Przejdź do zawartości

Poniewież

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Poniewież
Panevėžys
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Litwa

Okręg

 poniewieski

Burmistrz

Rytis Mykolas Račkauskas

Powierzchnia

52 km²

Populacja (2015)
• liczba ludności
• gęstość


95 218
2201,9 os./km²

Nr kierunkowy

845

Kod pocztowy

LT-35200

Położenie na mapie Litwy
Mapa konturowa Litwy, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Poniewież”
Ziemia55°44′N 24°21′E/55,733333 24,350000
Strona internetowa

Poniewież (lit. Panevėžys wymowa) – miasto w północnej Litwie nad rzeką Niewiażą, siedziba okręgu poniewieskiego. Piąte co do wielkości miasto na Litwie (114,5 tys. mieszkańców w 2012 roku), największa miejscowość północno-wschodniej Litwy, historyczna stolica Ziemi Upickiej. Ważny węzeł komunikacyjny. Miasto zamieszkiwane jest głównie przez Litwinów.

Miejsce obrad sejmików ziemskich powiatu upickiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[1].

Panorama miasta
Centrum miasta
Wiatrak holenderski
Kościół pw. św. Piotra i Pawła z 1884
Budynek dawnego sądu Ziemi Upickiej z XVII w.
Symbol Poniewieża

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Osada położona na prawym brzegu Niewiaży powstała w XV wieku w dobrach królewskich. Pierwsze wzmianki o Poniewieżu pochodzą z 1503, miejscowość wymieniono w dokumentach sporządzonych dla polskiego króla Aleksandra Jagiellończyka. Cztery lata później erygowano pierwszą poniewieską parafię. W 1519 na drugim brzegu rzeki powstał tak zwany Nowy Poniewież, który w 1550 stał się siedzibą powiatu przeniesionego z Upity. W 1704 roku pod Poniewieżem doszło do potyczek wojsk polskich ze szwedzkimi. Około 1780 miejscowość została połączona utwardzoną szosą z Wilnem. W 1792 Poniewież uzyskał prawa miejskie, ale nie wpłynęło to znacząco na jego rozwój. Ważną rolę odegrało w czasie powstań 1830 i 1863 roku, po którym zamknięto miejscowe słynne gimnazjum. W 1843 roku włączone do guberni kowieńskiej. Przeprowadzenie linii kolejowej RadziwiliszkiDyneburg wywołało ożywienie gospodarcze i rozwój miasta. W 1926 do Poniewieża przeniesiono stolicę biskupstwa. Podczas I i II wojny światowej część zabudowy uległa zniszczeniu, dlatego miasto posiada małą liczbę zabytków.

W latach 1919-1940 w mieście działało jedno z czterech na przedwojennej Litwie gimnazjów polskich.

W okresie międzywojennym Poniewież był także ważnym ośrodkiem religijnym i kulturalnym mniejszości żydowskiej. Podczas II wojny światowej miejscowa społeczność żydowska została wymordowana przez Niemców i ich litewskich kolaborantów[2]. W serii egzekucji przeprowadzonych w okolicach Poniewieża latem 1941 roku zamordowano ponad 8,7 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci[3].

 Osobny artykuł: Zagłada Żydów w Poniewieżu.

22 lipca 1944 do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, a Poniewież wraz z całą Litwą stał się częścią ZSRR. Czasy rządów sowieckich charakteryzowały się gwałtownym rozwojem miasta, w tym rozwojem przemysłu. W latach 1959–1979 nastąpił szybki rozwój demograficzny, a liczba ludności przekroczyła 100 tysięcy. Przez następne 10 lat wskutek budowy osiedli z wielkiej płyty i rozszerzenia granic miasta liczba ta wzrosła o kolejne 30 tysięcy. Obecnie Poniewież jest miastem przemysłowym, które nadal ulega ciągłym przemianom.

W Poniewieżu urodził się w 1882 roku Seweryn Ludkiewicz – polski minister rolnictwa i dóbr państwowych w II RP, a rok później (1883) jego brat – Zdzisław Ludkiewicz – polski ekonomista rolny, rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW), minister reform rolnych w II RP, a w 1925 Zygmunt Ławrynowicz – polski poeta emigracyjny, tłumacz i publicysta.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Do najważniejszych zabytków należą:

  • kościół św. św. Piotra i Pawła, neobarokowy, zbudowany w 1884, jest najważniejszą świątynią tak zwanego Starego Poniewieża. Wybudowano go na miejscu wcześniejszego kościoła, którego historia sięgała 1785. Za prezbiterium znajduje się wiele polskich grobów, wiele z nich jest starszych od samego kościoła.
  • kościół Świętej Trójcy – popijarski, klasycystyczny, zbudowany w 1803 Kościół zamknięto w 1832 i w 1847 zamieniono na sobór prawosławny. Do katolików wrócił w 1918. Po drugiej wojnie światowej funkcjonował jako sala wystawowa. W 1989 zwrócono go wiernym.
  • Przy kościele był klasztor pijarów ufundowany w 2 poł. XVIII w. przez Krzysztofa z Lubrańca Dąmbskiego, starostę bernatańskiego[4]. Klasztor prowadził szkołę zamienioną w gimnazjum o wysokim poziomie nauczania. Zamknięto ją w 1863. A w 1872 otworzono tu seminarium nauczycielskie. Gimnazjum ponownie działało w okresie międzywojennym. Klasztor został skasowany w 1832 przez władze carskie i urządzono w nim koszary.
  • Katedra pod wezwaniem Chrystusa-Króla. Budowę świątyni rozpoczęto w 1904, przerwano w okresie I wojny światowej. Wznowiono budowę według nowych planów z przeznaczeniem na świątynię katedralną. Wybudowana w stylu eklektycznym z elementami neobaroku i neoklasycyzmu.
  • Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego z 1894[5]
  • Budynek dawnego sądu powiatowego (upickiego), najstarszy w Poniewieżu z 1614. Znajdowały się w nim później archiwa sądowe.

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest ważnym ośrodkiem przemysłowym. W Poniewieżu funkcjonują zakłady: przemysłu elektronicznego, meblarskiego, budowlanego, spożywczego i tekstylnego. Do najważniejszych zakładów należą: „Ekranas” – zajmujący się wyrobem produktów szklanych i kryształowych, browarKalnapilis” oraz „Linas” – wytwarzający produkty lniane.

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Poniewież jest znany również dzięki bogatej działalności artystycznej: 6 teatrów, zespoły folklorystyczne, galeria sztuki, galeria XX wieku. W maju 2024 otwarto muzeum Stasysa Eidregivičiusa[6].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33.
  2. Panevėžys, Panevėžys County, Lithuania. yadvashem.org. [dostęp 2019-06-10].
  3. Yitzhak Arad: The Holocaust in the Soviet Union. Lincoln i Jerusalem: University of Nebraska Press i Yad Vashem, 2009, s. 143. ISBN 978-0-8032-4519-8. (ang.).
  4. Fontes Histroriae Lituaniae, vol. VIII, Visitatio decanatus wiłkomieriensis iussu et voluntate Ignatii Jacobi Massalski episcopi vilnensis A.D. 1784 peracta, Wilno 2009, s. 171–172.
  5. G. Szlewis, Православные храмы Литвы, Свято-Духов Монастыр, Vilnius 2006, ISBN 9986-559-62-6, s. 435.
  6. Titulinis [online], Stasys Museum [dostęp 2024-06-02] (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]