidarny w odpowiedzialności za grzechy przodków. Mimo ciężkiej kary jaka spotkała naród, nie gaśnie w nim przeświadczenie, że Jahwe jest sprawiedliwy i nie może opuścić swego ludu, Jego łaskawość i miłosierdzie są niewyczerpane[8].

Wykorzystanie Lm w liturgii i sztuce

[edytuj | edytuj kod]

Tradycyjne przypisywanie Lm Jeremiaszowi dało początek literackiemu terminowi „jeremiada”[9] w znaczeniu długiego, żałobnego lamentu nad czyimiś troskami. W sztuce najbardziej znanym przykładem jest fresk Michała Anioła na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, przedstawiający bolejącego Jeremiasza. W muzyce Lm były częstym tematem dla kompozytorów XVI w[10].

Teksty z Lamentacji Jeremiasza były też wykorzystywane przez kompozytorów współczesnych w kompozycjach innego charakteru, np.:

  • Leonard BernsteinJeremiah Symphony (1944) z tekstem hebrajskim w ostatniej części[11];
  • Krzysztof PendereckiKadisz. Życie za życie. Łódzkim Abramkom, którzy chcieli żyć. Polakom, którzy ratowali Żydów – utwór napisany w 2009 r. na finał obchodów 65. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto; obok innych tekstów wykorzystuje Lamentacje Jeremiasza.

W obrębie społeczności żydowskiej jeden z najwcześniejszych midraszy ( IV-V w.) dotyczył Lm. Judaizm następnych wieków nakazywał odczytywanie Lm w przeddzień dziewiątego Abib na pamiątkę zburzenia Salomonowej i Herodiańskiej świątyni[12]. Talmud wskazuje na dziewiątego miesiąca Abib jako ten, w którym nastąpiły klęski, czyniąc go w ten sposób jednym z najsmutniejszych dni żydowskiego kalendarza[13].

Wśród wcześniejszych pisarzy chrześcijańskich Lm 4, 22 był bardzo popularnym tekstem, a w jego interpretacji nawiązywano do Jezusa. Lamentacje Jeremiasza znalazły zastosowanie w liturgii Wielkiego Tygodnia, w Ciemnych Jutrzniach. W ten sposób wyrażenie smutku, wyznanie grzechów oraz nadzieja na trwałe miłosierdzie Boga, które są widoczne w Lm, zostały odniesione przez obie społeczności religijne do bolesnych wydarzeń z historii każdego z nich[14]. Dwa fragmenty księgi: Lm 3, 22-26 i Lm 3, 17 - 26 pojawiają się w obrzędach chrześcijańskiego pogrzebu, a fragment: Lm 2, 2. 10-14. 18-19 jest proklamowany w cyklu czytań tygodniowych[15].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Nowy leksykon biblijny, Jedność 2011, s. 423.
  2. C. Korzec, Nowy komentarz biblijny. Księga Lamentacji, Edycja Świętego Pawła 2021, s. 20
  3. Katolicki komentarz biblijny, Vocatio, Warszawa 2001, s. 726.
  4. Katolicki komentarz biblijny, Vocatio, Warszawa 2001, s. 726-727.
  5. Słownik wiedzy biblijnej, wyd. III, Vocatio, Warszawa 1999, s. 430.
  6. Słownik wiedzy biblijnej, wyd. III, Vocatio, Warszawa 1999, s.429-430.
  7. Katolicki komentarz biblijny, Vocatio, Warszawa 2001, s.729.
  8. L. Stachowiak, Lamentacje. Księga Barucha, Pallotinum, Poznań 1968, s. 31-33.
  9. jeremiada. sjp.pwn.pl
  10. Katolicki komentarz biblijny, Vocatio,Warszawa 2001, s.728.
  11. Works | Works | Leonard Bernstein [online], leonardbernstein.com [dostęp 2023-01-04].
  12. Leksykon biblijny, Vocatio, Warszawa 2001, s. 423.
  13. Katolicki komentarz biblijny, s. 729.
  14. Katolicki komentarz biblijny, s. 729.
  15. C. Korzec, Nowy komentarz biblijny, Księga Lamentacji, Edycja Świętego Pawła 2021, s. 45.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Biblia Tysiąclecia, wyd. V, Pallotinum, Poznań 2000.
  • Korzec C., Nowy komentarz biblijny, Księga Lamentacji, t. 24/1, Edycja Świętego Pawła 2021,
  • Katolicki komentarz biblijny, Vocatio, Warszawa 2001.
  • Leksykon biblijny, Vocatio, Warszawa 2001.
  • Nowy leksykon biblijny, Jedność 2011.
  • Słownik wiedzy biblijnej wyd. III, Vocatio, Warszawa 1999.
  • Stachowiak L., Lamentacje. Księga Barucha, Pallotinum, Poznań 1968.
  • Bernstein L., Works https://leonardbernstein.com/works/view/4/symphony-no-1-jeremiah, (dostęp 2023-01-04)

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]